Presentatie voor seminariereeks van het Interfacultair Centrum Agrarische Geschiedenis (ICAG, KU Leuven), 2018.

1. De verspreiding van koloniale
genotmiddelen in het hertogdom Brabant
Verbruik van koffie, thee, cacao en tabak tijdens de 18de
eeuw
ICAG-Seminarie (Leuven, 25 oktober 2018)

2. Globale uitwisseling
2

3. Bronnen
3

4. Boedelinventarissen
4

5. Onderzochte steden en dorpen
5

6. Aantal boedelinventarissen gebruikt in het onderzoek
6
Plaats
1680-
1709
1710-
1739
1740-
1769
1770-
1796
Totaal
Bijvang 32 104 98 66 300
Lier 32 106 104 52 294
Midden-Brabant 3 27 34 118 182
Leuven 36 42 19 39 136
Totaal 103 279 255 275 912

7. Sociale representativiteit van huishoudens in selectie
7
Sociale status
Stad Platteland
Selectie
Populatie
(1755)
Selectie
Populatie
(1747)
Laag 47% 68% 45% 53%
Midden 43% 25% 48% 43%
Hoog 10% 7% 7% 4%

8. Verspreiding van koffie-, thee- en cacaopotten
en -serviezen
Steden
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
1680-1709 1710-1739 1740-1769 1770-1796
Thee Koffie Cacao
Platteland
8
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
1680-1709 1710-1739 1740-1769 1770-1796
Thee Koffie Cacao

9. Invoer van thee (in pond) door de Oostendse Compagnie (1718-1735)
Bron: Degryse, “De Oostendse Chinahandel”.
9
0
500 000
1 000 000
1 500 000
2 000 000
2 500 000
3 000 000
3 500 000
4 000 000
4 500 000
5 000 000
1718 1721 1724 1727 1730 1733

10. Fiscale evidenties van het verbruik van
thee, koffie en cacao in Brabant
• Impost, 1736-1739
• Theegeld, 1747
10

11. Totale binnenlandse consumptie (in kg) van koffie, thee en cacao in de
Oostenrijkse Nederlanden (1759-1791)
Bron: Coenen, “The Habsburg customs statistics”.
11
-
1
2
3
4
5
6
1759 1762 1765 1768 1771 1774 1777 1780 1783 1786 1789
x100000
Koffie/10
Thee
Cacao

12. Hoofdelijk verbruik van thee, koffie en cacao
12
Product 1730 1760 1790
Thee 0,040 kg 0,145 kg 0,080 kg
Koffie - 0,120 kg 1,350 kg
Cacao - 0,015 kg 0,020 kg

13. Hoofdelijk bierverbruik (liter per dag)
Bron: Aerts, “Hoofdelijk bierverbruik”.
13
0
0,2
0,4
0,6
0,8
1
1,2
1,4
16701680169017001710172017301740175017601770178017901800
Leuven
Lier
Mechelen

14. Opbrengst van de brandewijn- en jeneveraccijns, Mechelen (1637-
1794)
Bron: SAM, OA, K (Subsides), S II, 50-111; B (Comptes), S I, 373-468.
14
0
5000
10000
15000
20000
25000
Invoer
Productie
Totaal

15. Sociale verspreiding van koffie- en theepotten
en -serviezen in de steden
Thee
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
1675-1709 1710-1739 1740-1769 1770-1796
Laag Midden Hoog
Koffie
15
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
1675-1709 1710-1739 1740-1769 1770-1796
Laag Midden Hoog

16. Thee
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
1675-1709 1710-1739 1740-1769 1770-1796
Laag Midden Hoog
Koffie
16
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
1675-1709 1710-1739 1740-1769 1770-1796
Laag Midden Hoog
Sociale verspreiding van koffie- en theepotten
en -serviezen op het platteland

17. Sociale verspreiding van suikerschaaltjes,
melkpotjes en spoelkommen, stad
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
1675-1709 1710-1739 1740-1769 1770-1796
Laag Midden Hoog
17

18. Sociale verspreiding van theetafels, Lier
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
1675-1709 1710-1739 1740-1769 1770-1796
Laag Midden Hoog
18

19. Sociale verspreiding van suikerschaaltjes,
melkpotjes of spoelkommen, platteland
19
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
1675-1709 1710-1739 1740-1769 1770-1796
Laag Midden Hoog

20. David II Teniers, Vlaamse kermis (1652)
Brussel, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten
20

21. Groothandelsprijs van thee en koffie (in gulden per pond), Amsterdam
en Oostende (1686-1796)
Bron: Posthumus, Nederlandsche prijsgeschiedenis, 186–87, 189–90; Degryse, “De
Oostendse Chinahandel”, 331; Smith, “Complications”, 294.
21
0,1
1
10
1686 1696 1706 1716 1726 1736 1746 1756 1766 1776 1786 1796
Koffie (A'dam)
Thee (A'dam)
Thee (Oost.)

22. Relatieve prijs van koffie ten opzichte van tarwe en boter (1731-1796)
Bron: Posthumus, Nederlandse prijsgeschiedenis; Scholliers, “Prijzen”;
Craeybeckx, “De prijzen”.
22
0
10
20
30
40
50
1731 1736 1741 1746 1751 1756 1761 1766 1771 1776 1781 1786 1791 1796
Tarwe
Boter

23. Contact
• Johan Poukens
• Departement Accountancy en Financiering (Faculteit
Bedrijfswetenschappen en Economie, Universiteit
Antwerpen)
• Stadscampus S.B. 334, Prinsstraat 13 te 2800 Antwerpen
• Johan.poukens@uantwerpen.be
• https://www.uantwerpen.be/nl/personeel/johan-
poukens
23