Minh tâm phục thiện

2. - 1 -
Lôøi Töïa
Trôøi cao ñaát roäng, Con ngöôøi chuùng ta cuøng vôùi Trôøi ñaát
lieät thaønh tam taøi, chöùng toû raèng con ngöôøi chuùng ta coù theå
saùnh ngang vôùi trôøi ñaát. Trôøi tuy cao, ñaát tuy roäng, nhöng
ngöôøi cuõng khoâng nhoû, sôû dó nhö vaäy laø ta coù caùi taâm. Taâm
naøy khoâng phaûi laø traùi tim baèng thòt trong thaân ta, maø chính
laø baûn tính do Trôøi phuù, Phaät goïi laø taâm boà-ñeà, Nho goïi laø
löông-taâm, Taâm naøy hoäi ñuû vaïn thieän. Kinh dòch vieát:
“Thaùnh-nhaân hôïp vôùi ñöùc cuûa trôøi ñaát”. Ñöùc cuûa Thaùnh-
nhaân phaùt töø Taâm, Taâm hoäi ñuû vaïn thieän, Taâm minh thieän seõ
hieän.
“Nguï-ngoân ñoái ñaùp cuûa Thaày troø Löõ-Thuaàn-Döông vaø
Haøn-Töông-Töû” , “Luaän veà Taâm”, vaø “Tính-Lyù Thích
Nghi” ñöôïc trích dòch töø quyeån “Tam Giaùo Vieân Thoâng” cuûa
Baéc-Haûi Laõo-Nhaân, vôùi muïc ñích chia höôûng vôùi baäc ñoàng
ñaïo veà phaàn tinh hoa cuûa Nho giaùo. Saùch dòch tuy ñöôïc hoaøn
thaønh hôn möôøi naêm, nhöng vì taøi hoïc thoâ keùm, ngöôøi dòch
caûm thaáy noäi dung coøn coù nhieàu choã sai soùt, neân chæ löu
haønh trong noäi boä vôùi baäc ñoàng ñaïo maø khoâng daùm cho phaùt
haønh. Gaàn ñaây nhieàu tieàn hieàn phaûn öùng quyeån saùch nhoû
naøy ñöôïc nhieàu giôùi ñaïo höõu öa chuoäng, neân yeâu caàu ngöôøi
dòch vieát töïa phaùt haønh, ñaëng quyeån saùch nhoû naøy ñöôïc löu
truyeàn roäng raõi.
Ñeå ngöôøi ñoïc khoâng caûm thaáy khoâ khan khoù hieåu khi
nghieàn ngaãm veà phaàn aùo-dieäu cuûa “Tam Giaùo Vieân Thoâng”,
ngöôøi dòch cuõng söu taàm theâm moät soá giaùo lyù caên baûn cuûa
tam-giaùo, ñeå noäi dung cuûa quyeån saùch nhoû naøy ñöôïc phong
phuù hôn.
Voâ-Tri cö-só
Muøa Ñoâng naêm Maäu-Tyù, 2008.
taïi thö trai Hôïp-Ñöùc, TP Hoà-Chí-Minh

3. - 2 -
Luaän veà taâm
Taâm laø chuû teå cuûa vaïn hoùa. Nho-giaùo noùi: Toàn taâm.
Ñaïo-giaùo noùi: Döôõng taâm. Thích-giaùo noùi: Minh taâm.
Tam-giaùo ñeàu laáy Taâm laø Ñaïo. Taâm coù nhaân-taâm vaø
ñaïo-taâm, neân coù söï phaân bieät giöõa “duy vi” vaø “duy
nguy”. Ngöôøi sau khoâng ñöôïc chaân-truyeàn, chæ bieát
Ñaïo ôû nôi Taâm maø khoâng roõ Taâm ôû ñaâu. Thöôøng
chaép laáy caùi taâm baèng thòt cuûa taïng phuû vaø caùi taâm
khí-chaát laø Taâm, neân sinh ra chaép töôùng vaø chaép
khoâng. Cheá ngöï taâm thì Thieân-lyù vaø nhaân-duïc giao
tranh, Thaùnh phaøm baát phaân, Lyù Khí khoù bieät, cho
neân lao löïc nôi taâm maø khoâng moät ngöôøi thaønh. Ñaïo-
taâm laø Taâm maø vua Nghieâu truyeàn cho vua Thuaán,
Vua Thuaán truyeàn vua Vuõ, vua Vuõ truyeàn vua Thang,
Khoång-Töû truyeàn cho Nhan-Hoài, Taêng-Töû, Taêng-Töû
truyeàn Töû-Tö, Töû-Tö truyeàn Maïnh-Töû ñeàu truyeàn
taâm naøy. Töø thôøi Maïnh-Töû veà sau, taâm-phaùp thaát
truyeàn. Traûi qua caùc trieàu-ñaïi Taàn, Haùn, Taán, Tuøy,
Ñöôøng, ít ngöôøi minh Taâm maø ñaït ñeán Thaùnh-vöïc.
Ñeán thôøi Vieâm-Toáng(1)
, nguõ-tinh tuï Khueå(2)
, Thieân
môû vaên vaän, Lyù hoïc thònh haønh, baét ñaàu töø Hy-Di, keá
coù Chaâu-Lieâm-Kheâ, Trình-Haïo, Trình-Di, sau coù
(1)
Thôøi Toáng-Thaùi-Toå Trieäu Khuoâng-Daãn.
(2)
Khueå laø moät vì sao trong nhò-thaäp baùt-tuù. Vaøo nieân hieäu Caøn-
Ñöùc naêm thöù Naêm ñôøi Toáng Thaùi-Toå (naêm 967 Döông-lòch), Kim,
Moäc, Thuûy, Hoûa, Thoå naêm haønh tinh xeáp thaønh moät haøng höôùng veà
sao Khueå. Lyù hoïc baét ñaàu thònh haønh vaøo thôøi kyø ñoù.

4. - 3 -
Luïc-Töôïng-Sôn, Chu-Hy, ñeàu phaùt huy Taâm hoïc cuûa
nhaø Nho. Nhöng thôøi cô chöa ñeán, chæ thuyeát minh
ñaïo-taâm vaø nhaân-taâm. Muoán minh taâm thì phaûi caùch
vaät. Caùch laø caùch tröø, vaät laø vaät duïc. YÙ ôû nôi: Khi
ngöôøi sinh ra baûn tính thuoäc tónh, ñoù laø Thieân-tính,
caûm ôû nôi vaät thì ñoäng, ñoù laø phaàn duïc cuûa baûn tính.
Neân Thaày Maïnh-Töû noùi: Döôõng taâm khoâng coù gì toát
hôn laø ít duïc (Döôõng taâm maïc thieän ö quaû duïc).
Quaû vaät duïc laø lôøi cuûa Troïng-Cung hoûi ñöùc
Khoång-Töû veà ñöùc nhaân. Caùch vaät duïc, laø ñöùc nhaân
maø Nhan-Hoài hoûi nôi ñöùc Khoång-Töû. Caùch laø khaéc,
töùc laø caùch caùi “taâm khoâng chính” trong Kinh Thö
(Caùch kyø phi taâm).
Maïnh-Töû noùi: “Ñaïi nhaân laø ngöôøi caùch boû ñöôïc
caùi taâm phi”. Vaät töùc laø vaät duïc, caùch vaät töùc laø khaéc
kyû. Ñöùc Khoång-Thaùnh noùi: “Moïi ngöôøi khaéc kyû phuïc
leã thì thieân-haï ñeàu quy höôùng veà ñöùc nhaân”. Hieäu
quaû ñöôïc nhanh toác nhö vaäy laø bôûi Taùnh do Thieân
phuù, boån taùnh naøy moïi ngöôøi ñeàu coù, chæ vì bò vaät duïc
vaø khí-bænh caâu thuùc, neân coù maø chaúng bieát mình coù.
Thaùnh-nhaân truyeàn Taâm töùc laø truyeàn caùi Taâm coá-
höõu naøy. Ñoù laø baûn tính töï-nhieân. Töï nhieân laø vì do
Thieân phuù. Thieân laø Tính thoáng theå cuûa muoân ngöôøi,
Tính laø caùi Trôøi cuûa töøng ngöôøi. Neân Thaày Maïnh-Töû
noùi: “Taän taâm ôû nôi mình thì bieát ñöôïc Tính, bieát
ñöôïc Tính thì bieát Trôøi. Toàn taâm döôõng tính, neân coù
theå söï Thieân”. Thieân nhaân boån laø nhaát-quaùn, töùc laø
hôïp nhaát. Thieân thoáng töù-thôøi, taâm thoáng töù-ñoan.

5. - 4 -
Caùi gì Trôøi coù thì Tính ôû nôi ngöôøi ñeàu coù, chæ lo laø
ngöôøi khoâng theå taän tính maø thoâi. Leõ taän tính baét
ñaàu töø trí tri haï thuû, coâng phu trí tri laïi töø caùch vaät
duïng coâng. Chöõ vaät bao goàm söï vaät vaø vaät duïc. Söï
vaät thuoäc ngoaïi, vaät duïc thuoäc noäi. Neáu caùch söï vaät
maø khoâng roõ Taâm Tính thì laïc vaøo chaép töôùng, caùch
vaät duïc maø khoâng roõ Taâm Tính thì laïc vaøo chaép
khoâng. Taâm khoù hieåu, neáu cho raèng traùi tim baèng
thòt laø Taâm thì con nít leân ba cuõng hieåu, ñoù khoâng
phaûi laø caùi Taâm töông truyeàn cuûa Thaùnh-nhaân, taâm
naøy luùc sinh ra thì coù, khi cheát ñi thì maát. Neáu cho
raèng caùi tri giaùc vaän ñoäng laø Taâm, thì taâm naøy nguy
maø khoâng yeân, khoâng phaûi Taâm duy-vi khoù thaáy
ñöôïc cuûa baûn tính. Taâm duy-nguy khoâng yeân laø taâm
thuoäc veà khí-chaát, taâm baèng thòt laø taâm coù hình
töôùng. Tröôùc Thaùi-Cöïc, Khí naèm ôû trong Lyù, sau
Thaùi-Cöïc, Lyù nguï ôû trong Khí. Coù Lyù, Khí môùi coù
hình töôïng. Lyù laø chuû cuûa Khí, Khí laø chuû cuûa vaät
töôïng. Vaät töôïng khoâng coù Lyù vaø Khí thì khoâng
thaønh, Lyù vaø Khí khoâng coù vaät töôïng thì khoâng hieän.
Lyù thuoäc baát dòch, Khí thuoäc bieán dòch, Töôïng thuoäc
giao dòch, ñoù cuõng laø söï phaân bieät giöõa Thaùnh-nhaân,
hieàn-nhaân vaø ngu-nhaân. Ngöôøi ngu chaép töôïng, ngöôøi
hieàn thoâng khí, Thaùnh-nhaân minh lyù. Ngöôøi hoïc Dòch
thöôøng hay noùi ñeán tieân-thieân vaø haäu-thieân, nhöng
khoâng roõ ñöôïc yù nghóa cuûa hai chöõ tieân haäu. Tieân-
thieân laø tröôùc trôøi, töùc laø caùi Thieân sinh ra Trôøi ñaát.
Haäu-thieân laø trôøi do Tieân-Thieân sinh. Caùi sinh ra trôøi
laø Lyù, ñoù laø caùi Trôøi chí tónh baát ñoäng (Chí tónh baát

6. - 5 -
ñoäng Thieân). Caùi do trôøi sinh laø Töôïng, ñoù laø Kinh-
Vó-Tinh-Thieân. Khí-Thieân laø moät khí löu haønh, maëc
vaän töù thôøi, ñoù laø Toâng-Ñoäng-Thieân. Ñaïo-taâm laø Lyù,
treân öùng Baát-Ñoäng-Thieân, ñoù laø caùi Trôøi “thöôøng
maø baát bieán”, ngöôøi ñaït tôùi caûnh-giôùi naøy goïi laø
Thaùnh-vöïc (Nöôùc cuûa baäc Thaùnh), Nho cho laø Chí-
Thaùnh, Thích laø Phaät, Ñaïo cho laø Ñaïi-La Thieân-Tieân.
Tam giaùo quy nhaát laø quy veà Lyù, cho neân Nho noùi laø
“Thieân-lyù löu haønh”, Ñaïo noùi “Tam phaåm nhaát lyù”,
Thích noùi “Nhaát hôïp lyù töôùng”, lôøi noùi tuy baát ñoàng,
nhöng lyù thì nhö nhau. Nhaân-taâm thuoäc Khí, treân
öùng Toâng-Ñoäng-Thieân, ñoù laø caùi Trôøi “bieán maø coù
thöôøng”, ngöôøi ñaït tôùi caûnh-giôùi naøy goïi laø Hieàn-
quan (Cöûa cuûa caùc baäc Hieàn). Caùi taâm baèng thòt cuõng
nhö nguõ quan baùch haøi, coù hình thaáy ñöôïc, treân öùng
Kinh-Vó-Tónh Thieân, ngöôøi chaép hình töôùng naøy thì
bò haõm trong beå khoå. Thaùnh-nhaân chæ coù ñaïo-taâm
neân laïc Ñaïo, caùi laïc cuûa Hieàn-nhaân laø haøng phuïc
ñöôïc nhaân-taâm neân khoâng coù söï lo aâu. Neáu chaép traùi
tim baèng thòt laø taâm, phoùng tuùng theo vaät duïc, taâm bò
traêm vaïn ñieàu quaáy nhieãu chæ coù khoå maø khoâng coù
vui. Nhaø Nho ñöông thôøi thöôøng cho raèng taâm ôû choã
thieän thì laø ñaïo-taâm, taâm ôû choã aùc töùc laø nhaân-taâm.
Neáu nhö vaäy thì Töû-Saûn cuûa nöôùc Trònh, AÙn-Anh cuûa
nöôùc Teà (Töû-Saûn laø teå töôùng cuûa nöôùc Trònh, AÙn-
Anh laø teå töôùng cuûa nöôùc Teà trong thôøi Chieán-Quoác)
ñeàu troåi vöôït hôn Nhieãm-Höõu, Quyù-Loä, Töû-Coáng,
nhöng ôû Vaên-Mieáu thì khoâng coù teân vaø ngöôøi ñôøi sau
cuõng khoâng ai laäp mieáu thôø phuïng. Trong ñoù taát coù

7. - 6 -
nguyeân do. Vì ngöôøi aùc haønh vieäc aùc neân hoïa theo
sau, aùc coù luùc heát neân hoïa cuõng coù ngaøy heát. Ngöôøi
hieàn haønh thieän neân phuùc theo sau, thieän coù luùc heát
neân phuùc cuõng coù luùc maát. Tuy coù söï baát ñoàng giöõa
thieän aùc, phuùc hoïa, neáu khoâng ñöôïc truyeàn thoï taâm
phaùp, khoâng theå minh thieän phuïc sô. Ñöôøng ñöôøng
moät vò Baù-taû, danh tieáng löøng laãy maø khoâng ñöôïc lieät
vò Thaùnh hieàn maø boàng-mao haøn-só laïi ñöôïc phoái
höôûng ôû Thaùnh mieáu laø vì coù Ñaïo. Neáu cho raèng hoïc
tuïng töø chöông cuûa Thaùnh-nhaân laø Ñaïo, kinh ñieån
tam giaùo vaãn coøn, ngöôøi thoâng ñaït töù thö nguõ kinh
cuõng khoâng ít, nhöng ngoaøi Khoång, Nhan, Taêng,
Maïnh, Chaâu, Trình, Tröông, Chu ra, khoâng maáy
ngöôøi vì ñoïc saùch maø trôû thaønh Thaùnh hieàn. Ñoù laø
taâm-phaùp khoâng deã hieåu, khoâng deã noùi vaø khoâng deã
truyeàn. Khaéc kyû phuïc leã laø toàn ñaïo-taâm boû nhaân-taâm,
ñaïo-taâm sôû taïi thì chí-thieän thaàn minh. Hyû, noä, aùi, laïc
chöa phaùt, ñoù laø caùi laïc cuûa Khoång Nhan, thaáy ñöôïc
caùi taâm cuûa thieân ñòa. Hoïc giaû ñaït tôùi möùc naøy thì laø
caûnh-giôùi “ñoïa töù chi, chuyeát thoâng minh, rôøi hình boû
trí cuøng vôùi ñaïi-thoâng” cuûa Nhan-Hoài, vaø cuõng laø
“cuøng thaàn tri hoùa” cuûa Khoång-Töû.
Moãi ngöôøi ñeàu coù moät leõ Trôøi (tieåu thieân), ñem leõ
Trôøi naøy hôïp vôùi caùi Lyù thoáng theå cuûa muoân vaät (ñaïi
thieân) goïi laø chí meänh. Lyù voâ taïi voâ baát taïi, neân taâm
cuûa Thaùnh, Thaàn hôïp vôùi taâm cuûa Trôøi cuõng voâ taïi
voâ baát taïi, cho neân coù theå voâ tö voâ vi, tòch nhieân baát
ñoäng, caûm maø tuøy thoâng. Taâm naøy laáy giaùng chung

8. - 7 -
maø noùi goïi laø Meänh, laáy bænh thuï maø noùi thì goïi laø
Tính, laáy söï öùng truø vaän bieán maø noùi thì goïi laø Taâm,
laáy söï caûm nôi vaïn vaät maø noùi thì goïi laø Thieân, laáy söï
chuû teå vaïn vaät maø noùi thì goïi laø Ñaïo. Laáy voâ thanh
voâ xuù, theå vaät baát di, chí aån chí phi, chí vi chí hieån, hö
linh chí thöïc, voâ thuûy voâ chung, voâ taïi voâ sôû baát taïi,
voâ vaät baát lyù, chí chaân voâ voïng, tòch nhieân baát ñoäng,
caûm nhi tuøy thoâng, khoâng ñi maø ñeán, khoâng gaáp maø
nhanh, voâ vi maø thaønh thì goïi laø Lyù. Neân Trôøi coù
Thieân-lyù, Ñaát coù Ñòa-lyù, ngöôøi coù Taùnh-lyù, vaät coù vaät-
lyù, söï coù söï-lyù. Ñaéc Lyù thì trò, thaát Lyù thì loaïn. Bieát
ñöôïc tieát vaän cuûa Lyù coù theå cheá Leã, bieát ñöôïc thanh
tröôïc cuûa Khí coù theå laøm nhaïc. Bieát ñöôïc toân ti cuûa
Lyù, phuø traàm cuûa Khí, tieán thoái vaø khai beá cuûa
Töôïng, coù theå daïy vuõ (vuõ ñieäu). Duøng Lyù naøy ñeå daïy
daân goïi laø chính, caám daân laøm traùi Lyù naøy goïi laø hình,
laáy thöôûng ñeå khuyeán khích, laáy phaït ñeå khuyeân raên,
coù thuûy coù chung, baûn maït khoâng loaïn, tröôùc sau coù
thöù töï. Hieåu roõ ñöôïc Lyù naøy thì hieåu ñöôïc tam giaùo
nhaát-lyù, vaïn quoác nhaát-lyù. Nhaát-lyù laø toå-toâng cuûa ta,
nhò khí laø phuï maãu cuûa ta, vaïn töôïng ñeàu laø chaùu
ñích toân cuûa toå-toâng. Phuï maãu thöông con, ñoù laø lyù
baát bieán cuûa ñoàng-loaïi, söï sinh thaønh cuûa ñoàng-loaïi
coù tröôùc sau neân phaùt sinh ra leõ thaân thaân (thaân vôùi
ngöôøi thaân). Kieán thöùc coù minh muoäi, neân sinh ra leõ
toân hieàn, daïy nuoâi coù haäu baïc, coâng coù lôùn nhoû neân
ñaúng caáp cuûa nguõ phuïc (Thieân-töû, Chö-haàu, Khanh,
Ñaïi-phu, Só), töôùc vò cuûa nguõ ñaúng (Coâng, Haàu, Baù,
Töû, Nam) töø ñoù maø ñònh.

9. - 8 -
Kim thaïch, ti truùc, maét coù theå thaáy ñöôïc laø Töôïng,
thanh tröôïc cao thaáp maø tai coù theå nghe ñöôïc laø Khí.
Coù Töôïng taát coù Khí, coù Khí taát coù aâm, maø chuû söï thì
laø Lyù. Töôïng boån töø baùt-quaùi, Khí boån töø Laïc-Thö,
Lyù boån töø Haø-Ñoà, tröôùc thieân haï maø khai vaät, sau
thieân haï maø thaønh vuï, cho neân Dòch kinh laø toå cuûa
chö kinh, laø caên nguyeân cuûa vaïn phaùp. Roõ ñöôïc lyù
naøy coù theå bieán ñöôïc nguõ aâm laø cung, thöôùng, gioác,
chuûy, vuõ, coù theå lyù ñöôïc quaân, thaân, daân, söï, vaät. Caùi
hoøa cuûa Nhaïc coù theå ñieàu hoøa baùt phong, coù theå boå
giuùp taïo hoùa, coù theå döôõng tính tình, coù theå hoøa Thaàn
nhaân, coù theå bieát trò loaïn. Quan heä cuûa Nhaïc cuõng
troïng laém thay! Tieác laø nay ñaõ thaát truyeàn. Neáu roõ
ñöôïc Lyù laø toå-toâng, Khí laø phuï-maãu, Töôïng laø ñoàng
(cuøng) khí, ñeàu töø Lyù maø ra thì tam giaùo nhaát Lyù,
vaïn quoác moät nhaø, nhö tay nhö chaân, töông kính
töông aùi, khoâng laøm toån thöông ñeán loøng cuûa toå-toâng
vaø phuï-maãu thì vaïn quoác ñeàu laïc nghieäp, quaân-thaàn
phuï-töû phu-phuï baèng-höõu ñeàu heát loøng vôùi traùch
nhieäm, nhö theá thì coù theå thaáy ñöôïc trôøi Nghieâu ñaát
Thuaán cuûa caûnh thaùi-bình, ñoù laø moät theá giôùi ñaïi-
ñoàng.
Thöôøng nghe : Töø ngaøn xöa veà tröôùc, Taâm naøy, Lyù
naøy gioáng nhau, ngaøn xöa veà sau, Taâm naøy, Lyù naøy
nhö nhau, ngay ñeán boán beå noäi ngoaïi, phaøm nôi trôøi
che, ñaát chôû, Taâm naøy, Lyù naøy ñeàu nhö nhau. Tröôùc
ñôøi tam-ñaïi, Ñaïo ôû nôi quaân-vöông, moät ngöôøi hoùa
thieân-haï. Ñoù laø söï chænh hôïp cuûa giaùo, chænh thì

10. - 9 -
khoâng chia. Tam-ñaïi veà sau, Ñaïo ôû Sö Nho, moät
ngöôøi hoùa moät phöông, ñoù laø söï phaân taùn cuûa giaùo.
Ñaïo truyeàn töø Nghieâu, Thuaán, cho ñeán Vaên-Vöông.
Ñeán ñôøi Chaâu U-Vöông, Leä-Vöông, theá ñaïo suy vi,
daân khoâng höng thònh, Ñaïo cuûa Thaùnh-nhaân töø hôïp
ñeán phaân, ñoù laø söï bieán chuyeån lôùn lao giöõa Thieân,
nhaân. Vaøo thôøi kyø ñoù Thöôïng-Ñeá sai Ñöùc Laõo-Töû haï
phaøm, laøm quan trong trieàu ñình nhaø Chaâu, roõ caên
nguyeân cuûa ñaïo-ñöùc, bieát sôû quy cuûa Leã Nhaïc. Laïi sai
Thuûy-Ñöùc Tinh-Quaân xuoáng phaøm, giaùng sinh ôû
Ñoâng-Loã, moät xe hai ngöïa, chu du lieät quoác, giaùo hoùa
cöûu chaâu. Ñöùc Khoång-Töû hoûi Leã nôi Ñöùc Laõo-Töû maø
taùn than Ñaïo cuûa Laõo-Töû nhö roàng, chæ thaáy ñaàu maø
khoâng thaáy ñuoâi. Ñaïo, Nho hai giaùo hoã trôï maø khoâng
traùi nhau, Phaät giaùo höng khôûi cuøng thôøi, Ñaïo chia
laøm tam-giaùo. Tam-giaùo nhaát lyù, khoâng ngoaøi moät
Taâm. Nho noùi “Toàn Taâm”, Ñaïo noùi “Tu Taâm”, Phaät
noùi “Minh Taâm”. Giaùo tuy khaùc nhau, nhöng taâm thì
laø moät. Phaät noùi “Quy Nhaát”, Ñaïo noùi “Thuû Nhaát”,
Nho noùi “Quaùn Nhaát”. Nhaát laø Lyù, Trôøi ñaát khoâng
hai Lyù, Thaùnh-nhaân khoâng hai loøng. Vì ñòa phaän khaùc
bieät, neân vaên töï khoâng gioáng nhau, cheá ñoä sôû dó
khoâng ñoàng laø vì phong thoå khaùc bieát. Vì ngöôøi, vì
thôøi, vì söï, khaùc bieät nhau neân coù söï bieán ñeå thoâng,
duøng söùc ít maø ñaït ñöôïc thaønh coâng lôùn. Ñoù laø söï
thoâng quyeàn ñaït bieán cuûa Thaùnh-nhaân. Ngöôøi hieàn
khoâng bieát ñaït quyeàn, chaép khö laáy leõ cuûa mình, keû
ngu chaép laáy ngoïn maø queân ñi phaàn goác, chia beø keát
phaùi, nhö nöôùc löûa khoâng hôïp maø coâng kích laãn nhau.

11. - 10 -
Tuy noùi laø loøng ngöôøi taïo neân, nhöng cuõng laø khí soá
ñöa ñeán, neân theá-vaän suy ñoài. Nay nguõ giaùo thònh
haønh, vaïn quoác thoâng thöông, ngöôøi hoïc ñaïo phaûi theå
loøng Trôøi, hôïp nguõ giaùo thaønh moät giaùo, hôïp trung
ngoaïi thaønh moät nhaø, hoùa quaûi-khí thaønh hoøa-khí,
hoùa chieán-tranh thaønh hoøa-bình. Treân coù theå an uûi
loøng Trôøi, döôùi thì thuaän ñöôïc yù ngöôøi. Ñoù chaúng
phaûi laø moät vieäc vui hay sao. Nguõ giaùo ñeàu coù pheùp
hoùa, moãi nöôùc ñeàu coù di vaên. Kinh-ñieån, di-vaên ñeàu
do Thaùnh-nhaân ñeå laïi, theá Trôøi daïy ngöôøi. Vaên tuy
vaïn thuø, nhöng Lyù thì nhaát trí. Hoïc giaû tröôùc heát
phaûi roõ Thieân nhaân nhaát-quaùn, laáy chaân-tri chaân-
kieán maø thöïc haønh, töï nhieân taâm seõ trong saùng, nhö
maûnh göông soi vaät, vaøo ñöôïc caùnh cöûa cuûa nguõ giaùo
maø hieåu ñöôïc leõ huyeàn dieäu cuûa chaân-lyù, coù theå giuùp
ngöôøi hoïc Phaät thaønh Phaät, giuùp ngöôøi hoïc Ñaïo
thaønh Tieân, giuùp ngöôøi hoïc Nho thaønh Thaùnh, giuùp
ngöôøi theo Thieân-Chuùa giaùo trôû veà Thieân-Quoác, giuùp
linh-hoàn cuûa ngöôøi theo Hoài-giaùo thoaùt khoå. Ñoù chæ laø
thieån kieán, vì ñòa, vì thôøi, vì söï, vì ngöôøi maø toaùt yeáu
veà söï thoâng quyeàn ñaït bieán, tuøy phöông thieát giaùo.
Chaúng roõ ñuùng hay sai, mong caùc baäc cao minh coù
ñaïo chæ chính. Loøng cuûa Thaùnh-nhaân bao truøm thieân-
ñòa, taâm chöùa vaïn vaät, xem vaïn vaät nhö ñoàng baøo maø
daïy hoùa, chæ roõ Taâm, Tính ñeå cuøng trôû veà vôùi Ñaïo. ñoù
laø coâng cuûa Thaùnh, Phaät, Tieân.
Thöôøng nghe Ñaïo cuûa Thaùnh-nhaân phaùt xuaát töø
Tính. Tính cuûa Thaùnh-nhaân phaùt xuaát töø Thieân.

12. - 11 -
Thaùnh-nhaân laáy töù-thö nguõ-kinh ñeå aån duï Ñaïo, phaùt
loä söï aûo dieäu cuûa Thieân-tính. Sau ñôøi Maïnh-Töû, taâm-
phaùp thaát truyeàn, Nho chæ troïng loái hoïc töø-chöông,
neân kinh truyeän traûi qua maáy ngaøn naêm vaãn coøn maø
ngöôøi hieåu ñöôïc yù nghóa cuûa kinh thì khoâng coù. YÙ
trong kinh ñaõ khoâng roõ thì laøm sao hieåu ñöôïc caùi
Tính cuûa Thaùnh-nhaân. Tính ñaõ khoâng roõ thì laøm sao
maø hieåu ñöôïc Tính phaùt xuaát töø Thieân. Saùch Trung-
Dung: “Thieân meänh chi vò Tính” laø töø Tính suy ñeán
Thieân, töø goác suy ra ngoïn. Maïnh-Töû noùi: “Ngöôøi taän
ñöôïc taâm thì bieát ñöôïc Tính, bieát ñöôïc Tính thì bieát
ñöôïc Thieân” laø töø ngoïn suy ñeán goác.
Khi queû chöa veõ, dòch ôû trong Thieân-ñòa, khi queû
ñaõ veõ, Thieân-ñòa ôû trong dòch. Dòch coù 64 queû, 384
haøo, ñeàu thuaän theo lyù cuûa Tính meänh, taän söï bieán
hoùa cuûa Ñaïo. Töø ñieåm naøy maø xeùt, muoán roõ Tính lyù
thì khoâng theå boû dòch. Voâ-Cöïc laø Lyù-Thieân, chí tónh
baát ñoäng. Lyù-Thieân tónh maø coù caûm öùng, thöôøng maø
khoâng thay ñoåi, ñoù laø caùi Thieân sinh ra Trôøi ñaát vaø
muoân vaät, laø nôi xuaát xöù cuûa Ñaïo-taâm. Thaùi-Cöïc laø
söï löu haønh cuûa Toâng-Ñoäng Khí-Thieân. Khí soá cuûa
Khí-Thieân laø 129600 naêm. Khí-Tính phaùt xuaát töø
Khí-Thieân. Nhaát laø Lyù, laø phuï maãu cuûa hai khí aâm
döông. Hai khí aâm döông laø phuï maãu cuûa muoân vaät.
Lyù sinh Khí, Khí sinh Töôïng, Töôïng laïi sinh ra vaïn
töôïng. Vaïn töôïng khoâng ngoaøi hai khí aâm döông. Hai
khí aâm döông khoâng ngoaøi moät Lyù. Thieân laø Lyù
thoáng theå cuûa muoân loaøi. Tính laø Thieân cuûa töøng vaät.

13. - 12 -
Roõ ñöôïc Lyù naøy coù theå truyeàn ñaïo, noùi ñöôïc Lyù naøy
coù theå vieát kinh löu laïi cho ñôøi sau.
Lyù laø Ñaïo, thöôøng baát bieán. Kinh laø giaùo, haèng cöõu
khoâng thay ñoåi. Laáy Lyù daïy daân thì goïi laø chính, caám
daân rôøi Lyù goïi laø hình. Duøng leã ñeå ñieàu ñoä, duøng
nhaïc ñeå hoøa, duøng thöôûng ñeå daãn, duøng phaït ñeå truïc.
Coù baûn coù maït, tröôùc sau khoâng loaïn, töø Thieân ñeán
nhaân (ngöôøi ñeán Trôøi), taän nhaân hôïp Thieân (ngöôøi
hôïp Trôøi). Coâng phu cuûa Thaùnh hieàn töø caùch vaät haï
thuû, vì khoâng caùch ñi söï vaät khoâng theå taän ngöôøi,
khoâng caùch ñi vaät duïc khoâng theå hôïp Thieân. Caùch
ñöôïc caû hai thì Thieân nhaân nhaát-quaùn. Haønh ôû nôi
mình thì quoác trò, haønh nôi thieân haï thì thieân haï bình.
Ngöôøi ñaït nhaân quaân töû coù theå suy ngaãm maø hieåu
ñöôïc.
***0***

14. - 13 -
Nguï-ngoân ñoái ñaùp cuûa Thaày troø
Löõ-Thuaàn-Döông vaø Haøn-Töông-Töû
Ñôøi Ñöôøng coù moät vò coâng-töû hoï Haøn, teân Töông-Töû,
laø chaùu cuûa nhaø ñaïi vaên haøo Haøn-Duõ. Haøn-Töông-Töû
baùi Haùn-Chung-Ly vaø Löõ Ñoäng-Taân hai vò toå sö hoïc
Ñaïo. Moät hoâm, khi ñoïc saùch Trung-Dung, ñeán caâu
“Baùc haäu phoái Ñòa, cao minh phoái Thieân, du cöûu voâ
cöông” (daøy roäng saùnh vôùi Ñaát, cao saùng saùnh vôùi
Trôøi, laâu daøi voâ haïn) trong loøng coù söï laõnh ngoä, neân
caàu hai vò Sö giaûng giaûi.
Löõ-Toå: Maáy caâu naøy khoâng phaûi con coù theå hoûi ñöôïc?
Haøn-Töông-Töû: Theá thì ngöôøi gì môùi coù theå hoûi ñöôïc?
Löõ-Toå: Chæ coù ngöôøi tu haønh môùi hoûi ñöôïc.
Haøn-Töông-Töû: Ngöôøi khoâng tu haønh coù theå hoûi
nhöõng gì?
Löõ-Toå: Sinh töû coù meänh, phuù quyù do Trôøi.
Haøn-Töông-Töû: Nhö theá laø yù nghóa gì?
Löõ-Toå: Cheát, laø ngöôøi khi coøn ôû theá gian, moät ñieàu
thieän cuõng khoâng laøm, chuyeân laøm nhöõng ñieàu aùc
nhö saùt sanh, troäm cöôùp, taø daâm, voïng-ngöõ, chaúng
chöøa ñieàu gì maø khoâng laøm. Moät khi döông soá ñaõ
maõn, hoàn xuoáng AÂm-Ty chòu hình, khi hình phaït maõn,
laïi tuøy theo nhaân ñaõ gieo maø choïn naêm xaáu, thaùng
xaáu, ngaøy xaáu, giôø xaáu, ñaàu thai ôû choã döông gian, aên
khoâng ñuû no, maëc khoâng ñuû aám, luïc-caên khoâng toaøn,
baàn cuøng haï tieän, cheát hung cheát yeåu. Neân noùi laø
soáng cheát coù meänh. Phuù quyù laø do toå-tieân coù ñöùc vaø

15. - 14 -
töï ngöôøi cuõng coù phaàn aâm coâng, neân caûm caùch
Thieân-taøo vaø Ñòa-phuû, choïn thaùng toát, ngaøy toát, giôø
toát, ñaàu thai laøm con caùi vaøo nhöõng gia ñình coù phuùc
ñöùc. Lôùn leân thoâng-minh ñónh-ngoä, vaên hay chöõ toát,
khoa baûng coù teân. Cho neân goïi laø phuù-quyù taïi Trôøi.
Haøn-Töông-Töû: Nhö theá thì con nguyeän boû phuù quyù
maø khoâng theo, haønh thieän tu ñaïo ñeå rôøi khoûi con
ñöôøng sanh-töû maø tìm con ñöôøng giaûi thoaùt, soáng laâu
nhö Trôøi ñaát.
Löõ-Toå: Con muoán hoïc Ñaïo tröôùc heát phaûi coù lôøi theà
nguyeàn.
Haøn-Töông-Töû: Con nguyeän phaùt lôøi nguyeàn ñeå theo
Thaày hoïc Ñaïo.
Löõ-Toå: Con chòu laäp nguyeän, Thaày cuõng töï nguyeän
ñem lyù leõ huyeàn-dieäu cuûa Ñaïo truyeàn daïy cho con.
Haøn-Töông-Töû laøm leã baùi Chung-Ly Toå-Sö laøm daãn-
sö, Löõ-Toå laøm baûo-sö. Löõ-Toå ñem huyeàn-cô cuûa Ñaïi-
Ñaïo nhaát nhaát chæ ñieåm cho Haøn-Töông-Töû vaø noùi:
- Cao-minh töï ôû thaân ngöôøi. Lyù cuûa nguyeân, hoäi, vaän,
theá, khi hai hoäi Tyù vaø Hôïi giao hoäi vaøo luùc ban sô,
khoâng Trôøi ñaát, khoâng nhaät nguyeät, khoâng ngöôøi,
khoâng vaät. Khi Voâ-Cöïc ñoäng thì thanh khí thaêng leân
maø thaønh Trôøi, tröôïc khí haï giaùng thaønh Ñòa, do ñoù
môùi coù Trôøi Ñaát aâm döông, nhaät nguyeät tinh hoa. Töø
hoäi Daàn sinh ngöôøi, treân coõi Trôøi cao-minh, döôùi coù
ñaát daøy roäng, ngöôøi cö ôû giöõa, hôïp vôùi Thieân Ñòa maø
thaønh tam-taøi. Phoái laø saùnh, ñoù laø laáy ngöôøi saùnh
cuøng Trôøi Ñaát. Khi moät ngöôøi ñaéc Ñaïo, ñöùc hôïp vôùi

16. - 15 -
Trôøi ñaát neân du cöûu voâ cöông, saùng nhö nhaät nguyeät,
neân noùi khoâng ñoäng maø bieán hoùa. Hôïp vôùi hung kieát
cuûa quyû Thaàn, neân noùi voâ vi maø thaønh.
Haøn-Töông-Töû: Ñaõ noùi laø ngöôøi coù theå saùnh cuøng
Trôøi ñaát, Trôøi Ñaát coù boán phöông, ngöôøi cuõng coù boán
phöông hay sao?
Löõ-Toå: Trôøi coù boán phöông laø Ñoâng Nam Taây Baéc,
ngöôøi coù töù-töôïng laø Maét, Tai, Muõi, Mieäng.
Haøn-Töông-Töû: Trôøi coù Nhaät, Nguyeät, Tinh.
Löõ-Toå: Ngöôøi coù Tinh, Khí, Thaàn.
Haøn-Töông-Töû: Trôøi coù vuõ loä.
Löõ-Toå: Ngöôøi coù taân dòch.
Haøn-Töông-Töû: Ñaát coù Nuùi, Soâng, Hoà, Haûi.
Löõ-Toå: Ngöôøi coù Gaân, Coát, Taïng, Phuû.
Haøn-Töông-Töû: Trôøi ñaát coù nguõ-nhaïc baùch Thaàn.
Löõ-Toå: Ngöôøi coù nguõ quan baùch haøi. Tai phoái Ñoâng-
Nhaïc vaø Taây-Nhaïc, tai sôû dó coù theå nghe ñöôïc laø vì coù
Thaàn. Maét phoái Nam-Nhaïc, maét coù theå nhìn ñöôïc töùc
laø coù Thaàn. Mieäng phoái Baéc-Nhaïc, mieäng coù theå noùi
vaø phaân bieän ñöôïc muøi, laø vì coù Thaàn. Muõi phoái vôùi
Nhaïc Trung-Öông, muõi sôû dó ngöûi ñöôïc muøi laø nhôø coù
Thaàn. Cho ñeán söï vaän ñoäng cuûa baùch haøi, bieát ñau
bieát nhoät, ñeàu coù Thaàn chuû söï. Ñoù laø Nguõ-Nhaïc baùch
Thaàn ôû trong thaân ngöôøi.
Haøn-Töông-Töû: Taïi sao Thaàn cuûa Thieân Ñòa ñeàu linh
öùng, Thaàn cuûa thaân ngöôøi laïi khoâng linh nghieäm?
Löõ-Toå: Phaøm maét phaân bieät ñöôïc maøu saéc, tai phaân

17. - 16 -
bieät ñöôïc aâm thanh, mieäng neám ñöôïc vò, muõi ngöûi
ñöôïc muøi, ñoù chaúng phaûi laø söï linh nghieäm cuûa Thaàn
ôû trong thaân ngöôøi hay sao?
Haøn-Töông-Töû: Nguyeân do gì khi ngöôøi ñi nguû, maét
khoâng theå thaáy, muõi khoâng theå ngöûi, mieäng khoâng
theå noùi, tai khoâng theå nghe, boán vò Boà-Taùt ñeàu khoâng
coøn linh nghieäm nöõa.
Löõ-Toå: Ñoù laø ban ngaøy lao khoå, laøm vieäc traùi vôùi leõ
thöôøng, toäi loãi choàng chaát, neân boán vò Boà-Taùt boû ñi,
ñeán nuùi Linh-Sôn, ñem coâng quaû vaø toäi loãi cuûa ngöôøi
baùo caùo cho Phaät toå hay, chæ coøn ñeå laïi caên phoøng
troáng roãng, cho neân khoâng linh nöõa. Moät khi baùo caùo
xong coâng quaû vaø toäi aùc, boán vò Boà-Taùt trôû veà nhaø,
Thaàn laïi linh trôû laïi.
Haøn-Töông-Töû: Chuû nhaân laø ai?
Löõ-Toå: Vò voâ-töôùng chaân-nhaân trong thaân mình.
Haøn-Töông-Töû: Ñaõ noùi laø voâ-töôùng laøm sao coù lao
khoå vaø ngaøy thaùng ñeàu phaïm loãi?
Löõ-Toå: Maét thích nhìn myõ saéc, tai thích nghe chuyeän
thò phi, nhaïc daâm taø, muõi ham ngöûi muøi tröôïc tanh,
mieäng noùi chuyeän khoâng thieát thöïc, ngaøy thaùng tích
tuï thì loãi bieán thaønh toäi vaäy.
Haøn-Töông-Töû: Ngaøy xöa ngöôøi tu haønh ñoùi thì laáy
caây tuøng vaø caây baùch laøm thöùc aên, khaùt thì uoáng
nöôùc suoái ôû nôi röøng, khoâng nhö ta baây giôø aên uoáng
ñeàu ôû taïi nhaø, maø khoâng theå laøm ñöôïc nhö ngöôøi xöa,
coù khaùc bieät gì chaêng?
Löõ-Toå: Ñoù laø con hieåu laàm caâu “aên tuøng baùch, uoáng

18. - 17 -
nöôùc tuyeàn” cuûa coå nhaân. Tuøng baùch, nöôùc suoái chæ
laø nguï yù maø thoâi. Caây tuøng vaø caây baùch quanh naêm
ñeàu xanh maø khoâng uùa, neáu ngöôøi tu haønh aên tröôøng
chay, giôø khaéc ñeàu giöõ cho taâm ñöôïc thanh tónh thì
ngöôøi seõ choáng ñöôïc nhöõng côn bònh hieåm ngheøo,
nhö caây tuøng vaø caây baùch ôû choã baêng tuyeát vaãn ñöùng
giöõa trôøi maø reo vaäy. Nöôùc suoái trong thanh vaø tính
höôùng haï, ngöôøi tu haønh neáu khoùa kín ñöôïc saùu cöûa,
giöõ cho tinh, khí, thaàn, khoâng tieát ra ngoaøi, duøng löôõi
ñaùp thieân-kieàu, duøng coâng phu laøm cho löûa giaùng
nöôùc thaêng thì chaân-khí trong ngöôøi seõ xung leân,
nöôùc cam-loä trong thaân ngöôøi seõ chaûy ra nhö suoái,
laøm thaám nhuaàn nguõ taïng luïc phuû nhö caây coû gaëp
nöôùc neân taêng tröôûng nhanh choùng. Nguï yù cuûa uoáng
nöôùc suoái laø nhö vaäy.
Haøn-Töông-Töû: Ñöôïc aân-sö töø-bi giaûi thích, ñeä-töû
môùi roõ huyeàn lyù cuûa Ñaïo, nay caàu mong aân-sö chæ
ñieåm caên nguyeân cuûa Ñaïo ñaëng bieát lieãu thoaùt voøng
sinh töû.
Löõ-Toå: Caên-nguyeân cuûa Ñaïi-Ñaïo chæ laø hai chöõ khöù
lai. Khoâng roõ ngöôøi töø ñaâu ñeán thì hoïc ñaïo khoâng coù
keát quaû. Khoâng roõ choã ñi thì lao luïc moät ñôøi.
Haøn-Töông-Töû: Cuùi xin thaày töø-bi chæ roõ con ñöôøng
ñi laïi.
Löõ-Toå: Chöõ “Lai” khôûi töø chöõ “Nhaát”, nhö ñaåu-
bænh cuûa sao Baéc-Ñaåu, ngoaïi sinh kim, moäc, thuûy,
hoûa, thoå, noäi chöùa taâm, can, tì, pheá, thaän.
Haøn-Töông-Töû: Ñaåu-bænh ôû phöông naøo? Töø ñaâu ñeán?

19. - 18 -
Löõ-Toå: Chöõ “Lai” (來) coù taùm neùt, ñaåu-bænh ñöùng ôû
taác ñaát treân döôùi.
Haøn-Töông-Töû: Theá naøo taác ñaát treân döôùi.
Löõ-Toå: Thaân mình ñöùng ngay, hai maét mung lung,
loâng maøy moät gaïch, dang hai tay thaønh chöõ baùt (八),
ñoù laø moät chöõ moäc (木), töùc laø moäc tinh. Môû tröøng
hai maét ra seõ loä ra moät vò Chaân-nhaân, ñoù chaúng phaûi
laø beân caây coù hai ngöôøi hay sao! Ñoù laø ñaåu-bænh cuûa
chöõ “Lai”. Mieäng cuûa ñaåu-bænh coù theå chöùa nguõ-
haønh, hôïp vôùi Tinh, Khí, Thaàn maø thaønh taùm. Ngöôøi
muoán thoaùt phaøm thaønh Thaùnh thì phaûi hieåu roõ chöõ
lai (Lai laø ñeán, haøm yù laø nôi xuaát xöù cuûa loaøi ngöôøi).
Haøn-Töông-Töû: Coøn chöõ khöù thì coù yù nghóa gì?
Löõ-Toå: Chöõ“Khöù” (去) chæ naêm neùt, hôïp vôùi taâm,
can, tì, pheá, thaän, coù theå giöõ Tinh, Khí, Thaàn cuûa
thaùp Linh-Sôn, luyeän tam-baûo maø chuyeån ñöôïc phaùp-
luaân trong thaân ngöôøi, neáu maát ñi ba cuûa baùu cuûa
thaùp Linh-Sôn, nguõ-khí khoâng theå trieàu nguyeân,
uoång coù taâm, can, tì, pheá, thaän. Quy y tam-baûo veà
queâ nhaø, khoâng luyeän tam-baûo vaøo luaân-hoài.
Haøn-Töông-Töû: Ñaïo quyù nhö vaäy, cuùi xin aân-sö ñoä
thuùc-phuï cuûa ñeä-töû.
Löõ-Toå: Hoàng-phuùc cuûa thuùc-phuï con daøy, nhöng
phaàn thanh-phuùc thì baïc, khoù laøm khaùch treân coõi
thöôïng-giôùi.
Haøn-Töông-Töû: Sao Thaày bieát ñöôïc?
Löõ-Toå: Kieáp vaän cuûa Tam Phaät thaày coøn bieát ñöôïc,

20. - 19 -
huoáng chi laø meänh vaän cuûa con ngöôøi.
Haøn-Töông-Töû: Theá naøo laø kieáp vaän cuûa Tam Phaät?
Con coù theå nghe ñöôïc chaêng?
Löõ-Toå: Vò Phaät thöù nhaát hieäu laø Nhieân-Ñaêng, vò Phaät
thöù hai hieäu laø Thích-Ca, vò Phaät thöù ba hieäu laø Di-
Laëc.
Haøn-Töông-Töû: Hieän thôøi laø vò Phaät naøo chöôûng söï?
Löõ-Toå: Luùc naøy laø thôøi kyø Hoàng-Döông, khí vaän saép
maõn, vaãn laø vò Phaät thöù hai chöôûng quaûn. Khi ñeán
thôøi kyø Baïch-Döông thì laø vò Phaät thöù ba chöôûng söï.
Haøn-Töông-Töû: Nhö theá thì hai vò Phaät seõ baøn giao
vaøo naêm thaùng naøo, vaø ngaøy giôø naøo?
Löõ-Toå: Ñoù laø chuyeän veà sau, cuõng laø thieân-cô. Neáu
noùi ra sôï ngöôøi ñôøi sau sinh loøng baát chaùnh maø maát
Chaân-Ñaïo, neân khoâng theå tieát loä. Ñöùc Khoång-Töû noùi:
“Ñaïo cuûa Thieân-Ñòa coù theå bao quaùt baèng moät lôøi”.
Laïi noùi: “Chuyeän traêm ñôøi coøn bieát ñöôïc”. Ñöùc
Maïnh-Töû noùi: “Coù theå ngoài maø bieát ñöôïc ngaøy ñoâng-
chí cuûa ngaøn naêm”. Ñôïi khi con chöùng Ñaïo roài töï
nhieân seõ hieåu.
Haøn-Töông-Töû: Phaûi chaêng ba vò Phaät ñeàu coù ngöôøi
theo?
Löõ-Toå: Haäu nhaân cuûa vò Phaät thöù nhaát laø ñaïo-nhaân,
ñaïo-coâ. Haäu nhaân cuûa vò Phaät thöù hai laø ni-coâ, hoøa-
thöôïng. Haäu nhaân cuûa vò Phaät thöù ba thì raát nhieàu, laø
thieän-nam tín-nöõ. Nhöõng ngöôøi theo hai vò Phaät
tröôùc ñeàu laø ñôn tu, boû cha meï, rôøi vôï, xa choàng, vaøo
nôi thaâm sôn cuøng coác tu haønh, thaät laø khoå haïnh.

21. - 20 -
Haäu nhaân cuûa vò Phaät thöù ba thì may hôn, ñeàu tu taïi
gia, khoâng caàn xa rôøi cha meï, laáy vôï laøm baàu, con
laøm baïn, só, noâng, coâng, thöông ñeàu coù theå tu maø
khoâng ngaïi ñeán vieäc laøm, vieäc hoïc. Giaøu tu ñöôïc,
ngheøo heøn cuõng tu ñöôïc, nam tu ñöôïc, nöõ cuõng tu
ñöôïc, chæ caàn coù loøng thaønh ñeàu coù theå thaønh chaùnh
quaû maø höôûng voâ löôïng thanh-phuùc. OÂi, haäu nhaân
cuûa vò Phaät thöù ba quaû laø may maén vaäy, chæ tieác raèng
thôøi cô toát nhö vaäy maø vaãn coù nhieàu ngöôøi khoâng tin.
Haøn-Töông-Töû: Nhöõng lôøi Thaày noùi coù ñuùng thaät nhö
vaäy chaêng?
Löõ-Toå: Ñaõ laø ngöôøi tu haønh thì phaûi giöõ tam-quy
nguõ-giôùi, naøo daùm voïng-ngöõ maø mang toäi.
Haøn-Töông-Töû: Ñaõ laø nhö vaäy, nguyeân do gì maø laïi
coù nhieàu ngöôøi khoâng tin?
Löõ-Toå: Möa cuûa Trôøi tuy lôùn, nhöng khoâng thaám
nhuaàn loaøi coû khoâng reã. Phaät phaùp tuy roäng, khoù ñoä
nhöõng ngöôøi voâ duyeân. Khoâng phaûi laø ngöôøi coù caên
thaâm haäu khoù maø leân ñöôïc thuyeàn.
Haøn-Töông-Töû: Con thaáy thuyeàn naøo cuõng chôû ñaày
ngöôøi caû, nhöng hoï höôùng thieän hay khoâng thì khoâng
ñöôïc bieát.
Löõ-Toå: Thuyeàn maø thaày noùi khoâng phaûi laø loaïi
thuyeàn baèng goã chaûy treân soâng.
Haøn-Töông-Töû: Nhö theá aét haún laø thuyeàn baèng saét?
Löõ-Toå: Khoâng phaûi.
Haøn-Töông-Töû: Vaäy thì laø thuyeàn baèng thieác?

22. - 21 -
Löõ-Toå: Cuõng khoâng phaûi.
Haøn-Töông-Töû: Chaúng leõ laø thuyeàn baèng vaøng?
Löõ-Toå: Ñuùng vaäy.
Haøn-Töông-Töû: Thuyeàn vaøng chæ coù baäc quaân vöông
môùi coù theå ñoùng noåi. Hôn nöõa thuyeàn vaøng naëng nhö
vaäy laøm sao ñaùp leân taøu ñöôïc, chaúng chìm hay sao?
Löõ-Toå: Thuyeàn vaøng khoâng phaûi laø thuyeàn laøm baèng
vaøng nhö yù con hieåu. Tính cuûa vaøng thì khoâng thay
ñoåi vì löûa, ôû nôi nguõ haønh thuoäc veà phía Taây, yù nghóa
laø moät phaùp thuyeàn ñoäc nhaát voâ nhò töø theá-giôùi cöïc-
laïc Taây-phöông tôùi, ñoä ngöôøi rôøi khoûi beå khoå. Neáu
hieåu laàm e raèng sau naøy deã chaïy vaøo baøng-moân ngoaïi
ñaïo.
Haøn-Töông-Töû: Con chæ bieát coù moät Ñaïo maø thoâi,
hoâm nay nghe thaày noùi ñeán baøng-moân ngoaïi-ñaïo, nhö
theá thì ñaïo moân cuõng raát nhieàu. Cuùi mong thaày töø-bi
chæ roõ.
Löõ-Toå: Baøng-moân raát nhieàu, coù ñeán 3600 loaïi, ngoaïi-
ñaïo cuõng coù 96 thöù, nhöng chæ coù Nhaát-Quaùn taâm-
phaùp môùi laø chaùnh Ñaïo.
Haøn-Töông-Töû: Baøng-moân ngoaïi-ñaïo nhieàu nhö vaäy
laøm sao maø phaân bieän ñöôïc.
Löõ-Toå: Con khoâng caàn bieát nhieàu, chæ caàn giöõ laáy
chaùnh-moân (cöûa chính) thì seõ khoâng sai.
Haøn-Töông-Töû: Caàu xin thaày töø-bi chæ roõ, theá naøo laø
chaùnh-moân?
Löõ-Toå: Chaùnh-moân laø caùi Ñaïo Ñaïi-Hoïc cuûa Thaùnh-

23. - 22 -
nhaân, laø coâng phu minh ñöùc, chí thieän, laø Thieân
meänh chi Tính cuûa Nho giaùo. Laø “Haønh thaâm baùt-
nhaõ ba-la-maät-ña”, “A naäu ña la tam dieäu tam boà-
ñeà” cuûa Phaät giaùo. Laø “Toàn voâ thuû höõu”, “Xuaát
huyeàn nhaäp taãn”, “Thaùnh nhaät Thaùnh nguyeät”,
“Chieáu dieäu kim ñình” cuûa Ñaïo giaùo. Veà vieäc haønh
thì khoâng voïng-ngöõ, thính Thieân do meänh, khoâng
oaùn khoâng vöu, khoâng söûa Phaät-quy, Toå Toå töông
truyeàn, Sö Sö khaåu thoï, nghieâm giöõ giôùi luaät, söï söï
hôïp coå, giaûng ñaïo ñöùc, thuyeát nhaân nghóa. Ñoù laø
chaùnh-moân. Baøng-moân ngoaïi-ñaïo thì hay voïng-ngöõ,
hay khoe khoang, thích bieän luaän, coù taùc coù vi, söï baát
hôïp coå, söûa luaät naøy giôùi noï, khi Sö dieät Toå, chuyeân
löøa gaït loaïi ngöôøi voâ tri haùo-kyø. Moät khi chaïy vaøo
baøng-moân ngoaïi-ñaïo, chaúng nhöõng haïi mình, maø coøn
haïi ngöôøi, sau naøy phaûi sa laïc vaøo ñòa-nguïc.
Haøn-Töông-Töû: Ñaõ laø baøng-moân ngoaïi-ñaïo sao Phaät,
Thaùnh khoâng dieät noù ñi, laïi coøn ñeå noù haïi ngöôøi hay
sao?
Löõ-Toå: Thaùnh phaøm moät lyù, ñaõ coù chaân taát coù giaû,
laøm sao maø dieät ñöôïc. Cöûa quan do vua laäp, nhaø lao
cuõng do leänh cuûa vua xaây, ñi ñöôøng chính thì vaøo cöûa
quan, chaïy ñöôøng taø thì vaøo nhaø lao. Ngöôøi trì giôùi tu
ñaïo thì leân ngoài ôû Thieân-Cung, ngöôøi phaûn ñaïo baïi
ñöùc thì sa ñòa-nguïc.
Haøn-Töông-Töû: Tuy vaøo baøng-moân, chæ caàn trì trai
giöõ giôùi tu haønh laø ñöôïc, cuõng khoâng ñeán noãi phaûi sa
vaøo ñòa-nguïc?

24. - 23 -
Löõ-Toå: Con khoâng nhôù chuyeän nhaø Chaâu dieät vua
Truï hay sao! Thaân-Coâng-Baùo cuõng laø ngöôøi trì trai
tu haønh, chæ vì ñi vaøo baøng-moân maø khoâng theå tu
thaønh chaùnh quaû. Khöông-Thaùi-Coâng 72 naêm ñaïo
haïnh, thuaän theo leõ Trôøi, chaép chöôûng baûng phong
Thaàn maø chöùng quaû vò Thieân-Tieân.
Haøn-Töông-Töû: Thaùnh phaøm xöa nay, moät chaân moät
giaû, chæ xem ñöôøng ñi vaø sôû haønh cuûa mình maø thoâi.
Löõ-Toå: Ñuùng theá.
Haøn-Töông-Töû: Mong aân-sö töø-bi, con ñaõ hieåu roõ con
ñöôøng thaønh Phaät laøm Toå, khoâng caàu theâm gì nöõa.
Löõ-Toå: Coøn “Maït haäu nhaát tröôùc” nöõa?
Haøn-Töông-Töû: Cuùi xin thaày giaûng minh.
Löõ-Toå: Giao cung hoaùn vò töùc laø “Maït haäu nhaát
tröôùc”.
Haøn-Töông-Töû: Theá naøo laø giao cung hoaùn vò?
Löõ-Toå: Thôøi kyø vò Phaät thöù nhaát giao cung, Phaät thöù
nhì thu vieân laø thôøi kyø vua chuùa hoân meâ, gian thaàn
loäng quyeàn, trung-thaàn bò böùc eùp phaûi chaïy ra nöôùc
ngoaøi, löông-töôùng phaûi boân taåu ngoaïi bang. Ñoù laø söï
baùo öùng trong thôøi kyø giao cung cuûa Phaät thöù nhaát,
thu vieân cuûa Phaät thöù nhì. Ñeán thôøi kyø giao cung cuûa
vò Phaät thöù nhì, thu vieân cuûa vò Phaät thöù ba, luùc ñoù
nöôùc soâng seõ khoâ caïn, caây coái tieàu tuïy, nuùi saäp ñaát lôû,
nôi thì haïn haùn, nôi thì luït loäi, ñoùi reùt xaûy ra khaép nôi.
Sôn-Ñoâng, Sôn-Taây, long trôøi ñoäng ñaát, Hoà-Nam Hoà-
Baéc coù naïn coân-truøng binh-kieáp vaø oân-dòch, sôùm bònh
chieàu cheát, meã coác ñaét ñoû, xaùc cheát naèm ngoån ngang

25. - 24 -
khaép nôi, naïn ñao binh thuûy hoûa xaûy ra töù phía. Ñoù laø
thôøi kyø giao cung cuûa vò Phaät thöù hai, thu vieân cuûa vò
Phaät thöù ba, laø thôøi kyø “Maït haäu nhaát tröôùc” laø thôøi
kyø baùo öùng.
Haøn-Töông-Töû: Bieát laø thôøi kyø baùo öùng thì ngöôøi
laõnh tuï phaûi döï bò ñeà phoøng, nhö theá thì seõ khoâng coù
chuyeän.
Löõ-Toå: Khoâng theå ñöôïc. Ñaõ laø laõnh tuï, ngöôøi khoâng
khaù, nhaø khoâng giaøu, phaàn ñoâng ñeàu laø thieáu-nam
thieáu-nöõ.
Haøn-Töông-Töû: Ñaõ laø laõnh tuï cuûa nhaø Phaät, Phaät
phaûi töø-bi, treân khoâng trung hoùa pheùp, nhö theá thì
ngöôøi naøo khoâng giaøu, nhaø naøo khoâng khaù.
Löõ-Toå: Neáu ngöôøi khaù, cuûa nhieàu thì deã sinh loøng
ngaïo maïn khinh ngöôøi, khoù tu haønh, laøm sao maø tieán
boä ñöôïc.
Haøn-Töông-Töû: Neáu nhö theá thì ngöôøi thuû-laõnh
chaúng khoå cöïc laém sao?
Löõ-Toå: Trôøi khoâng phuï ngöôøi veà hai chöõ aên maëc.
Haøn-Töông-Töû: Chæ aên vaø maëc thoâi, coù gì toát ñaâu?
Löõ-Toå: Nhö theá môùi laø toát. Khi kieáp vaän tôùi roài,
nhöõng ngöôøi naøy ñeàu ñöôïc Phaät daãn tôùi Vaân-Thaønh
(thaønh maây) traùnh kieáp, sau ñoù ñöôïc ghi danh tra
hieäu, xeùt coâng xeùt quaû maø phong Tieân vò, Phaät vò,
ngoài ôû Thieân-Cung, hai beân coù Tieân-Ñoàng Ngoïc-Nöõ
ñöùng haàu, Nam quy taû, Nöõ quy höõu, gioù Tieân vi vuùt,
moàng ba thaùng ba, moàng chín thaùng chín, cuøng phoù
hoäi Baøn-Ñaøo, côõi maây ñi, côõi haïc ñeán, tieâu dao töï taïi,

26. - 25 -
höôûng caûnh thanh phuùc voâ löôïng.
Haøn-Töông-Töû: Nhôø thaày töø-bi chæ ñieåm, con môùi roõ
ñöôïc quaù khöù, vò lai, vaø chí-toân chí-quyù cuûa Ñaïo.
Hoâm nay thaày noùi ñaõ nhieàu, môøi thaày haõy nghæ ngôi
döôõng thaàn vaø xin thaày nhaän traêm laïy cuûa ñeä-töû ñeå
ñaùp ôn.
***0***

27. - 26 -
Tính-Lyù Thích Nghi
Hoaëc hoûi veà kim-ñan, long hoå, dieân hoáng, ñænh lö,
lyù tính, khaûm meänh, laø ñuùng hay sai?
Phaùp naøy cao minh hôn baøng-moân ngoaïi-ñaïo,
nhöng neáu so vôùi taâm-phaùp cuûa Thaùnh-nhaân tam
giaùo thì khaùc xa moät trôøi moät vöïc. Vì sao?
Ñaïo cuûa Khoång-Töû laáy “Thieân-Meänh” laø Tính,
laáy “suaát tính” laø Ñaïo. Meänh laø töø söï baûn phuù maø
noùi, Tính laø töø söï bænh thuï maø noùi. Baûn phuù laø Lyù,
Bænh thuï cuõng laø Lyù. Lyù laø Tính boån-nhieân, töùc laø
chaân-lyù cuûa Voâ-Cöïc, neân Chaâu-Töû noùi: “Voâ-Cöïc chi
chaân, nhò nguõ chi tinh, dieäu hôïp nhi ngöng”. Lyù naøy
laø goác cuûa tam giaùo, neân Nho noùi: Lyù töùc laø Tính.
Kinh Kim-Cang vieát: “Nhaát hôïp lyù töôùng”. Ngoïc-
Hoaøng Taâm-Kinh: “Tam phaåm nhaát lyù”. Kinh Dòch:
“Thaønh tính toàn toàn, ñaïo-nghóa chi moân”. Maïnh-Töû:
“Taän kyø taâm giaû tri kyø tính, tri kyø tính taéc tri
Thieân”, laïi noùi: Toàn kyø taâm, döôõng kyø tính, sôû dó söï
Thieân”. Kinh Thanh-Tónh: “Chaân thöôøng öùng vaät,
chaân thöôøng ñaéc tính”. Kinh Kim-Cang: “Phuùc ñöùc
tính”. Neân Phaät Thích-Ca laáy “Kieán tính thaønh
Phaät”, Ñöùc Khoång-Töû laáy “Suaát tính thaønh Thaùnh”,
Ñöùc Laõo-Töû laáy “Ñaéc tính thaønh Ñaïo”. Phaät chæ noùi
Tính maø khoâng noùi meänh, Khoång-Thaùnh laáy Thieân-
Meänh laø Tính, Tính vaø Meänh laø moät. Laõo-Töû tuy noùi
veà Tính Meänh, nhöng chöa heà laáy chaân aâm cuûa queû
Ly laøm Tính, chaân döông cuûa queû Khaûm laøm Meänh.
Thanh-Tónh Kinh: “Chaân thöôøng ñaéc tính”. Ñaïo-

28. - 27 -
Ñöùc Kinh: “Quy caên phuïc meänh”. Ñaéc tính laø taän
loøng ngöôøi, phuïc meänh laø hôïp leõ Trôøi. Ñöùc Khoång-
Töû cuõng noùi: “Cuøng lyù taän tính dó chí ö meänh”. Taâm-
phaùp cuûa tam-giaùo, töø ñôøi Taàn trôû veà sau ñeàu ñaõ thaát
truyeàn, hoïc giaû chæ caên cöù vaøo söï suy xeùt cuûa mình
maø chuù giaûng kinh saùch. Ñoù laø chuù kinh kinh sai,
giaûng kinh kinh vong.
Thuyeát kim-ñan khôûi thuûy töø ñôøi Ñoâng-Haùn, Nguïy-
Baù-Döông chuù Tham-Ñoàng-Kheá, laáy söï troøn khuyeát
cuûa nhaät nguyeät, söï thaêng giaùng cuûa hai khí aâm
döông, laáy töôïng queû cuûa baùt-quaùi maø duï Ñaïo.
Nhöng chæ ñaït tôùi Khí maø chöa ñeán Lyù, töø nhöõng
danh töø Khaûm Ly, Long Hoå, Anh-nhi Xaù-nöõ, Dieân
hoáng maø sinh ra chaép töôùng. Ñöông thôøi, nhieàu ngöôøi
cho raèng caùi tri giaùc vaän ñoäng laø Tính, laáy thaân töù
ñaïi giaû hôïp laøm Meänh, thuyeát naøy coøn keùm xa thuyeát
kim-ñan. Coù ngöôøi laáy chaân aâm cuûa queû Ly laøm Tính,
laáy chaân aâm cuûa queû Khaûm laøm meänh. AÂm haøo giöõa
cuûa queû Ly laø khí cuûa haï-chí, haøo döông giöõa cuûa queû
Khaûm laø khí cuûa Ñoâng-chí, laáy hai khí aâm döông laøm
Tính Meänh, chæ laø Tính cuûa Khí-chaát, laø Meänh cuûa
Khí-chaát. Thuyeát naøy coøn döôùi thuyeát cuûa Caùo-Töû.
Vì sao? Caùo-Töû tuy noùi Tính, nhöng chöa töøng daïy
ngöôøi taïo taùc uoán naén veà hai khí aâm döông. Khí aâm
döông trong thaân ngöôøi, hoâ haáp thaêng giaùng ñeàu
thuoäc töï nhieân. Neáu tính giaùng maø laøm cho thaêng,
tính thaêng maø laøm cho giaùng laø traùi leõ Trôøi, chaúng
nhöõng khoâng theå thaønh ñaïo, voïng ñoäng khí huyeát

29. - 28 -
coøn sinh beänh taät.
Coøn laáy Thaàn laøm Tính, laáy Khí laøm meänh, thuyeát
naøy cao minh hôn thuyeát tröôùc. Thaàn khí hôïp nhaát laø
Tính Meänh song tu. Thaàn Khí hôïp nhaát laø voâ tö voâ löï,
taâm töùc töông y. Phaùp naøy tieäm nhaäp chaân-toâng,
nhöng so vôùi Tính Lyù taâm-phaùp cuûa tam-giaùo thì coøn
coù söï giaùn caùch. Thaàn Khí, tieân-thieân haäu-thieân hoãn
hôïp khoâng roõ, tuyeät lö vong tu, haønh laâu khoâng
chuyeát coù theå tröôøng sanh baát laõo, nhöng chöa ñaït
tôùi caûnh giôùi cuûa Thaùnh-nhaân. Vì sao? Chæ bieát coù
tieåu maø khoâng bieát coù ñaïi, chæ bieát coù ngöôøi maø
khoâng bieát Trôøi, luyeän hình khoâng rôøi, coøn mang thoï
giaû töôùng, coù bieát ñaâu thieân ñòa cao lôùn coøn coù ngaøy
hoaïi, huoáng chi laø theå xaùc cuûa loaøi ngöôøi. Duø giöõ
ñöôïc thaàn khí soáng vaøi ba traêm naêm, cuõng chæ laø con
quyû giöõ xaùc, haù ñöôïc vónh cöûu baát hoaïi hay sao?
Thaùnh-vöïc laø thuaàn Lyù maø khoâng taïp vôùi Khí, neân
Nho noùi: Cuøng Thaàn tri hoùa. Ñaïo noùi: Coác Thaàn baát
töû. Phaät noùi: Chaùnh phaùp nhaõn-taïng, nieát-baøn dieäu
taâm. Lôøi noùi tuy khoâng gioáng nhau, nhöng Lyù thì chæ
laø moät. Hoaëc noùi: Tieân sanh noùi veà maït haäu nhaát
tröôùc, taûo taâm phi töôùng, thaàn hôïp Thaùi-Cöïc, quaû coù
nhieàu ñieåm phuø hôïp vôùi minh Taâm kieán Tính. Tuy
nhieân neáu khoâng töø coâng phu tu meänh haï thuû, e raèng
laïc vaøo hö khoâng chaêng?
Baéc-Haûi Laõo-nhaân: Tieân sanh ñoïc saùch Thaùnh-
hieàn, sao khoâng hieåu hai chöõ chaân-khoâng maø laïi chaép
töôùng nhö theá. Saùch Trung-Dung vieát: “Thanh saéc

30. - 29 -
chæ ö hoùa daân, maït daõ. Ñöùc do nhu mao, mao do höõu
luaân, thöôïng thieân chi taûi voâ thanh voâ xuù chí hó ”.
Mao coøn coù hình töôïng, thanh xuù voâ hình thuoäc khí,
rôøi voâ hình voâ saéc, voâ thanh ñoù chaúng phaûi Lyù laø gì.
Kinh Kim-Cang: Neáu laáy hình saéc ñeå thaáy Phaät, laø
ngöôøi haønh taø ñaïo, khoâng theå thaáy Phaät. Phaùp töôùng
cuûa Nhö-Lai, nhìn maø khoâng thaáy, loùng maø khoâng
nghe, cho neân theå vaät baát di. Kinh Thanh-Tónh: Ñaïi-
Ñaïo voâ tình sinh duïc Thieân ñòa. Tam-giaùo Thaùnh-
nhaân ñeàu laáy nhìn khoâng thaáy, loùng khoâng nghe, bao
la thieân ñòa, döôõng duïc quaàn sinh laø Ñaïo maø tieân sinh
cho laø laïc vaøo hö khoâng laø bò nhöõng lôøi aån duï cuûa
Ñan-Kinh laøm hoaëc. Ñan-Kinh ñeàu laáy hoøa hôïp töù-
töôïng, hôïp nguõ-haønh, keát Thaùnh-thai, xuaát döông-
thaàn laøm coâng phu, neân coù hoûa giaùng thuûy thaêng, kim
moäc tònh giao, söu hoáng ñieàn dieân, chuûng chuûng taïo
taùc maø giaø cheát vaãn khoâng thaønh, caû ñôøi cuõng khoâng
ngoä, laáy sai truyeàn sai, chaúng nhöõng haïi mình maø coøn
haïi ngöôøi, thaät laø bi ai. Nay laáy Chaân-lyù cuûa tam-giaùo
maø phaù meâ hoàn traän cuûa ñan kinh, ñeå ngöôøi ñôøi sau
khoûi bò meâ hoaëc maø maát ñi chaân-tính. Theá naøo laø
Kim? Theá naøo laø Trôøi? Queû Caøn ôû kinh Dòch laø Kim
vaø cuõng laø Trôøi. Trôøi naøy laø tính thoáng theå cuûa muoân
loaøi, töùc laø Lyù. ÔÛ nôi Trôøi laø Meänh, phuù cho ngöôøi laø
Tính, ñoù laø Lyù-Tính. Tính cuûa Khí-Thieân coù ngaøy
hoaïi, Tính cuûa Lyù-Thieân thì baát dieät. Khí laø quyû-thai,
Lyù laø Thaùnh-thai. Ngöôøi chaân-tu hieåu roõ töù-ñaïi laø giaû,
hoàn phaùch laø khoâng thöïc, chæ coù Tính naøy laø voâ thuûy
voâ chung, baát taêng baát giaûm, baát sanh baát dieät maø

31. - 30 -
thoâi. Tính coù töø Thaùi-hö, töø chaân-khoâng ñeán dieäu
höõu, töø Trôøi ñeán ngöôøi. Tính hôïp vôùi Thaùi-hö, taän
ngöôøi maø hôïp vôùi Trôøi. Ngoä ñöôïc Nguyeân-Thaàn Lyù-
Tính goïi laø keát thai. Chöùng ñöôïc thaàn-thoâng quaûng
ñaïi, tính hôïp Voâ-Cöïc goïi laø thoaùt thai. Neáu boû
Nguyeân-Thaàn Lyù-Tính maø caàu Thaùnh-thai, nhö laø boû
minh-chaâu ôû trong tay maø caàu maét caù ôû döôùi bieån,
côõi löøa maø tìm löøa, nhaän giaëc laøm con, chaúng nhöõng
voâ ích maø coøn coù haïi.
Laáy hai chöõ thanh tónh cuûa Ñaïo-giaùo, laáy “phi leã
vaät thò, phi leã vaät thính, phi leã vaät ngoân, phi leã vaät
ñoäng” cuûa Nho-giaùo, laáy voâ nhaân-töôùng, voâ ngaõ-
töôùng, voâ chuùng-sanh-töôùng, voâ thoï-giaû-töôùng laøm
coâng phu luyeän kyû, truùc cô. Laáy ngoä ñöôïc baûn lai
dieän muïc, Nguyeân-Thaàn Lyù-Tính laø ñaéc-döôïc (ñöôïc
thuoác), keát-thai. Laáy ñoùi thì aên, khaùt thì uoáng, muøa
noùng maëc aùo moûng, muøa laïnh maëc aùo len la, phuù quyù
baàn tieän coù ñaúng caáp, treân döôùi coù thöù töï, khoâng
hoaõn khoâng caáp, ung dung trung ñaïo laøm moäc-duïc
oân-döôõng, chaâu-thieân hoûa-haàu. Laáy nhaân-ñöùc taän,
Thieân-Lyù thuaän laøm thoaùt-thai thaàn-hoùa, laáy ñöùc-
haïnh vaø tri haønh cao thaáp maø chia Hieàn-quan,
Thaùnh-vöïc. Laáy löu danh muoân thöôû ôû nôi toâng-mieáu,
vaïn theá sö bieåu cuûa nhaân loaïi laø chöùng-quaû, trieàu-
nguyeân. Töø hoäi Tyù khai Thieân, vaïn vaät töø voâ nhaäp
höõu, töø Lyù nhaäp Khí, töø Khí nhaäp Töôïng. Hoäi Ngoï
truyeàn Ñaïo, töø Töôïng ngoä Khí, töø Khí ngoä Ñaïo.
Töôïng coù hình thuø neân choùng hoaïi, Khí voâ hình höõu

32. - 31 -
saéc neân hoaïi sau, Lyù voâ hình voâ saéc, laøm chuû cuûa Khí
vaø Töôïng, neân lòch kieáp baát hoaïi. Loaøi ngöôøi traùi Lyù
neân ôû trong voøng sinh-töû luaân-hoài. Neáu moãi ngöôøi
ñeàu ñaït ñeán Lyù maø hôïp vôùi Voâ-Cöïc thì Trôøi ñaát cô
hoà huûy hoaïi. Ñoù laø söï tuaàn-hoaøn cuûa nguyeân, hoäi, vaän,
theá, söï thaêng giaùng töï nhieân cuûa khí soá.
Ñaïo coù thònh coù suy, coù phaân coù hôïp, töï coå chí kim,
thay ñoåi tuaàn-hoaøn, voâ cuøng voâ taän. Ñaïo töùc laø Lyù.
Lyù boån nhaát trí, naøo coù thònh suy. Nay noùi thònh suy
laø do söï thaêng giaùng cuûa vaän, hoäi. Lyù khoâng coù phaân
hôïp naøy noùi phaân hôïp laø do chænh taùn cuûa vieäc giaùo
hoùa. Ñaïi-Ñaïo bao truøm Trôøi ñaát, quaùn vaïn loaïi, voâ
thôøi baát höõu, voâ xöù baát nhieân. Ñaïi-Ñaïo voâ hình voâ
saéc nhöng laø boån cuûa hình hình saéc saéc, Ñaïi-Ñaïo voâ
thanh voâ xuù, nhöng laø caên nguyeân cuûa thanh thanh
xuù xuù. Baåm phuù thì coù Tính Meänh, tieán thoái, co duoãi
thì phaân aâm döông. Do ñaây maø xeùt, Dòch khoâng baét
ñaàu ôû nôi veõ queû, tröôùc khi veõ queû ñaõ coù Chaân-Lyù,
nhöng neáu khoâng phaûi laø baäc chí-thaùnh thì khoù thaáy.
Ñaïo khoâng phaûi sau khi truyeàn môùi coù, nhöng khoâng
phaûi baäc chí-thaùnh thì khoù hieåu. Veõ queû ñeå ngöôøi
khoâng bieát Dòch maø hieåu bieát veà Dòch, truyeàn Ñaïo ñeå
ngöôøi khoâng bieát Ñaïo maø roõ Ñaïo. Thaùnh Thaàn ñôøi
thöôïng-coå, keá Thieân laäp cöïc, theá Thieân haønh ñaïo
neân ñaïo-thoáng töø ñoù maø thaønh. Söï hieän höõu cuûa Ñaïo
khoâng luùc naøo maø chaúng coù, tuy voâ thuûy voâ chung,
nhöng tröôùc thôøi thaùi-coå, hoang mieâu voâ chöùng.
Khoång-Töû soaïn kinh saùch, laáy söû töø ñôøi Ñöôøng Ngu

33. - 32 -
ñeå ngöôøi bieát thôøi kyø Ñöôøng Ngu ñaõ coù Ñaïo. Töø ñoù
trôû veà sau, ñeá Nghieâu truyeàn ñeá Thuaán, ñeá Thuaán
truyeàn ñeá Vuõ ñeán caùc ñôøi Thang, Vaên-Vöông, Voõ-
Vöông, Chaâu-Coâng. Thôøi kyø ñoù nöôùc khoâng hai vua,
cho neân noùi tröôùc ñôøi tam-ñaïi Ñaïo ôû nôi quaân-vöông,
ñoù laø thôøi kyø chænh cuûa giaùo, chænh thì khoâng chia. Töø
Chieâu-Vöông, Muïc-Vöông trôû veà sau, giaùo tieäm thoaùi.
Ñeán ñôøi U-Vöông, Leä-Vöông caøng theâm suy ñoài, neân
Laõo-Töû öùng vaän vaøo thôøi Ñoâng-Chaâu vôùi chöùc quan
truï-haï-söû ñeå truyeàn Ñaïo. Khoång-Töû laäp giaùo ôû nôi
haïnh-ñaøn, chu du lieät quoác, Phaät Thích-Ca öùng vaän
truyeàn Ñaïo ôû xöù Taây-Vöïc. Cho neân noùi, töø ñôøi tam-
ñaïi trôû veà sau, Ñaïo ôû nôi Sö Nho. Ñoù laø thôøi kyø phaân
taùn cuûa giaùo.
Giaùo hoùa cuûa ñöùc Khoång-Töû laø toàn taâm döôõng tính,
laáy Nhaát-quaùn laøm toân-chæ. Giaùo hoùa cuûa Phaät Thích-
Ca laø minh taâm kieán tính, laáy quy Nhaát laøm toân-chæ.
Giaùo hoùa cuûa ñöùc Laõo-Töû laø tu taâm luyeän tính, laáy
thuû Nhaát laøm toân-chæ. Thaùnh-nhaân tam-giaùo tuy ôû ñòa
phaän khaùc nhau, moãi ngöôøi öùng vaän moät phöông,
nhöng Taâm, Tính cuûa tam-giaùo chæ laø moät (Nhaát).
Theå cuûa Ñaïo hoaëc coù choã khaùc bieät vi dieäu, ñoù laø
Thaùnh-nhaân tuyø thôøi, tuøy phong tuïc taäp quaùn cuûa
moät nôi maø laäp giaùo. Nhö saùch Ñaïi-Hoïc cuûa Nho-giaùo
laáy hai chöõ Ñònh, Tónh nhaäp thuû, Ñaïo-giaùo thì laáy hai
chöõ Thanh, Tónh laøm coâng phu. Ñònh, Tónh vaø Thanh,
Tónh cuøng laø moät yù nghóa. Saùch Trung-Dung laáy “Baát
ñoå baát vaên” (Khoâng theå thaáy, khoâng theå nghe) laøm

34. - 33 -
ñaïo theå, laáy “Voâ thanh voâ xuù” (Khoâng tieáng, khoâng
muøi) laøm chí-ñaïo. Thöû hoûi: “Baát ñoå baát vaên, voâ
thanh voâ xuù cuûa Nho-giaùo coù khaùc gì “voâ-vi tòch-
mòch” cuûa Ñaïo-giaùo. Haäu Nho thöôøng cho Phaät-giaùo
vaø Ñaïo-giaùo laø dò-ñoan, ñoù laø moät ñieàu sai laàm. Saùch
Khoång-Töû Gia-Ngöõ cheùp: “Vaøo naêm 34 tuoåi, Khoång-
Töû noùi vôùi Nam-Cung Kính-Thuùc raèng: “Ta nghe noùi
coù ngöôøi Chaâu laø Laõo-Ñam hieåu ñöôïc caên nguyeân
cuûa ñaïo-ñöùc, bieát ñöôïc sôû quy cuûa Leã Nhaïc, ñoù laø baäc
thaày cuûa ta, ta phaûi ñeán ñoù ñeå hoïc hoûi”. Nam-Cung
Kính-Thuùc taâu vôùi vua Loã, vua taëng ngöïa vaø sai
ngöôøi haàu ñi theo Khoång-Töû sang nhaø Chaâu hoûi Leã
nôi Laõo-Ñam. Sau khi hoûi Leã nôi Laõo-Töû, Khoång-Töû
noùi vôùi moân-ñoà raèng: “Loaøi thuù chaïy döôùi ñaát ta coù
theå duøng baãy ñeå baét ñöôïc, loaøi caàm bay treân khoâng
ta coù theå duøng teân baén haï ñöôïc, loaøi thuûy-toäc ôû döôùi
nöôùc ta coù theå duøng löôùi ñeå baét ñöôïc, chæ coù roàng,
thaáy ñaàu maø khoâng thaáy ñuoâi, ñaèng vaân giaù vuï maø
leân trôøi. Hoâm nay ta gaëp Laõo-Ñam nhö laø gaëp phaûi
roàng vaäy”.
Nho-giaùo troïng Leã, Nhaïc, Ñaïo Ñöùc, hoïc vaán uyeân-
baùc nhö ñöùc Khoång-Töû coøn phaûi toân Laõo-Töû laøm
baäc sö, chaúng leõ haäu Nho laïi cho hoïc thuyeát cuûa Laõo-
Ñam laø dò-ñoan sao? Thôøi kyø ñöùc Khoång-Töû, Trung-
Hoa chöa coù Phaät-giaùo, maõi ñeán ñôøi Haùn, vua Minh-
Ñeá mô thaáy mình vaøng cuûa Phaät, môùi sai ngöôøi sang
Taây-Truùc thænh coát Phaät veà. Trong thôøi kyø Xuaân-Thu,
haún ñöùc Khoång-Töû khoâng heà cho Phaät-giaùo laø dò-

35. - 34 -
ñoan. Hôn nöõa saùch Khoång-Tuøng-Töû cheùp: “Thaùi-Hi
hoûi Khoång-Töû raèng: Thieân-haï luùc naøy ai laø Thaùnh-
nhaân?” Khoång-Töû ñaùp: “Phöông Taây coù Thaùnh-
nhaân goïi laø Phaät, nöôùc cuûa Phaät khoâng trò vaø cuõng
khoâng loaïn”.
Khoång-Töû Gia-Ngöõ vaø Khoång-Tuøng-Töû ñeàu laø
saùch gia-truyeàn cuûa Khoång-Töû, ghi cheùp söï tích cuûa
ngaøi trong thôøi sinh tieàn. Ñöùc Khoång-Töû chöa heà cho
Phaät, Laõo laø dò-ñoan. Hai chöõ dò-ñoan trong saùch
Luaän-Ngöõ laø chæ veà Quaùi, Löïc, Loaïn, Thaàn. Haäu Nho
khoâng hieåu neân thöôøng baøi xích Phaät, Laõo. Ñoù laø caùi
haïi cuûa vieäc hoïc maø thieáu suy-tö. Giaùo hoùa cuûa
Khoång-Töû bao goàm “toân ñöùc tính” vaø “ñaïo vaên
hoïc”, moät theå moät duïng, theå duïng kieâm toaøn. Hoïc-
haønh vaø suy-tö ñi ñoâi vôùi nhau, neân cao maø khoâng rôi
vaøo hö-khoâng, thaáp maø khoâng rôi vaøo chaép töôùng.
Hoïc maø khoâng suy xeùt thì deã ñi ñeán choã sai laàm. Caùi
hoïc cuûa huû-nho khaùc vôùi caùi hoïc cuûa Thaùnh-nhaân.
Khaùc thì sinh dò, ñoù laø chaép töôùng maø sinh ra dò-ñoan.
Toân-chæ cuûa tam-giaùo chæ laø moät chöõ Taâm. Khi Taâm-
phaùp thaát truyeàn, hoïc-giaû thöôøng phaân chia moân
phaùi maø tranh luaän cao thaáp. Nhöng coù bieát ñaâu,
tranh caõi caøng nhieàu, baûn taâm caøng meâ, rôøi Ñaïo laïi
caøng xa vaäy.
Voâ-Cöïc laø Lyù, laø Thaàn. Thaùi-Cöïc laø Khí, laø Soá. Lyù,
Thaàn laø Kinh, Khí, Soá laø Vó. Kinh thì thöôøng maø baát
bieán. Vó thì bieán maø coù thöôøng. “Thöôøng” thì khoâng
gaáp maø nhanh, khoâng ñi maø ñeán, khoâng laøm maø

36. - 35 -
thaønh. “Bieán” thì coù teân ñeå xöng, coù tích ñeå tìm,
vaõng lai chuyeån bieán. Lyù vaø Khí, Thöôøng vaø Bieán, caû
hai ñeàu cuøng khaép vuõ-truï, cuøng quaûn vaïn loaïi, nôi
ñaát thì khoâng nhìn khoâng nghe, ôû Trôøi thì khoâng
tieáng khoâng muøi. Sôû dó coù söï phaân bieät giöõa “khaû ñaïo,
khaû danh” vaø “baát khaû ñaïo, baát khaû danh”, laø do söï
khaùc bieät giöõa khí-bænh vaø töï-nhieân. Khaû ñaïo khaû
danh laø caùi tính khí-chaát, laø caùi meänh khí-soá cuûa loaøi
ngöôøi. Nhö thoï yeåu cuøng thoâng, hieàn ngu... laø tính
meänh “baát teà” cuûa vaïn loaïi. Baát khaû ñaïo baát khaû
danh laø baûn tính Thieân-Nhieân, laø boån meänh Thieân
phuù cuûa loaøi ngöôøi. Tính naøy, meänh naøy ôû Thaùnh
khoâng taêng, nôi phaøm khoâng giaûm. Baûn tính Thieân-
Nhieân töùc laø caùi Tính Duy-Hoaøng giaùng chung (Tính
giaùng töø Thöôïng-Ñeá), laø caùi Tính sinh ra ñaõ boån tónh,
boån thieän, ñoù laø Ñaïo-taâm. Tính khí-chaát laø tính kyû-
lieãu, tính thoan-thuûy*, coù theå aùc, coù theå thieän, ñoù laø
nhaân-taâm. Hai loaïi taâm naøy, moät hieån moät vi. Hieån
thì deã bieát, thuaän theo thì bieán thaønh duïc, neân nguy
maø khoâng yeân. Vi thì khoù bieát, phaûi haøm döôõng,
phaûn tænh môùi roõ ñöôïc, cho neân khoù thaáy. Khaéc ñöôïc
duïc nieäm, Lyù thaéng ñöôïc duïc, keû cuoàng seõ laø Thaùnh.
Traùi laïi neáu buoâng theo duïc thì Thaùnh seõ trôû neân
cuoàng. Söï phaân bieät giöõa Thaùnh vaø cuoàng, giöõa nhaân
vaø thuù, giöõa ngöôøi vaø quyû, giöõa meâ vaø giaùc khoaûnh
khaéc chæ moät yù nieäm maø thoâi. Ñaïo lôùn khoù thaáy, Lyù
vi khoù hieåu. Tieåu-nhaân sô suaát neân khoâng roõ Ñaïo, meâ
Lyù, ngöôøi quaân-töû caån-haønh neân ngoä Lyù, ñaéc Ñaïo.

37. - 36 -
Voâ-Cöïc ñeán Thaùi-Cöïc chæ baûn tính Thieân-Meänh töø
tieân-thieân bieán haäu-thieân, töø Trôøi ñeán ngöôøi, ñoù laø söï
thuaän haønh töông sinh trong Haø-Ñoà. Thaùi-Cöïc hoaøn
Voâ-Cöïc chæ veà söï cuøng Lyù, taän Tính, chí Meänh, töø
haäu-thieân trôû veà tieân-thieân, töø phaøm nhaäp Thaùnh, ñoù
laø söï nghòch haønh töông khaéc trong Laïc-Thö.
Coù söï phaân bieät giöõa Thaàn cuûa Lyù vaø Thaàn cuûa
Khí. Thaàn trong Lyù khoâng gaáp maø nhanh, khoâng ñi
maø ñeán, voâ vi maø thaønh, thöôøng maø khoâng bieán, ñoù
chæ veà söï dieäu hôïp cuûa vaïn vaät maø noùi, khoâng coù ñoái-
ñaõi, khoâng coù phoái-ngaãu, laø ñoäc, laø nhaát. Thaàn trong
Khí, ñeán maø duoãi (Lai nhi thaân) thì laø Thaàn, ñi maø co
(Vaõng nhi khuaát) thì laø quyû. Thaàn trong Khí thuoäc
döông, döông thaêng, Quyû trong Khí thuoäc aâm, aâm
giaùng, coù ñoái-ñaõi, coù phoái-ngaãu, lai vaõng tuaàn-hoaøn,
phaân thì thaønh vaïn-thuø, hôïp laïi thì quy veà nhaát Khí.
Thaàn trong Lyù laø nguyeân-thaàn, Thaàn trong Khí laø
thöùc-thaàn. Nguyeân-thaàn thuoäc tieân-thieân, giöõ ñöôïc
thì tieán tôùi choã cao-minh. Thöùc-thaàn thuoäc haäu-thieân,
thuaän doøng chaûy xuoâi thì ñi ñeán choã oâ-tröôïc. Nguyeân-
thaàn, thöùc-thaàn vi-dieäu hoãn-taïp, duy ngöôøi coù Ñaïo
môùi hieåu roõ ñöôïc.
Hoaëc coù ngöôøi hoûi: Thuyeát Lyù, Khí, Tính, Meänh
tuy vi dieäu, nhöng khoâng phaûi laø ñaïo trò theá. Xin ñaùp
laïi raèng: Lôøi cuûa tieân-sinh quaû coù lyù, nhöng trong
thôøi buoåi naøy khoâng roõ Lyù Khí, thieân-lyù nhaân-duïc thì
khoâng theå söûa ñöôïc söï sai leäch maø cöùu teä beänh. Töø
luùc Khoång-Töû maát thì vi-ngoân tuyeät, Xuaân-Thu giaûng

38. - 37 -
thì danh lôïi höng, laáy phuù quoác cöôøng binh laø vieäc
caáp baùch phaûi haønh, cho ñaïo-ñöùc nhaân nghóa laø vu-
khoaùt huû laäu maø pheâ bình chæ trích, neân Maïnh-Töû keá
Khoång-Thaùnh maø chaán höng ñaïo-thoáng ñeå cöùu vaõn
tình theá, duøng nhaân nghóa ñeå phaù coâng lôïi, laáy ñaïo-
ñöùc ñeå choáng phuù-cöôøng, laáy tính baûn thieän ñeå vaõn
hoài loøng ngöôøi maø choáng ñoái dò-ñoan. Ñeán ñôøi Taàn,
baïo chuùa Taàn-Thuûy-Hoaøng ñoát saùch choân só, Nho-
thoáng haàu nhö tuyeät tích, may laø vaøo thôøi Haùn, ñaïo
Nho höng thònh, coøn tìm laïi ñöôïc moät phaàn kinh söû
ñaõ maát. Ñoù laø töø thôøi kyø taâm-phaùp chuyeån thaønh
kinh hoïc, töø kinh-hoïc chuyeån thaønh saùch-luaän, laïi töø
saùch-luaän chuyeån thaønh thi phuù. Ñeán ñôøi Nguõ-ñaïi,
Nho-giaùo suy ñoài, nhöng Thieân-Ñaïo haùo hoaøn, voâ
vaõng baát phuïc, ñeán ñôøi Vieâm-Toáng, chaân-nho phuïc
xuaát, Lyù hoïc höng thònh, thuyeát Taâm, Tính, Haø-Ñoà,
Laïc-Thö baét ñaàu tö Hoa-Sôn, thònh vaøo thôøi Chaâu-
Töû, Trình-Töû. Töø ñôøi Toáng trôû veà sau Nho chæ troïng
loái hoïc töø-chöông, vaên chöông luaän veà cang-thöôøng
tuy nhieàu, nhöng hoïc giaû minh taâm thì ít. Ñaõ khoâng
minh taâm thì laøm sao roõ Ñaïo. Duø ngöôøi coù loøng hoïc
ñaïo, cuõng khoâng bieát phöông phaùp nhaäp moân, neân
môùi maïo muoäi ñem chaân-truyeàn cuûa tam-giaùo löôïc
giaûi treân giaáy traéng möïc ñen, mong sao vôùi cöôøng ñoä
yeáu ôùt cuûa tia saùng naøy coù theå giuùp cho hoïc giaû tìm
ñöôïc aùnh saùng cuûa Chaân-lyù maø thoâi.
________________________
* Caùo-Töû cho raèng: Tính cuûa ngöôøi coù theå ví nhö tính

39. - 38 -
cuûa caây kyû-lieãu, coù theå laøm thaønh cheùn hay ly. Coù theå ví
nhö nöôùc chaûy, khi ngöôøi daãn nöôùc veà phía Ñoâng thì
nöôùc seõ chaûy theo chieàu Ñoâng, ngöôøi daãn nöôùc chaûy veà
höôùng Taây thì nöôùc cuõng chaûy veà höôùng Taây. Tính cuûa
ngöôøi cuõng theá, coù theå aùc vaø cuõng coù theå thieän. Maïnh-Töû
baùc raèng: Ngöôøi khoâng theå thuaän theo caùi Tính cuûa caây
kyû-lieãu laøm thaønh cheùn baùt, taát phaûi do söï ñoán chaët cuûa
ngöôøi thôï môùi laøm neân ñöôïc. Ñoán chaët cuûa ngöôøi thôï
khoâng thuoäc baûn tính cuûa kyû-lieãu. Nöôùc chaûy veà Ñoâng
hay Taây laø taïi nôi ngöôøi, khoâng phaûi laø baûn tính töï nhieân
cuûa nöôùc. Baûn tính töï nhieân cuûa nöôùc laø höôùng haï. Cuõng
theá, tính cuûa ngöôøi baûn thieän, nhö tính höôùng haï cuûa
nöôùc vaäy. Maïnh-Töû minh Taâm, roõ Lyù neân laø baäc Thaùnh.
Caùo-Töû chæ bieát ñöôïc Tính khí-chaát cuûa Thaùi-Cöïc, neân
chæ ñaït tôùi hieàn-quan maø chöa ñeán Thaùnh-vöïc.

40. - 39 -
Hieáu
Ñaïo hieáu daïy ngöôøi thaønh kính phuï-maãu toå-tieân,
khoâng vong baûn maát goác. Chöa baøn ñeán ñaïo hieáu cuûa
ngöôøi con, haõy noùi ñeán loøng töø cuûa phuï-maãu.
Khi ngöôøi meï chöa mang thai, thöôøng mong coù
ñöôïc moät muïn con ñeå noái doõi toâng ñöôøng neân hay
boàn choàn lo laéng. Moät khi coù mang laïi lo ngaïi ñeán
vieäc sinh nôû, mong meï con ñaëng bình an, neân töø vieäc
aên uoáng, ngoài ñöùng, ñi laïi cho ñeán moät cöû ñoäng nhoû
nhen, ngöôøi meï ñeàu thaän troïng, ngaøy ñeâm kinh
hoaøng, sôï laøm toån ñeán thai nhi. Ñeán khi laâm boàn,
trong côn thaäp töû nhaát sinh, meï con ñaëng bình an, ñoù
laø moät ñieàm hyû cuûa cha meï, noãi lo laéng töø ñoù môùi heát.
Khi con chaøo ñôøi, traûi qua ba naêm nhuõ boä, thöôøng
lo söõa meï khoâng ñuû, laïi duøng côm chaùo nôm con.
Trong nhöõng ñeâm ñoâng laïnh leõo, phaûi thöùc khuya
daäy sôùm ñeå ñoåi öôùt thay khoâ...
Laøm ngöôøi ai khoâng thích saïch seõ, nhöng vì con
maø queân ñi muøi tanh hoâi cuûa hai ñöôøng baøi tieát. Ai
khoâng gheùt naèm öôùt, nhöng vì con maø laïi phaûi
nhöôøng khoâ naèm öôùt ñeå con nguû yeân. AÜm con taém
goäi, phaûi caån thaän oâm mình giöõ löng ñeå baûo veä xöông
soáng cho con. Thay maëc aùo quaàn laïi sôï thöông gaân
toån coát, phaûi uoán naén tay chaân. Ñeán luùc baét ñaàu moïc
raêng, phaûi nhai côm ñeå nuoâi con. Luùc con khoùc loùc,
phaûi vuoát ñaàu doã im. Trong luùc taäp boø taäp ñöùng, sôï
con teù ngaõ phaûi ôû beân caïnh dìu daét töøng böôùc. Muøa

41. - 40 -
laïnh vì con ñaép meàn maëc aám, trôøi noùng vì con maø
quaït maùt. Luùc nguû laïi phaûi vì con maø ñuoåi muoãi. Khi
bieát chaïy nhaûy noâ ñuøa, sôï con teù ngaõ maø ôû beân caïnh
troâng nom. Con ñöôïc maïnh khoeû, cha meï vui möøng,
con coù beänh hoaïn, sôï con cheát yeåu.
Khi ñeán tuoåi tröôûng thaønh, sôï con ngu doát maø tìm
thaày daïy doã, cho con aên hoïc. Con ñöôïc thoâng-minh,
loøng cha meï möøng. Trí con ñaàn ñoän, cha meï lo aâu.
Ñeán tuoåi caùp-quan, sôï con coâ ñôn, cha meï khoâng tieác
cuûa caûi, nhôø ngöôøi mai moái, lo vieäc hoân-nhaân, hoân-
nhaân thaønh toaïi, lai sôùm mong coù chaùu. Tích cuûa taäu
nhaø, ñeå con ñöôïc höôûng. Gia ñình baàn cuøng, nuoâi con
caøng khoå, aên khoâng ñuû no, maëc khoâng ñuû aám, lo con
hôn mình, ñeå con khoâng chòu caûnh cô haøn. Sôï con lao
luïc maø khoâng nôõ, söùc con khoâng ñuû maø bao dung...
Noùi toùm laïi, cha meï khoâng phaân bieät giaøu ngheøo,
ngaøy ñeàu mong con choùng lôùn, naêm mong cho con
tröôûng thaønh. Con coù ñieàu hay, cha meï khen thöôûng,
con coù loãi laàm, cha meï aâm thaàm ñau loøng. Con tuy
lôùn tuoåi, cha meï vaãn thöông con nhö haøi nhi. Ôn cuûa
cha meï lôùn nhö theá, ngöôøi coù khí huyeát, haù khoâng
nghó ñeán vieäc baùo ñaùp hay sao!
Nhöng ngöôøi ñôøi thöôøng vì tính tình maø hay ngoã
nghòch vôùi cha meï. Hoaëc vì phuù quyù maø sinh loøng
khinh khi, xem cha meï laø keû queâ muøa, thaân ñöôïc
hieån vinh maø khoâng nhôù ñeán ôn nghóa. Ngoã nghòch
thay! Hoaëc vì ngheøo khoù maø oaùn traùch cha meï khoâng
ñeå laïi gia saûn. Hoaëc vì aên chôi traùc taùng laøm toån

42. - 41 -
thöông ñeán di theå cuûa song-thaân. Hoaëc laøm chuyeän
phi phaùp bò tuø toäi maø laøm nhuïc ñeán cha meï. Hoaëc
khoâng caàn kieäm ñeå cha meï phaûi chòu caûnh ñoùi reùt.
Hoaëc nghe lôøi vôï tích cuûa rieâng tö, phaân chia gia saûn,
laøm cho cha meï buoàn raàu. Hoaëc laø phuïng döôõng cha
meï nhöng khoâng coù loøng thaønh kính. Hoaëc laø khinh
maïn luïc-thaân, khoâng kính troïng baïn beø cuûa cha meï.
Hoaëc traùch cha meï thieân vò, xem cha meï khoâng baèng
ngöôøi haøng xoùm. Hoaëc cha meï trong luùc bònh hoaïn
maø khoâng taän taâm chaêm soùc. Hoaëc caàu mong cha meï
cheát sôùm ñeå höôûng gia taøi...
Taát caû nhöõng söï ngoã-nghòch, baát hieáu ñoù ñeàu
traùnh khoâng khoûi söï giaùm saùt cuûa Thieân-Thaàn, soå
ñen coù teân. Che giaáu khoâng ñöôïc nhöõng caëp maét
saùng choùi cuûa con chaùu, khi lôùn leân cuõng baét chöôùc
maø laøm theo. Ngöôøi xöa noùi: “Ngöôøi hieáu thuaän sinh
ñöôïc con hieáu thaûo, ngöôøi ngoã-nghòch thì con chaùu
cuõng ngoã-nghòch theo”. Ñoù laø luaät nhaân-quaû baùo-öùng,
Trôøi ñaát khoâng dung keû baát hieáu. Kinh Ngoïc-Lòch:
Ngöôøi baát hieáu khi cheát phaûi chòu cöïc hình nôi ñòa-
phuû, vaø ñaàu thai vaøo con ñöôøng suùc-ñaïo.
Khuyeân ngöôøi ñôøi, thôø phuïng cha meï chôù muoäi
loøng hieáu, phaûi thaønh kính hieáu thaûo. Neáu gia ñình
khaù giaû, tuy coù ngöôøi haàu giuùp vieäc trong nhaø, nhöng
ngöôøi haàu khoâng phaûi laø anh chò em, neân khoâng theå
taän taâm heát loøng nhö mình, do ñoù phaûi ñích thaân haàu
haï sôùm chieàu ñeå cha meï ñöôïc vui. Neáu cha meï khoâng
tin nhaân-quaû, khoâng bieát haønh thieän, khuyeân cha meï

43. - 42 -
boá-thí taøi vaät ñeå boài ñöùc, tích nhaân. Neáu gia ñình
ngheøo khoù, phaûi sieâng naêng caàn kieäm, tuy vaät chaát coù
phaàn thieáu thoán, nhöng aân-caàn hoûi han sôùm chieàu,
loøng cha meï cuõng ñöôïc vui.
Tröôùc maët cha meï chôù neân than van caûnh ngheøo
khoå, ñeå cha meï nghó raèng ngöôøi giaø laø moät gaùnh
naëng cho con chaùu, laïi caøng khoâng theå ñeå cha meï
phaûi ñi laøm luïng vaát vaû trong luùc tuoåi giaø. Ngaøy xöa
Döông hieáu-töû phaûi aên xin ñeå nuoâi meï, khi meï maát
coøn caát leàu tranh beân moà meï, giöõ moà cho ñeán cheát.
OÂi, loøng hieáu laø phaàn thieân-tính, ñaâu vì giaøu ngheøo
maø phaân bieät. Cha meï vui möøng, con neân hôùn hôû,
cha meï giaän noä, con neân an uûi, cha meï buoàn raàu, con
neân giaûi saàu, song-thaân coù loãi, con neân khuyeân can,
song-thaân tranh tuïng, con neân giaûi hoøa, song-thaân sôû
thích, con neân hoøa vui... Thuaän loøng cha meï naøo keå
giaøu ngheøo.
Phaän laøm daâu, phaûi kính choàng. Ñaõ kính choàng
cuõng phaûi kính troïng cha meï choàng. Ñaõ veà nhaø
choàng, cha meï choàng cuõng nhö cha meï trong nhaø,
hôn nöõa nhöõng gì choàng coù ñöôïc ñeàu töø cha meï
choàng maø ra caû. Neáu choàng khoâng laøm troøn ñöôïc
loøng hieáu, boån phaän laøm daâu phaûi ñeàn buø choã thieáu
soùt, ñeå choàng khoûi mang tieáng, loøng cha meï choàng
cuõng ñöôïc vui. Neáu khinh baïc cha meï choàng, duø
ngöôøi choàng laø hieáu-töû cuõng phaûi mang tieáng baát
hieáu. Choàng khoâng ñöôïc hieáu-thaûo maø laøm daâu hieáu-
thaûo ñöôïc thì coâng seõ lôùn vaäy.

44. - 43 -
Nöôùc coù nguoàn, caây coù reã, hieáu thaûo phuï-maãu
cuõng phaûi hieáu thaûo toå-phuï-maãu. Chæ hieáu phuï-maãu
maø khoâng hieáu thaûo toå-phuï-maãu cuõng laø baát hieáu.
Ñöùc Vaên-Xöông Ñeá-Quaân daïy:
“Duy Trôøi yeâu ngöôøi hieáu, duy Thaàn kính ngöôøi
hieáu. Naïn thuûy hoûa, ñaïo taëc, ñao binh, oân-dòch, nhaát
thieát khoå-aùch ñeàu laùnh xa hieáu-töû”. Treân Trôøi coù
hieáu-vöông, döôùi coù hieáu-töû, loøng hieáu saùng toû khaép
caøn-khoân, luùc soáng laø trung-thaàn hieáu-töû, khi cheát seõ
laø Thaàn-Tieân treân Trôøi. Thieân ñieàu troïng hieáu nhö
theá, mong raèng boån phaän laøm con phaûi taän chöõ hieáu,
laáy hieáu laøm pheùp taéc, treân caûm caùch Thieân-Thaàn,
döôùi laøm göông cho con chaùu, ñoù laø hieáu ñaïo theá-gia
maø höôûng phuùc ñôøi ñôøi.
***0***
Ñöùc Khoång-Töû daïy veà chöõ Hieáu
Hieáu laø caên baûn cuûa ñöùc, giaùo hoùa töø chöõ hieáu maø
ra. Böôùc ñaàu cuûa ñaïo hieáu laø phaûi giöõ mình, vì thaân
theå, toùc, da cuûa ta coù töø cha meï, neân khoâng daùm laøm
toån thöông ñeán. Laäp thaân haønh ñaïo, ñeå laïi ñöôïc
tieáng thôm muoân thuôû laøm raïng rôõ ñöùc haïnh cuûa cha
meï, ñoù laø caùi ñích cuûa ñaïo Hieáu3.
Ñaïo Hieáu, tröôùc tieân phaûi thôø cha meï, sau ñoù
3 Chöông ñaàu cuûa Kinh Hieáu: “Thaân theå phaùt phu, thuï chi phuï-
maãu, baát caûm huûy thöông, hieáu chi thuûy daõ. Laäp thaân haønh ñaïo,
döông danh ö haäu theá, dó hieån phuï-maãu, hieáu chi chung daõ”.

45. - 44 -
thôø vua giuùp nöôùc, cuoái cuøng laø laäp thaân.
Ngöôøi con hieáu thaûo, ngaøy thöôøng ôû vôùi cha meï
phaûi heát loøng cung kính; phuïng döôõng thì phaûi laøm
cho cha meï vui; luùc cha meï coù bònh phaûi toû loøng
quan taâm lo laéng. Trong tröôøng hôïp khoâng may, khi
cha meï maát thì phaûi buoàn raàu thöông khoùc. Luùc teá
leã thì phaûi toû veû trang nghieâm. Laøm troïn naêm ñieàu
treân môùi goïi laø thôø phuïng cha meï vaäy.
Maïnh-Toân hoûi veà Hieáu, Ñöùc Khoång-Töû baûo:
“Voâ vi” (Khoâng neân traùi). Ñöùc Khoång-Töû noùi vôùi
moät hoïc troø khaùc ñang ñaùnh xe laø Phaøn-Trì: Maïnh-
Toân hoûi ta veà ñaïo Hieáu, ta baûo laø “khoâng neân traùi”.
Phaøn-Trì thöa laïi: YÙ nghóa cuûa Thaày laø nhö theá naøo?
Ñöùc Khoång-Töû ñaùp: “Luùc cha meï soáng thì thôø baèng
leã, khi cheát choân caát baèng leã, khi cuùng teá cuõng baèng
leã”.
Maïnh-Voõ-Baù hoûi veà Hieáu, Ñöùc Khoång-Töû ñaùp:
“phuï-maãu duy kyø taät chi öu” (Boån phaän laøm con,
ñieàu lo laéng nhaát laø bònh taät cuûa cha meï).
Töû-Du hoûi veà Hieáu, Ñöùc Khoång-Töû ñaùp: “Trong
thôøi ñaïi naøy, nhieàu ngöôøi cho raèng nuoâi döôõng cha
meï chæ caàn aên no maëc aám laø Hieáu. Neáu khoâng coù
loøng kính, thì coù khaùc gì nuoâi ngöïa nuoâi choù, laøm
sao goïi laø Hieáu ñöôïc?
Töû-Haï hoûi veà Hieáu, Ñöùc Khoång-Töû ñaùp: “Saéc
nan”. Thôø phuïng song-thaân, neáu ñeå veû khoâng vui
theå hieän treân saéc maët, trong tröôøng hôïp naøy, saéc

46. - 45 -
maët cuûa cha meï cuõng khoâng ñöôïc vui, nhö theá laøm
sao goïi laø Hieáu ñöôïc! (Muoán laøm vui loøng cha meï,
baát cöù ôû trong tröôøng hôïp naøo, hoaøn caûnh naøo, ñeàu
phaûi giöõ ñöôïc moät saéc maët vui veû. Ñoù laø moät ñieàu
khoù laøm nhaát. Neáu cho raèng cha meï coù vieäc, boån
phaän laøm con phaûi gaùnh vaùc, coù röôïu thòt thì môøi
cha meï duøng... nhö theá cuõng chöa phaûi laø hieáu).
Ñöùc Khoång-Töû daïy: “Luùc cha coøn soáng, haõy
xem caùi chí cuûa cha. Khi cha maát, thì xem haønh vi
vaø vieäc laøm cuûa cha trong thôøi sinh tieàn, trong voøng
ba naêm maø khoâng thay ñoåi chí höôùng cuûa cha, nhö
theá coù theå goïi laø Hieáu”4. (Phu taïi quan kyø chí, phu
maït quan kyø haønh, tam nieân baát caûi phu chi ñaïo,
khaû vi Hieáu dó).
Boån phaän laøm con phaûi bieát roõ tuoåi taùc cuûa cha
meï. Moät maët laø möøng, vì song-thaân tuoåi cao maø vaãn
coøn khoûe, maët khaùc laø lo, vì tuoåi cao choàng chaát, e
raèng thôøi gian song-thaân ôû vôùi ta seõ khoâng ñöôïc bao
laâu.
Cha meï coøn taïi theá, khoâng neân ñi chôi xa. Neáu
caàn ñi xa, phaûi baùo cho cha meï hay nôi ñi choã ôû.
4 Ñoù laø lôøi Ñöùc Khoång Thaùnh noùi vôùi moân ñeä maø thaân phuï laø moät
ngöôøi moâ-phaïm neân daïy phaûi theo chí cuûa cha. Cuõng nhö hoïc troø
hoûi veà ñöùc Nhaân, Ñöùc Khoång-Töû tuøy caên cuûa moãi ngöôøi maø traû lôøi
khaùc nhau. Phaät noùi: “Phaùp voâ ñònh phaùp”laø vaäy. Ngöôøi sau khoâng
hieåu Thaùnh-nhaân vì ngöôøi thí phaùp, hieåu laàm yù nghóa cuûa Ñöùc
Khoång-Töû, ñoù laø moät ñieàu sai laàm.

47. - 46 -
Cha meï coù ñieàu gì khoâng hôïp vôùi leõ phaûi, boån
phaän laøm con phaûi can giaùn. Neáu cha meï khoâng
nghe lôøi can giaùn cuõng khoâng neân laøm phaät loøng
cha meï, vaãn phaûi toân kính maø khoâng daùm traùi yù, duø
lao khoå cuõng khoâng toû veû oaùn hôøn.
Cha meï tuy khoâng hieàn töø, nhöng boån phaän laøm
con khoâng theå baát hieáu.
***0***
Phöông phaùp taän hieáu
ÔÛ Vieät-Nam, Trung-Hoa cuõng nhö nhöõng nöôùc AÙ-
Ñoâng, ñaïo hieáu laø ñieàu caên-baûn cuûa ngöôøi con ñoái vôùi
cha meï. Loøng hieáu thaûo laø vaán ñeà sinh toàn cuûa moät
daân toäc. Vì nguyeân ñoäng löïc naøy, neàn vaên hoùa cuûa
moät daân toäc môùi ñöôïc tröôøng cöûu. Ñöùc Khoång-Töû
daïy: “Ñaïo hieáu baét ñaàu töø vieäc thôø cha meï, keá laø thôø
vua giuùp nöôùc, vaø sau cuøng laø laäp thaân”. Lòch-söû
chöùng minh: Moät ngöôøi ôû nhaø hieáu thaûo vôùi cha meï,
cuõng laø moät ngöôøi trung thaønh vôùi quoác gia. Ñoù laø
ngöôøi trung hieáu löôõng toaøn cuûa moät gia ñình, cuûa
moät daân toäc.
Ñaïo hieáu bao haøm nhieàu yù nghóa. Thaày Taêng-Töû
daïy: “Ñaïo hieáu coù ba: Ñaïi hieáu laø toân kính cha meï,
keá laø khoâng laøm cho cha meï mang tieáng chòu nhuïc,
sau cuøng môùi laø nuoâi döôõng”.
Ñoái vôùi toå-tieân, cuõng nhö cha meï ñaõ quaù coá, Ñöùc
Khoång-Töû noùi: “Söï töû nhö söï sinh”, nghóa laø thaân

48. - 47 -
nhaân tuy ñaõ quaù coá, nhöng loøng thôø phuïng ngöôøi quaù
coá cuõng phaûi nhö luùc sinh thôøi”.
Toân thaân: Boån phaän laøm con, töø nhoû bieát thöông
yeâu cha meï, ñeán khi tröôûng thaønh vaãn moät möïc giöõ
ñöôïc söï thöông yeâu toân kính aáy, loøng toân kính yeâu
thöông aáy khoâng vì thôøi gian maø thay ñoåi. Nhö theá coù
theå goïi laø Hieáu. Thöông yeâu toân kính cha meï laø laøm
cho cha meï luoân ñöôïc vui veû, töùc laø phaûi thuaän loøng
cha meï maø khoâng bao giôø daùm laøm ñieàu gì phaät yù, ñeå
cha meï buoàn. Ngaøy xöa vua Thuaán, vì khoâng laøm vui
loøng ñöôïc ngöôøi cha öông ngaïnh vaø ngöôøi meï gheû
ñoäc aùc, khi ñöôïc vua Nghieâu nhöôøng ngoâi, cuõng
khoâng thaáy ngoâi vua laø quyù.
Trong tröôøng hôïp cha meï coù choã khoâng ñuùng, boån
phaän laøm con cuõng phaûi coù thaùi ñoä oân toàn, duøng leõ
phaûi can giaùn, ñeå cha meï khoâng ñi vaøo con ñöôøng baát
nghóa. Traùi laïi bieát cha meï coù choã sai laàm maø khoâng
khuyeân, ñeå cha meï phaïm phaùp maø mang tieáng, boån
phaän laøm con cuõng phaïm vaøo toäi baát hieáu.
Baát nhuïc: Laø khoâng laøm cho cha meï phaûi mang
tieáng xaáu vôùi ñôøi. Cho neân boån phaän laøm con phaûi
giöõ mình trong saïch, chôù neân ñi vaøo con ñöôøng baát
chính laøm cho cha meï phaûi mang tieáng chòu nhuïc.
Thaày Maïnh-Töû noùi: “Hay ñaùnh nhau ñaáu thaéng vôùi
ngöôøi, laøm cha meï phaûi mang tieáng xaáu, laø moät ñieàu
baát hieáu”.
Thaày Taêng-Töû noùi: “Cö xöû khoâng ñoan-trang laø
baát hieáu. Thôø vua khoâng trung laø baát hieáu. Gaëp quan

49. - 48 -
khoâng kính laø baát hieáu. Khoâng giöõ tín vôùi baïn beø laø
baát hieáu. Ra traän khoâng coù loøng duõng caûm laø baát
hieáu”.
Toùm laïi, nhöõng haønh vi laøm cho cha meï phaûi mang
tieáng, chòu nhuïc ñeàu laø baát hieáu.
***0***
Truyeàn thoáng teá toå
Teá toå vaø taûo moä laø moät vieäc maø boån phaän laøm con
chaùu phaûi laøm. Töôûng nhôù toå-tieân ta trong luùc coøn
soáng, ñaõ phí bieát bao nhieâu tinh thaàn taâm huyeát ñeå
nuoâi döôõng, daïy cho con chaùu neân ngöôøi. Nhöõng coâng
lao khoù nhoïc naøy ñeàu khoâng mong coù ñöôïc söï baùo
ñaùp cuûa con chaùu. Loøng yeâu thöông con chaùu cuûa toå-
tieân thaät khoâng moät nôi naøo maø khoâng ñeán, daïy doã
con chaùu khoâng coù giaù caû, lao löïc lao taâm maø khoâng
bieát moûi, chæ hy voïng con chaùu sau naøy thaønh ñaït,
ñem taøi naêng ra giuùp nöôùc, phuïc vuï cho xaõ-hoäi nhaân-
quaàn. Taám loøng cuûa toå-tieân cao quyù bieát bao, tö
töôûng cuûa toå-tieân vó ñaïi bieát maáy.
Boån phaän laøm con chaùu, töôûng nhôù ñeán coâng lao
cuûa toå-tieân, moãi naêm trong nhöõng ngaøy teát, ngaøy gioã
hay tieát thanh-minh, neân queùt doïn moà maû cuûa toå-tieân,
duøng boâng hoa traùi caây cuùng teá, ñeå baøy toû moät taám
loøng thaønh kính ñoái vôùi toå-tieân. Ñoù khoâng phaûi laø meâ
tín maø laø moät vieäc phaûi laøm. Ñoù laø moät truyeàn thoáng

50. - 49 -
cuûa daân toäc, ñeå caûm taï ôn nghóa cuûa toå-tieân vaø ñeå
cho con chaùu bieát raèng, con ngöôøi chuùng ta coù goác
maø khoâng theå queân.
Coøn nhö coù loøng tham, caàu toå-tieân phuø hoä cho con
chaùu laøm aên phaùt taøi, thaêng quan tieán chöùc, thì ñoù laø
meâ tín. Vì loøng tham caàu maø teá toå chaúng nhöõng maát
ñi yù nghóa cuûa chöõ hieáu, maø coøn baát kính vôùi toå-tieân.
***0***
Phaät soáng
Döông-Phuû laø moät hieáu-töû ñôøi Toáng, cha maát
sôùm, ôû nhaø phuïng döôõng meï giaø chí-hieáu. Moät hoâm vì
moä danh cuûa Voâ-Teá ñaïi-só ñöông thôøi, neân töø giaõ meï
giaø leân ñöôøng ñi ñaát Thuïc ñeå tham baùi Voâ-Teá ñaïi-só.
Khi saép ñeán Thuïc, thì gaëp moät laõo giaø töø tröôùc ñi tôùi,
Döông-Phuû tieán ñeán hoûi oâng laõo, nhôø chæ ñöôøng ñeå
gaëp Voâ-Teá ñaïi-só.
Laõo giaø noùi: - Tìm ñaïi-só laøm chi, sao khoâng ñi tìm
Phaät?
Döông-Phuû hoûi: - ÔÛ ñaâu coù theå tìm ñöôïc Phaät?
Laõo giaø: - Treân ñöôøng veà, neáu gaëp moät ngöôøi khoaùc
meàn vaø ñi deùp ngöôïc, thì ngöôøi ñoù chính laø Phaät.
Nghe xong lôøi cuûa laõo giaø, Döông-Phuû khoâng ñi
tìm Voâ-Teá ñaïi-só nöõa maø quay trôû veà nhaø, vôùi hy
voïng seõ gaëp ñöôïc Phaät nhö laõo giaø ñaõ chæ daãn.
Laën loäi treân ñöôøng hôn naêm ngaøy, Döông-Phuû
chaúng thaáy moät ngöôøi naøo khoaùc meàn vaø ñi deùp

51. - 50 -
ngöôïc caû. Khi veà ñeán nhaø thì trôøi ñaõ khuya, bieát
ngöôøi meï giaø ñaõ nguû, Döông-Phuû beøn goõ cöûa. Baø meï
ñang nguû ngon giaác, boãng nghe thaáy tieáng ngöôøi goõ
cöûa, bieát raèng con mình ñaõ veà, trong loøng möøng rôõ
voâ cuøng. Vì nhôù con laâu ngaøy, baø voäi vaõ thöùc daäy,
khoaùc leân moät chieác meàn, tay caàm ñeøn daàu, chaân ñi
ñoâi deùp, phaàn vì quaù vui möøng, phaàn vì quaù haáp taáp,
neân chaân phaûi chaân traùi ñi loän ngöôïc nhau maø khoâng
hay, beøn ñi ra môû cöûa cho con mình vaøo nhaø.
Nhìn thaáy hình aûnh naøy, Döông-Phuû môùi nhôù tôùi lôøi
noùi cuûa laõo giaø, hieåu ñöôïc vò Phaät maø laõo giaø chæ
chính laø thaân-maãu cuûa mình. Döông-Phuû töø ñoù ôû nhaø
phuïng döôõng meï giaø vaø tu taïi gia, veà sau chöùng ñaïo.
Laõo giaø maø Döông-Phuû gaëp chính laø Voâ-Teá ñaïi-só.
_____________
 Theá nhaân ñeàu cho raèng, Phaät vaø Boà-Taùt ñeàu raát töø-bi, coù
caàu taát öùng. Nhöng coù bieát ñaâu trong nhaø cuõng coù hai vò Phaät
soáng linh nghieäm hôn Phaät trong chuøa.
Cha meï voâ ñieàu kieän nuoâi döôõng con caùi, cho aên hoïc, ñeán khi
neân ngöôøi laïi laáy vôï gaû choàng cho... ñeàu laø coâng ôn cuûa song-
thaân. Moät khi con caùi maéc beänh, cha meï ñeàu naèm nguû khoâng
yeân, khoâng tieàn cuõng phaûi ñi vay ñeå chaïy chöõa cho con khoûi
beänh, khoâng gaïo naáu côm cuõng phaûi möôïn tieàn ñi mua, ñeå cho
con caùi aên no maëc aám. Thöû hoûi xem treân ñôøi coù vò Phaät naøo
ñaïi töø ñaïi bi nhö theá chaêng?
Phaùp-Baûo Ñaøn-Kinh:
“AÂn taéc hieáu döôõng phuï-maãu, Nghóa taéc thöôïng haï töông
lieân, ... Nhöôïc duïc tu haønh, taïi gia dieäc ñaéc, baát do taïi töï”.
(Nhôù ôn cha meï thì phaûi phuïng döôõng song-thaân cho troøn chöõ

52. - 51 -
hieáu, caûm nghóa thì treân döôùi phaûi töông thaân töông aùi... Neáu
muoán tu haønh, thì taïi gia cuõng ñöôïc, khoâng nhaát ñònh phaûi ôû
trong chuøa)
ooo0ooo
Taùm baøi ca khuyeán hieáu cuûa
Vaân-Thöôïng-Tieân
 AÁu nhi hoaëc lò ngaõ, ngaõ taâm giaùc hyû hoan，Phuï maãu
saán noä ngaõ, ngaõ taâm chuyeån baát cam. Nhaát hyû hoan,
nhaát baát cam. Ñaõi nhi ñaõi thaân haø töông huyeàn.
Khuyeán quaân kim haäu phuøng thaân noä, daõ töông thaân tæ
aáu nhi khaùn.
 幼兒或詈我,我心覺喜歡，父母嗔怒我，我心
轉不甘，一喜歡一不甘,待兒待親何相懸。勸君今
後逢親怒也將親比幼兒看。
【DÙch nghØa】: Treû thô maéng nhieác ta, loøng vui möøng voâ taû.
Cha meï traùch moùc ta, loøng laïi chuyeån baát cam. Moät beân möøng,
beân baát cam, ñaõi con ñaõi thaân khaùc bieät xa. Khuyeân ngöôøi ñôøi:
Moãi khi coù gaëp song-thaân noä, laáy loøng ñaõi con ñaõi meï cha.
 Nhi taøo xuaát thieân ngoân, quaân thính thöôøng baát yeám.
Phuï maãu nhaát khai khaåu, tieän ñaïo nhaøn ña quaûn. Phi ña
quaûn, thaân quaûi khieân, haïo thuû baïch ñaàu ña am luyeän.
Khuyeán quaân kính phuïng laõo nhaân ngoân, maïc giaùo nhuõ
khaåu tranh tröôøng ñoaûn.
 兒曹出千言,君聽常不厭，父母一開口,便道閑
多管，非多管,親掛牽,皓首白頭多諳諫。勸君敬
奉老人言,莫叫乳口爭短長。

53. - 52 -
【DÙch nghØa】: Treû thô noùi ngaøn lôøi, loøng nghe thöôøng
khoâng chaùn, cha meï môùi moät caâu, beøn cho laø laém lôøi. Chaúng
laém lôøi, da moài toùc baïc traûi vieäc ñôøi. Khuyeân ngöôøi ñôøi: Haõy
nghe lôøi daïy cuûa phuï-maãu, chôù ñeå con thô hoïc caõi lôøi.
 Khaùn quaân thaàn nhaäp thò, maõi bính höïu maõi cao.
Thieåu vaên cung phuï maãu, ña thuyeát hoáng nhi taøo. Thaân
vò thieän, nhi tieân baõo, aùi hoä taâm traønghaø ñieân ñaûo.
Khuyeán quaân ña xuaát cao bính tieàn, cuùng döôõng baïch
ñaàu quang aâm thieåu.
 看君晨入市,買餅又買糕，少聞供父母,多說哄
兒曹，親未膳兒先飽,愛護心腸何顛倒。勸君多出
糕餅錢供養白頭光陰少。
【DÙch nghØa】: Thaáy ngöôøi sôùm ra chôï, mua baùnh laïi
mua cao, ít nghe cung phuï-maãu, thöôøng laø cho con taøo. Cha
meï chöa ñöôïc duøng, treû thô ñaõ buïng no. Thôøi quang ngöôøi giaø
ñaõ không nhieàu, sao laïi thöông con hôn meï cha. Khuyeân ngöôøi
ñôøi: Hãy để lại tiền mua bánh kẹo, phụng dưỡng cha mẹ tuổi
xế chiều.
AÁu nhi thæ nieáu ueá, quaân taâm voâ yeám kî, Laõo thaân
theáthoùa truøy, phaûn höõu taêng hieàm yù. Luïc xích khu, lai
haø xöù. Phuï tinh maãu huyeát thaønh nhöõ theå. Khuyeán
quaân maïc yeám laõo truøy tieân, traùng thôøi vò nhöõ caân coát
teá.
 幼兒屎尿穢,君心無厭忌，老親涕唾垂,反有
憎嫌意，六尺軀,來何處,父精母血成汝體。勸君
莫厭老垂涎,壯時為汝筋骨敝。
【DÙch nghØa】: Treû thô ñaïi tieåu tieän, lau chuøi khoâng thaáy
dô, song-thaân coù ñôøm raõi, cheâ ueá laïi traùnh xa. Thöû nghó: Taám
thaân saùu thöôùc töø ñaâu ra, phuï tinh maãu huyeát môùi thaønh hình.

54. - 53 -
Khuyeân ngöôøi ñôøi: Chôù cho ñôøm raõi laø nhô baån, tuoåi giaø gaân
coát yeáu, thaân theå baïc nhöôïc cuõng vì ta.
 Thò thöôïng kieâm döôïc vaät, chæ maõi phì nhi hoaøn. Laõo
thaân tuy beänh nhöôïc, baát maõi hoaøn thieáu ñan. Nhi coá
saäu, thaân dieäc taøn, y nhi vi haø taïi thaân tieân, caùt coå hoaøn
thò thaân ñích nhuïc. Khuyeán quaân caäp taûo chuù thaân nhan.
 市上檢藥物, 只買肥兒丸，老親雖病弱, 不買
還少丹，兒固瘦, 親亦殘, 醫兒為何在親先。割
骨還是親的肉, 勸君及早駐親顏。
【DÙch nghØa】: Ñi chôï mua thuoác thang, chæ nghe vì con
boå, song-thaân tuy bònh hoaïn, chaúng mua thuoác hoaøn ñan. Con
tuy oám, thaân giaø cuõng taøn, sao laïi chöõa con tröôùc meï cha. Caét
thòt cuõng laø cuûa phuï-maãu. Khuyeân ngöôøi ñôøi: Thieàu quang
ngöôøi giaø ñaõ khoâng nhieàu, mau giöõ thanh xuaân cuûa meï cha.
 Phuù quyù döôõng thaân dò, thaân thöôïng höõu vò an. Baàn
tieän döôõng nhi nan, nhi baát thoï cô haøn。 Nhaát ñieàu taâm,
löôõng ñieàu loä. Vò nhi chung baát nhö vi phuï. Khuyeán
quaân döôõng thaân nhö döôõng nhi, phaøm söï maïc thoâi gia
baát phuù.
 富貴養親易, 親常有未安，貧賤養兒難, 兒不
受飢寒，一條心兩條路, 為兒終不如為父。勸君
養親如養兒, 凡事莫推家不富。
【DÙch nghØa】: Giaøu sang nuoâi thaân deã, song-thaân coøn
chöa yeân. Baàn tieän nuoâi con khoù, con khoâng chòu cô haøn. Hai
con ñöôøng, moät taám loøng. Vì con sao baèng vì meï cha. Khuyeân
ngöôøi ñôøi: Chôù vieän leõ ngheøo khoâng phuïng döôõng, laáy loøng
nuoâi con nuoâi meï cha.
 Döôõng thaân chæ nhò nhaân, thöôøng döõ huynh ñeä
tranh. Döôõng töû tuy thaäp dö, quaân giai ñoäc töï nhaâm.

55. - 54 -
Nhi cô haøn, thöôøng coá vaán. Song thaân ñoáng ngaï baát
quan taâm. Khuyeán quaân maïc baû huynh ñeä thoâi, phuï
maãu döôõng nhó thuøy bang saán.
 養親只二人, 常與兄弟爭，養子雖十餘, 君皆
獨自任，兒飢寒常顧問, 雙親凍餓不關心。勸君
莫把兄弟推, 父母養爾誰幫襯。
【DÙch nghØa】: Song-thaân chæ hai ngöôøi, anh em thöôøng
ñaåy nhau. Nuoâi con tuy treân möôøi, moät mình lo chu toaøn. Con
cô haøn, thöôøng hoûi han, cha meï ñoùi reùt chaúng quaûn maøng.
Khuyeân ngöôøi ñôøi: Chôù ñaåy traùch nhieäm nuoâi phuï-maãu, cha
meï nuoâi ta naøo caäy ai.
Thaân höõu thaäp phaân töø, quaân baát nieäm kyø aân. Nhi
höõu nhaát phaân hieáu, quaân tieän döông kyø danh. Ñaõi thaân
aùm, ñaõi nhi minh, thuøy thöùc cao ñöôøng döôõng töû taâm.
Khuyeán quaân maïc ñaïo nhi taøo hieáu, nhi taøo daïng töû taïi
quaân thaân.
 親有十分慈, 君不念其恩，兒有一分孝, 君
便揚其名，待親暗待兒明, 誰識高堂養子心。勸
君莫道兒曹孝兒曹樣子在君身。
【DÙch nghØa】: Song-thaân möôøi phaàn töø, thöôøng khoâng
nghó ñeán aân. Con coù moät phaàn hieáu, khoe gaàn laïi khoe xa.
Ñaõi thaân môø, ñaõi con saùng, noãi loøng ngöôøi giaø ai thaáu
chaêng. Khuyeân ngöôøi ñôøi: Chôù khoe con caùi coù loøng hieáu,
loøng hieáu con caùi ôû thaân ta.

56. - 55 -
Löõ-Moâng-Chaùnh Thaùn Theá Töø
呂蒙正歎世詞
Thöôøng tö thieân höõu baát traéc chi phong vaân, Nhaân
höõu ñaùn tòch chi hoïa phuùc. Ngoâ-coâng baùch tuùc, haønh
baát caäp xaø, Linh-keâ höõu döïc, baát caäp nha phi. Maõ höõu
thieân lyù chi löïc, voâ nhaân baát naêng töï taåu. Nhaân höõu
xung thieân chi chí voâ vaän baát naêng töï thoâng.
Caùi vaên nhaân sanh taïi theá, phuù quyù baát naêng daâm,
baàn tieän baát naêng di. Vaên chöông caùi theá, Khoång-Töû
nghòch khoán ö Traàn bang. Voõ löôïc sieâu quaàn Thaùi-Coâng
ñieáu ngö ö Vò-Thuûy. Nhan-Hoài meänh ñoaûn phi thò hung
aùc chi ñoà. Ñaïo-Chích tröôøng sanh, khôûi thò thieän löông
chi boái. Ñeá Nghieâu chí-thaùnh, khöôùc sinh baát-tieâu chi töû.
Coå-Taåu ngu ngoan, phaûn sinh ñaïi hieáu chi töû. Tröông-
Löông nguyeân thò boá y, Tieâu-Haø taèng vi huyeän-laïi. Yeán-
Töû thaân voâ nguõ thöôùc, phong vi Teà quoác thuû-töôùng.
Khoång-Minh nguyeân thò noâng phu naõi taùc Thuïc Haùn
quaân-sö. Lyù-Quaûng höõu xaï hoå chi uy, ñaùo laõo voâ phong.
Phuøng-Ñöôøng höõu an bang chi chí, chung thaân baát ngoä.
Sôû-vöông anh huøng, baïi ö OÂ-giang töï vaãn. Haùn vöông
nhuyeãn nhöôïc, höôûng höõu vaïn lyù giang san. Haøn-Tín vò
ngoä chi thôøi, phuùc voâ nhaát nhaät chi san, caäp chí vaän
thoâng, yeâu quaûi tam Teà vöông chi aán, thoáng laõnh baùch
vaïn huøng binh, nhaát ñaùn thôøi suy, töû ö phuï nhaân chi
thuû.
Höõu tieân baàn nhi haäu phuù, höõu laõo thònh nhi thieáu suy.
Thanh nieân myõ nöõ khöôùc giaù ngu-xuaån chi phu. Tuaán tuù
taøi lang phaûn phoái xuù tuïc chi phuï. Thanh-laâu kyõ nöõ thôøi
lai phoái taùc phu-nhaân. Thaâm vieän cung nga, vaän khöù