A Oratoria latina. Partes da Retórica. Partes do discurso. Historia da Oratoria en Roma. Cicerón, vida e obras. A Oratoria despois de Cicerón: Quintiliano e Tácito.

1. A ORATORIA
Cicerón
Ciceron. Museos Capitolinos. Imaxe de DivesGallecia na galería de Chiron en Flickr
Álvaro P. Vilariño
v. 2.0. febreiro 2013
1

2. INDEX
Introdución
Principios da retórica grega
Tipos de discurso
Partes da oratoria (oratoriae partes)
Partes do discurso (orationis partes)
Finalidade do discurso
A retórica romana
Cicerón
Vida
Obra (Cartas, Retórica, Discursos,
Filosofía) Imaxe wikimedia Commons. The comic history of Rome.
Retórica posterior a Cicerón
Marco Anneo Séneca o Retórico (55
a.C.-39-d.C.)
Gaio Cornelio Tácito (55-120 d.C.),
Marco Fabio Quintiliano (30-100 d.C.),
2

3. Introdución
Oratoria como “xénero literario”
Comprende os discursos que foron
elaborados segundo as regras da
retórica.
Oratoria > Arte de falar diante dun
auditorio (ars dicendi)
finalidade: agradar e persuadir
orator = artifex, elabora e pronuncia
o discurso (oratio)
Rhetorica > Conxunto de regras da
Oratoria
Eloquentia > O coñecemento e dominio
Cessare Macari 1840-1919 Cicerón denuncia a Catilina Wikimedia Commons.
da Rhetorica
O orador, orator, experto na arte de falar
(dicendi peritus)
3

4. Introdución (II)
Retórica: incluída nas artes liberais
(liberi≠servi), o currículum das universidades
na Idade Media.
Trivium (Gramática, Dialéctica e
Retórica)
Quadrivium (Aritmética, Xeometría,
Música e Astronomía)
Florecemento da retórica en Grecia (Ars
Rhetorica de Aristóteles)
III-II a.C.: contacto coa oratoria grega:
filohelenos e conservadores.
161 a.C.e 92 a.C.: expulsión dos oradores
gregos e romanos
Posterior inclusión da oratoria nos plans de
estudios para:
Carreira política
Septem artes liberales from "Hortus deliciarum" by Herrad von Landsberg (about 1180)
Avogacía Wikimedia Commons.
4

5. Tipos de Discurso
Tò dikanikòn génos = lat. genus iudiciale = “xénero xudicial”.
O discurso perante os xuíces dun tribunal
Veredicto respecto a un feito pasado a favor da parte acusadora ou da defensa
Alegatos da acusación e da defensa, en latín actio, “proceso”.
Tò symbouleutikòn génos = lat. genus deliberativum = “xénero deliberativo”.
Discurso político pronunciado perante unha asemblea popular, contio.
Invita a tomar unha decisión respecto a unha acción futura que o orador aconsella
ou desaconsella.
Tò epideiktikòn génos = lat. genus demonstrativum = “xénero demostrativo”.
En latín chámase tamén genus laudativum, “xénero laudatorio”
Discurso pronunciado en loubanza dunha persoa (laudationes funebres,
elogia), dunha comunidade, dunha actividade ...
Tamén pode empregarse para vituperar e desacreditar.
Pode haber mesturas de xéneros entre sí.
5

6. Inventio
oratoriae partes
Atopa-las ideas verdadeiras, ou verosímiles, que
lle permitan probar a súa causa.
Ordo ou dispositio.
Distribución axeitada das ideas da inventio.
Elocutio
Subministra a «roupaxe lingüística»: selección
dos termos axeitados, orde na frase, ritmo,
emprego de figuras retóricas, etc.
Memoria
Dominar o conxunto do discurso e a distribución
de cada unha das súas partes.
A memoria > cualidade que o orador debe ter
por natureza.
Pronuntiatio, declamatio o actio.
Exposición oral do discurso.
Técnicas para modular a voz e controlar os
ademáns e desprazamentos, adecuados ao ton e
ao asunto do que se vaia falar.
Barack Obama Wikimedia Commons.
6

7. Orationis partes
Exordium.
Comezo do discurso.
Obxectivo: gañar a simpatía (benevolentiam captare)
Narratio.
Exposición concisa, clara e verosímil dos feitos
Verosimilitude mediante a correcta concatenación dos
sete: elementa narrationis, “elementos da narración”:
quis “quen”, quid “que”, cur “por que”, ubi “onde”,
quando “cando”, quemadmodum “como”, quibus Mick Jagger ano 1982. Estadio Vicente Calderón de Madrid.
adminiculis “con que medios”.
Argumentatio. confirmación complementaria da narratio
Presentación das probas favorables (confirmatio,
probatio)
Refutación das probas desfavorables (refutatio,
confutatio).
Epilogus ou Peroratio:
Parte final do discurso
Dobre obxectivo:
refrescar a memoria facendo unha recapitulación Pero que público más tonto tengo, pero
influír nos sentimentos do auditorio que público más anormal (...)
Kaka de Luxe - 1982
7

8. Finalidade do discurso
Persuadere
(convencer)
Antes o orador
deberá:
docere
(instruír ou
demostrar)
delectare
(deleitar) Cessare Macari 1840-1919 Cicerón denuncia a Catilina Wikimedia Commons.
movere
(impresionar)
8

9. a Retórica en roma ii-i a.c
Forum
Comitium (Comitia tributa)
Rostra
Curia, sede do Senado (patres)
Puteal de Libón onde o pretor tiña o seu
tribunal
Tradición autóctona
Apio Claudio o Cego (s.III-II a.C.)
Famoso discurso contra Pirro.
Marco Porcio Catón (234-149 a.C.):
“Rem tene, verba sequentur”
S. II a.C., chegada de mestres gregos (Rhetores)
A oratoria > arte, forxada sobre modelos
helenos.
No foro, interior da Curia Iulia; vense claramente as tres gradas ou escalóns onde se
Ata o século I a.C. a oratoria ensinouse en ubicaban os senadores e o podium central reservado ao emperador.
Imaxe de Paideiarevista en Flickr
grego.
9

10. a Retórica en roma s.i a.c
I a.C. Rhetorica ad Herennium, resume
escolar de retórica grega.
Escolas de retórica:
a asiática, estilo florido e exuberante
(Hortensio é o orador máis destacado)
a ática, sobriedade de estilo (Licinio
Calvo e M. Xunio Bruto)
a rodia, próxima á asiática, pero máis
moderada (Cicerón, aínda que ecléctico,
formouse nesta escola)
Grandes oradores romanos anteriores a Cicerón:
Apio Claudio o cego, Catón, Cornelio
Cetego, Sulpicio Galba, Escipión
Cessare Macari 1840-1919 Apio Claudio entra no Senado Wikimedia Commons.
Emiliano, Cayo Lelio, os irmáns Graco,
Marco Antonio, Licinio Craso, etc.
A máxima autoridade é Marco Tulio Cicerón
10

11. Cicerón - Vida
106 a.C. Nace en Arpino > “arpinate”
Familia rural de clase “ecuestre”.
Estudios superiores
Xurisprudencia e filosofía.
Viaxa a Roma e Grecia
Mestres recoñecidos: Apolonio de Rodas,
Bols de propaganda electoral a favor de Cató el Jove i de Catilina (63 a.C.), Museo Nazionale Romano
Hortensio, Fedro, etc. nelle Terme di Diocleziano, Roma
Imaxe de Sebastiá Giralt na galería de Chiron en Flickr
Realiza o cursus honorum suo anno
75 a.C. > Cuestor en Sicilia (“Verrinas”)
69 a.C. > Edil
66 a.C. > Praetor (apoio a Pompeio)
63 a.C. > Consul (ano da coniuratio
Localización de Arpino en Italia.
Catilinae) Imaxes Wikimedia Commons.
Pater patriae
Desprezo dos nobiles por seren un homo
novus
11

12. cicerón - Obras
Cartas
Descubertas por Petrarca no s.XV.
Temas variados: familiares, oficiais...
Epistulae ad familiares
Ad Atticum
Ad Quintum Fratrem Retrato de Francesco Petrarca, Andrea del
Castagno. Imaxe wikimedia Commons.
Ad Marcum Brutum
Obras de Retórica
De oratore (formación do orador)
Orator (retrato do orador ideal: talento e
formación en tódolos campos do saber)
Brutus > historia da elocuencia romana.
De optimo genere oratorum, Cicerón, M. Tullii
Partitiones oratoriae, Topica Epistolae Ad Atticum.Brutum,et Quintum fratrem
Edición de 1540. Imaxes blog bibliotrastornado
12

13. Discursos
Discursos
A práctica dos seus principios teóricos.
Obras literarias (notas de secretarios +
retoques do autor)
Xudiciais:
pronunciados nos tribunais (pro =
defensa; in = acusación) Cicerón, Marco Tulio. Discursos. Manuscrito en vitela, letra humanística, siglo XV.
Biblioteca de Santa Cruz. Valladolid.Imaxe de DivesGallaecia na galería de Chiron en Flickr
Pro Archia poeta, Pro Roscio,
Pro Milone, In Verrem.
Políticos:
pronunciados no senado ou asemblea
do pobo
In Catilinam (Catilinarias), cumio da
súa carreira), Filipicae (Filípicas),
atacan ao poderoso Marco Antonio e
precipitan a súa morte) Cicerón, Marco Tulio. Discursos. Manuscrito en vitela, letra humanística, siglo XV.
Biblioteca de Santa Cruz. Valladolid. Imaxe de DivesGallaecia na galería de Chiron en Flickr.
13

14. Filosofía - Tratados políticos
Últimos anos da súa vida.
Pensamento das escolas filosóficas gregas: Platón,
Aristóteles, estoicos...
Tratados políticos:
de re publica, de legibus
Teorías éticas e morais:
de finibus bonorum et malorum, de
officiis, Tusculanae
Teorías gregas sobre a natureza dos deuses ou o destino
de natura deorum, de divinatione, de fato
Ensaios filosóficos: Cicerón descubrindo a tumba de Arquímedes. Martín Koller 1775.
Imaxe wikimedia Commons.
Cato Maior de senectute, Laelius de
amicitia (a vellez, a amizade)
Consolatio (trala morte da súa filla Iulia,
defende a inmortalidade da alma)
Creación dun vocabulario latino propio para
traducir termos gregos.
Transmisor do pensamento filosófico da época.
14

15. POST CICERONEM
Réxime imperial
Asembleas perden poderes
Senado perde competencias
Decadencia da oratoria: do foro ás escolas.
Marco Anneo Séneca o retórico (55 a.C.? -39 d.C.)
Nado en Corduba, pai de Séneca o filósofo.
Exercicios escolares (a miudo anacrónicos,
irreais, rebuscados...) Colonia Patricia Corduba, Córdoba, Andalucia.
Imaxe de Rafael dP na galería de Chiron en Flickr
Controversiae: exercicios prácticos de
tema xurídico. Temas imaxinarios. Os
alumnos defendían mesmo posturas
opostas.
Suasoriae: consultas ficticias a
personaxes célebres, que deben explicar a
súas decisións (debía Agamenón sacrificar á
Ifixenia?)
Queixas de Séneca o filósofo (4-65 d.C.)
Colonia Patricia Corduba, Córdoba, Andalucia.
non vitae, sed scholae discimus Imaxe de Elaios2008 na galería de Chiron en Flickr
15

16. Tácito - Quintiliano
Gaio Cornelio Tácito (55-120 d.C.),
Coñecido historiador.
Dialogus de oratoribus: historia
da elocuencia romana.
Marco Fabio Quintiliano (30-100 d.C.)
Nado en Calagurris (Calahorra,
Aragón), director da 1ª escola pública
en época de Vespasiano.
De institutione oratoria.
De institutione oratoria: Imaxe de Cercamon en Flickr
Formación do orador
Estudio do sistema educativo
romano do seu tempo.
Modelo: Cicerón.
De causis corruptae eloquentiae Estatua de Quintiliano na súa Calahorra
natal. Imaxe, wikimedia Commons.
16