1. T E M B A N G
T E M B A N G
T E M B A N G
M A C A P A T
M A C A P A T
M A C A P A T
B a s a J a w a
2. Buku Digital | Basa jawa
Arshinta Kusuma Wiyandani
XI MIPA 3
(06)
T E M B A N G
T E M B A N G
M A C A P A T
M A C A P A T
B a s a J a w a
2022-2023
SMA NEGERI 1 PASURUAN
I
3. DAFTAR ISI
Buku Digital | Basa Jawa II
Halaman Judul ....................................... I
Daftar Isi ................................................ II
Filososfi Tembang Macapat..................1
1. Maskumambang...........................2
2. Mijil.................................................2
3. Sinom.............................................3
4. Kinanthi..........................................3
5. Asmaradhana................................4
6. Gambuh.........................................4
7. Dhandhanggula............................5
8. Durma............................................5
9. Pangkur..........................................6
10. Megatruh.....................................6
11. Pocung.........................................7
Ancase tembang macapat....................8
paugerane (struktur tembang
macapat..................................................9
Unsur kebasaan tembang
macapat.................................................10
Daftar Pustaka......................................13
4. FILOSOFI TEMBANG
MACAPAT
Tembang Macapat 1
Waosan geguritan mantra wis ana Wiwit
agama Islam durung sumebar ing tanah
Jawa. Ing wektu iku cara ngucapake
mantra diarani KAKAWIN (basa
sansekerta). Digunakake kanggo upacara
agama amarga minangka mantra.
Tembang cekak kang dikarang Deming
para wali diarani "macapat". Umume
"macapat" ditegesi "maca papat - papat".
kanthi tradisional, ana 15 aturan ing
macapat. Managing umume nduweni pola
11 metrum. Dene tembang macapat
sewelas kuwi mujudake lelampahing
manungsa kang suci, Wiwit lahir nganti
ngadhep Gusti kang Maha Kuasa
5. Tembang Macapat 2
MASKUMAMBANG
1.
2. MIJIL
lampahing manungsa nalika taksih wonten ing perut ibu.
wonten ing fase menika, para leluhur masyarakat Jawi
nindaken upacara "selametan" supados bayi saged sehat
nalika lair mengko
Yaiku lairipun bayi ingkang asmanipun "manungsa"
Ing tangisan sing sepisan, 4 hawa nafsu sign
digandhengake bakal dadi daya ing pengembangan
manungsa mengko
6. Tembang Macapat 3
3. SINOM
4. KINANTHI
Yaiku gegambaran muda. Miwiti sinau kanggo adaptasi
minangka wektu liwati. Fase kanak - kanak sing kebak
pengarep - arep lan impenbak pengarep - step lan impen
Nyritake Babagan periode mbentuk karakter manungsa. Mlebu
sekolah lan ngerti urip ing njobo omah minangka kegiatan
individu.
(Kanthi = tuntutan)
"kita butuh tuntutan utawa dalan kang bener, supaya tujuan kita
bisa kawujud"
7. Tembang Macapat 4
5. ASMARADHANA
6. GAMBUH
Tegese katresnan. Tembang macapat Iki
digambarake nyritake jaman asmara lan
percintaan
Tegese nyawiji, maksude prasetya ing
perkawinan gawe nyatukno tresna ing rumah
tangga
8. Tembang Macapat 5
7. DHANDHANGGULA
8. DURMA
tembung gegadhangan kang ateges cita-cita utawa
pangarep-arep. Tembung gula tegese manis, ayu lan
nyenengake. Nggambarake panguripan kang luwih mapan
lan makmur.
saka tembung derma sing tegese seneng menehi lan
mbagi rezeki. Derma nggambarake tiyang ingkang purin
sedekah lan ugi paring pithedah dhateng sesama.
9. Tembang Macapat 6
9. PANGKUR
10. MEGATRUH
saka tembung mungkur kang tegese mingger. Tembang pangkur
nduweni teges minangka proses nyuda karep lan mundur saka
urusan kadonyan. Nyritakake bab manungsa mlebu umur sepuh
lan wektune introspeksi diri lan pribadine marang Gusti
Saka tembung megat roh ingkang tegesipun pedhot roh,
tembang megatruh menika gadhah teges lelampahan manungsa
ingkang sampun paripurna wonten ing ngalam donya. Tembang
iki nggambarake kahanan manungsa sing bakal ngadhepi
sakaratul maut
10. Tembang Macapat 7
10. POCUNG
Pocung saka tembung pocong, nyritake awak menungsa
sing mung ninggalakae awak sing wis dibungkus kain
kafan lan siap dikubur. Tembang iki nggambarake yen
saben nyawa bakal kelangan urip lan mati.
11. sajrone pamulangan tembang macapat
diajab para siswa bisa ngolehake nilai-nilai
budaya daerah kanggo mbentuk karakter lan
jati diri bangsa.
Tembang Macapat 8
ANCASE TEMBANG
MACAPAT
diarep - arep bisa njelajah lan nanem maneh
nilai-nilai budaya dhaerah minangka upaya
mbangun jati diri lan milih pengaruh budaya
manca sing apik.
KABUDAYAN
PENDIDIDKAN
Tembang macapat duweni ancas, yaiku
gawe pendhidhikan lan kabudayan.
12. Tembang Macapat 9
PAUGERANE
(STRUKTUR) TEMBANG
MACAPAT
GURU GATRA yaiku akehe gatra (baris)
saben sapada (bait) tembang
GURU WILANGAN yaiku akehe wanda
(suku kata) ing saben gatra (baris)
tembang
GURU LAGU yaiku yaiku dhong-dhinge/tibane
swara ing saben pungkasane gatra
13. Maharsi saka tembung maha + resi
Jalwestri saka tembung jalu + estri
Aneng saka tembung ana + ing
Tembung garba yaiku tembung loro sing
digandheng dadi siji sarana kanggo nyuda
cacahe wanda, kanggo nyocogake cacahe
wanda ing sajroning tembang, lan kanggo
ngringkes tembung ing sajroning ukara.
Tuladha :
Tembang Macapat 10
Tembung Garba
Tembung Kawi
Sira = kowe
Bayangakara = prajurit
Ratri = dalu
Tembung kawi yaiku tembung – tembung kanga
sale saka basa Jawa Tengahan utawa Jawa
Kuna. Tembung kawi rinaket banget karo basa
rinengga jalaran tembung kawi akeh digunakake
ing basa rinengga. Basa rinengga yaiku basa
kang digunakake kanggo nggambarake
kaendahan lan kawibawan.
Tuladha :
UNSUR KEBASAAN
TEMBANG MACAPAT
14. Sira = kowe, sampeyan, panjenengan
Rina = rinten, siyang, awan
Sudra = papa, mlarat, sengsara, kere
Anak = suta, sunu, siwi, tanaya, weka,
atmaja, lsp.
Dasanama yaiku wong siji duwe jeneng nganti
sepuluh, malah kadhang luwih, kang padha
tegese utawa meh padha tegese.
Tuladha :
Tembang Macapat 11
UNSUR KEBASAAN
TEMBANG MACAPAT
Dasanama
Sandi Karsa
Sandi Karsa yaiku
ukara kang
diwedharake kang
satemene lang
dipilah-pilah
adhapur huruf.
Sandi iki digawe
medharake cipta,
gagasan, utawa
kekarepan
Pepinginan kang samya kae
Esthining tyas maujud
Naning mulya
Dina dina kepungkur
Iku dadi landhasaneki
Dina kang bakal teka
Ing pangangkah tumus
Kita bangsa Indonesia
Anemahi jaman
Nyrambahi Nuwsantara
tuladha :
Sandi Karsa : PENDIDIKAN
15. Sandi asma yaiku jeneng kang sinamun ana
ing tembang macapat, lumrahe wujud jeneng
asli pengarage utawa panciptane tembang.
Tuladha :
Arsa linggar menyang endi malih awake dhewe?
Sakeh dalan wes diliwati
Huswa iki kang abot
Kinanthi sejuke bayu
Lumastari ndeleng kaendahane alam tankocap
Kukila ayu amba swiwi ing kulon
Surya kuning sumunur kusuma ing wetan
Maha endah raneki arcapada
Tembang Macapat 12
Sandi Asma
Wanda – wanda wiwitan saben gatrane
tembang ing dhuwur yen digathukake saka
wiwitan nganti pungkasan mujudake asma
kula, yaiku Arshinta Kusuma ;)
UNSUR KEBASAAN
TEMBANG MACAPAT
16. DAFTAR PUSTAKA
Buku Digital | Basa Jawa 13
https://vinaretna.wordpress.com/20
21/02/22/unsur-kebahasaan-ing-
tembang-macapat/
https://radarsemarang.jawapos.co
m/artikel/untukmu-
guruku/2021/06/05/mengenal-
tembang-macapat-sebagai-budaya-
jawa/
https://www.intanpari.com/2020/05
/tembung-basa-kawi.html
