Wealth in Happy Society
•
3 likes•702 views
ความมั่งคั่งในสังคมอุดมสุข, บรรยายในโครงการอบรม “ผู้นำการเปลี่ยนแปลงในขบวนองค์กรชุมชน” โดยมูลนิธิสัมมาชีพ ร่วมกับสถาบันพัฒนาองค์กรชุมชน (พอช.) วันที่ 28 พฤษภาคม 2554
Recommended
More Related Content
More from Sarinee Achavanuntakul
More from Sarinee Achavanuntakul (20)
Wealth in Happy Society
- 1. ั ความมั่งคังในสงคมอุดมสุข ่ สฤณี อาชวานันทกุล http://www.fringer.org/ โครงการอบรม “ผู ้นาการเปลียนแปลงในขบวนองค์กรชุมชน” ่ 28 พฤษภาคม 2554 งานนี้เผยแพร่ภายใต้สญญาอนุญาต Creative Commons แบบ Attribution Non-commercial Share Alike (by-nc-sa) ั โดยผูสร้างอนุญาตให้ทาซา แจกจ่าย แสดง และสร้างงานดัดแปลงจากส่วนใดส่วนหนึ่งของงานนี้ได้โดยเสรี แต่เฉพาะใน ้ ้ กรณีทให้เครดิตผูสร้าง ไม่นาไปใช้ในทางการค้า และเผยแพร่งานดัดแปลงภายใต้สญญาอนุญาตแบบเดียวกันนี้เท่านัน ่ี ้ ั ้
- 2. การพัฒนาทีผานมาไม่ยงยืน ่ ่ ั่ 2
- 3. เรากาลังทะลุขดการรองรับของธรรมชาติ ี Planetary Boundaries: 3 ที่ มา: The Biosphere Economy, http://www.volans.com/lab/projects/biosphere-economy/
- 4. เศรษฐกิจขับเคลือนด ้วยพลังงานทีไม่ยงยืน ่ ่ ั่ ทีมา: Carol King, “Will we always be more capable in the future?”; ่ Worldchanging.com - 4 http://www.worldchanging.com/archives/007962.html
- 5. ประโยชน์ของการเติบโตทางเศรษฐกิจ นั กเศรษฐศาสตร์กระแสหลักเชอว่า... ่ื • การเติบโตทางเศรษฐกิจทาให ้เราผลิตทุกอย่างได ้ ิ มากขึน โดยเฉพาะสนค ้าอุปโภค ้ ิ • สนค ้าอุปโภคบริโภคมากขึน มาตรฐานความ ้ เป็ นอยูดกว่าเดิม คุณภาพชวตดีขน ่ ี ี ิ ึ้ • เศรษฐกิจโต รัฐเก็บภาษี ได ้มาก โครงสร ้างและ สวัสดิการพืนฐานดีขน (ถนน โรงพยาบาล ฯลฯ) ้ ึ้ • ความมั่งคังทีสร ้างนันจะ “ไหลริน” ลงมาสูคนจนโดย ่ ่ ้ ่ ่ อัตโนมัต ิ เชน ผ่านการจ ้างงาน และเมือรัฐบาลเก็บ ่ ้ ่ ภาษี จากคนรวยได ้มากขึน ก็จะชวยคนจนได ้มากขึน ้ 5
- 6. “ต ้นทุน” ของการเติบโตทางเศรษฐกิจ ตัวอย่างต ้นทุนของการเติบโตทางเศรษฐกิจ • คนรวยรวยขึน คนจนอาจจนลงหรือลาบากกว่าเดิม ้ “รวยกระจุก จนกระจาย” • “ผลไหลริน” ในความเป็ นจริงไม่คอยไหล ่ ั่ ่ • คอร์รัปชนบันทอนการกระจายรายได ้และลดทอน คุณภาพของบริการภาครัฐ • องค์ประกอบของการเติบโตบางอย่างอาจไม่เป็ นผลดีตอ ่ ่ ประชาชน เชน เพิมงบประมาณทางทหารเกินจาเป็ น ่ • องค์ประกอบ (composition) สาคัญกว่า ผลรวม (sum) 6
- 7. ิ่ ต ้นทุนด ้านสงแวดล ้อม 7
- 8. ี ค่าเสยโอกาสของการเติบโตทางเศรษฐกิจ • เนืองจากทรัพยากรมีจากัด เราจึงมักจะต ้องเลือกว่าจะ ่ ่ เน ้นการผลิตอะไรมากกว่ากัน ณ ชวงเวลาใดเวลาหนึง ่ ระหว่าง ิ สนค ้าทุน (capital goods) กับ ิ สนค ้าอุปโภคบริโภค (consumer goods) ั • การเติบโตทางเศรษฐกิจในระยะยาวต ้องอาศยการลงทุน ิ ่ ในสนค ้าทุน เชน เครืองจักร ถนนหนทาง ทรัพย์สนทาง ่ ิ ปั ญญา อย่างต่อเนือง เนืองจากเป็ น “ปั จจัยการผลิต” ที่ ่ ่ ผลิตสร ้างการเติบโตในระยะยาว ิ • แต่ก็ละเลยสนค ้าอุปโภคบริโภคไม่ได ้ เพราะรวมปั จจัยส ี่ + เครืองอานวยความสะดวก + ปรับปรุงคุณภาพชวต 8 ่ ี ิ
- 9. ี ภาวะได ้อย่าง-เสยอย่างของการเติบโต ิ ปริมาณสนค ้าทุน ี ค่าเสยโอกาสของ ิ สนค ้าทุน K2-K1 = K2 ิ สนค ้าอุปโภคบริโภค C1-C2 ทีต ้อง ่ ี “เสยสละ” (ไม่ได ้ผลิต) ประโยชน์ K1 ต ้นทุน ิ ปริมาณสนค ้า C2 C1 อุปโภคบริโภค 9
- 10. ั การเติบโตและศกยภาพในการผลิต ิ ปริมาณสนค ้าทุน ้ ั เมือประเทศยังใชศกยภาพ ่ ในการผลิตไม่เต็มที่ เศรษฐกิจจะขยายตัวจาก ้ ิ จุด A ไป B ได ้ ทังสนค ้า ิ ทุนและสนค ้าอุปโภค B K2 บริโภคเพิมขึน ่ ้ A K1 ิ ปริมาณสนค ้า C1 C2 อุปโภคบริโภค 10
- 11. ่ ั ในระยะยาว ต ้องเพิมศกยภาพในการผลิต ิ ปริมาณสนค ้าทุน เมือประเทศผลิตเต็ม ่ ั ศกยภาพแล ้ว การเติบโต ั ่ ั ต ้องอาศยการเพิมศกยภาพ B ่ เชน เพิมทรัพยากร (ค ้นพบ ่ K2 A น้ ามัน, แรงงานต่างด ้าว) K1 ิ หรือปรับปรุงประสทธิภาพ ในการผลิต (เทคโนโลยี, ึ ปรับปรุงการศกษา) ิ ปริมาณสนค ้า C1 C2 อุปโภคบริโภค 11
- 12. ่ ั ั้ การเพิมศกยภาพทีดระยะสนแต่อาจไม่ยงยืน ่ ี ั่ ิ ปริมาณสนค ้าทุน ่ ั การเพิมศกยภาพทีเอียง ่ ิ ไปข ้างสนค ้าอุปโภค ิ มากกว่าสนค ้าทุน เชน ่ เงินลงทุนจากต่างชาติ B อาจเน ้นผลิตสนค ้า ิ A K2 K1 อุปโภคบริโภคเพือ ่ ่ สงออก ประเทศเติบโตใน ั้ ระยะสน แต่ยงยืนหรือ ั่ เปล่า? (อย่าลืมว่าสนค ้า ิ ื่ ทุนเสอมตามกาลเวลา) ิ ปริมาณสนค ้า C1 C2 อุปโภคบริโภค 12
- 13. วิวฒนาการ (?) ของระบบเศรษฐกิจ ั ทุนนิยมเสรีมเพียงบาง ี ธุรกิจในบางประเทศ ใน “ทุนนิยมธรรมชาติ” ระดับเสรีภาพทางเศรษฐกิจ ระดับโลกยังเป็ นทุนนิยม ทุนนิยมเสรี “ทุนนิยมก ้าวหน ้า” สามานย์อยู่ (แนวคิด กระแสหลัก) ของประชาชน ทุนนิยมผูกขาด/ ทุนนิยมในไทยยังเป็ น “ทุนนิยมสามานย์” ทุนนิยมสามานย์/ อยู่ สาเหตุหลักๆ อาจเป็ นเพราะ: ทุนนิยมพวกพ ้อง • ธนกิจการเมืองยังเฟื่ องฟู ั • โครงสร ้างศกดินา/อานาจนิยมยังอยู่ • กฎหมายป้ องกันการผูกขาดไม่มผล ี เศรษฐกิจผูกขาด ั • กฎหมายคุ ้มครองผู ้บริโภค สงคม ฯลฯ โดยรัฐ ้ ยังใชไม่ได ้จริง ระดับความยังยืนของระบบเศรษฐกิจ ่ 13
- 14. „มายาคติ‟ ทีตอนนีพสจน์แล ้วว่าไม่จริง (1) ่ ้ ิ ู มายาคติ ข้อเท็จจริง ื้ • เงินซอได ้ทุกอย่าง ื้ • เงินซอความสุข, ความ ั • GDP วัด „สุขภาพสงคม‟ ได ้ ปลอดภัย, ฯลฯ ไม่ได ้ ถ ้า • ประโยชน์จากทุนนิยมเสรี จะ กลไกต่างๆ ไม่ทางาน ่ „ไหล‟ ลงมาสูคนทุกระดับชน ั้ • Human Development เอง โดยทีรัฐไม่ต ้อง ่ Index (Amartya Sen) วัด แทรกแซงตลาด – “คลืนยก ่ ระดับ „ความสุข‟ ของ เรือทุกลาเท่ากัน” ประชาชนได ้ดีกว่า GDP ่ • รัฐไม่ควรแตะ “สวนเกิน” • ความมังคังของคนจานวน ่ ่ ของคนรวย เพราะสวนเกิน ่ มากมาจากมรดกหรือการเก็ง เหล่านันมาจากการทางาน ้ ่ กาไร ไม่ใชการทางานหนัก ึ่ หนักซงก่อให ้เกิดผลผลิตที่ • “ในระยะยาว เราก็ตายหมด” เป็ นประโยชน์ (John M. Keynes) 14
- 15. „มายาคติ‟ ทีตอนนีพสจน์แล ้วว่าไม่จริง (2) ่ ้ ิ ู มายาคติ ข้อเท็จจริง ่ • ทุกภาคสวนควรมุงเน ้นการ ่ ิ • ประสทธิภาพอย่างเดียวอาจไม่ทา ิ สร ้างประสทธิภาพสูงสุด ให ้เกิดความเป็ นธรรมในสงคม ั ั (หรืออย่างน ้อยก็สงคมทีม ี ่ อย่างเดียว มนุษยธรรม) : สถานการณ์ทม ี ี่ • เนืองจากระบบตลาดเป็ น ่ เศรษฐีไม่กคนในขณะทีคนหลาย ี่ ่ ระบบทีดทสดในการสร ้าง ่ ี ี่ ุ ล ้านคนต ้องอดอาหารตายอาจ “มี ิ ิ ประสทธิภาพสูงสุด” (Pareto ประสทธิภาพ รัฐจึงควรปล่อย optimal) แล ้ว หากไม่มทางทีจะ ี ่ ให ้ระบบตลาดทางานด ้วยตัว ่ ี ิ ชวยให ้ใครรอดชวตโดยไม่ทาให ้ ของมันเอง ี เศรษฐีเสยประโยชน์ • มีแนวโน ้มสูงทีจะเกิด “ทุนนิยม ่ สามานย์” หากรัฐไม่ควบคุมตลาด อย่างแข็งขันและเป็ นอิสระอย่าง แท ้จริงจากภาคธุรกิจ 15
- 16. „มายาคติ‟ ทีตอนนีพสจน์แล ้วว่าไม่จริง (3) ่ ้ ิ ู มายาคติ ข้อเท็จจริง ี ั • สมองมนุษย์มศกยภาพ ิ่ • ปั ญหาสงแวดล ้อมหลาย พอทีจะเข ้าใจการทางานของ ่ ่ ประการ เชน โลกร ้อน กาลัง ธรรมชาติอย่างสมบูรณ์ บ่อนทาลายโลก และชดเจน ั • ธรรมชาติเปรียบเสมือนเป็ น ว่าเกิดจากน้ ามือมนุษย์ „เครืองจักร‟ ทีเดินอย่าง ่ ่ • กฎวิทยาศาสตร์ใหม่ๆ เชน ่ เทียงตรงตามกฎเกณฑ์ ่ Relativity, Uncertainty, แน่นอนตายตัว Incompleteness พิสจน์ู • ดังนัน มนุษย์จงสามารถ ้ ึ ั ชดเจนว่า ความไม่แน่นอน เอาชนะและควบคุมธรรมชาติ ั และความไม่สมบูรณ์เป็ นสจ ั ได ้ ธรรมของโลก และพรมแดน ความรู ้ของมนุษย์แปลว่าไม่ม ี วัน „เอาชนะ‟ ธรรมชาติได ้ 16
- 17. „มายาคติ‟ ทีตอนนีพสจน์แล ้วว่าไม่จริง (4) ่ ้ ิ ู มายาคติ ข้อเท็จจริง • ทุกบริษัทควรตังเป้ าหมายที่ ้ • ปั ญหาข ้อมูลไม่เท่าเทียมกัน “ผลตอบแทนสูงสุดต่อผู ้ถือ (asymmetric information) ระหว่างผู ้บริหารบริษัทกับผู ้ถือหุ ้น หุ ้น” เพราะผู ้ถือหุ ้นย่อม และระหว่างบริษัทกับผู ้บริโภค/ คานึงถึงประโยชน์ของ ั สงคม ทาให ้เกิดการหลอกลวงและ ่ สวนรวมอยูแล ้ว่ ฉ ้อฉลง่ายและปกปิ ดง่ายด ้วย • ดังนัน บริษัททีมงเน ้น ้ ่ ุ่ • ทุกฝ่ ายมีผลประโยชน์ทับซอน ้ ่ เป้ าหมายนีจะชวยให ้เกิด ้ • แนวโน ้มทีจะได ้กาไรสูงกว่าจาก ่ ่ ั้ การเก็งกาไรระยะสนในตลาดหุ ้น ประโยชน์สงสุดต่อสวนรวม ู เทียบกับเงินปั นผลในระยะยาวทา โดยอัตโนมัต ิ ให ้ผู ้ถือหุ ้น „มักง่าย‟ กว่าทีควร ่ • ผู ้ถือหุ ้นในตลาดหลักทรัพย์ สมัยใหม่ไม่กระจุกตัวเหมือนใน อดีต – „ความเป็ นเจ ้าของ‟ ลดลง 17
- 18. „มายาคติ‟ ทีตอนนีพสจน์แล ้วว่าไม่จริง (5) ่ ้ ิ ู มายาคติ ข้อเท็จจริง • ทุกคนควรทาแต่ในสงที่ ิ่ • นอกเหนือจากเงิน ภาคสงคมยัง ั ี่ ตัวเองเชยวชาญทีสด ภาค ่ ุ ต ้องการระบบ & องค์ความรู ้ในการ บริหารจัดการ ซงภาคธุรกิจมี ึ่ ธุรกิจก็ควรทาธุรกิจ ภาค ความรู ้ความเชยวชาญดีทสดี่ ี่ ุ ั สงคมก็ทางานด ้านสงคม ั • ระบบราชการของรัฐยังไร ้ ภาครัฐก็นาเงินภาษี ไปสร ้าง ิ ประสทธิภาพ คอร์รัปชน และไม่ ั่ ระบบสวัสดิการสงคม ั เหลียวแลผู ้ด ้อยโอกาสทีสด ซงไม่ ่ ุ ึ่ ่ ิ ี ี มีสทธิมเสยงในระบอบการเมือง • นักธุรกิจทีอยากชวยเหลือ ่ ั ภาคสงคมนอกเหนือจากเงิน • „สงคมสงเคราะห์‟ ไม่สามารถใช ้ ั ิ แก ้ปั ญหาเชงโครงสร ้าง เชน ความ ่ ภาษี ทจายรัฐ ก็ทาได ้โดย ี่ ่ ี่ ี ิ เสยงในชวตและทรัพย์สน ไม่ม ี ิ ผ่านกิจกรรม „สงคม ั ทีดนทากิน ไร ้การศกษา ฯลฯ ่ ิ ึ สงเคราะห์‟ ต่างๆ เชน การ ่ • ผู ้ทาหน ้าทีบริหารเงินได ้ดีทสดคือ ่ ี่ ุ บริจาค เท่านันก็พอแล ้ว ้ ่ นักการเงิน ไม่ใชนักพัฒนาสงคม 18 ั
- 19. „มายาคติ‟ ทีตอนนีพสจน์แล ้วว่าไม่จริง (6) ่ ้ ิ ู มายาคติ ข้อเท็จจริง ิ ์ ่ • กรรมสทธิสวนบุคคลเป็ น • คนจานวนมากไม่ได ้สร ้างสรรค์เพือ ่ ปั จจัยสาคัญในการผลักดัน เงิน แต่เพือความสุขใจและแบ่งปั น ่ ความเจริญทางเศรษฐกิจ • พืนทีสาธารณะมากมายมีสมาชกใน ้ ่ ิ ชุมชนเป็ นผู ้ร่วมกันดูแลอย่างดีโดย เพราะคนทีสามารถอ ้าง ่ ไม่เคยต ้องมีเอกสารสทธิ ิ „ความเป็ นเจ ้าของ‟ เท่านัน ที่ ้ ิ ์ ี่ • ระบบลิขสทธิทเข ้มงวดคุ ้มครอง จะมีแรงจูงใจในการผลิตงาน ผู ้สร ้างมากเกินไป และนาไปสูการ ่ • „พืนทีสาธารณะ‟ ทีปราศจาก ้ ่ ่ ผูกขาดความรู ้ ต่อยอดไม่ได ้ เจ ้าของจะไร ้คนดูแล • ในหลายกรณี ความเห็นแก่ตวของ ั นักธุรกิจหน ้าเลือดและความไร ้ • ดังนัน รัฐจึงต ้องตีกรอบและ ้ ิ ประสทธิภาพของรัฐ คือสาเหตุท ี่ ิ ์ ่ มอบกรรมสทธิสวนบุคคล พืนทีสาธารณะทรุดโทรม ้ ่ และคุ ้มครองกรรมสทธินันิ ์ ้ ิ • ระบบยอมออกสทธิบตรแม ้กระทั่ง ั อย่างเคร่งครัด ่ ธรรมชาติ เชน DNA, พันธุพช 19 ์ ื
- 20. GDP เป็ นองค์ประกอบเดียวของ “ความสุข” ทีมา: Deutsche Bank Research, 2007 ่ 20
- 21. ั ความสาคัญของ “ความยุตธรรมทางสงคม” ิ • การเติบโตของเศรษฐกิจทีม ี “ฐานกว ้าง” นั่นคือ เติบโต ่ ่ ในทางทีคนสวนใหญ่ได ้ประโยชน์ ไม่ใชในทางทีความ ่ ่ ่ ่ ่ ั้ มั่งคังกระจุกตัวอยูในมือชนชนนานั น เป็ นการเติบโตที่ ้ ี ิ ทาให ้คุณภาพชวตของคนดีขน และเอืออานวยต่อ ้ึ ้ ึ่ ่ กระแสประชาธิปไตย ซงชวยให ้คนในสงคมรู ้จักอดทน ั อดกลันต่อความคิดเห็นทีแตกต่าง แทนทีจะทะเลาะจน ้ ่ ่ ่ นาไปสูความรุนแรง หรือถูกกดขีโดยผู ้ครองอานาจ่ • การเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจที่ “ดี” ทีมฐานกว ้าง จึง ่ ี ่ ั ชวยให ้สงคมมีระดับ “คุณธรรม” สูงขึนกว่าเดิม และ ้ ั ระดับคุณธรรมทีสงขึนนั นก็จะทาให ้สงคมยั่งยืน มีสนติ ่ ู ้ ้ ั ั สุขและเสถียรภาพมากกว่าในสงคมทีความเจริญกระจุก ่ ตัวอยูในมือคนเพียงไม่กคน ่ ี่ 21
- 22. ลักษณะของนโยบายพัฒนาในอุดมคติ ้ ่ ่ • ตังเป้ าหมายทีการสงเสริมและดารง “ความอยูดมสข” ่ ี ี ุ ของประชาชนในสงคม ั ้ • ใชทรัพยากรธรรมชาติอย่างยั่งยืน : “การพัฒนาอย่าง ยั่งยืน” (Sustainable Development) หมายความว่า ้ ไม่ใชทรัพยากรธรรมชาติในอัตราทีเร็วกว่าความสามารถ ่ ของมนุษย์ในการผลิตทรัพยากรทดแทน และไม่ทง ิ้ ทรัพยากรธรรมชาติในอัตราทีเร็วกว่าอัตราทีธรรมชาติจะ ่ ่ ั สามารถดูดซบมันกลับเข ้าไปในระบบ ี • ประเมินผลดีและผลเสยจากนโยบายอย่างรอบคอบ ่ ี สาหรับผู ้มีสวนได ้เสยทุกฝ่ าย โดยเฉพาะผู ้ด ้อยโอกาส • มองทรัพยากรทีมวันหมดต่างๆ รวมทังผลกระทบ ่ ี ้ ภายนอกว่าเป็ น “ต ้นทุน” ทีผู ้ก่อต ้องรับภาระ ่ 22
- 23. ลักษณะของนโยบายพัฒนาในอุดมคติ (ต่อ) ั • เป้ าหมายควรอยูทการพัฒนา “ศกยภาพ” ของมนุษย์ ่ ี่ ่ ไม่ใชแค่ “ระดับรายได ้” (Amartya Sen) ่ ั • สงเสริม “ความยุตธรรมทางสงคม” โดยรัฐต ้องคุ ้มครอง ิ ิ สทธิมนุษยชนขันพืนฐานของประชาชน จัดบริการ ้ ้ สาธารณูปโภคขันพืนฐานทีได ้คุณภาพ ดาเนินนโยบาย ้ ้ ่ ทีมจดมุงหมายทีการลดความเหลือมล้าทางรายได ้ และ ่ ี ุ ่ ่ ่ ่ ่ สงเสริมการมีสวนร่วมทางการเมืองของประชาชน • สามารถรองรับความหลากหลายของแต่ละวัฒนธรรม ้ ท ้องถินในทุกระดับได ้ เพราะการใชชุดนโยบายพัฒนาที่ ่ ่ ยัดเยียดแบบ “สาเร็จรูป” อาจนาไปสูความขัดแย ้งและ ั ความรุนแรงในสงคม และดังนั นจึงไม่อาจเรียกว่าเป็ น ้ ระบบเศรษฐกิจทียั่งยืนได ้ ่ 23
- 24. อนาคต ? มุงทาเงินสูงสุด ่ 1000 CO2 CO2 850 ppm ppm อุณหภูม ิ +6ºC 900 800 มุงทาเงิน + ่ พลังงาน“สะอาด” 700 CO2 590 ppm 600 อุณหภูม ิ +2.4ºC 500 ิ่ เงิน+สงแวดล ้อม ประสานทังโลก ้ 400 CO2 550 ppm อุณหภูม ิ +2ºC 380ppm 300 2000 2020 2040 2060 2080 2100 24
- 25. มุงทาเงินสูงสุด vs เงิน+สงแวดล ้อม ่ ิ่ + พลังงานสะอาด ประสานทังโลก ้ การตลาด เพือทิงขว ้าง ่ ้ บริโภค จากัด สกัด ผลิต จัดจาหน่าย ขยะ วัตถุดบ ิ ิ สนค ้า 25 ทีมา : www.storyofstuff.com ่
- 26. มุงทาเงินสูงสุด vs เงิน+สงแวดล ้อม ่ ิ่ + พลังงานสะอาด ประสานทังโลก ้ ผลิต ิ สนค ้า ยั่งยืน จัดจาหน่าย สกัด วัตถุดบ ิ บริโภค 26
- 27. ั ข ้อสงเกตเรือง “ทางเลือก” ของชุมชน ่ • “ทางเลือก” ต ้องอยูได ้และยังยืน (viable + sustainable) – ่ ่ ไม่อย่างนันก็ไม่มประโยชน์ทจะเลือก เป็ นเพียง “มายาคติของ ้ ี ี่ เสรีภาพ” ่ ่ ่ • ความมังคังชวยสร ้างความอุดมสุขได ้ แต่ชมชนต ้องรู ้เท่าทัน “ทุน” ุ • กรอบและขอบเขตของ “ทางเลือก” เปลียนแปลงอยูตลอดเวลา ่ ่ ั ตามความเปลียนแปลงทางการเมือง เศรษฐกิจ สงคม วัฒนธรรม ่ ่ เทคโนโลยี และองค์ความรู ้ เชน เมือต ้นทุนของโลกร ้อนสูงขึน ่ ้ โมเดลการผลิตพลังงานหมุนเวียนระดับชุมชน ก็กลายเป็ น ทางเลือกทีน่าสนใจขึนมาได ้ ่ ้ ื่ ึ • นักวิชาการ นักปฏิบต ิ และสอไทยเน ้นศกษาแต่ “กรณี ั ่ ความสาเร็จ” และ “ความเก่ง” ของปั จเจกบุคคล (เชน ปราชญ์ ั ชาวบ ้าน) มากเกินไป จนสงเคราะห์กระบวนการ และระบบทีจะเอา ่ ไป “ผลิตซ้า” ยากมาก ั ่ ั • โลกาภิวตน์เปิ ดทางให ้กับ “ทางเลือก” ทีอาศยการร่วมมือระหว่าง ชุมชนกับ “คนนอก” มากกว่าเดิม 27
- 28. ระบบจ่ายตรง (Direct Payment) (ขอขอบคุณข ้อมูลจาก คุณเพชร มโนปวิตร รอง ั ผู ้อานวยการ สมาคมอนุรักษ์ สตว์ป่า (WCS) ประเทศ ี ไทย ผู ้เขียนคอลัมน์ “โลกสเขียว” ในโอเพ่นออนไลน์ : http://www.onopen.com/?cat=81) 28
- 29. แนวทางการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ ิ่ • สมัยก่อน เป้ าหมายหลักด ้านการอนุรักษ์ สงแวดล ้อมคือ “การ จัดตังพืนทีอนุรักษ์ ” แต่ในความเป็ นจริงพบว่า พืนทีอนุรักษ์ หลาย ้ ้ ่ ้ ่ แห่งมักอยูแค่บนกระดาษ (“Paper Park”) เท่านัน ่ ้ • แนวทางการอนุรักษ์ จงแตกออกเป็ น 2 แนวทาง ได ้แก่ ึ ิ – แนวทางการเสริมสร ้างประสทธิภาพในการจัดการพืนทีอนุรักษ์ของภาครัฐ ้ ่ ้ ั เน ้นการบังคับใชกฎหมาย สร ้างศกยภาพด ้านงานวิจัยและพัฒนาบุคลากร ในพืนทีอนุรักษ์ ปั จจุบน “ล ้าสมัย” แล ้ว เพราะความสาเร็จขึนอยูกบ ้ ่ ั ้ ่ ั คุณภาพของเจ ้าหน ้าทีเป็ นหลัก และชุมชนขาดแรงจูงใจทีจะมีสวนร่วม ่ ่ ่ – แนวทางการจัดการ “คน” ทีอยูรอบ ๆ พืนทีอนุรักษ์ เน ้นการทางานร่วมกับ ่ ่ ้ ่ ่ ี ิ ชุมชนท ้องถิน เสริมสร ้างการมีสวนร่วมและพัฒนาชวตความเป็ นอยู่ เชอว่า ่ ่ื เมือคนอยูดกนดีและมีจตสานึกในการอนุรักษ์ทดแล ้ว จะไม่เข ้าไปทาลาย ่ ่ ี ิ ิ ี่ ี ธรรมชาติอก แนวทางนีได ้รับการตอบรับอย่างกว ้างขวางจากทัง World ี ้ ้ ิ่ ั Bank และ UNDP เพราะตอบโจทย์เรืองสงแวดล ้อม สงคม และเศรษฐกิจ ่ ไปพร ้อมกัน เป็ น “การพัฒนาอย่างยั่งยืน” 29
- 30. แนวทางการอนุรักษ์แบบจัดการ “คน” • แนวทางจัดการ “คน” เกือบจะกลายเป็ น กระแสหลัก โดยการบูรณาการอนุรักษ์เข ้า กับการพัฒนา (ICDP- Integrated Conservation and Development Project) และการจัดการทรัพยากรธรรมชาติโดย ชุมชน ท ้องถิน (CBNRM- Community-based ่ Natural Resource Management) เป็ นวิธให ้ชุมชนทีพงพาการ ี ่ ึ่ ใชทรัพยากรอยูแล ้ว มาเป็ นผู ้ดูแลอนุรักษ์ ใช ้ และจัดการ ้ ่ ้ ึ่ ทรัพยากรด ้วยตัวเอง โดยใชมาตรการต่าง ๆ ซงมีหวใจสาคัญอยู่ ั ทีการสร ้างจิตสานึกและความพร ้อมของแต่ละชุมชน ่ ่ ่ ้ ้ ทีผานมาประสบปั ญหาในหลายพืนที่ เพราะต ้องใชเวลาบ่มเพาะ ี ี ิ ปรับเปลียนวิถชวต และมีต ้นทุนมหาศาล ่ 30
- 31. ระบบการจ่ายตรง ึ ิ้ ้ ั • งานศกษาหลายชนตังข ้อสงเกตว่าแนวทางนีล ้มเหลว ้ เพราะไม่อาจต ้านทานกระแสทุนนิยมได ้ สุดท ้าย ชาวบ ้านยังคงทาลายทรัพยากรต่อไป ดังนัน ้ งบประมาณทีทมเทไปก็เหมือน “ตาน้ าพริกละลาย ่ ุ่ แม่น้ า” ้ • องค์กรอนุรักษ์ บางแห่งจึงเริมหันกลับใชระบบจ่ายตรง ่ (Direct Payment) เพือเป็ นการสร ้างแรงจูงใจให ้ชุมชน ่ ่ ่ ท ้องถินเข ้ามามีสวนร่วมกับการอนุรักษ์ แทนทีจะต ้องไป ่ ผ่านกระบวนการสร ้างจิตสานึกหรือเปลียนแปลงวิถชวต ่ ี ี ิ ของชุมชนท ้องถินเสยก่อน ่ ี 31
- 32. ระบบการจ่ายตรง • การจ่ายตรง เป็ นการสร ้างแรงจูงใจทางเศรษฐกิจให ้ ชุมชนท ้องถินหันมาอนุรักษ์ธรรมชาติแทนการทาลาย มี ่ หลายรูปแบบและก่อให ้เกิดผลโดยตรงกับการอนุรักษ์ แตกต่างกันออกไป ่ ่ – การจ่ายค่าตอบแทนให ้คนในชุมชนเพือสงเสริมการอนุรักษ์ ่ เชน จ ้างพรานให ้มาเป็ นเจ ้าหน ้าทีอนุรักษ์ ่ – การสนับสนุนงบประมาณให ้หน่วยงานทีดแลรักษา ่ ู ทรัพยากรธรรมชาติ ่ – การสร ้างรายได ้ให ้ชุมชนผ่านชองทาง “การท่องเทียวเชง ่ ิ อนุรักษ์ ” ิ ์ – การครอบครองกรรมสทธิในการบริหารจัดการพืนทีนัน ๆ เชน ้ ่ ้ ่ ื้ ้ ่ การระดมทุนซอพืนทีธรรมชาติเพือนามาจัดตังเป็ นเขตอนุรักษ์ ่ ้ ึ เอกชนหรือศูนย์ศกษาธรรมชาติ 32
- 33. โครงการอนุรักษ์นกน้ าหายากในกัมพูชา • Northern Plains เป็ นทุงหญ ้าธรรมชาติผสม ่ ้ ่ ุ่ ป่ าเต็งรังและพืนทีชมน้ าอันอุดมสมบูรณ์ ขนาดใหญ่อยูในประเทศกัมพูชา และยังเป็ น ่ ั แหล่งอาศยและวางไข่ของนกหายากใกล ้ ้ สูญพันธุหลายชนิด โดยเฉพาะนกชอนหอยดา ์ ้ (White-Shouldered Ibis) และนกชอนหอยใหญ่ (Giant Ibis) ทีใกล ้สูญพันธ์และมีอยูทนทเดียวเท่านันในโลก ่ ่ ี่ ี่ ี่ ้ • ตังแต่ปลาย 1990 เริมมีการก่อตัวอย่างเงียบ ๆ ของโครงการ ้ ่ Ecotourism หลายโครงการ หนึงในนันคือโครงการท่องเทียว ่ ้ ่ ิ เชงอนุรักษ์ นกหายาก (Tmatboey Ibis Tourism Site) โดย จัดตังคณะกรรมการหมูบ ้านอันประกอบไปด ้วยตัวแทนทีมาจาก ้ ่ ่ การเลือกตัง 9 คน มีหน ้าทีหลักคือจัดการ “กองทุนพัฒนา ้ ่ 33 หมูบ ้าน” ในนามของชุมชน ่
- 34. โครงการอนุรักษ์นกน้ าหายากในกัมพูชา (ต่อ) • ดาเนินโครงการหลัก 2 โครงการ ่ ิ – โครงการท่องเทียวเชงอนุรักษ์ โดยจัดให ้พืนที่ ้ บริเวณนันเป็ นแหล่งท่องเทียว สาหรับนักดูนก ้ ่ โดยไกด์ท ้องถินได ้ผลตอบแทนจากการพา ่ นักท่องเทียวไปดูนก และเก็บค่าบริการจาก ่ ทีพัก (Home stay), อาหารและเครืองดืม ่ ่ ่ – โครงการปกป้ องรังนก (Bird Nest Production Program) เนืองจากการเก็บไข่นกมาขายเป็ นภัย ่ คุกคามทีสาคัญทีสดต่อความอยูรอดของนก ่ ่ ุ ่ ในโครงการนีรัฐจึงให ้เงินตอบแทนแก่ชาวบ ้านที่ ้ พบรังนกและดูแลรักษารังนกไปจนกว่าลูกนกจะ ออกจากรัง รวมทังมีเจ ้าหน ้าที่ 2 คนคอยดูแลตรวจสอบและ 34 ้ ติดตามผลงานเต็มเวลา
- 35. โครงการอนุรักษ์นกน้ าหายากในกัมพูชา (ต่อ) • เมือถึงปี 2004 รัฐจึงออกกฎให ้พืนทีแห่งนี้ ่ ้ ่ ั เป็ นพืนทีอนุรักษ์ ห ้ามล่าสตว์ ้ ่ ิ • ถ ้าสมาชกคนใดไม่เคารพกฎการรักษารังนก หรือฝ่ าฝื นล่านก แผนการท่องเทียวทังหมด่ ้ จะถูกยกเลิกทันที หรือไม่ผู ้ฝ่ าฝื นจะต ้องถูก ิ ตัดสทธิจากการได ้รับผลประโยชน์ตาง ๆ ่ • หลังจากดาเนินการมาระยะหนึง โครงการนี้ ่ เริมเป็ นทีรู ้จักมากขึนในกลุมนักดูนก ่ ่ ้ ่ นักท่องเทียวเพิมขึน และมีแนวโน ้มว่าจะใช ้ ่ ่ ้ เวลาท่องเทียวนานขึนทุกปี ทาให ้เกิด ่ ้ รายได ้หมุนเวียนในชุมชนมากขึน ้ • เฉพาะปี 2006 – 2007 การท่องเทียวสร ้าง ่ รายได ้ให ้กับชุมชนกว่า $7,000 ซงเมือ ึ่ ่ เทียบกับรายได ้ 50 เซนต์ตอวันของชาว ่ กัมพูชาแล ้ว นีถอเป็ นความแตกต่างอย่างมี ่ ื นัยสาคัญ 35
- 36. ผลของโครงการ • ประชากรนกมีจานวนเพิมขึน ปั ญหาการ ่ ้ ล่านกลดลงอย่างมีนัยสาคัญ รวมทังยัง ้ สร ้างทัศนคติในเรืองการอยูรวมกับนก ่ ่ ่ ของชาวบ ้านให ้ดีขน เพราะสมาชก ึ้ ิ ั ชุมชนรู ้ว่านกและสตว์ป่าอืนๆ เป็ น ่ แม่เหล็กดึงดูดนักท่องเทียว ่ • รายได ้จากโครงการนีกว่า 80้ ็ เปอร์เซนต์ตกอยูกบชาวบ ้านโดยตรง ่ ั ่ เป็ นการสงเสริมการสร ้างรายได ้อย่างถูก กฎหมายให ้ชาวบ ้าน แทนทีจะต ้องเสยง ่ ี่ หารายได ้จากการล่าหรือขโมยลูกนกซง ึ่ ผิดกฎหมาย 36
- 37. ผลของโครงการ (ต่อ) • สร ้างความเข ้าใจเกียวกับการจัดสรร ่ พืนทีเพือการอนุรักษ์ให ้กับชาวบ ้าน ้ ่ ่ ่ ี เป็ นวิธแก ้ปั ญหาทีเสยต ้นทุนน ้อยและ ี ิ มีประสทธิภาพเมือเทียบกับวิธอน ๆ ่ ี ื่ ปั จจุบนคณะกรรมการหมูบ ้านสามารถ ั ่ รับผิดชอบดูแล และจัดการการท่องเทียวได ้ด ้วยตัวเอง ่ เกือบทังหมดแล ้ว ้ ่ื • จุดแข็งของโครงการอยูทการเชอมโยงเป้ าหมายการ ่ ี่ อนุรักษ์ เข ้ากับแนวทางการดาเนินงานโดยตรง และมี ระบบการสารวจติดตามประชากรนกทีชดเจน ่ ั • ใช ้ “เงิน” สร ้างแรงจูงใจในทางทีเอือต่อการอนุรักษ์ ่ ้ อย่างยั่งยืน 37
- 38. กองทุนบูรณาการบ ้านขาม จ. ั ชยภูม ิ และการเงินชุมชนไทย 38
- 39. กองทุนบูรณาการบ ้านขาม • ตาบลบ ้านขาม อ.จัตรัส จ.ุ ั ชยภูม ิ มีประชากรประมาณ 1,198 คน 250 หลังคาเรือน ก่อตังร ้านค ้าชุมชนขึนในปี ้ ้ พ.ศ. 2533 นาผลกาไรไป จัดตังกลุมออมทรัพย์เพือการ ้ ่ ่ ผลิตขึนในปี ตอมา ในปี 2546 ้ ่ นาเงินกองทุนทุกกองเข ้ามา รวมกัน • ิ้ ณ สนปี 2552 มีสมาชก 808 ิ ั คน มีเงินออมสจจะจานวน 5,914,207 บาท และเงิน ั สจจะพิเศษ 5,985,578 บาท
- 40. Best Practices บ้านขาม มิตการเงิน ิ มิตการพ ัฒนา ิ • การบริหารเงิน • การบูรณาการกลมต่างๆ ในช ุมชน ุ่ – การ matching เงินจากภายนอกเข้ามาใช้ – ใช้กองท ุนบูรณาการเปนที่รวมท ุนและมี ็ ในหมูบานตามวัตถุประสงค์ สามารถจับคู่ ่ ้ กรรมการ(มาจากท ุกกลม)กาหนดนโยบาย ุ่ แหล่งเงินกับการใช้เงินได้ดี มองออกว่าจะเอา – ใช้กลมออมทรัพย์เปนหน่วยบริหารกลาง ุ่ ็ ส่วนไหนไปใช้ทาอะไร และสามารถนาเงินจาก แบบ holding company ภายนอกเข้า ผสมได้โดยไม่สบสน ั – ลดหนีสิน้ • แยกชันการให้บริการ ้ • ความสัมพันธ์ระหว่างวัด และช ุมชน – จัดสวัสดิการตามศักยภาพและความ – สามารถนาเรื่องศาสนามาสูปฏิบติ เช่น“บาตร ่ ั จาเปนของสมาชิกและแยกกลุมการ ็ ่ ออมสิน” พระแจกบาตรให้ชาวบ้านเอาไปหยอด ให้บริการ: กูไ้ ด้มาก กูไ้ ด้นอย กูไ้ ม่มี ้ เงิน พร้อมกับอธิบายหลักธรรมะประกอบ ใน ดอกเบี้ย บาตรมีศีล มีหลักธรรมะอธิบาย – พระท่านว่า “คนให้พระมาเยอะแล้ว (ทอดผ้าป่ าให้ • การตลาดร้การพ ัฒนา มิต ิานค้าช ุมชน พระ) พระอยากช่วยคนบ้าง (ทอดผ้าป่ าให้โยม)” – ใช้ระบบคูปอง สร้างแรงจูงใจให้คนมาซื้อของ • กาหนดเปาหมายการพัฒนาที่เหมาะสม ้ สร้างยอดให้รานค้า สามารถทาให้ลกค้าเข้าใจ ้ ู กับพื้นที่และมองคนเปนศูนย์กลาง ็ ได้ว่าเงินปั นผลรายปี ต้องมาจากยอดขายของ ร้าน หากคนไม่ซื้อ ร้านไม่มียอด ลูกค้าก็ไม่ได้ – แก้ปัญหาอาชีพหลักทาให้มี impact สูง ปั นผล และร้านก็เจ๊ง – เข้าใจเปาหมายการเพิ่มรายได้ว่าอาจทาได้โดยการ ้ 28/05/54 ลดรายจ่ายและจัดกิจกรรมที่สอดคล้อง 40
- 43. ข ้อค ้นพบจากภาคสนาม • องค์กรการเงินชุมชนไทยยังมีน ้อยรายทีมงทากาไร สวนใหญ่ ่ ุ่ ่ เน ้นการรักษาเงิน ให ้ “เงินไม่หาย” มากกว่า • ี่ ข ้อกังวล/ความเสยงหลายประการเป็ นประเด็นด ้านการบริหาร ่ จัดการ เชน หาผู ้สนใจมาเป็ นกรรมการใหม่ยาก กลุมสวนใหญ่ยง่ ่ ั ไม่มความรู ้เพียงพอด ้านบัญช ี สงผลให ้ตัวเลขทางบัญชไม่ ี ่ ี สะท ้อนผลการดาเนินงานทีแท ้จริง กลุมไม่สามารถใชบัญชเป็ น ่ ่ ้ ี ่ ี่ เครืองมือชวยวิเคราะห์ความเสยง และวางแผนทางการเงิน ่ • ี่ สาหรับกองทุนทีเน ้นการจัดสวัสดิการ ความเสยงหลักอยูทความ ่ ่ ี่ เพียงพอของเงินทุนในการจัดสวัสดิการ โดยเฉพาะฌาปนกิจ ่ เชน เนืองจากจ่ายเงินปั นผลมากเกินควร เมือเปรียบเทียบกับ ่ ่ แนวโน ้มทีผู ้สูงอายุจะมีมากขึน ่ ้ • ี่ สาหรับกองทุนทีเน ้นการปล่อยกู ้ ความเสยงหลักอยูทการไม่ ่ ่ ี่ ้ สามารถใชเงินกู ้ในการยกฐานะตัวเอง ทาให ้ภาระหนีไม่ลดลง ้ ้ ี (ไม่สะท ้อนในอัตราหนีเสยตราบใดทียง „ผลัดผ ้าขาวม ้า‟ ได ้) ่ ั
- 45. ่ ุ สูยค “เศรษฐกิจแห่งคุณค่า”? “ In the 19th century, we were making money with money. In the 21st century, I believe and hope that we will use values to create value.” - Oliver Le Grand , Chairman of the Board of Cortal (a subsidiary of BNP Paribas) “[There is] No Place To Hide for the Irresponsible Business” - Financial Times headline, 29 September 2003 45
- 46. “You never change things by fighting the existing reality. To change something, build a new model that makes the existing model obsolete.” - R. Buckminster Fuller - “คุณไม่มวันเปลียนอะไรก็ตามด ้วยการต่อกรกับ ี ่ ความจริงทีเป็ นอยู่ ่ ถ ้าคุณอยากเปลียนอะไรก็ตาม จงไปสร ้างโมเดลใหม่ ่ ทีทาให ้โมเดลเดิมล ้าสมัย” ่ - อาร์. บัคมินสเตอร์ ฟุลเลอร์ - 46