"Ο κήπος του ΚΠΕ - το πράσινο στην πόλη" -από το ΚΠΕ Αργυρούπολης (2015). Το φυλλάδιο/ εκπαιδευτικό υλικό αυτό είναι αναρτημένο στον δικτυακό χώρο του ΚΠΕ. Το ανεβάζουμε και στο δικό μας, μαζί με αντίστοιχα θέματα, για να έχουν καλύτερη πρόσβαση οι μαθητές μας στις εργασίες που θα κάνουν

1. www.kpea.gr 1

2. Το εκπαιδευτικό υλικό εκδόθηκε στο πλαίσιο υλοποίησης της Πράξης «Δράσεις Δια
Βίου Μάθησης για το Περιβάλλον και την Αειφορία», που χρηματοδοτείται από
Εθνικούς Πόρους στο πλαίσιο του Έργου «Δράσεις Δια Βίου Μάθησης για το
Περιβάλλον και την Αειφορία στην Περιφέρεια Αττικής …»
Συγγραφική Ομάδα
Γιώργος Φαραγγιτάκης, Υπεύθυνος ΚΠΕ Αργυρούπολης
Θεμιστοκλής Σμπαρούνης, Αναπληρωτής Υπεύθυνος
Αφροδίτη Κατσιγιάννη, Μέλος Παιδαγωγικής Ομάδας
Μιχάλης Φωτιάδης, Μέλος Παιδαγωγικής Ομάδας
Βασίλης Κωνσταντινίδης, Μέλος Παιδαγωγικής Ομάδας
Μαρία Δρακοπούλου, Μέλος Παιδαγωγικής Ομάδας
“ Ο κήπος του ΚΠΕ - το πράσινο στην πόλη”
Εκπαιδευτικό υλικό για εκπαιδευτικούς και μαθητές (e-book)
Έκδοση: Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Αργυρούπολης
Αργυρούπολη, Ιούλιος 2015
Στοιχεία επικοινωνίας:
Μπουμπουλίνας 3, 16451 Αργυρούπολη
τηλ. 210 9959250-1, fax: 210 9959251
Ιστοσελίδα: www.kpea.gr e-mail: acee@otenet.gr secretary@kpea.gr
Το υλικό αυτό αναπτύχθηκε για τις ανάγκες του προγράμματος «Ο κήπος του ΚΠΕ -
το πράσινο στην πόλη» του ΚΠΕ Αργυρούπολης και η πρόσβαση σε αυτό είναι
ΔΩΡΕΑΝ μέσω της ιστοσελίδας του. Το υλικό είναι ελεύθερο για μη εμπορική χρήση
για εκπαιδευτικούς σκοπούς, με την υποχρέωση να αναφέρεται η πηγή του:
2015, ΚΠΕ Αργυρούπολης
ISBN: 978-960-6699-15-3
2
Ελληνική Δημοκρατία
Υπουργείο Πολιτισμού
Παιδείας & Θρησκευμάτων
Κέντρο Περιβαλλοντικής
Εκπαίδευσης Αργυρούπολης
Ίδρυμα Νεολαίας &
Δια Βίου Μάθησης
Φωτογραφία εξωφύλλου: Θ. Σμπαρούνης

3. Περιεχόμενα
ΠΡΟΛΟΓΟΣ 4
ΕΙΣΑΓΩΓΗ 5
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ 8
Α. Εισαγωγικές δραστηριότητες πεδίου στον κήπο του ΚΠΕ (Δραστηριότητες 1 έως 5) 12
Δ1. “Στο καπάκι”: Χωρισμός ομάδων 13
Δ2. “Βρες κάποιον που …”: Επικοινωνία & αλληλεπίδραση 14
Δ3. “Φυτο-εξερεύνηση”: Εντοπισμός και μελέτη του φυτού της ομάδας 16
Δ4. “Σωματικά σχήματα”: Σωματική αναπαράσταση του φυτού της ομάδας 32
Δ5. “Κηπο…γραφικές πινελιές“: Αποτύπωση βλάστησης / χλωρίδας των παρτεριών 33
Δ6. “Μάντεψε ποιό”: Παρουσιάσεις εργασιών ομάδων 35
Β. Δραστηριότητες & πειράματα εννοιολογικής αποσαφήνισης 38
Δ7. “Φυτο-σύνθεση”: Τα μέρη και οι λειτουργίες του φυτού 40
Π1. “Από το σπόρο στο φυτό”: Πείραμα ανάπτυξης φυτού 45
Π2. “Ο ήλιος θρέφει φυτά”: Πείραμα για το ρόλο του φωτός 46
Δ8. “Συνθέστε τη φωτοσύνθεση”: Αναπαράσταση της λειτουργίας της φωτοσύνθεσης 47
Π3. “Μη μου το στερείτε”: Πείραμα για το CO2 51
Π4. “Εφιδρώσεις”: Πείραμα επίδειξης της διαπνοής 53
Π5. “Μη μου κλείνετε το στόμα”: Πείραμα για τη θέση & το ρόλο των στομάτων 54
Π6. “Χρωματο-πειρά(γ)ματα”: Πείραμα για τη μεταφορά ουσιών στα φυτά 55
Π7. “Από τα φύλλα μου μόνο”: Πείραμα για την εξάτμιση του νερού από τα φύλλα 56
Δ9. “Αέρας, ήλιος & νερό με αλλάζουν στο λεπτό”: Παράγοντες της διαπνοής 57
Δ10. “Τροφο-ενέργειες”: Τροφικές αλυσίδες, πλέγματα & πυραμίδα 59
Γ. Δραστηριότητες μελέτης πεδίου για το αστικό πράσινο στη γειτονιά 70
Δ11. “Έχει ο καιρός γυρίσματα”: Μελέτη μικροκλίματος 73
Δ12. “Τα παιδία παίζει”: Μελέτη πεδίου στην παιδική χαρά 75
Δ13. “Τα παιδία ΔΕΝ παίζει”: Μελέτη πεδίου σε δημόσιους αλλά όχι ελεύθερους χώρους
πρασίνου 78
Δ14. “Ο χώρος των αντιθέσεων”: Εξετάζοντας σχέσεις (δημόσιο/ιδιωτικό κ.ά.) 81
Δ15. “ Όλοι το προσπερνάνε … κανείς δεν το χαίρεται”: Μελέτη πεδίου στο πάρκο του
Σταθμού Μετρό “Άλιμος” 86
Δ16. “Δια-βουλευόμαστε και όχι βολευόμαστε”: Τελική δραστηριότητα αξιολόγησης 88
ΠΗΓΕΣ: ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ 89
ΠΗΓΕΣ: ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ – ΕΙΚΟΝΕΣ 92
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ 94
3www.kpea.gr

4. Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό αναπτύχθηκε και χρησιμοποιείται για την
υποστήριξη του ημερήσιου εκπαιδευτικού προγράμματος του ΚΠΕ Αργυρούπολης
με τίτλο: «Ο Κήπος του ΚΠΕ - το Πράσινο στην Πόλη». Η παρούσα έκδοση στοχεύει
αφενός μεν στην προετοιμασία των σχολικών περιβαλλοντικών ομάδων που
προτίθενται να παρακολουθήσουν το συγκεκριμένο πρόγραμμα του ΚΠΕ,
αφετέρου δε, στην υποστήριξη εκπαιδευτικών και μαθητών/μαθητριών που
εκπονούν στο Σχολείο τους πολύμηνο πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης,
project ή άλλα σχολικά προγράμματα και μαθήματα (π.χ. διαχείριση φυσικών
πόρων) που έχουν σχέση με τους σχολικούς κήπους και το πράσινο στην πόλη. Το
εκπαιδευτικό υλικό και οι δραστηριότητες όπως περιγράφονται έχουν ως βασική
ομάδα στόχο τις ηλικίες 10 - 15 ετών και συνδέονται με το αναλυτικό πρόγραμμα
των τάξεων Ε’ Δημοτικού έως Γ’ Γυμνασίου, αλλά μπορούν να εφαρμοστούν με
τροποποιήσεις και σε άλλες ηλικίες - τάξεις. Για την περεταίρω τεκμηρίωση του
εκπαιδευτικού υλικού οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να ανατρέξουν στη σχετική
εργασία της Παιδαγωγικής Ομάδας του ΚΠΕ Αργυρούπολης που παρουσιάστηκε
στο 7ο Συνέδριο της ΠΕΕΚΠΕ (Φαραγγιτάκης κ.ά. 2015).
Λίγα λόγια για το εκπ/κό πρόγραμμα «Ο Κήπος του ΚΠΕ – το Πράσινο στην Πόλη»:
Το ΚΠΕ Αργυρούπολης, αξιοποιώντας τη δημιουργία του εκπαιδευτικού
κήπου, η οποία ακολούθησε την ίδρυση του το 1995, εγκαινίασε τη σχολική χρονιά
2014-2015 εκπαιδευτικό πρόγραμμα με θέμα τους κήπους με μεσογειακά φυτά και
το αστικό πράσινο. Με τη συστημική διερεύνηση ζητημάτων που αφορούν στη
δημιουργία χώρων πρασίνου και με αφετηρία τη βασική βιολογική γνώση της
ανάπτυξης και του οικολογικού ρόλου των φυτών, επιδιώκεται οι μαθητές/-τριες να
αναπτύξουν μια συνολική θεώρηση που θα τους/τις βοηθήσει να αξιολογήσουν τη
χρήση φυτών της ελληνικής χλωρίδας για τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής τους
στην πόλη. Η μεθοδολογία του προγράμματος ακολουθεί τις αρχές της
ομαδοσυνεργατικής, βιωματικής και ενταγμένης σε πλαίσιο μάθησης και
εμπεριέχει ποικιλία διδακτικών τεχνικών όπως μελέτη πεδίου, περιβαλλοντικό
μονοπάτι, διεξαγωγή πειραμάτων, εμπλουτισμένη εισήγηση, κ.ά. Με την
ολοκλήρωση του προγράμματος τονίζεται η αναγκαιότητα για ανάληψη δράσης
ώστε οι πολίτες που ζουν σε αστικό περιβάλλον να συνειδητοποιήσουν την
οικολογική και κοινωνική αξία του πρασίνου στην πόλη και να αναλάβουν την
ευθύνη για τη διαφύλαξη και την ενίσχυση του με οικολογικά κυρίως κριτήρια.
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
4www.kpea.gr

5. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Οι συνθήκες διαβίωσης των κατοίκων στο λεκανοπέδιο της Αθήνας δεν είναι
οι καλύτερες δυνατές, αφού μεταξύ των πολλών αρνητικών παραγόντων, κυριαρχεί
η έλλειψη χώρων πρασίνου. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει έρευνα μεταξύ 79
ευρωπαϊκών πόλεων, από την οποία προκύπτει ότι οι κάτοικοί της πρωτεύουσας
είναι οι λιγότερο ικανοποιημένοι από την ύπαρξη χώρων πρασίνου και πάρκων (EU,
2013). Μετά τη δεκαετία του 1950 υπήρξε ραγδαία επέκταση του οικιστικού ιστού,
χωρίς σχεδιασμό και πρόβλεψη για το αστικό πράσινο. Κατά συνέπεια η επάρκειά
του είναι περιορισμένη σε έκταση και διασπορά, ενώ το μέγεθος και η ποιότητα
του, δεν αντιστοιχεί στο μέγεθός της πόλης (Ντούρος, 2001). Η Αθήνα βρίσκεται
τελευταία μεταξύ των μεγαλύτερων ευρωπαϊκών πόλεων, αφού σε κάθε κάτοικο
της φαίνεται να αντιστοιχούν μόλις 2,55 τ.μ. χώρων πρασίνου. Η ανάγκη
προστασίας και διεκδίκησης χώρων πρασίνου σε τοπικό επίπεδο, σε αρκετές
περιπτώσεις, προϋποθέτει πολυεπίπεδες κινητοποιήσεις μέσω της θεσμικής οδού
και τη μεγαλύτερη δυνατή συσπείρωση πολιτών και φορέων. Θετικό παράδειγμα
προς αυτή την κατεύθυνση αποτελεί η εμπειρία της αποτροπής της συνταγματικής
αναθεώρησης του άρθρου 24 για το περιβάλλον το 2007 (Μπελαβίλας &
Βαταβάλη, 2009).
Η δημιουργία του εκπαιδευτικού κήπου του ΚΠΕ Αργυρούπολης ξεκίνησε
τη σχολική χρονιά 1995-1996. Στόχος ήταν η προβολή στον εκπαιδευτικό κόσμο,
στους μαθητές και στην τοπική κοινωνία των φυτών των Μεσογειακού Τύπου
Οικοσυστημάτων που ταιριάζουν κλιματικά και εδαφολογικά στην περιοχή μας,
τόσο για να ενισχυθεί σωστά το πράσινο στην πόλη, όσο και για να αξιοποιηθούν
τέτοια φυτά στην αποκατάσταση του τοπίου μετά από πυρκαγιές σε δάση και
στο περιαστικό πράσινο της Αττικής (Αριανούτσου & Φαραγγιτάκης, 1996).
5www.kpea.gr

6. 6
Εικόνες: Φάσεις κατασκευής και διαμόρφωσης των παρτεριών του κήπου του ΚΠΕ (1996)
Παράλληλα, η δημιουργία του κήπου απετέλεσε μια ουσιαστική παρέμβαση
στην αισθητική εικόνα του Κέντρου αλλά και στην ποιότητα του μικροκλίματος του
χώρου με προεκτάσεις στην ποιότητα ζωής όσων τον χρησιμοποιούν και στην
κατανάλωση νερού και ενέργειας. Για την υλοποίηση της ιδέας του Υπευθύνου του
ΚΠΕ συνεργάστηκαν η Παιδαγωγική Ομάδα του ΚΠΕ Αργυρούπολης, ο Τομέας
Οικολογίας του Τμήματος Βιολογίας του ΕΚΠΑ, ο Δήμος Αργυρούπολης, ο
Βοτανικός Κήπος Ι.&Α. Διομήδους και ειδικοί με σχετική ενασχόληση σε
δημόσιους φορείς και σε μη κυβερνητικούς οργανισμούς.
www.kpea.gr

7. Όλα τα παραπάνω, σε συνδυασμό με το έντονο ενδιαφέρον που έχει
εκδηλωθεί από Σχολεία και εκπαιδευτικούς για τους σχολικούς κήπους τα
τελευταία χρόνια, μας οδήγησαν στην επιλογή του συγκεκριμένου θέματος. Άλλα
κριτήρια επιλογής περιλαμβάνουν: την ανάδειξη της πολλαπλής αξίας του αστικού
πρασίνου, την αξιοποίηση φυτών της ελληνικής χλωρίδας (Εικ. 1 & 2), τη γνωριμία
με τα αστικά οικοσυστήματα και την ανακάλυψη της άγριας ζωής στην πόλη, την
αξιοποίηση του τοπικού περιβάλλοντος του ΚΠΕ (πολλοί χώροι πρασίνου με
ποικιλία χρήσεων και διαχείρισης), την παροχή δυνατότητας στα Σχολεία να
παρακολουθήσουν το εκπαιδευτικό πρόγραμμα χρησιμοποιώντας μόνο μέσα
μαζικής μεταφοράς και ελαχιστοποιώντας το περιβαλλοντικό και οικονομικό
κόστος.
Εικόνες: Στον εκπαιδευτικό κήπο του ΚΠΕ Αργυρούπολης κυριαρχούν
χαρακτηριστικά φυτά της ελληνικής μεσογειακής χλωρίδας όπως χαρουπιά,
κουτσουπιά, μυρτιά, δεντρολίβανο, κυπαρίσσι κά.
Ο κήπος, που αποτελείται κυρίως από μεσογειακά φυτά της ελληνικής
χλωρίδας και έχει ήδη χρησιμοποιηθεί για τα εκπαιδευτικά μας προγράμματα σε
σχέση με το δάσος και το περιαστικό πράσινο, όπως και για την επικονίαση στα
φρυγανικά οικοσυστήματα, αποτελεί τη βάση για την ανάπτυξη ενός αυτοτελούς
εκπαιδευτικού προγράμματος από την παρούσα Παιδαγωγική Ομάδα του ΚΠΕ με
θέμα: «Ο κήπος του ΚΠΕ - το πράσινο στην πόλη».
7www.kpea.gr

8. Οι δραστηριότητες, αν και εξυπηρετούν τους στόχους του συγκεκριμένου
εκπαιδευτικού προγράμματος του ΚΠΕ Αργυρούπολης μπορούν να εφαρμοστούν
ξεχωριστά και αυτόνομα η μία από την άλλη, σύμφωνα με την κρίση του
εκπαιδευτικού και τους δικούς του στόχους. Εφαρμόζονται κατά ομάδες και έχουν
σχεδιαστεί για πέντε ομάδες εργασίας. Ο εκπαιδευτικός μπορεί να τις
τροποποιήσει, να τις προσαρμόσει ή να τις συνδυάσει με όποιο τρόπο εκείνος
νομίζει ότι θα εξυπηρετηθούν καλύτερα οι στόχοι του και οι εκπαιδευτικές ανάγκες
της περιβαλλοντικής του ομάδας. Οι δραστηριότητες έχουν ομαδοποιηθεί σε τρείς
ευρύτερες ενότητες ανάλογα με το εννοιολογικό τους περιεχόμενο και τη
μεθοδολογική τους προσέγγιση. Οι ενότητες αυτές είναι:
Α. Εισαγωγικές δραστηριότητες πεδίου στον κήπο του ΚΠΕ (Δ.1 έως Δ.6)
Β. Δραστηριότητες (Δ.7 έως Δ.10) & πειράματα (Π.1 έως Π.7) εννοιολογικής
αποσαφήνισης) στην αίθουσα διδασκαλίας και στον κήπο
Γ. Δραστηριότητες μελέτης πεδίου & περιπτώσεων μελέτης για το αστικό
πράσινο στη γειτονιά (Δ.11 έως Δ.15)
Τελευταία περιγράφεται η δραστηριότητα της τελικής αξιολόγησης (Δ.16)
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
Στην αρχή κάθε ενότητας περιγράφονται οι στόχοι και οι βασικές
μεθοδολογικές προσεγγίσεις ή διδακτικές τεχνικές (π.χ. μελέτη πεδίου, πειράματα
επίδειξης κ.ά.) των δραστηριοτήτων. Η σειρά παρουσίασης των δραστηριοτήτων
(αριθμούνται από Δ1 έως Δ16) και των πειραμάτων (από Π1 έως Π7) ακολουθεί τη
σειρά εφαρμογής τους στο πρόγραμμα του ΚΠΕ Αργυρούπολης και δεν είναι
δεσμευτική.
Για κάθε δραστηριότητα ή πείραμα περιγράφονται:
α. Ο τίτλος μαζί με κάποια διευκρίνιση για το είδος της δραστηριότητας όπου είναι
απαραίτητο
β. Τα υλικά & τα μέσα που χρειάζονται, περιλαμβανομένων και των Φύλλων
Εργασίας (Φ.Ε.). Αυτά παρατίθενται με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορούν εύκολα
να εκτυπωθούν και να χρησιμοποιηθούν από την περιβαλλοντική ομάδα
γ. Η περιγραφή και οι οδηγίες εφαρμογής της δραστηριότητας ή πειράματος
δ. Η εκτιμώμενη ελάχιστη χρονική διάρκεια της δραστηριότητας (η οποία είναι
ενδεικτική κυρίως για το χρόνο της εφαρμογής της στο ΚΠΕ)
8www.kpea.gr

9. Επιπλέον σε κάποιες από τις δραστηριότητες μπορεί να αναφέρονται
επιπροσθέτως επιμέρους στόχοι, παιδαγωγική πλαισίωση, η σύνδεση με το
αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών (ΑΠΣ), ενώ όπου κρίνεται απαραίτητο
εμπεριέχεται και ένθετο με βασικούς ορισμούς (π.χ. τι είναι διαπνοή). Για λόγους
ευχέρειας και ομαλής ροής του κειμένου, όπου χρησιμοποιείται ο όρος μαθητής /
μαθητές νοούνται οι μαθητές και των δύο φύλων.
Προκειμένου να είναι πιο εύχρηστη η παρούσα έκδοση για τους
εκπαιδευτικούς που θέλουν να εφαρμόσουν τις δραστηριότητες, έχει καταβληθεί
προσπάθεια η κάθε δραστηριότητα και το αντίστοιχο υλικό να παρουσιάζεται με
απλό και συστηματικό τρόπο χωρίς να γίνονται παραπομπές σε παραρτήματα.
Κάποιες από τις σελίδες της παρούσας έκδοσης που περιέχουν Φύλλα Εργασίας ή
άλλο εποπτικό υλικό δραστηριοτήτων μπορούν να εκτυπωθούν και να κοπούν
σύμφωνα με τις οδηγίες.
9www.kpea.gr

10. 10www.kpea.gr

11. 11www.kpea.gr

12. Α. Εισαγωγικές δραστηριότητες πεδίου
στον κήπο του ΚΠΕ
περ. 45’
Στόχοι: Οι μαθητές και οι μαθήτριες:
- να γνωρίσουν χαρακτηριστικά είδη φυτών των μεσογειακών οικοσυστημάτων
(μεσογειακά δάση κωνοφόρων, διαπλάσεις αείφυλλων-σκληρόφυλλων θάμνων και
φρυγάνων)
- να εξοικειωθούν με βασικές έννοιες και όρους από τις επιστήμες της Βοτανικής και της
Οικολογίας
- να αλληλεπιδρούν εποικοδομητικά μεταξύ τους κατά τη διεξαγωγή μιας ομαδικής
εργασίας
- να συνεργάζονται ως μέλη μιας εκπαιδευτικής ομάδας η οποία διαμορφώθηκε με
τυχαίο τρόπο
- να προτείνουν δημιουργικούς τρόπους επαναχρησιμοποίησης υλικών
- να παρατηρούν το περιβάλλον γύρω τους και να διακρίνουν τα φυσικά στοιχεία που
το προσδιορίζουν
- να εκφράζονται ελεύθερα και να μοιράζονται προσωπικές εμπειρίες και βιώματα σε
κλίμα αποδοχής και αμοιβαίου σεβασμού
- να προσδιορίζουν τα διαφορετικά επίπεδα στο χώρο μέσω της κατηγοριοποίησης των
φυτών με κριτήριο την αυξητική τους μορφή (π.χ. δέντρο, θάμνος, πόα)
- να επικοινωνούν μέσω συμβολικών συστημάτων αναπαράστασης (π.χ. με σωματική
έκφραση)
- να αποτυπώνουν ένα φυσικό στοιχείο σε σχέση με άλλα στο χώρο (για παράδειγμα,
ένα φυτό σε παρτέρι).
Μεθοδολογική προσέγγιση: εργασία σε ομάδες, βιωματική μάθηση, κατευθυνόμενη
ανακαλυπτική προσέγγιση, μελέτη πεδίου, συμβολική-σωματική αναπαράσταση,
χαρτογράφηση, ανάλυση κειμένου.
Η πρώτη, εισαγωγική ενότητα αναπτύσσεται με κύριο εκπαιδευτικό
προσανατολισμό την εργασία σε ομάδες και την ανάπτυξη ικανοτήτων που
υποστηρίζουν την ενεργητική και αποτελεσματική συμμετοχή των μαθητών. Για
παράδειγμα καταβάλλεται μία πρώτη προσπάθεια για την καλλιέργεια της επικοινωνίας,
της συνεργασίας, της ανάληψης πρωτοβουλιών, της επίλυσης προβλήματος, της
επεξεργασίας πληροφοριών, της δράσης μέσω απόκτησης και ανάλυσης των εμπειριών,
της λήψης απόφασης και του κριτικού στοχασμού. Παράλληλα γίνεται και η γνωριμία
των μαθητών με τα μεσογειακά οικοσυστήματα μέσω της παρατήρησης και της μελέτης
χαρακτηριστικών φυτών στον κήπο του ΚΠΕ (μορφολογικά χαρακτηριστικά, σύνδεση με
τη μυθολογία και την ιστορία, παραδείγματα χρήσεων).
Ακολουθεί η παρουσίαση των μαθησιακών στόχων και της μεθοδολογικής
προσέγγισης (παιδαγωγικές αρχές – διδακτικές τεχνικές).
12www.kpea.gr

13. “Στο καπάκι”: Χωρισμός ομάδων
Υλικά – μέσα: Καπάκια πλαστικών μπουκαλιών
διαφορετικού χρώματος, υφασμάτινο σακουλάκι ή
αδιαφανές κουτί
Περιγραφή: Όλοι οι μαθητές σχηματίζουν έναν κύκλο και επιλέγουν τυχαία ένα
αντικείμενο (πλαστικό καπάκι) μέσα από ένα αδιαφανές σακουλάκι. Αφού ολοκληρωθεί
η διανομή ζητείται να αναφέρουν και να επιδείξουν το αντικείμενο που κρατούν.
Ακολουθεί συζήτηση σχετικά με την αρχική χρήση του και στη συνέχεια ο συντονιστής
εκπαιδευτικός τους καλεί να προτείνουν πιθανούς τρόπους αξιοποίησής των
αντικειμένων στο συγκεκριμένο στάδιο της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Από τις
προτάσεις των μαθητών επιλέγεται αυτή η οποία αναφέρεται στο σχηματισμό των
ομάδων με κριτήριο το διαφορετικό χρώμα τους.
3’
Δ1
13www.kpea.gr

14. Περιγραφή: Πρόκειται για μια εισαγωγική δραστηριότητα αλληλεπίδρασης των
μαθητών ως μελών μιας εκπαιδευτικής ομάδας. Κάθε μαθητής καθώς μετακινείται
ανάμεσα στους συμμαθητές του προσπαθεί να ανακαλύψει και να καταγράψει
εκείνους που απαντούν θετικά στις ερωτήσεις του εισαγωγικού φύλλου εργασίας:
«Βρες κάποιον που…». Οι ερωτήσεις είναι θεματικά εστιασμένες και αφορούν στην
ύπαρξη ή μη χώρων πρασίνου στο άμεσο περιβάλλον. Αναπτύσσονται στη λογική
διαβαθμισμένης κλίμακας τόσο ως προς το χώρο (από το μπαλκόνι και τον
κοινόχρηστο αδόμητο χώρο της πολυκατοικίας έως τη σχολική αυλή και τη γειτονιά)
όσο και ως προς το επίπεδο λήψης απόφασης (από τις ατομικές, προσωπικές
επιλογές έως τις δημόσιες πολιτικές αστικού πρασίνου).
“Βρες κάποιον που…”: Επικοινωνία & αλληλεπίδραση
Στόχος: Μέσω της ανάκλησης και της ανάδειξης προηγούμενων εμπειριών από το
άμεσο περιβάλλον τους, οι μαθητές διευκολύνονται να δομήσουν συνδέσεις μεταξύ
αυτών και των γνώσεων, στάσεων και δεξιοτήτων, οι οποίες επιδιώκεται να
επιτευχθούν στη μετέπειτα ανάπτυξη του προγράμματος.
Υλικά – μέσα: Φύλλο Εργασίας 1 (Φ.Ε. 1), μολύβια
Δ2
8’
14www.kpea.gr

15. Ας γνωριστούμε καλύτερα
Ρωτώντας τα άτομα που βρίσκονται γύρω σας, βρείτε κάποιον που «…………..». Όταν τον
βρείτε σημειώστε το όνομα του στη δεξιά στήλη του πίνακα. Αν ΝΑΙ συνεχίστε με άλλη
ερώτηση για να βρείτε το επόμενο άτομο που «………..», μέχρι να συμπληρώσετε 4 από
τις 6 θέματα του πίνακα ή να τους ρωτήσετε όλους (για κάθε θέμα απευθυνθείτε σε
διαφορετικό άτομο).
Βρες κάποιον που…: Όνομα
…έχει δει στη γειτονιά του μια
ελιά.
…πιστεύει ότι θα πρέπει να
καθαρίζουμε τα παρτέρια από
ξερά φύλλα, κλαδιά, χόρτα
κ.λπ.
…στον ακάλυπτο χώρο της
πολυκατοικίας/μονοκατοικίας
του υπάρχει γκαζόν.
…στη βεράντα /μπαλκόνι του
καλλιεργεί αρωματικά φυτά.
…κάνει κομποστοποίηση.
…στη γειτονιά του υπάρχουν
αρκετοί κοινόχρηστοι χώροι
πρασίνου.
Φ.Ε. 1
15www.kpea.gr

16. Περιγραφή: Οι μαθητές συνεργάζονται στις ομάδες τους προκειμένου να
εντοπίσουν στον κήπο το φυτό που αντιστοιχεί στην ομάδα τους, αξιοποιώντας τα
στοιχεία που τους δίνονται σε μία κάρτα (κάρτα αποστολής). Όπως χαρακτηριστικά
αναφέρεται στους μαθητές, πρόκειται για την ανάληψη της πρώτης τους αποστολής
και … η αποστολή ξεκινά!
Η χρήση υπαινικτικών πληροφοριών, οι οποίες αναφέρονται σε περιγραφικά,
μυθολογικά στοιχεία καθώς και σε παραδείγματα χρήσης των φυτών, έχει επιλεγεί
με σκοπό την πρόκληση της περιέργειας και του ενδιαφέροντος των μαθητών. Με
τον τρόπο αυτό προωθείται η βασισμένη στη διερεύνηση μάθηση η οποία δεν
περιορίζεται μόνο στο να απαντήσουν οι μαθητές απλά στο ερώτημα που τους
τίθεται ή στο να αναπαράγουν την αναμενόμενη ορθή απάντηση. Κυρίως,
ενθαρρύνεται η συν-ανακάλυψη και η συν-οικοδόμηση της γνώσης μέσω της
ενεργητικής συμμετοχής και της αλληλεπίδρασης των μαθητών με το φυσικό και το
κοινωνικό περιβάλλον (κήπος ΚΠΕ και ομάδα αντίστοιχα). Σε αυτό το συμμετοχικό
μαθησιακό πλαίσιο, οι μαθητές/τριες προβληματίζονται, εκφράζουν τις απόψεις
τους, διατυπώνουν υποθέσεις, διαφωνούν, επανεξετάζουν τα δεδομένα,
παρατηρούν και διαπραγματεύονται πριν καταλήξουν στον εντοπισμό του φυτού
της ομάδας τους.
Ο εντοπισμός του φυτού ολοκληρώνει την ονοματοδοσία της κάθε ομάδας:
Πεύκο, Χαρουπιά, Δάφνη, Μυρτιά, Δεντρολίβανο.
“Φυτο-εξερεύνηση”
Εντοπισμός και μελέτη του φυτού της ομάδας (α)
Υλικά - μέσα: κάρτες αποστολής ομάδας και τσάντες που περιέχουν: ατομικά
καρτελάκια με εικονίδια φυτών, κάρτες πληροφοριών φυτού ομάδας, γλωσσάρι
Δ3α
16www.kpea.gr

17. …
Σε κάθε φυτό οι μαθητές βρίσκουν μια τσάντα που περιέχει υποστηρικτικό
υλικό που αποτελείται από τα παρακάτω: καρτελάκια που απεικονίζουν εξωτερικά
μορφολογικά χαρακτηριστικά ή προϊόντα χρήσης κάθε φυτού, κάρτες
πληροφοριών φυτού ομάδας, γλωσσάρι για την εξοικείωση των μαθητών με τη
σχετική επιστημονική ορολογία. Μελετώντας το υλικό, οι μαθητές γνωρίζουν
χαρακτηριστικά είδη φυτών τα οποία συνθέτουν τα μεσογειακά οικοσυστήματα
(μεσογειακά δάση κωνοφόρων, διαπλάσεις αείφυλλων-σκληρόφυλλων θάμνων και
φρυγάνων).
Η σημασία της συγκεκριμένης μαθησιακής εμπειρίας ενισχύεται περαιτέρω
στο βαθμό κατά τον οποίο μπορεί να λειτουργήσει ως αφόρμηση-εισαγωγή σε
θέματα τα οποία πρόκειται να εξεταστούν αργότερα στις επόμενες ενότητες (για
παράδειγμα, ανάπτυξη προσαρμοστικών μηχανισμών των φυτών στις
περιβαλλοντικές πιέσεις του μεσογειακού κλίματος, επιλογή φυτικών ειδών για
φύτευση σε ιδιωτικούς και δημόσιους αστικούς χώρους πρασίνου).
Δ3β
“Φυτο-εξερεύνηση”
Εντοπισμός και μελέτη του φυτού της ομάδας (β)
15’
17www.kpea.gr

18. ΤΑ ΦΥΤΑ ΤΩΝ ΟΜΑΔΩΝ
1. Πεύκο (Pinus halepensis)
2. Χαρουπιά (Ceratonia siliqua)
3. Δάφνη ( Laurus nobilis)
4. Μυρτιά (Myrtus communis)
5. Δεντρολίβανο
(Rosmarinus officinalis)
18www.kpea.gr

19. Είναι αρωματικό φυτό, θάμνος και τα φύλλα του:
- έχουν χρώμα βαθύ πράσινο και κυματοειδή μορφή στα άκρα
- έχουν χαρακτηριστικό άρωμα και η γεύση τους είναι πικρή
- χρησιμοποιούνται στη μαγειρική νοστιμίζοντας όσπρια, όπως η φακή
- μασούσε η Πυθία για να πει τους χρησμούς στο μαντείο των Δελφών
Για ποιο φυτό πρόκειται;
Μπορείτε να το εντοπίσετε στον κήπο του ΚΠΕ;
ΚΑΡΤΕΣ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ
-Είναι αειθαλές, ρητινοφόρο, κωνοφόρο δέντρο, χαρακτηριστικό είδος
των μεσογειακών δασών
- Τα φύλλα του είναι βελόνες και ο καρπός του το κουκουνάρι
- Τα τελευταία χρόνια απειλείται από μία ασθένεια που είναι γνωστή
και ως Βαμβακίαση
-Στον κήπο του ΚΠΕ θα βρεις περισσότερα από ένα άτομα αυτού του
είδους. Σχεδόν σε κάθε παρτέρι υπάρχει και από ένα…
Για ποιο φυτό πρόκειται;
Μπορείτε να το εντοπίσετε στον κήπο του ΚΠΕ (στο πλαϊνό
παρτέρι);
- Οι πεσμένοι στο έδαφος καρποί του είναι σαν καφέ και σκληρά
φασολάκια
- Τα κλαδιά του απλώνονται πλατιά και κάνουν καλή σκιά
- Τα φύλλα του είναι σύνθετα
- Το μπόι του ξεπερνάει τον 1ο όροφο του Κ.Π.Ε
-Οι καρποί του περιέχουν πολύ ζάχαρη, είναι πολύ θρεπτικοί και
βοήθησαν στην επιβίωση πολλών ανθρώπων κατά την διάρκεια της
κατοχής
Για ποιο φυτό πρόκειται;
Μπορείτε να το εντοπίσετε στον κήπο του ΚΠΕ;
1
2
3
19www.kpea.gr

20. Είναι θάμνος φουντωτός ! Όρθια έχει τα κλαριά του!
- Τα κλαριά (βλαστοί) του μπορεί να είναι και ξυλώδη!
- Τα φύλλα του σαν βελονάκια γκριζωπά ειν’ από κάτω και κοιτούν
προς τα επάνω!
- Αν το τρίψεις θα μυρίσει, έτοιμο να αρωματίσει τα φαγητά μας!
(φακές, πατάτες, χοιρινό κρέας, στιφάδο κ.ά.)
- Λουλουδάκια έχει μικρά που τις μέλισσες τραβούν (μωβ ή άσπρα).
Είναι κοντά στην καλαμιά!
Για ποιο φυτό πρόκειται;
Μπορείτε να το εντοπίσετε στον κήπο του ΚΠΕ;
ΚΑΡΤΕΣ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ
Είναι θάμνος όμορφος, μυρωδάτος, τα φύλλα του είναι μικρά,
λογχοειδή, με φωτεινό πράσινο χρώμα και ευωδιαστά
- Οι αρχαίοι Έλληνες την ονόμαζαν Μύρτο και την είχαν αφιερώσει στη
θεά Αφροδίτη αφού με τα φύλλα της σκέπασε το γυμνό κορμί της όταν
αναδύθηκε μέσα από τη θάλασσα
- Από τα φύλλα, τα κλαδιά και τα άνθη της παράγεται αιθέριο έλαιο με
εξαιρετικό άρωμα που χρησιμοποιείται στην αρωματοποιία, τη
φαρμακευτική και την παρασκευή καλλυντικών
Για ποιο φυτό πρόκειται;
Μπορείτε να το εντοπίσετε στον κήπο του ΚΠΕ;
4
5
20www.kpea.gr

21. Η ομάδα του πεύκου
Κάρτα πληροφοριών
Η Χαλέπιος Πεύκη είναι το κυριότερο είδος πεύκου της ελληνικής χλωρίδας και
αναπτύσσεται σε χαμηλό υψόμετρο μέχρι 1000 μέτρα. Τα φύλλα είναι βελονοειδή
που φυτρώνουν 2-5 μαζί από μικρά κλαδιά. Ανθίζουν την άνοιξη κυρίως Μάρτιο -
Απρίλιο. Οι κόκκοι της γύρης που βρίσκονται στα αρσενικά άνθη, φτάνουν στα
θηλυκά άνθη, κυρίως με τον αέρα, κι έτσι γίνεται η επικονίαση. Μετά τη
γονιμοποίηση οι θηλυκές ταξιανθίες μετατρέπονται σε ξυλώδη κώνο, το γνωστό
μας κουκουνάρι. Εκτός από την ξυλεία που χρησιμοποιείται στην οικοδομική, τη
ναυπηγική και την επιπλοποιία, τα πεύκα περιέχουν και τη ρητίνη (ρετσίνι) που είτε
χρησιμοποιείται άμεσα για το ρετσίνωμα του κρασιού είτε έμμεσα με τα προϊόντα
απόσταξής της ως φαρμακευτικά και βιομηχανικά υλικά. Τα τελευταία χρόνια
απειλείται από την ασθένεια η οποία προκαλείται από το έντομο μαρσαλίνα
(Marchalina hellenica) που ζει στο φλοιό τους παρασιτικά. Οι ουσίες που εκκρίνει
μοιάζουν σαν βαμβάκι κι έδωσαν την ονομασία στην ασθένεια: Βαμβακίαση. Για
την αντιμετώπιση της προκαλούμενης βλάβης, τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί
έντονος προβληματισμός;
Πηγή: Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια: Φυτολογία. Εκδοτική Αθηνών
Χαλέπιος Πεύκη Pinus halepensis
21www.kpea.gr

22. 1. Πεύκο
Καρτελάκια ομάδας
22www.kpea.gr

23. Η ομάδα της χαρουπιάς
Η χαρουπιά, είναι γνωστή και ως ξυλοκερατιά ή κερατιά και στην Κύπρο τερατσιά.
Ανήκει στα σκληρόφυλλα αειθαλή είδη της μακίας βλάστησης και ευδοκιμεί ακόμη
και στα πιο ξερά και πετρώδη εδάφη. Είναι μακρόβιο φυτό που μπορεί να φτάσει
σε ύψος περίπου μέχρι τα 13 μέτρα. Το φύλλωμά του είναι πυκνό και βαθυπράσινο
με φύλλα σύνθετα και φυλλάρια σκληρά και δερματώδη. Τα άνθη είναι πολύ μικρά
και απέταλα. Oι καρποί του δέντρου είναι μακριά και στριφτά «φασόλια» πράσινου
χρώματος όταν είναι άγουρα, που γίνονται καφέ και ξυλώδη όταν είναι ώριμα. Από
τη λέξη κεράτιον, όπως ονομαζόταν από παλιά ο καρπός της, προήλθε και η λέξη
καράτι. Το βάρος του σπόρου των χαρουπιών έχει οριστεί ως η πιο μικρή μονάδα
μέτρησης για το χρυσό και τους πολύτιμους λίθους (1 καράτι είναι περίπου 0,200
γραμμάρια χρυσού). Σήμερα, οι πλούσιοι σε σάκχαρα καρποί χρησιμοποιούνται
κυρίως ως ζωοτροφή και στη βιομηχανία. Σε δύσκολες εποχές (πόλεμος, πείνα) οι
εύγευστοι και θρεπτικοί καρποί της υπήρξαν πολύτιμοι για τη διατροφή των
ανθρώπων. Οι αλεσμένοι καρποί του δίνουν αλεύρι πλούσιο σε θρεπτικά
συστατικά. Παρασκευάζονται προϊόντα από χαρούπια, τα οποία αν και γλυκά είναι
χαμηλότερης θερμιδικής αξίας, για αυτό και χρησιμοποιούνται ως υποκατάστατα
της σοκολάτας.
Πηγή: Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια: Φυτολογία. Εκδοτική Αθηνών.
Χαρουπιά Ceratonia siliqua
Κάρτα πληροφοριών
23www.kpea.gr

24. 2. Χαρουπιά
Καρτελάκια ομάδας
24www.kpea.gr

25. Η ομάδα της δάφνης
Η δάφνη είναι ιθαγενές φυτό των παραμεσόγειων περιοχών. Είναι ένας
αρωματικός θάμνος πολύκλαδος, πολυετής και αειθαλής. Μπορεί να είναι
αυτοφυής αλλά και να καλλιεργείται. Τα φύλλα του είναι εναλλασσόμενα,
λογχοειδή, βαθυπράσινα με μικρό μίσχο. Είναι σκληρά, δερματώδη και γυαλιστερά
στην πάνω επιφάνεια. Η οσμή των φύλλων είναι αρωματική και η γεύση τους είναι
λίγο πικρή. Τα άνθη βγαίνουν το Μάρτιο με Απρίλιο είναι λευκωπά, μικρά και
σχηματίζουν μικρές ταξιανθίες. Ο καρπός του έχει χρώμα κυανόμαυρο ή μαύρο
όταν ωριμάσει, με μέγεθος μικρής ελιάς. Από τους καρπούς παράγεται έλαιο, το
δαφνέλαιο. Εκτός από τις θεραπευτικές της ιδιότητες, τα φύλλα της
χρησιμοποιούνται στη μαγειρική και στη συσκευασία ξηρών καρπών για
αρωματισμό και προφύλαξή τους από τα έντομα. Στην αρχαιότητα ήταν ιερό φυτό,
αφιερωμένο στο θεό Απόλλωνα. Η Πυθία, η πρωθιέρεια του θεού Απόλλωνα στο
Μαντείο των Δελφών πλενόταν, έπινε νερό από την Κασταλία πηγή και μασούσε
φύλλα δάφνης πριν από κάθε χρησμοδότηση. Πρώτα οι Έλληνες και έπειτα οι
Ρωμαίοι συνήθιζαν να στεφανώνουν με τα κλαδιά του φυτού τους νικητές των
αγώνων. Για το λόγο αυτό το φυτό ταυτίζεται με τη δόξα, τη νίκη και την υπεροχή.
Πηγή: Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια: Φυτολογία. Εκδοτική Αθηνών.
Δάφνη Laurus nobilis
Κάρτα πληροφοριών
25www.kpea.gr

26. 3. Δάφνη
Καρτελάκια ομάδας
26www.kpea.gr

27. Η ομάδα της μυρτιάς
Η μυρτιά γνωστή επίσης και ως Μυρσίνη ή Μυρσινιά ή Σμυρτιά, είναι θάμνος
αειθαλής, μακρόβιος που συναντάται αυτοφυής στα μεσογειακά οικοσυστήματα με
μακία βλάστηση σε όλα τα μέρη της Ελλάδας. Μπορεί εύκολα να καλλιεργηθεί σε
κήπους και είναι εξαιρετικό ως διακοσμητικό φυτό. Τα φύλλα της είναι απλά,
μικρά, λογχοειδή, εναλλασσόμενα και αρωματικά. Τα άνθη της είναι λευκά, μονήρη
(μοναχικά) και εμφανίζονται την Άνοιξη. Ο καρπός της είναι μελανός (μαύρος) ή
κυανόμαυρος μικρού μεγέθους. Οι αρχαίοι Έλληνες την ονόμαζαν Μύρτο και την
είχαν αφιερώσει στη θεά Αφροδίτη αφού με φύλλα μυρτιάς σκέπασε το γυμνό
κορμί της όταν αναδύθηκε από τη θάλασσα. Έχει φαρμακευτικές ιδιότητες.
Χρησιμοποιείται σαν αντισηπτικό και μαλακτικό για τις φλεγμονές του
αναπνευστικού συστήματος (βρογχίτιδα, ερεθισμό του λαιμού, ξηρό βήχα και
ιγμορίτιδα (φλεγμονή ρινικού κόλπου). Από τα φύλλα, τα κλαδιά και τα άνθη της
παράγεται αιθέριο έλαιο, το μυρτέλαιο. Αυτό έχει εξαιρετικό άρωμα και
χρησιμοποιείται στην αρωματοποιία, τη φαρμακευτική και την παρασκευή
καλλυντικών.
Πηγή: Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια: Φυτολογία. Εκδοτική Αθηνών.
Μυρτιά Myrtus communis
Κάρτα πληροφοριών
27www.kpea.gr

28. 4. Μυρτιά
Καρτελάκια ομάδας
28www.kpea.gr

29. Η ομάδα του δεντρολίβανου
Το δεντρολίβανο ή ροσμαρίνος ο φαρμακευτικός είναι όρθιος, πυκνόφυλλος και
αρωματικός θάμνος με ύψος που δε ξεπερνά τα 2 μέτρα. Η λατινική ονομασία του
φυτού Rosmarinus που σημαίνει δροσιά της θάλασσας, είναι σύνθετη από τις
λέξεις ros (δροσιά) και marinus (θαλάσσιος) γιατί πιστευόταν ότι το φυτό μπορεί να
αναπτυχθεί χωρίς πότισμα, αρκούμενο μόνο στην υγρασία που έρχεται από τη
θάλασσα. Τα φύλλα του είναι δερματώδη, μικρά και μοιάζουν με πευκοβελόνες.
Τα άνθη βρίσκονται κατά ομάδες και έχουν χρώμα γαλάζιο-μοβ. Δεν έχει ιδιαίτερη
ανάγκη από πότισμα και μπορεί να φυτρώσει και σε βραχώδεις ορεινές περιοχές.
Οι Αρχαίοι Έλληνες το χρησιμοποιούσαν σε διάφορες θρησκευτικές τελετές και
γιορτές, σε στολισμούς κτηρίων, ναών και για θυμίαμα. Το αιθέριο έλαιο που
περιέχουν τα φύλλα και τα άνθη του χρησιμοποιείται στη φαρμακευτική και στην
αρωματοποιία. Τα άνθη του προτιμώνται από τις μέλισσες και γίνονται πηγή για
την παραγωγή μελιού. Επίσης χρησιμοποιείται στη μαγειρική και στη
ζαχαροπλαστική.
Πηγή: Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια: Φυτολογία. Εκδοτική Αθηνών.
Δεντρολίβανο Rosmarinus officinalis
Κάρτα πληροφοριών
29www.kpea.gr

30. 5. Δεντρολίβανο
Καρτελάκια ομάδας
30www.kpea.gr

31. Αειθαλής – ές: το φυτό που διατηρεί το φύλλωμά του ολόκληρο το έτος με αποτέλεσμα να
φαίνεται συνεχώς πράσινο. ΣΥΝΩΝΥΜΟ: Αείφυλλος, -ο, ΑΝΤΙΘΕΤΟ: Φυλλοβόλος, -ο.
Αιθέρια έλαια: πτητικά έλαια που βρίσκονται στα φυτά και απομονώνονται με φυσική
διαδικασία (απόσταξη, κ.ά.) και χρησιμοποιούνται στην παραγωγή αρωμάτων.
Εναλλασσόμενα (φύλλα): αναφέρεται στον τρόπο διάταξης των φύλλων στο βλαστό όπου
κάθε φύλλο φύεται από διαφορετικό γόνατο. Στο σχήμα που ακολουθεί παρουσιάζονται
διαφορετικές μορφές ταξιφυλλίας:
Α. Εναλλασόμενα ή κατ΄εναλλαγή Β. Αντίθετα φύλλα Γ. Σε σπονδύλους
Επικονίαση: η μεταφορά της γύρης από τους στήμονες στο στίγμα ενός άνθους του ίδιου
είδους προκειμένου να γίνει η γονιμοποίηση.
Ιθαγενής, -ές: χαρακτηρισμός ζώου, φυτού ή άλλου οργανισμού που κατάγεται από τον
γεωγραφικό χώρο όπου ζει. ΣΥΝΩΝΥΜΟ: Αυτόχθονο, ΑΝΤΙΘΕΤΟ: Αλλόχθονο, ξενικό.
Θυμίαμα: Η ρητινώδης ουσία που καίγεται σε θρησκευτικές τελετές και αναδίδει ευώδεις
αναθυμιάσεις π.χ. το λιβάνι.
Μακκί ή μακία βλάστηση: Μορφή βλάστησης που χαρακτηρίζει τις μεσογειακές περιοχές.
Αποτελείται κυρίως από σκληρόφυλλους και αείφυλλους θάμνους και χαμηλά δέντρα όπως
είναι τα πουρνάρια, οι κουμαριές, οι μυρτιές, οι δάφνες, ο σχίνος, η αγριελιά κ.ά.
Πτητικός, -ή, -ό: αναφέρεται στα υγρά ή τις στερεές ουσίες που έχουν την τάση να
εξατμίζονται, να εξαερώνονται γρήγορα.
Ταξιανθία ή ανθοταξία: ο τρόπος διάταξης των ανθέων στο βλαστό ενός φυτού. Οι κύριοι
τύποι ταξιανθίας παρουσιάζονται στην παρακάτω εικόνα:
Χλωρίδα: Το σύνολο των φυτικών ειδών μιας περιοχής
Πηγή: Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια: Φυτολογία. Εκδοτική Αθηνών.
Ο κήπος των λέξεων
Γλωσσάρι
31www.kpea.gr

32. “Σωματικά σχήματα”
Σωματική αναπαράσταση του φυτού της ομάδας
Περιγραφή: Οι μαθητές παροτρύνονται να αναπαραστήσουν με το σώμα τους το
φυτό της ομάδας τους. Κάθε ομάδα εργάζεται συλλογικά χρησιμοποιώντας τη
δημιουργικότητα και τη φαντασία των μελών της προκειμένου να
συνδημιουργήσει ευφάνταστες και πρωτότυπες μορφές σωματικής έκφρασης.
Ανάλογα με τη διαθεσιμότητα του χρόνου μπορούμε να καλέσουμε τους μαθητές
να επεξηγήσουν το σκεπτικό της επιλογής τους όσον αφορά την απόδοση των
κύριων χαρακτηριστικών του φυτού. Ως μια δεύτερη εκδοχή και προκειμένου να
υπογραμμιστεί η ποικιλία και ο εκφραστικός πλούτος των σχημάτων σωματικής
αναπαράστασης, κάθε μαθητής μπορεί να αυτοσχεδιάσει κινητικά σε ατομικό
επίπεδο.
4’
Δ4
32www.kpea.gr

33. “Κηπο…γραφικές πινελιές”
Αποτύπωση βλάστησης / χλωρίδας των παρτεριών
Υλικά – μέσα: Πλαστικοποιημένο φύλλο με σκαρίφημα
παρτεριού του κήπου (ένα για κάθε ομάδα), μαρκαδόροι
Περιγραφή: Κάθε ομάδα αφού πάρει το πλαστικοποιημένο φύλλο-σκαρίφημα
παρτεριού του κήπου επιχειρεί να αποτυπώσει το φυτό που μελετά στη θέση που
βρίσκεται. Οι μαθητές υποστηρίζονται ως προς την ορθή χωροθέτηση των φυτών μέσω
κάποιων στοιχείων τα οποία είναι ήδη αποτυπωμένα. Η ανάθεση της εργασίας είναι
αποτέλεσμα διαπραγμάτευσης μεταξύ των μελών της ομάδας και συνήθως προτείνεται
ο μαθητής του οποίου οι σχεδιαστικές δεξιότητες αναγνωρίζονται από την ομάδα. Οι
μαθητές είναι ελεύθεροι να αποτυπώσουν με όποιο τρόπο επιθυμούν το φυτό (π.χ.
κάτοψη ή σκίτσο).
5’
Δ5
33www.kpea.gr

34. ΠΑΡΤΕΡΙ 3
ΠΑΡΤΕΡΙ 2
ΠΑΡΤΕΡΙ 1
ΠΑΡΤΕΡΙ 4
34
www.kpea.gr

35. “Μάντεψε ποιο”: Παρουσιάσεις εργασιών ομάδων
Ολοκλήρωση Α΄ Ενότητας
Περιγραφή: Η ενότητα ολοκληρώνεται με την παρουσίαση των εργασιών των ομάδων
στην ολομέλεια. Κάθε ομάδα, χωρίς να αποκαλύψει το όνομα του φυτού, το περιγράφει,
το αναπαριστά σωματικά και τέλος επιδεικνύει το σκίτσο του στο παρτέρι του ΚΠΕ.
Μετά την παρουσίαση οι υπόλοιπες ομάδες προσπαθούν να μαντέψουν για ποιο φυτό
πρόκειται κάθε φορά.
10’
Δ6
35www.kpea.gr

36. 36www.kpea.gr

37. 37www.kpea.gr

38. Β. Δραστηριότητες & πειράματα εννοιολογικής
αποσαφήνισης στην αίθουσα και στον κήπο
Σύμφωνα με το σχεδιασμό του εκπαιδευτικού προγράμματος η δεύτερη
ενότητα πραγματοποιείται στην αίθουσα διδασκαλίας όπου επιδιώκεται η
θεωρητική-εννοιολογική πλαισίωση του θέματος που μελετάται. Οι μαθητές
εργάζονται ομαδικά για να κατακτήσουν έννοιες οι οποίες αναφέρονται στα
τμήματα/όργανα του φυτού και των λειτουργιών τους με επικέντρωση στη
φωτοσύνθεση και τη διαπνοή. Η μελέτη της διαπνοής σε συνάρτηση με τις
ιδιαίτερες περιβαλλοντικές παραμέτρους που την επηρεάζουν (θερμοκρασία και
υγρασία ατμόσφαιρας, ένταση ανέμου) εκλαμβάνεται ως προϋπόθεση για την
κατανόηση των προσαρμοστικών μηχανισμών που έχουν αναπτύξει τα μεσογειακά
φυτά προκειμένου να επιβιώσουν κατά τη θερινή ξηροθερμική περίοδο. Επίσης
αναδεικνύεται ο οικοφυσιολογικός ρόλος των φυτών ως παραγωγών ενός
οικοσυστήματος (δομή και λειτουργία) προκειμένου να υπογραμμιστεί η αξία
ύπαρξης αστικών χώρων πρασίνου ως βιότοπου της άγριας ζωής στην πόλη (αστική
βιοποικιλότητα). Η ενότητα ολοκληρώνεται με συζήτηση σε θέματα όπως:
 η πολλαπλή αξία του πρασίνου στο αστικό περιβάλλον (αισθητική, πολιτιστική,
εκπαιδευτική)
 η συνεισφορά του πρασίνου στη βελτίωση του αστικού περιβάλλοντος κ.ά
οι διαχειριστικές πρακτικές αστικού πρασίνου που αφορούν σε συνηθισμένα
λάθη διαχείρισης π.χ. χρήση υδροβόρων φυτών, χωροκατακτητικών ξενικών ειδών
κ.ά., αλλά και σε ορθές πρακτικές π.χ. χρήση μεσογειακών φυτών, αξιοποίηση &
βελτίωση κοινόχρηστων χώρων πρασίνου, κομποστοποίηση κ.ά.
Στόχοι: Οι μαθητές και οι μαθήτριες:
- να διακρίνουν τα διαφορετικά τμήματα/όργανα του φυτού και να αναγνωρίζουν
τις λειτουργίες τους για την ανάπτυξη του φυτού
- να οργανώνουν τα μέρη έτσι ώστε να συνθέτουν το όλον/ το φυτό
- να συσχετίζουν τις επιμέρους λειτουργίες των φυτών με οικολογικές, αισθητικές,
οικονομικές και κοινωνικές παραμέτρους
- να αναγνωρίζουν τα αναπτυξιακά στάδια του κύκλου ζωής των φυτών
- να περιγράφουν τη διαδικασία της φωτοσύνθεσης και να αναγνωρίζουν την
οικολογική, οικονομική και κοινωνική αξία της
38www.kpea.gr

39. …
- να περιγράφουν το μηχανισμό της διαπνοής των φυτών
- να διακρίνουν τους περιβαλλοντικούς παράγοντες που επηρεάζουν το ρυθμό
διαπνοής των φυτών
- να συνειδητοποιήσουν τη σημασία της λειτουργίας της διαπνοής των φυτών για
το περιβάλλον και τον άνθρωπο
- να αναγνωρίζουν τους εξελικτικούς μηχανισμούς προσαρμογής των μεσογειακών
φυτών (μέγεθος φύλλων, σκληροφυλλική βλάστηση, θέση στομάτων, εποχικός
διμορφισμός)
- να αναπτύξουν δεξιότητες καταγραφής των βιοτικών και αβιοτικών παραμέτρων
των μικρο-οικοσυστημάτων στην πόλη
- να αναπτύξουν δεξιότητες επικοινωνίας και ομαδικής εργασίας
- να εξοικειωθούν με την επιστημονική μεθοδολογία, να προβληματίζονται και να
διατυπώνουν υποθέσεις στην προσπάθειά τους να περιγράψουν και να
ερμηνεύσουν τα φαινόμενα γύρω τους.
Μεθοδολογική προσέγγιση: εργασία σε ομάδες, βιωματική μάθηση,
κατευθυνόμενη ανακαλυπτική προσέγγιση, εισήγηση με πολυμεσικές εφαρμογές,
πείραμα, μοντελοποίηση, αντιστοίχιση, συμπλήρωση πίνακα διπλής εισόδου,
συζήτηση.
Η ενότητα αυτή υποστηρίζεται σε όλη της τη χρονική διάρκεια με
εμπλουτισμένη εισήγηση, η οποία περιλαμβάνει πληθώρα πολυμεσικών
εφαρμογών (βίντεο, διαδραστικά applet, εικόνες, μοντέλα του μικρόκοσμου κ.ά.).
Στα πλαίσια της παρούσας έκδοσης γίνεται περιγραφή μόνο των δομημένων
βιωματικών δραστηριοτήτων που υποστηρίζουν την ενότητα και όχι των υπόλοιπων
διδακτικών τεχνικών & μέσων. Επίσης, στην ενότητα αυτή εντάσσεται μια σειρά
πειραμάτων (στο ΚΠΕ εφαρμόζονται ως πειράματα επίδειξης αλλά στα πλαίσια
ενός προγράμματος Π.Ε. ή ενός project στο Σχολείο μπορούν να προετοιμαστούν
και να εφαρμοστούν με τη συνεργασία μαθητών και εκπαιδευτικών) που
ολοκληρώνουν την εννοιολογική προσέγγιση και την συνδέουν με τον πραγματικό
κόσμο.
περ. 60’
39www.kpea.gr

40. Περιγραφή: Δίνεται στους μαθητές φάκελος που περιέχει τμήματα ενός τυπικού
φυτού (ρίζα, βλαστός, φύλλα, άνθη, καρποί) και ζητείται, συνεργαζόμενοι στις
ομάδες τους, να συνθέσουν την εικόνα του φυτού. Αφού κάθε ομάδα ολοκληρώσει
τη σύνθεση της, δίνονται και καρτελάκια με τη λειτουργία που επιτελείται σε κάθε
τμήμα/ όργανο του φυτού και ζητείται να το τοποθετήσουν δίπλα στο αντίστοιχο
τμήμα. Η εργασία ολοκληρώνεται με τη συνεργατική ομαδική συζήτηση στην
ολομέλεια ως προς τη σημασία κάθε επιμέρους λειτουργίας για τη ζωή του φυτού
και τις οικολογικές, αισθητικές, οικονομικές και κοινωνικές επεκτάσεις.
“Φυτο-σύνθεση”: Τα μέρη και οι λειτουργίες του φυτού
Υλικά – μέσα: Πλαστικοποιημένες εικόνες τμημάτων του φυτού (ρίζα,
βλαστός, φύλλα, άνθη, καρποί) καρτελάκια με τη λειτουργία κάθε τμήματος
Δ7
10’
Σύνδεση με ΑΠΣ: Μελέτη Περιβάλλοντος Γ’ Δημοτικού,
Βιολογία Β ΄ Λυκείου Γενικής Παιδείας
40www.kpea.gr

41. Εικόνα φυτού για “κόψιμο” κατά βούληση
41www.kpea.gr

42. Εικόνα φυτού κομμένη
42www.kpea.gr

43. Ενδεικτικήσύνθεση του φυτού
43www.kpea.gr

44. ΣΧΗΜΑΤΙΖΕΙ ΤΟΝ ΚΑΡΠΟ ΟΤΑΝ
ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΘΕΙ
ΣΥΓΚΡΑΤΟΥΝ ΤΟ ΦΥΤΟ ΣΤΟ
ΕΔΑΦΟΣ & ΑΠΟΡΡΟΦΟΥΝ
ΝΕΡΟ & ΘΡΕΠΤΙΚΑ
ΣΤΗΡΙΖΕΙ ΤΟ ΦΥΤΟ ΚΑΙ
ΜΕΤΑΦΕΡΕΙ ΝΕΡΟ & ΘΡΕΠΤΙΚΑ
ΑΠΟ ΤΙΣ ΡΙΖΕΣ ΣΤΑ ΦΥΛΛΑ
ΠΕΡΙΕΧΕΙ ΤΟΥΣ ΣΠΟΡΟΥΣ
ΦΤΙΑΧΝΟΥΝ ΤΗΝ ΤΡΟΦΗ ΓΙΑ
ΤΟ ΦΥΤΟ
Καρτελάκια λειτουργιών - οργάνων φυτού
Εικόνες: Διαφορετικές εκδοχές σύνθεσης των ομάδων και αντιστοίχισης λειτουργιών
44www.kpea.gr

45. Περιγραφή: Βάζουμε σ‘ ένα διαφανές δοχείο βαμβάκι εμποτισμένο σε νερό και πάνω
του ένα φασόλι. Παρατηρούμε μετά από μια βδομάδα ότι το φασόλι βγάζει ρίζα και
τριχίδια και αρχίζει να αναπτύσσεται πριν αρχίσει να βγάζει πράσινους βλαστούς και
φύλλα, δηλαδή πριν αρχίσει να φωτοσυνθέτει.
Συμπέρασμα: Το αρτίβλαστο αρχικά τρέφεται από το αποθηκευμένο στο σπέρμα άμυλο.
“Από το σπόρο στο φυτό”: Πείραμα ανάπτυξης φυτού
Υλικά – μέσα: 1 διαφανές δοχείο, βαμβάκι
εμποτισμένο σε νερό, ένα σπέρμα φασολιού
ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΦΥΤΟΥ ΑΠΟ ΤΟ ΑΜΥΛΟ ΤΟΥ ΣΠΕΡΜΑΤΟΣ
Π1
45www.kpea.gr

46. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΗΛΙΑΚΟΥ ΦΩΤΟΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΦΥΤΩΝ
Περιγραφή: Σ’ ένα κουτί από φελιζόλ, που αποτελείται από δύο τμήματα, βάζουμε στο
κάτω τμήμα βαμβάκι εμποτισμένο σε νερό. Στο καπάκι του κουτιού ανοίγουμε δύο
κυκλικές τρύπες. Πάνω στο βαμβάκι, κάτω ακριβώς από τις τρύπες του φελιζόλ, βάζουμε
από ένα σπέρμα φασολιάς. Στο μέσον του κουτιού (μακρύτερα από τις τρύπες από όπου
περνάει το ηλιακό φως) τοποθετούμε ακόμα δύο σπέρματα πάνω στο βαμβάκι.
Παρατηρούμε ότι στα σημεία που είναι οι τρύπες, τα σπέρματα της φασολιάς αρχίζουν
και αναπτύσσονται και οι βλαστοί βγαίνουν έξω από τις τρύπες σε αντίθεση με τα
σπέρματα που είναι μακριά από το ηλιακό φως και είτε είναι ατροφικά, είτε δεν
αναπτύσσονται καθόλου.
“Ο ήλιος θρέφει φυτά”: Πείραμα για το ρόλο του φωτός
Υλικά – μέσα: 1 κουτί από φελιζόλ με
καπάκι, βαμβάκι, σπέρματα φασολιάς
Π2
Εικόνες: Δεξιά: Τα σπέρματα που βρίσκονταν κοντά σε άνοιγμα του φελιζόλ έχουν
βλαστήσει και αναπτυχθεί. Αριστερά: Τα σπέρματα στο κέντρο του κουτιού δεν έχουν
βλαστήσει.
46www.kpea.gr

47. Περιγραφή: Στην αρχή της δραστηριότητας εφαρμόζεται το διαδραστικό πρόγραμμα
για τη φωτοσύνθεση: http://www.coralbark.net/computing/schools/photo.html .
Σε κάθε ομάδα δίνεται μια σειρά από καπάκια διαφορετικού χρώματος που
συμβολίζουν κάποιους από τους παράγοντες της φωτοσύνθεσης: (ήλιος, νερό,
διοξείδιο του άνθρακα, οξυγόνο, γλυκόζη). Στο πρώτο στάδιο οι μαθητές,
ακολουθώντας τις έντυπες οδηγίες, καλούνται να τοποθετήσουν πάνω στην
πλαστικοποιημένη εικόνα ή μέσα στα έγχρωμα σακουλάκια, διαφορετικού χρώματος
που παριστάνουν διαφορετικούς χώρους (έδαφος - καφέ, φύλλο - πράσινο, αέρας -
γαλάζιο), όσα απ’ αυτά νομίζουν ότι είναι απαραίτητα για να αρχίσει ένα φυτό να
φωτοσυνθέτει (εικόνα κάτω δεξιά). …
“Συνθέστε τη φωτοσύνθεση”
Αναπαράσταση της λειτουργίας της φωτοσύνθεσης (1)
Υλικά – μέσα: πλαστικοποιημένη εικόνα φυτού
στην οποία έχουν προσαρτηθεί τρία υφασμάτινα
ημιδιαφανή σακουλάκια διαφορετικών χρωμάτων
(γαλάζιο, πράσινο, καφέ), κάρτα οδηγιών,
πλαστικά καπάκια διαφορετικών χρωμάτων που
συμβολίζουν πέντε βασικούς παράγοντες της
φωτοσύνθεσης (ήλιος: κίτρινο, νερό: μπλε,
διοξείδιο του άνθρακα-CO2: μαύρο, οξυγόνο:
άσπρο, γλυκόζη: χρυσαφί)
Δ8
Φωτοσύνθεση: Η πολύπλοκη λειτουρ-
γία των φυτών κατά την οποία, παρου-
σία ηλιακού φωτός, παράγονται θρεπτι-
κές ουσίες (σάκχαρα) από 2 απλές
ενώσεις: νερό & διοξείδιο του άνθρακα .
47www.kpea.gr

48. Περιγραφή: … Δεύτερο στάδιο: Στη συνέχεια οι μαθητές συζητούν για το χώρο
όπου λαμβάνει χώρα η φωτοσύνθεση και τοποθετούν τα αντιδρώντα στο
αντίστοιχο χώρο - σακουλάκι (δηλαδή στο φύλλο και τα πράσινα μέρη του φυτού -
εικόνα πάνω δεξιά). Τρίτο στάδιο: Οι μαθητές συζητούν για τις διεργασίες που
γίνονται κατά τη διαδικασία της φωτοσύνθεσης και τοποθετούν τα προϊόντα της
στην αρχική θέση που παράγονται (στο φύλλο - εικόνα κάτω αριστερά). Τέταρτο
στάδιο: Οι μαθητές καλούνται να τοποθετήσουν τα προϊόντα στην τελική τους
θέση (εικόνα κάτω δεξιά) και εξηγούν στην ολομέλεια τις διαδρομές μεταφοράς
των ουσιών. Στο τέλος συζητούν για τον οικολογικό ρόλο της φωτοσύνθεσης και τις
προεκτάσεις της.
“Συνθέστε τη φωτοσύνθεση”
Αναπαράσταση της λειτουργίας της φωτοσύνθεσης (2)
Δ8
10’
Σύνδεση με ΑΠΣ: Ερευνώ το Φυσικό Κόσμο Ε’ Δημοτικού,
Βιολογία Α’ Γυμνασίου & Β ΄ Λυκείου Γενικής Παιδείας
48www.kpea.gr

49. 49www.kpea.gr

50. «ΣΥΝΘΕΣΤΕ ΤΗ ΦΩΤΟΣΥΝΘΕΣΗ»
Οδηγίες
Παράγοντες που συμμετέχουν στη διαδικασία της φωτοσύνθεσης και τα προϊόντα της:
Ήλιος-φως ΟξυγόνοΝερό Διοξείδιο του Άνθρακα Γλυκόζη
Απαντήστε στις ερωτήσεις και κάντε τις αντίστοιχες ενέργειες στην εικόνα του φυτού.
Στάδια:
1. Ποιοι παράγοντες (από το περιβάλλον) χρειάζονται για να γίνει η φωτοσύνθεση;
Τοποθετήστε τους παράγοντες (καπάκια) που χρειάζονται στην κατάλληλη θέση της εικόνας.
2. Πού γίνεται η φωτοσύνθεση;
Μετακινήστε τους παράγοντες (καπάκια) προς τη θέση που γίνεται η φωτοσύνθεση
ακολουθώντας την αντίστοιχη πορεία.
3. Ποιά είναι τα προϊόντα της φωτοσύνθεσης;
Επιλέξτε τα αντίστοιχα προϊόντα (καπάκια) και τοποθετήστε τα στη θέση που γίνεται η
φωτοσύνθεση.
4. Πού πηγαίνουν τα προϊόντα της φωτοσύνθεσης; Μένουν όλα εκεί που παράγονται;
Αν όχι, μετακινήστε τα προϊόντα (καπάκια) στις αντίστοιχες θέσεις.
www.kpea.gr 50

51. Διαδικασία: Παίρνουμε δύο γλαστράκια με φυτά (π.χ. Λουΐζα) παρόμοιας βλαστητικής
ανάπτυξης. Δίπλα στο ένα γλαστράκι βάζουμε διαφανές πλαστικό ποτήρι με
ασβεστόνερο (το οποίο έχει την ικανότητα να δεσμεύει το CO2), ενώ στο άλλο όχι. Στη
συνέχεια αυτό με το ασβεστόνερο το σκεπάζουμε με νάυλον διαφανή σακούλα και τα
τοποθετούμε δίπλα - δίπλα ώστε να εκτίθενται στην ίδια ηλιακή ακτινοβολία.
...
“Μη μου το στερείτε”: Πείραμα για το CO2
Υλικά – μέσα: 2 γλάστρες με παρόμοιας
ανάπτυξης φυτά λουΐζας, 1 νάυλον διάφανη
σακούλα, 2 ίδιες σύριγγες, 1 πλαστικό ποτήρι
με ασβεστόνερο
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΔΙΟΞΕΙΔΙΟΥ ΤΟΥ ΑΝΘΡΑΚΑ ΣΤΗ ΦΩΤΟΣΥΝΘΕΣΗ
Π3
51www.kpea.gr

52. Συνέχεια διαδικασίας: … Ποτίζουμε και τα δύο τακτικά με την ίδια ποσότητα
νερού. Μετά από τρεις εβδομάδες παρατηρούμε ότι το φυτό στο γλαστράκι που
είναι μέσα στη διαφανή σακούλα ξεραίνεται ενώ το άλλο όχι. Παρατηρούμε ότι στο
κάτω μέρος του ποτηριού με το ασβεστόνερο έχει σχηματιστεί ίζημα που
οφείλεται στη μετατροπή της βάσης του ασβεστίου σε ανθρακικό ασβέστιο. Αυτό
συμβαίνει επειδή σε πρώτη φάση το διοξείδιο του άνθρακα που περιέχεται στη
σακούλα δεσμεύεται από το ασβεστόνερο. Σε δεύτερη φάση το διοξείδιο του
άνθρακα που απελευθερώνεται κατά την αναπνοή του φυτού δεσμεύεται και αυτό.
Συμπέρασμα: Για να φωτοσυνθέτει το φυτό, χρειάζεται και το διοξείδιο του
άνθρακα. Χωρίς αυτό φωτοσύνθεση δε γίνεται και συνεπώς ούτε ανάπτυξη.
“Μη μου το στερείτε”: Πείραμα για το CO2
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΔΙΟΞΕΙΔΙΟΥ ΤΟΥ ΑΝΘΡΑΚΑ ΣΤΗΝ ΦΩΤΟΣΥΝΘΕΣΗ
Π3
Εικόνες: Το φυτό μάρτυρας (αριστερά) μετά από 3 εβδομάδες αναπτύσσεται
κανονικά. Αντίθετα το σκεπασμένο φυτό (δεξιά) ξεράθηκε στο ίδιο διάστημα.
Εικόνες: Διαδικασία ποτίσματος στο σκεπασμένο φυτό.
52www.kpea.gr

53. Διαδικασία: Κλείνουμε με διαφανή πλαστική σακούλα κάποιους βλαστούς και φύλλα
ενός φυτού (π.χ. μυρτιάς που υπάρχει στον κήπο του ΚΠΕ). Με πλαστική μονωτική
ταινία δένουμε τη σακούλα και κλείνουμε αεροστεγώς το άνοιγμά της, ούτως ώστε να
αποφεύγονται οι ανταλλαγές αερίων με την ατμόσφαιρα. Μετά από μια μέρα
εμφανίζονται σταγονίδια στο εσωτερικό της σακούλας που σταδιακά μετατρέπονται σε
υγρό (νερό) στο κάτω μέρος της. Καλούμε τους μαθητές να προβληματιστούν και να
εξηγήσουν την εμφάνιση των σταγονιδίων (η συζήτηση & επεξήγηση του φαινομένου
γίνεται στο επόμενο στάδιο της εννοιολογικής αποσαφήνισης μέσα στην τάξη).
“Εφιδρώσεις”: Πείραμα επίδειξης της διαπνοής
Υλικά – μέσα: 1 φυτό με πλούσιο φύλλωμα
σε γλάστρα ή σε παρτέρι, διαφανής νάυλον
σακούλα, μονωτική ταινία
Εικόνες: Στα εσωτερικά τοιχώματα της σακούλας σχηματίζονται σταγόνες από τη συμ-
πύκνωση των υδρατμών που αποβάλλονται από το φυτό με το μηχανισμό της διαπνοής.
ΟΠΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΗΣ ΔΙΑΠΝΟΗΣ
Π4
53www.kpea.gr

54. Διαδικασία: Κόβουμε δύο βλαστούς με φύλλα ενός φυτού της μεσογειακής χλωρίδας
(π.χ. αγγελικής) και τους βάζουμε σε δύο διαφορετικά μπουκάλια με νερό. Στο πρώτο
μπουκάλι (εικόνες αριστερά) καλύπτουμε με κόλλα όλη την πάνω επιφάνεια τριών
φύλλων. Στο δεύτερο μπουκάλι (εικόνες δεξιά) καλύπτουμε με κόλλα όλη την κάτω
επιφάνεια τριών επίσης φύλλων. Προσέχουμε ώστε τα φύλλα να είναι ισομεγέθη.
Μετά από μια βδομάδα παρατηρούμε ότι στο δεύτερο μπουκάλι έχουν νεκρωθεί
τα φύλλα που είχαν καλυφθεί με κόλλα στην κάτω επιφάνεια (όπου βρίσκονται και
περισσότερα τα στόματα των φύλλων). Σε αντίθεση, τα φύλλα που είχαν καλυφθεί με
κόλλα στην πάνω επιφάνεια έχουν επιβιώσει. Καλούμε τους μαθητές να προβλημα-
τιστούν γιατί συμβαίνει αυτό.
Συμπέρασμα: Τα στόματα βρίσκονται στην κάτω επιφάνεια των φύλλων και αν
σφραγιστούν το φυτό νεκρώνεται.
“Μη μου κλείνετε το στόμα”
Πείραμα για τη θέση και το ρόλο των στομάτων
Υλικά – μέσα: 2 τμήματα
μεσογειακού φυτού (π.χ. αγγελικής)
με βλαστούς και φύλλα, 2 πλαστικά
μπουκάλια με νερό, υγρή κόλλα
Εικόνες: Στο φυτό στο αριστερό μπουκάλι επικαλύφθηκε με κόλλα η πάνω επιφάνεια
των φύλλων ενώ στο δεξιό, στο οποίο παρατηρείται μαύρισμα των φύλλων (νέκρωση),
επικαλύφθηκε η κάτω επιφάνεια (στην οποία βρίσκονται τα περισσότερα στόματα).
Π5
54www.kpea.gr

55. Διαδικασία: Σε γυάλινο διαφανές δοχείο διαλύουμε μπλε μελάνι (ή άλλου χρώματος) σε
νερό και τοποθετούμε μέσα σ’ αυτό ένα λευκό ή κίτρινο τριαντάφυλλο (ή λευκά άνθη
βιβούρνου) φροντίζοντας ώστε ο μίσχος να είναι βυθισμένος στο νερό. Σε μία - δύο
μέρες παρατηρούμε τα πέταλα του τριαντάφυλλου να είναι περιφερειακά
χρωματισμένα με το χρώμα της μελάνης.
Συμπέρασμα: Η μεταφορά νερού και ουσιών γίνεται προς τα πάνω: από τη ρίζα στο
άνθος.
“Χρωματο-πειρά(γ)ματα”
Πείραμα για τη μεταφορά ουσιών στα φυτά
Υλικά – μέσα: 1 διαφανές πλαστικό δοχείο
με νερό, χρωματιστό μελάνι, ανοιχτόχρωμο
τριαντάφυλλο
ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΝΕΡΟΥ ΚΑΙ ΟΥΣΙΩΝ ΑΠΟ ΤΗ ΡΙΖΑ ΣΤΑ ΑΝΘΗ
Π6
55www.kpea.gr

56. Διαδικασία: Κόβουμε από ένα φυτό (π.χ. πικροδάφνη) δύο ισομεγέθη κλαράκια
περίπου 15 εκ. Στο ένα αφαιρούμε τα φύλλα αφήνοντας μόνο το βλαστό ενώ στο
άλλο όχι. Τα τοποθετούμε σε δύο ίδια διαφανή μπουκάλια που περιέχουν νερό,
φροντίζοντας να’ ναι οι βλαστοί μέσα στο νερό. Ρίχνουμε λάδι στα μπουκάλια και
αυτό επικάθεται του νερού εμποδίζοντας την εξάτμισή του. Στο πλάι του
μπουκαλιού κολλάμε αυτοκόλλητη λευκή ετικέτα και σημειώνουμε κάθε βδομάδα
τη στάθμη του νερού. Μετά από δύο βδομάδες είναι πλέον ορατή η διαφορά στην
στάθμη του νερού με χαμηλότερη αυτήν που περιέχει το βλαστό με τα φύλλα.
Συμπέρασμα: Το νερό εξατμίζεται από τα φύλλα του φυτού.
“Από τα φύλλα μου μόνο”
Πείραμα για την εξάτμιση του νερού από τα φύλλα
Υλικά – μέσα: 2 μπουκάλια με νερό, 2
κλαράκια πικροδάφνης, λίγο λάδι
Π7
56www.kpea.gr

57. Περιγραφή: Προκειμένου οι μαθητές να συνδέσουν τη θεωρία της διαπνοής (που
αναλύεται με ποικιλία εποπτικών μέσων μέσα στην τάξη) με την πραγματικότητα,
ζητείται από τις ομάδες να περιγράψουν για το φυτό τους πως η κατασκευή του
φύλλου κάθε φυτού μπορεί να επηρεάζει το ρυθμό της διαπνοής. Όλα τα φυτά των
ομάδων είναι μεσογειακά είδη με αντίστοιχες προσαρμογές για την επιβίωση τους
κατά τη θερινή ξηρή περίοδο. Για την αξιολόγηση της κατανόησης της λειτουργίας
δίνεται φύλλο εργασίας (Φ.Ε.2) στο οποίο οι μαθητές συμπληρώνουν τον πίνακα
μεταβολής της διαπνοής (αύξηση ή μείωση) σε σχέση με τους περιβαλλοντικούς
παράγοντες π.χ. ένταση ηλιακής ακτινοβολίας, διάρκεια έκθεσης, θερμοκρασία,
υγρασία, άνεμος κ.λπ. και γίνεται συζήτηση στην ολομέλεια.
“Αέρας, ήλιος & νερό με αλλάζουν στο λεπτό”
Παράγοντες που επηρεάζουν τη διαπνοή
Υλικά – μέσα: Φύλλα φυτών ομάδων,
Φύλλο Εργασίας (Φ.Ε. 2), μαρκαδόροι
Δ9
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΗΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ ΤΗΣ ΔΙΑΠΝΟΗΣ
5’
Διαπνοή: Η λειτουργία του φυτού κατά
την οποία γίνεται αποβολή του νερού
(με τη μορφή υδρατμών) από τα φύλλα
(δια μέσου των στομάτων).
57
Σύνδεση με ΑΠΣ: Ερευνώ το Φυσικό Κόσμο Ε’ Δημοτικού,
Βιολογία Α’ Γυμνασίου
www.kpea.gr

58. 58www.kpea.gr

59. Περιγραφή: Το ειδικό μέρος στην αίθουσα διδασκαλίας κλείνει με την οικοσυστημική
θεώρηση των αβιοτικών (ηλιακή ακτινοβολία, θερμοκρασία, αέρας, έδαφος, νερό) σε
αλληλεξάρτηση με τους βιοτικούς παράγοντες (φυτά, ζώα, μύκητες, κλπ.) του κήπου
του ΚΠΕ. Ως τελική δραστηριότητα, οι μαθητές αρχικά τοποθετούν στη σειρά τις
φωτογραφίες οργανισμών που τους δίνονται σχηματίζοντας τροφικές αλυσίδες (φωτ.
πάνω δεξιά). Στη συνέχεια, οι μαθητές που είχαν φωτογραφίες αυτότροφων
οργανισμών, καλούνται να τις τοποθετήσουν στο πρώτο επίπεδο της καλαμένιας
ιδιοκατασκευής (φωτ. κάτω δεξιά) …
“Τροφο-ενέργειες”
Τροφικές αλυσίδες, πλέγματα και πυραμίδα (1)
Υλικά – μέσα: Φωτογραφίες αυτότροφων και ετερότροφων
οργανισμών του κήπου, καλαμένια ιδιοκατασκευή, μανταλάκια
Δ10
59www.kpea.gr

60. Περιγραφή: … Κατόπιν και οι υπόλοιποι μαθητές τοποθετούν τους οργανισμούς τους
στα ανώτερα (τροφικά) επίπεδα της ιδιοκατασκευής (φωτ. πάνω δεξιά). Αφού έχει
ολοκληρωθεί η τροφική πυραμίδα (φωτ. κάτω) ερωτούνται οι ομάδες τι γίνονται οι
οργανισμοί στο τέλος του κύκλου ζωής τους και έτσι αναδεικνύεται η λειτουργία της
αποικοδόμησης: οι οργανισμοί πεθαίνουν και πέφτουν στο έδαφος (φ. πάνω
αριστερά) και οι αποικοδομητές αναλαμβάνουν δράση (φωτ. κέντρο).
“Τροφο-ενέργειες”
Τροφικές αλυσίδες, πλέγματα και πυραμίδα (2)
Δ10
Σύνδεση με ΑΠΣ: Μελέτη Περιβάλλοντος Γ’ & Δ’ Δημ., Ερευνώ το Φυσικό
Κόσμο Ε’ & Στ΄ Δημ., Βιολογία Γ’ Γυμνασίου & Γ ΄ Λυκείου Γεν. Παιδείας 10’
60www.kpea.gr

61. 1η τροφική αλυσίδα
61www.kpea.gr

62. 2η τροφική αλυσίδα
62www.kpea.gr

63. 3η τροφική αλυσίδα
63www.kpea.gr

64. 4η τροφική αλυσίδα
64www.kpea.gr

65. 5η τροφική αλυσίδα
65www.kpea.gr

66. Αποικοδομητές - μύκητες
66www.kpea.gr

67. Αποικοδομητές - μύκητες
67
Φωτογραφίες οργανισμών του κήπου
που σχηματίζουν 5 τροφικές αλυσίδες
Τροφική Αλυσίδα 1: Φύλλα -> σαλιγκάρι -> καρακάξα -> αετογερακίνα
Τρ. Αλυσίδα 2: Άνθος /γύρη -> μέλισσα -> σταχτοσουσουράδα -> γάτα
Τρ. Αλυσίδα 3: Φύλλα -> μελίγκρα -> πασχαλίτσα -> αράχνη
Τρ. Αλυσίδα 4: Φύλλα -> ακρίδα -> καρακάξα -> γάτα
Τρ. Αλυσίδα 5: Άνθος -> πεταλούδα -> αλογάκι της παναγιάς -> κοτσύφι
Οι τροφικές αλυσίδες συμπληρώνονται με φωτογραφίες μυκήτων (αποικοδομητές).
www.kpea.gr

68. 68www.kpea.gr

69. 69www.kpea.gr

70. Γ. Δραστηριότητες μελέτης πεδίου για το
αστικό πράσινο στη γειτονιά του ΚΠΕ
Η εκτός των θυρών μάθηση μπορεί να παρέχει ευκαιρίες για προβληματισμό
σχετικά με περιβαλλοντικά θέματα, συμβάλλοντας στην ανάπτυξη της κριτικής
σκέψης των μαθητών, μια διαδικασία πολύτιμη για τη ζωή τους (Cooper, 2010). Οι
σχετικές δεξιότητες που αναπτύσσουν μπορεί να τους καταστήσουν ικανούς να
ασκήσουν κριτική στους εαυτούς τους, αλλά και σε ανθρώπους με επιρροή, όπως
οι πολιτικοί και να συνειδητοποιήσουν τη δύναμη της συνεισφοράς στην κοινότητά
τους, αυξάνοντας έτσι τις πιθανότητες μετάβασης σε ένα περισσότερο αειφορικό
μέλλον.
Για την ενθάρρυνση της ανάπτυξης αυτού του είδους της κριτικής σκέψης και
της ανατροφοδότησης από την κοινότητα, οι μαθητές χρειάζεται να αισθάνονται
ότι η φωνή τους «μετράει» και ότι μπορούν να επηρεάσουν την αλλαγή (Christie &
Higgins, 2012). Η χρήση και η αξιοποίηση του εξωτερικού χώρου συνδέει το
σχολείο με την κοινότητα και φέρνει τους μαθητές σε επαφή με καταστάσεις που
συνήθως αποτελούν «υποθέσεις των μεγάλων». Οι πράσινοι ανοιχτοί χώροι
θεωρούνται ζωτικής σημασίας για τους νέους, αφού όταν βρίσκονται μέσα σε
αυτούς αποφεύγουν την αυστηρή επιστασία και τον έλεγχο των μεγάλων,
καθορίζοντας τη δική τους ταυτότητα (Beunderman, 2010). Εξίσου σημαντική
θεωρείται και η οικειοποίηση των χώρων αυτών από τους νέους, αφού αυτή η
αίσθηση κυριότητας και υπερηφάνειας λόγω της σχέσης αυτής, μπορεί να
οδηγήσει στη δημιουργία προτάσεων για αισθητική αναβάθμιση αλλά και πιθανές
προοπτικές για μελλοντική ανάπτυξη δραστηριοτήτων μέσα σε αυτούς (Collins,
2012).
70
Η τρίτη ενότητα εξελίσσεται σε χώρους πρασίνου, οι οποίοι βρίσκονται σε
πολύ μικρή απόσταση από το ΚΠΕ. Η διαδικασία εμπεριέχει χαρακτηριστικά στοιχεία
της μεθόδου του περιβαλλοντικού μονοπατιού η οποία αφορά σε εκπαιδευτικές
www.kpea.gr

71. Στόχοι: Οι μαθητές και οι μαθήτριες:
- να παρατηρήσουν το περιβάλλον γύρω τους και να αναγνωρίζουν τα στοιχεία που
το προσδιορίζουν
- να αναπτύξουν δεξιότητες προσανατολισμού
- να αναπτύξουν δεξιότητες παρατήρησης και καταγραφής βιοτικών και αβιοτικών
παραμέτρων των μικρο-οικοσυστημάτων στην πόλη
- να αντιληφθούν την οικολογική, πολιτιστική και αισθητική αξία των φυτών και του
πρασίνου γενικότερα και τη σχέση τους με την ποιότητα ζωής
- να εκτιμήσουν την οικολογική, αισθητική και εκπαιδευτική αξία των αστικών χώρων
πρασίνου
- να ευαισθητοποιηθούν και να συμμετέχουν σε προσπάθειες της τοπικής κοινωνίας
και των Σχολείων για αύξηση των χώρων πρασίνου και τη σωστή διαχείριση των
υφιστάμενων
- να αναγνωρίσουν τα προβλήματα διαχείρισης των χώρων πρασίνου, διακρίνοντας
τους φορείς που εμπλέκονται στην επίλυσή τους (θεσμικούς και μη)
- να εκφραστούν ελεύθερα και να μοιραστούν προσωπικές εμπειρίες και βιώματα σε
κλίμα αποδοχής και αμοιβαίου σεβασμού, αναπτύσσοντας δημοκρατικό διάλογο.
περ. 120’
Μεθοδολογική προσέγγιση: βιωματική μάθηση, εργασία σε ομάδες, περιβαλλοντικό
μονοπάτι, μελέτη πεδίου, μελέτη περίπτωσης, ηθικό δίλημμα, συζήτηση-διάλογος.
διαδρομές στο φυσικό ή δομημένο περιβάλλον που εμπλέκουν όλες τις αισθήσεις
και προσφέρουν βαθύτερη γνώση για το τοπικό περιβάλλον. Παράλληλα,
αποκαλύπτεται στα μάτια των μαθητών η κοινωνική πραγματικότητα. Μαθητές και
εκπαιδευτικοί αξιοποιούν τα στοιχεία του χώρου που εξυπηρετούν τους στόχους
του προγράμματος. Οι ήδη σχηματισμένες μαθητικές υποομάδες, εφοδιασμένες με
χάρτες (κατόψεις Google Earth) και φύλλα εργασίας, επισκέπτονται διαδοχικά πέντε
διαφορετικούς σταθμούς. Πιο συγκεκριμένα, οι ομάδες ξεκινούν την εργασία τους
από τον κήπο του ΚΠΕ, όπου μελετούν την επίδραση του αστικού πράσινου στο
μικροκλίμα, και αφού περάσουν από τους σταθμούς 1 έως 4 (στη γειτονιά)
καταλήγουν στον 5ο όπου σε ολομέλεια γίνεται η σύνθεση και η τελική αξιολόγηση.
71www.kpea.gr

72. 72www.kpea.gr