Аты – жөні Биболатова Салтанат Нуралиевна Қызметі «Химия» пәнінің оқытушысы,«Жалпы білім беру және жалпы кәсіптік пәндер» бірлестігінің жетекшісі Жұмыс орны «Қызылорда медициналық жоғары колледжі» МКҚК Бағыты Жаратылыстану – ғылыми бағыт

1. Ә Д І С Т Е М Е Л І К Т А Л Д А М А (теориялық сабақ)
Пән: ХИМИЯ
Тақырыбы: Аминдердің реакциялық қабілеттілігі
Мамандығы 0301000 Емдеу ісі
Біліктілігі 0301013 Фельдшер
Семестр ІІ
Курс 2

2. Әдістемелік талдаманың мазмұны
Тақырыбы: Аминдердің реакциялық қабілеттілігі
Сабақтың мақсаттары
Білімділік: Аминдердің реакциялық қабілеттілігін, оларға тән химиялық
реакцияларды білу
Тәрбиелік: Оқушылардың ой - өрісін ғылыми түрде
жеткізуге,тапқырлыққа тәрбиелеу
Дамытушылық: Оқушылардың белсенділігін арттыру, ойлау қабілетін
дамыту, өз бетімен жұмыс істеп, талаптануын арттыру
Сабақтың түрі: теориялық
Сабақтың типі: Жаңа білім мен дағдыны меңгерту сабағы
Өткізу әдісі: сөздік әдістер тобы (әңгіме, әңгімелесу,сұрақ - жауап),
түсіндіру-иллюстрациялық,сарамандық әдіс
Сабақтың көрнекілігі: дербес компьютер, химиялық ыдыстар,
реактивтер, интерактивті тақта, слайд, видеоролик, анилиннің шарстерженді
моделі
Пәнаралық және пәнішілік байланыстар
Пәнаралық байланыс:
Қамтамасыз ететін пәндер: «Химия» оқулығы Ә.Темірболатова,
Н.Нұрахметов
Қамтамасыз етілетін пәндер: Биохимия,ішкі аурулар, фармакология
негіздері
Пәнішілік байланыс: Спирттер және фенолдардың реакциялық
қабілеттілігі
Пайдаланылған әдебиеттер:
Негізгі оқулық: Е.М.Шайқұтдінов,Т.М.Төреханов,А.Ш.Шәріпханов
«Органикалық химия» 304-322
Қосымша оқулық: Қ.Сейітқалиев «Органикалық химия »,
Н.А.Тюкавкина «Органикалық химия», Патсаев Ә.Қ,Жайлау С.Ж
«Органикалық химия негіздері»
Сабақтың хронологиялық картасы
№ Сабақ бөлімдерінің атаулары Теориялық сабақ
2 сағаттық- 90
минут
1. Ұйымдастыру сәті 5 минут
2. Тірек білімдерін актуализациялау Өткен тақырып
бойынша- 25
минут
3. Жаңа тақырыпты баяндау 40 минут

3. 4. Жаңа тақырыпты бекіту 10 минут
5. Сабақты қорытындылау 5 минут
6. Үйге берілетін тапсырма 5 минут
Қорытынды 90 минут
Сабақтың барысы
1. Ұйымдастыру кезеңі
1.Оқушыларды түгелдеу
2.Оқушылардың, аудиторияның сабаққа дайындағын тексеру
2.Тірек білімдерін актуализациялау немесе өткен тақырып бойынша
білімдерін бақылау
«Қалауың білсін!» ойыны
1.Натриймен тезірек әрекеттесетін спирт (этил спирті)
2. Теріні жұмсарту үшін қолданылатын органикалық зат (глицерин)
3. Фенолдарда әлсіз қышқылдық қасиеттің болу себебі (бензол сақинасының
гидроксотопқа әсерінен)
4.Судағы 50 % - дық ерітіндісі антифриз ретінде қолданылатын зат
(этиленгликоль)
5.Наркоз ретінде қолданылатын қосылыстарды ата (хлорэтан, диэтилэфирі)
6.Дезинфекциялағыш зат ретінде қолданылатын қосылысты ата (фенол)
«Ойлан, тап!» ойыны
Берілген реакцияны аяқтаңыз:
1. ... + СuO →CH3 – COH + H2O + … (С2Н5ОН; Cu)
H2SO4, t◦
2. С2Н5ОН +НОС2Н5 → ... + H2O (С2Н5 - О - С2Н5)
ОН ОН
3. H2SO4
+ 3HNO3(конц.) → … + 3Н2О ( O2N NO2 )
NO2
4 ... + H2O + CO2 → C6H5OH + NaHCO3( С6Н5ОNa )
5. С2Н5ОН + НCI → … + Н2О (С2Н5СI)
6. C6H5OH +NaOH →… + Н2О (C6H5ONa)
Адам ағзасына әсерін жазыңыз
СН3ОН Көздің көрмей қалуы

4. Геппатит,цирроз С2Н5ОН
Созылмалы алкоголизм
С3Н7ОН өкпенің қабынуы,
Теріні күйдіріп,іріңдетуі С6Н5ОН
анемия ауруы
3.Жаңа тақырыпты баяндау
Аминдер дегеніміз – аммиак (NH3) молекуласындағы бір, екі немесе үш
сутек атомдарының орнын көмірсутек радикалдары басқан өнімдер.
Аминдер аммиак (NH3) молекуласындағы сутек атомдарының орнын басқан
радикалдарының санына қарай үш топқа бөлінеді:
Біріншілік
R-NH2
Екіншілік
R1
NH
R2
Үшіншілік
R1 – N – R2
R3
CH3 – NH2 CH3 СН3 – N – CH3
метиламин NH
C2H5 C2 H5
метилэтиламин диметилэтиламин
- NH2 тобы – амин тобы деп аталады. Аминдерді аммиак туындысы
ретінде немесе көмірсутек туындысы ретінде қарастыруға болады.
Мысалы,
СН –NH2 метиламин немесе аминометан
СН3 – СН – СН3
NH2
Изопропиламин немесе 2- аминопропан
Изомериясы: Аминдерде тізбек және радикалдың орналасу изомериясы
болады.

5. C4H11N
Физикалық қасиеттері: Аминдерлің жеңіл өкілдері – газ тәрізді, аммиактың
иісіндей иісі бар заттар.Суда жақсы ериді. Ал молекулалық массалары ауыр
өкілдері сұйық немесе қатты күйде болады. Молекулалық массаларының
артуымен бірге суда ерігіштіктері кемиді.
Химиялық қасиеттері: Көптеген химялық қасиеттері аммиакқа ұқсайды.
1. Ауада жануы:
4CH3 – NH2 + 9O24CO2 + 10 H2O + 2N2
2. Суда ерігенде ерітіндісіне лакмус тамызсақ, сілтіге тән реакцияны
көрсетеді. Демек, аммоний гидроксиді тәрізді орынбасқан метил
аммоний гидроксиді түзілетінін көреміз.
3.
Н H +
. .
СН3 – N : + Н+
ОН-
 СН3 – N – H OH –
. .
Н
H
2.Амин тобының орналасуы бойынша
біріншілік, екіншілік, үшіншілік
деп бөлінеді.
CH3 – H2C – N – CH2 – CH3
H
CH3 – N – C2H5
CH3

6. CH3 – NH2 + H2O  [ CH3NH3] +
OH-
метиламин метиламмоний
гидрооксиді
4. Қышқылдармен әректтесіп, тұз түзеді (бейтараптану реакциясы).
CH3NH2 + HCl  [CH3NH3]+
Cl –
Сондықтан аминдерді органикалық негіздер деп атайды.
Анилин – ароматты амин. Аммиак молекуласындағы сутек атомының орнын
– бензол сақинасы (фенил радикалы) басқан өнім: C6Н5NH2
Анилин – түссіз, май тәрізді, өзіне тән иісі бар улы зат. Суда аз ериді. Ауада
ашық қалғанда тотығатындықтан, қоңыр түсті болып көрінеді.
1. №1 Сарамандық жұмыс
Анилин тұзының алынуы
Пробиркаға 3 тамшы анилин эмульсиясын тамызыңыз және тұз
қышқылының тамшысын қосыңыз. Пайда болған қоспаны бастапқысымен
салыстырыңыз. Айырмашылық бар ма? Не себепті лайлану
жоғалады?Реакция нәтижесінде не түзіледі?Реакция теңдеуін жазыңыз.
C6Н5NH2 + HCl  [C6Н5NH3]+
Cl –
Анилин – химия өнеркәсібінің маңызды өнімдерінің бірі. Ол барлық
бояғыш заттарды алуда бастапқы өнім болып саналады. Анилинді және басқа
да біріншілік аминдерді алудың ортақ әдісі – нитроқосылыстарды
тотықсыздандыру әдісі. Бұл әдісті 1842 жылы орыс ғалымы Н.Н. Зинин
ашты. Сондықтан Зинин реакциясы деп аталады:
Сергіту сәті
Анилиннің шарстерженді моделін құрастыру

7. 4.Жаңа тақырып бойынша білімді бекіту
Тапсырма№1
СӘЙКЕСТЕНДІРУ ТЕСТІ
Аммиак - а) HNO3
Азот ( IV) оксиді - ә) NH4CІ
Азот қышқылы - б)NaNO3
Аммоний гидроксиді - в) NH3
Натрий нитраты - г) NH4OH
Аммоний хлориді - д) NO2
Тапсырма№2
1.Амин тобы бар зат

8. А) нитроглицерин в) анилин +
Б) формальдегид г) ацетальдегид
2. Аминдердің судағы ерітінділерінің реакция ортасы
А) қышқылдық в) бейтарап
Б) сілтілік + г) күшті қышқылдық
3.Негіздік қасиеті басым амин
А) анилин в) этиламин
Б) метиламин + г) триэтиламин
4. Тұз қышқылымен әрекеттеспейтін зат:
А) нитробензол+ в) этиламин
Б) метиламин г) дифениламин
5.Екіншілік аминді көрсетіңіз
А) СН3 – NH2 в) C2H5 – NH -CH3 +
Б) CH3 – CH2 -NH2 г) (СН3)3N
6.Аминдердің хлорсутекпен әрекеттесу өнімі:
А) көмірсутектердің хлор туындылары в) тұздар +
Б) нитроқосылыстар г) қышқылдар
7. Аминдерден алынатын дәрілік зат
А) димедрол в) новокаин
Б) норсульфазол г) барлық жауабы дұрыс +
8. Аминдердің функционалдық тобы
А) - ОН в) - СООН
Б) - СОН г) - NH2 +
9.Ауырған жерді уақытша басатын анилин туындысы
А) новокаин + в) стрептоцид
Б) левомицетин г) аспирин
10. Аллергияға қарсы қолданылатын анилин туныдысын көрсет
А) новокаин в) парацетамол
Б) анальгин г) димедрол+
5.Сабақты қорытындылау
Миға шабуыл. “Сөзжұмбақ”Миға шабуыл. “Сөзжұмбақ”
1.Ауыр аминдердің агрегаттық күйі
(қатты)
2.Азот диоксиді адам қанынан азайтады
(гемоглобин)
3.Анилинді бөліп алған ғалым
(Зинин)
4.Түссіз май тәрізді, өзіне тән иісі бар улы зат (анилин)
6.Үйге берілетін тапсырма

9. 1.«Аминдердің реакциялық қабілеттілігі»
Е.М.Шайқұтдінов,Т.М.Төреханов,А.Ш.Шәріпханов «Органикалық химия»
304-322
2.Аминдер” тақырыбына ребус, кроссворд құрастырып келу.

10. 1.«Аминдердің реакциялық қабілеттілігі»
Е.М.Шайқұтдінов,Т.М.Төреханов,А.Ш.Шәріпханов «Органикалық химия»
304-322
2.Аминдер” тақырыбына ребус, кроссворд құрастырып келу.