Мэргэжлийн боловсролын тогтолцоо үүсч хөгжсөний 50 жилийн ойн эрдэм шинжилгээний хуралд тавьсан илтгэл Илтгэгч Д.Нармандах

1. Хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлтэд суурилсан
мэргэжлийн боловсролын тогтолцооны
хөгжлийн институци, эрх зүйн асуудалд
Монголын Ажил Олгогч Эздийн Нэгдсэн Холбооны
Ерөнхийлөгчийн зөвлөх
Д. Нармандах

2. Агуулга
• Монгол Улс дахь орчин үеийн мэргэжлийн боловсрол,
сургалтын тогтолцооны хөгжил
• Төвлөрсөн ба төвлөрсөн бус тогтолцоо
• Төрийн зохицуулалт
• Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын институц
• Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих сан ба Мэргэжлийн
боловсрол, сургалтыг дэмжих сангийн орлого
• Дүгнэлт

3. Монгол Улс дахь орчин үеийн мэргэжлийн
боловсрол, сургалтын тогтолцооны хөгжил
• Аж үйлдвэр болон эдийн засгийн бусад салбар нь Монгол Улс
дахь мэргэжлийн боловсрол, сургалтын тогтолцооны хөгжлийг
удирдсан гол институци мөн.
1921-1950-иад оны дунд үе хүртэл үйлдвэрт суурилсан мэргэжлийн
сургалтын тогтолцоо
1950-иад оны дунд үеэс аж үйлдвэрт суурилсан мэргэжлийн
боловсролын тогтолцоо
1975 оноос сургуульд суурилсан мэргэжлийн боловсролын тогтолцоо
1990 оноос үйлдвэрт суурилсан мэргэжлийн сургалтын тогтолцоо
 1990-ээд оны сүүлчээс хөдөлмөр эрхлэлтийн сургалтын тогтолцоо
• 1990-ээд оны сүүлчээс хөдөлмөрийн зах зээлд суурилсан
мэргэжлийн боловсрол, сургалтын тогтолцоонд шилжих

4. Үйлдвэрт суурилсан
мэргэжлийн сургалтын
тогтолцоо
Сургуульд суурилсан
мэргэжлийн боловсролын
тогтолцоо
Үйлдвэрт суурилсан
мэргэжлийн сургалтын
Институц
1900 1960 1990 2000
тогтолцоо
1910 1920 1930 1940 1950 1970 1980 2010
Хөдөлмөрийн
зах зээлд
суурилсан
мэргэжлийн
боловсролын
тогтолцоонд
шилжих
Аж үйлдвэрт суурилсан мэргэжлийн боловсролын
тогтолцоо
Хөдөлмөрийн зах
зээлд суурилсан
мэргэжлийн
сургалтын тогтолцоо
Үйлдвэрлэл
дээрх
сургалт
Хөдөлмөр
эрхлэлтийн
сургалтын
тогтолцоо
2020 Он
Төр
Зах зээл

5. Төвлөрсөн ба төвлөрсөн бус тогтолцоо
• 1921-1960-аад оны дунд үе төвлөрсөн бус тогтолцоо:
 Аж үйлдвэр болон эдийн засгийн бусад салбарын үүрэг
• 1960-1990 онд төвлөрсөн тогтолцоо:
 Цорын ганц ажил олгогч болсон төрийн үүрэг аажмаар нэмэгдсэн (Төрийн оролцоо, институцийн
зохицуулалт)
 Мэргэжлийн боловсрол, сургалт нь хувийн хэвшилд болон нийтэд зориулагдсан шинжтэй болов.
 1975 оноос техник-мэргэжлийн сургуулиуд нь суралцагчдад мэргэжлийн анхан, дунд шатны боловсролоос
гадна ерөнхий дунд боловсрол олгох болсон.
• 1990 оноос хойш холимог тогтолцоо:
 Төрийн эрх зүйн зохицуулалт
 Хувийн хэвшлийн үүрэг

6. Төрийн зохицуулалт
• “Ардчилсан холбоо” эвслийн Засгийн газрын 1998 оны 3 дугаар
сарын 25-ны өдрийн 41 дүгээр тогтоол:
Техникийн боловсрол, мэргэжлийн сургалтыг хөгжүүлэх
үндэсний хөтөлбөр
Хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх арга хэмжээний чиглэл
 Техникийн боловсрол, мэргэжлийн сургалтын бодлого
зохицуулалтын Үндэсний зөвлөлийн ажиллах дүрэм,
бүрэлдэхүүн

7. Эрх зүйн зохицуулалт
• 2001 оны 04 дүгээр сарын 19-ний өдрийн Хөдөлмөр
эрхлэлтийг дэмжих тухай хууль
• 2002 оны 5 дугаар сарын 3-ны өдрийн Мэргэжлийн
боловсрол, сургалтын тухай хууль

8. Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын институц
Хөдөлмөр эрхлэлтийг
дэмжих тухай хуульд
Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын
тухай хуульд
Мэргэжил олгох,
давтан сургах
байгууллага
Хөдөлмөр эрхлэлтийн
алба
Мэргэжлийн боловсролын,
техникийн боловсролын болон
мэргэжлийн сургалтын байгууллага
Хөдөлмөрийн зах
зээлийн эрэлт
хэрэгцээнд
нийцүүлэх
шаардлага
-Хөдөлмөрийн зах
зээлийн судалгаа
-Ажил олгогчдын
хэрэгцээ, захиалга,
гэрээ
Суралцагч элсүүлэх мэргэжлийн
чиглэл, хяналтын тоо, элсэлтийн
үлгэрчилсэн журам
Хамтын удирдлага,
зохион байгуулалт
Хөдөлмөр эрхлэлтийн
Үндэсний зөвлөл
Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын
Yндэсний зөвлөл
Санхүүжилт Хөдөлмөр эрхлэлтийг
дэмжих сан
Мэргэжлийн боловсрол, сургалтыг
дэмжих сан

9. Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих сан ба Мэргэжлийн
боловсрол, сургалтыг дэмжих сангийн орлого
Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих сангийн орлого Мэргэжлийн боловсрол, сургалтыг дэмжих
сангийн орлого
-Улсын төсвөөс хуваарилсан хөрөнгө;
-Орон нутгийн төсвөөс хуваарилсан хөрөнгө;
-Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих сангийн чөлөөт үлдэгдлийг
банкинд хадгалуулсны хүү;
-Гадаадын иргэнийг гэрээгээр ажиллуулсан ажил олгогчийн
төлөх ажлын байрны төлбөр;
-Гадаад улс, олон улсын байгууллагаас хөдөлмөр
эрхлэлтийг дэмжих зорилгоор олгосон зээл;
-Гадаад улс, олон улсын байгууллага, Монгол Улсын болон
гадаад улсын аж ахуйн нэгж, байгууллага, төрийн бус
байгууллага, иргэдээс Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих санд
оруулсан хандив, тусламж;
-Хөгжлийн бэрхшээлтэй буюу одой хүнийг ажиллуулаагүй
аж ахуйн нэгж, байгууллагаас төлөх төлбөр;
-Бусад эх үүсвэр.
-Улсын төсвөөс хуваарилсан хөрөнгө;
-Орон нутгийн төсвөөс хуваарилсан хөрөнгө;
-Гадаад улс, олон улсын байгууллагаас
мэргэжлийн боловсрол, сургалтыг дэмжих
зорилгоор олгосон зээлийн хөрөнгө, буцалтгүй
тусламж;
-Гадаад улс, олон улсын байгууллага, Монгол
Улсын болон гадаад улсын аж ахуйн нэгж,
байгууллага, төрийн бус байгууллага, иргэдээс
өгсөн хандив, тусламж;
-Аж ахуйн нэгж, байгууллагаас хуулийн 20.3-т
заасны дагуу төвлөрүүлсэн хөрөнгө;
-Бусад эх үүсвэр.
Ажилгүйдлийн даатгалын шимтгэлийн орлого бүрдүүлэх үйл
ажиллагааг Нийгмийн даатгалын тухай хуулиар зохицуулна.
-

10. Дүгнэлт
• Салбар дундын тогтолцоо болсон.
• Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих болон Мэргэжлийн
боловсрол, сургалтыг дэмжих сангийн хөрөнгө үндсэндээ
даатгалын зарчимд суурилагдаагүй байна.
• Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын тогтолцоонд төр-хувийн
хэвшлийн түншлэлийг хөгжүүлэх шаардлагатай.

11. Анхааран сонссонд баярлалаа!

12. Д. НАРМАНДАХ
Tel: +976-11-326445
Теl: +976-70156171
E-mail: narmandakh@monef.mn
12 12