Ligjerata

1. E DREJTA KUSHTETUESE
Dr.sc. Mersim Maksuti
Paraqitja, zhvillimi dhe emertimi i se drejtes kushtetuese
Emertohet me dy kuptime: si dege e vecante e sistemit te se drejtes pozitive te nje vendi dhe si
disipline shkencore
Qysh ne Kinen e vjeter, Egjipt, shtetet e Afrikes Veriore, ne territoret e Indise se sotme e
sidomos ne Greqine antike dhe Romen e vjeter jane nxjerr akte te shkruara qe kane rregulluar
ceshtje te rendesishme shoqerore politike, siq jane: prona, klasat, marredheniet ekonomike,
institucionet e pushtetit, te drejtat dhe privilegjet e shtresave te caktuara te popullsise, te bartesve
te pushtetit, etj
Constitutio (kushtetuta) nxjerret ne Romen e vjeter-buron fjala kushtetute
Magna Charta Libertatum 1215 ne Angli
Prej sh.XIII deri ne sh.XVIII nxjerren dhe akte te tjera ne forme “deklarash”, “kodeve”,
“edikteve” ne Angli, France dhe Amerike qe i kane parapri nxjerrjes se kushetutave te shkruara
Kuptimi i se drejtes kushtetuese
Kuptimi pozitivo-juridik (nenkupton sistemin e normave juridike te kodifikuara ne nje
dokument-kushtetute)
Kuptimi materialist, apo sociologjiko-politik (nenkupton te drejten ekzistuese qe materializohet
ne jeten e nje vendi)
Kuptimi teorik apo shkencor (qe mesohet ne universitete)
Kuptimi me i plote eshte ai qe gersheton kuptimin e pare dhe te dyte
Rendesia e se drejtes kushtetuese
Si dege e se drejtes pozitive te nje vendi i siguron vend qendror ne sistemin juridik e kushtetues
dhe raport te vecante ndaj degeve tjera te se drejtes dhe institucioneve te pushtetit politik, ngase
burim i saj themelor eshte kushtetuta
Mbron vlerat me te rendesishme te qyteterimit: qeverisja e drejtesise, bashkejetesa paqesore
midis lirive te njeriut dhe pushtetit, rregullimi i marredhenieve themelore politike (sepse nga keto
varen karakteri i pushtetit shteteror dhe pozita e njeriut ne shoqeri sidomos ndaj pushtetit dhe
anasjelltas)

2. Si disipline shkencore politiko-juridike rendesia e saj eshte e dyfishte: teorike dhe pedagogjike-
edukative
Si disipline teorike juridike eshte ne lidhshmeri me disiplinat tjera juridike: fillet e se drejtes,
filozofia juridike, si dhe me disiplinat juridike pozitive: e drejta administrative, e drejta
gjyqesore, e drejta e financave, etj
E drejta kushtetuese mesohet ne nje numer fakultetesh ku i njohton studentet me sistemin politik,
lirite dhe te drejtat e njeriut dhe te shtetasit, pjesemarrjen e tyre ne konstituimin dhe ushtrimin e
pushtetit shteteror
Objekti i se drejtes kushtetuese
Objekti i se drejtes kushtetuese ne nje vend eshte i kushtezuar nga perbajtja e saj.
Mbizotron menyra juridike-dogmatike e percaktimit te objektit: eshte teksti i kushtetutes, ne
SHBA objekt jane normat e Kushtetutes se SHBA-ve 1787 dhe amendamentet kushtetuese ne
fuqi si dhe vendimet e gjykatave nepermjet te te cilave interpretohen normat kushtetuese
Ne Angli jane normat e shkruara dhe doket (konvencionet) me te cilat rregullohet materia
kushtetuese
Ne france pervec normave kushtetuese objekt jane edhe Institucionet politike
Shteti apo Pushteti politik,
Marredheniet politike, ekonomike ne shoqeri, apo “sjelljet” politike e psikologjike te aktoreve te
proceve politike (personeli sundues, burokracia, partite politike, grupet e interesit, etj)
Ne pergjithesi objekt jane:
Raportet themelore politike (forma e qeverisjes, dhe menyra e ushtrimit te pushtetit ne shoqeri,
karakteri i regjimit politik, organizimi, autorizimet dhe raporti midis organeve qendrore te
pushtetit, procesi zgjedhor i organeve te pushtetit legjislativ, gjyqesor e te kontrollit si dhe pozita
e njeriut ne sistemin e pushtetit, shteti ligjor apo totalitar
Vlerat juridike (rendi, qetesia, liria, siguria, dinjiteti i njeriut, drejtesia , e verteta, etj) me te cilat
percaktohet perbajtja konkrete e atyre raporteve, si dhe
Normat juridike me te cilat rregullohen raportet themelore politike qe kane te bejne me pushtetin
dhe poziten e njeriut ne shoqeri (te shkruara dhe jo te shkruara)
Metodat e se drejtes kushtetuese

3. Metoda dogmatike – pasqyrohet dhe zbulohet perbajtja e normave juridike me te cilat
rregullohen raportet politike themelore dhe institucionet politike ne nje vend vetem ashtu siq jane
te formuluara ndaras nga zbatimi i tyre ne praktike
Metoda politikologjike – studjon zbatimin konkret te normave kushtetuese ne praktike ku nxirren
perfundime lidhur me qendrueshmerin e normave kushtetuese dhe nevojen e ndryshimit apo
plotesimit te tyre
Metoda aksiologjike – studjon vlerat juridike: rendi, qetesia, liria, siguria, dinjiteti i njeriut,
drejtesia, e verteta, etj
Burimet e se drejtes kushtetuese
Jane forma nepermjet te cilave krijohet, shprehet dhe perforcohet sistemi i caktuar i normave
kushtetuese te nje vendi
burimet formale dhe burimet materiale
Burimet formale
Ekskluzive (ne teresi rregullojne materien kushtetuese dhe te perziera (rregullojne edhe materie
tjeter)
Standarde (qe jane ne cdo vend) dhe specifike (vendimet e gjykatave kushtetuese qe vleresojne
kushtetutshmerine dhe zbatohen ne vendet ku ekzistojne gjykatat kushtetuese)
Standarde jane aktet kushtetuese: kushtetuta, ligji kushtetues, amendamenti kushtetues, aneksi
kushtetues, aktet ligjore, rregulloret e punes se organeve perfaqesuese, Rregullorja e Gjykatës
Kushtetuese, Urdhëresat me fuqi ligjore të Qeverisë,
Standarde jane aktet kushtetuese:
kushtetuta,
ligji kushtetues,
amendamenti kushtetues,
aneksi kushtetues,
aktet ligjore,
rregulloret e punes se organeve perfaqesuese,
Rregullorja e Gjykatës Kushtetuese,
Urdhëresat me fuqi ligjore të Qeverisë

4. Statutet e komunave
vendimet e gjykatave kushtetuese
Aktgjykimet e Gjykatës evropiane për të drejtat e njeriut në Strasburg
Marrëveshja kornizë e Ohrit (si burim sui generis)
Burimet materiale
kuptojme faktore te caktuar te cilet kushtezojne dhe ndikojne ne formimin e normave
kushtetuese
Doket kushtetuese
Konventat kushtetuese
Normat e pergjithshme te se drejtes nderkombetare
Praktika gjyqesore
Faktet juridike
e drejta natyrore apo jusnatyralizmi (vie në shprehje te liritë dhe të drejtat e njeriut ku bartësit e
pushtetit janë të detyruar që të respektojnë të drejtat natyrore të njeriut në të gjitha rastet)
burimet materiale të së drejtës kushtetuese evropiane (vendimet e Gjykatës së Drejtësisë në
Luksemburg; parimet e përgjithshme të së drejtës evropiane; dhe e drejta zakonore
Teoria juridike dhe programet e partive politike qeveritare.
Burimet e se drejtes kushtetuese ne disa vende
Ne Angli – nuk ka kushtetute dhe me kete Anglia nuk ka nje nga burimet me te rendesishme
formale te se drejtes kushtetuese
Por kjo nuk do te thote se angli nuk ka te drejte kushtetuese, perkundrazi ekziston edh si dege e
se drejtes edhe si disipline shkencore
Edrejta kushtetuese ne kete vend perbehet nga nje mori konventash kushtetuese e dokesh
kushtetuese dhe ligje te vjetra e te reja
Burime jane: Magna Charta Libertatum 1215,
Peticioni mbi te drejtat
Habeas Corpus Act

5. Billi (ligji) mbi te drejtat (Te gjitha te nxjerra gjate shek.XVII
Kontratat e ndryshme qe i ka lidhur borgjezia me mbretin me qellim te forcimit te pushtetit te
parlamentit
Disa kontrata nderkombetare, si Kontrata e Uestminsterit, ne baze te te ciles eshte formuar
Bashkesia Britanike e Popujve (Commonwealyh-i)
Vend te posacem ka praktika gjyqesore, e drejta zakonore, teoria juridike dhe ajo politike
Burimet e se drejtes kushtetuese ne SHBA
Kushtetuta 1787 (e cila hyri ne fuqi me 1789 pasi u ratifikua ng 2/3 e njesive federale) se bashku
me 26 amendamentet kushtetuese
Vendimet e Gjykates Supreme dhe te gjykatave tjera federative dhe te njesive federale lidhur me
kushtetutshmerine e ligjeve (Gjykata Supreme “ka shkruar Kushtetute te re”)
Disa ligje qe i ka nxjerr Kongresi, qe rregullojne materie kushtetuese
Disa vendime te Kryetarit, si bartes i pushtetit ekzekutiv
Doket gjyqesore
Praktika gjyqesore
Burimet e se drejtes kushtetuese ne ish BRSS
Teoria juridike e politike e ketij vendi ka pasur ndikim vendimtar ne teorine juridike e politike
gati te te gjitha vendeve tjera socialiste
Burime ishin: Kushtetuta e BRSS 1977 dhe kushtetutat e republikave dhe statutet e krahinave
autonome po te atij viti
Disa dekrete te Presidiumit te Sovjetit Suprem te BRSS (si organ me i larte perfaqesues)
Teoria marksiste dhe veprat e marksisteve (funksionareve politike) ne kete vend, praktika si
(verifikim i teorise)
KUSHTETUTA SI AK JURIDIKO-POLITIK
Ligjerata e trete
Rendesia e kushtetutes

6. Historikisht nuk ka qene e njejte
Qe nga shekulli i XVIII eshte trajtuar i akt me i lart juridik i shtetit, si ligj mbi ligjet, si akt i
formimit dhe i organizimit te pushtetit politik, perban parimet themelore te shtetit
Eshte burim i autorizimeve dhe baze e funksionimit te sistemit politik te nje vendi
Si ligj me i larte eshte baze per realizimin dhe sigurimin e drejtesise, baze per harmonizimin e
akteve juridike ne nje vend
Akt i cili jo vetem qe proklamon, por edhe garanton dhe realizon te drejtat dhe lirite e njeriut, si
subjekt i shoqerise, si pjesemarres aktiv ne konstituimin dhe ushtrimin e pushtetit politik, si
rezultat i se drejtes se tij natyrore
Ekzistimi i kushtetutes dhe zhvillimi i saj pasqyron kahjet e zhvillimit dhe transformiit te nje
shoqerie, te se drejtes kushtetuese, te sistemit politik dhe te pikepamjeve politike te nje vendi
Kuptimi i kushtetutes
Kushtetuta eshte akti juridik me i rendesishem dhe themelor i rregullimit te nje shteti. Ajo
paraqet bazen juridike te funksionimit te sistemit juridik dhe politik dhe realizimit te se drejtes
Kuptimi formal dhe material
Te pakenaqur vetem me qasjen juridike te kuptimit te kushtetutes kemi dhe kuptimin filozofik
dhe politik
Ne kuptimin formal kushtetuta eshte akt juridik i shkruar dhe i kodifikuar, me fuqi me te larte
juridike, i miratuar nga organi me i larte shteteror, sipas procedures se vecante
Kriteri i vetëm i kuptimit formal të Kushtetutës nuk është përmbajtja e normave por aspektet
tjera formale siq janë: forma e shkruar, veprimi juridik i normave (fuqia juridike) dhe procedura
e sjelljes së tyre Me kushtetute, sanksionohet epersia e normave kushtetuese me te gjitha normat
tjera juridike, qe duhet te jene ne pajtim me te. Kete ua siguron kualiteti i organit i cili i miraton
si dhe procedura e posacme e cila eshte me e nderlikuar se procedura e nxjerrjes se ligjeve
Kushtetuten e miraton organi perfaqesues (parlamenti), kuvendi kushtetutdhenes (zakonisht pas
revollucioneve) dhe nepermjet referendumit (per here te pare ne disa shtete te SHBA para
bashkimit ne federate, Franca 1958, Federata Ruse 1993, etj)
Referendumi parashihet edhe si forme rezerve e miratimit te kushetutes (kur parlamenti nuk e
miraton me shumice te parashikuar), apo si forme perforcuese apo ratifikuese e parlamentit
(Zvicer)
Ne kuptimin material

7. Me kushtetutë kuptojmë tërësinë e normave apo rregullave me anë të cilave rregullohen çështjet
më të rëndësishme shoqërore, rregullimi shtetëror dhe juridik i një vendi, ku asesi nuk është më
rëndësi forma e saj ( e shkruar apo jo e shkruar). Nuk është me rëndësi as dhe veprimi i saj
juridik (me fuqi juridike më të madhe apo më të ulët). Ky kuptim niset nga fakti se çdo shtet ka
kushtetutën e vetë sepse përndryshe asnjëra nga ato nuk do të mund të funksiononte, nëse nuk ka
norma apo rregulla të caktuara.
Kemi kater pikepamje qe i perkasin kuptimit material:
E para, kushtetuta duhet te perbaj rregullat lidhur me organizimin dhe funksionimin e shtetit
(Georg Jelenik)
E dyta, lidhmerine e ngushte te kushteutes me te drejten. Sipas Hans Kelzenit, kushtetuta ne
kuptimin material perfshin ato rregulla me te cilat caktohen kompetencat dhe regullohet
procedura per nxjerrjen e akteve te pergjithshme normative
E treta, mbeshtetet ne lidhmerine e kushtetutes me pushtetin politik, perkatesisht institucionet
politike te shtetit (Duverger)
E katerta, kushtetuta paraqet teresi raportesh dhe rrethanash reale duke perfshi ato shoqerore,
politike, ekonomike, gjeografike, nderkombetare (Ferdinand Lasal)
Kuptimi politik: kushtetuta paraqet deklaracion te proklamuar solemnisht, qe perban rregulla
per kufizimin dhe kontrollin e pushtetit politik, vecmas ne lemin e lirive dhe te drejtave te njeriut
(Karl Levenshtajn-amerikan)
Kuptimi filozofik: kushtetuta eshte shprehje e vullnetit me te larte, me te cilen vendoset rendi i
puneve brenda shtetit dhe kosmosit (ky kuptim mbeshtetet ne aristotelin dhe Hegelin)
Sipas Hegelit: kushtetuta është diçka që prek shtetin në tërësi, në të gjitha pjesët e tij, duke
krijuar rendin e gjërave në të. Kushtetuta nuk është krijim i thjeshtë, as është krijim i indivit apo
grupeve. Kushtetuta është vepër e traditës dhe e vetëdijes së popullit që është krijuar nëpër
shekuj
Sipas Aristotelit: me kushtetute kuptonim “rendin e pergjithshem te puneve”
Sipas Izokratit: “Kushtetuta paraqet “shpirtin e polisit”
Kuptimi teorik eshte sintetik: me kushtetute nenkuptohet akti i cili paraqet ligjin themelor me te
larte ne nje vend, qe rregullon marredheniet themelore shoqerore-politike te atij vendi, sidomos
ceshtjen e formimit, funksionimit dhe autorizimiet e pushtetit politik, duke vene njekohesisht
edhe kufinjte e aksionit dhe te pushtetit ne raport me shoqerine dhe mbrojtjen e te drejtave te
njeriut
Teorite mbi llojet e kushtetutave

8. Duke shfrytezuar elementet formale (formen, proceduren dhe organin i cili miraton kushtetuten)
si dhe elementet sociologjike kushtetutat jane klasifikuar: te shkruara dhe jo te shkruar, te
kodifikuar dhe jo te kodifikuara, te forta (ngurta) dhe te buta (fleksibile), te “dhuruara” dhe te
miratuara nga organi kushtetues, kushtetuta reale, fiktive dhe programatike-deklarative.
Vetite e kushtetutes
Eshte ligj themelor i nje vendi (nepermjet saj caktohet organi dhe procedura e nxjerrjes se
ligjeve, perban rregulla me te pergjithesuara se ato qe perbajne ligjet dhe rregullon materie me te
gjere se ato qe rregulloijne ligjet)
Eshte akt me i larte juridik (kete ia siguron kualiteti i organit qe e miraton, procedura e vecant
per miratimin dhe ndryshimin e saj si dhe perbajtja e ceshtjeve qe rregullon
Eshte akt ideo-politik (vjen ne shprehje ideologjia e caktuar zoteruese me rastin e miratimit.
Disa dispozita sidomos ne hyrje kane perbajtje te hapte ose te fshehte politike, ngase me ato
rregullohen marredheniet temelore politike ne vend)
Eshte akt programor deklarativ (percakton suazat e zhvillimit te rregullimit shoqerore e
shteteror, qellimet dhe detyrat e rendit kushtetues, perbane dispozita per zbatimin e te cilave
duhet nxjerr ligje)
Permbajtja e kushtetutes
Permbajtja, struktura, vellimi dhe ceshtjet e rregulluara ne kushtetute varen nga kushetutdhenesi i
cili parimisht është i lirë në përcaktimin e materies kushtetuese.
Perjashtimisht, ka raste kur kushtetutdhenesi inkorporon pjese te caktuara nga ndonje
marreveshje nderkombetare te imponuara nga faktori nderkombetar (rasti me Kushtetutat: e
Qipros 1960-ne baze te Marreveshjes se Curihit, Bosnjes dhe Herceovines 1996 ne baze te
Marreveshjes se Dejtonit dhe e Maqedonise sipas Marreveshjes kornize te Ohrit 2001)
Dy jane ceshtjet qe medoemos duhet te rregulloje nje kushtetute: lirite dhe te drejtat e njeriut
dhe pushtetin shteteror
Lirite dhe te drejtat e njeriut dhe te shtetasit i kane rregulluar te gjitha kushtetutat pervec asaj te
SHBA-ve 1787. Me vitin 1791 ajo eshte plotesuar me dhjete amendamente kushtuar kesaj
ceshtje
Dispozita nga kjo leme nuk perbajne as Kushtetuta e Kanades 1867, e Australise 1900, Ganes
1960, Frances 1958 ngase ne preambullen e kesaj Kushtetute pranohet Deklarata e lirive dhe te
drejtave te njeriut 1789

9. Per pushtetin shteteror perbajne dispozita te gjitha kushtetutat dhe ate rregullojne: organet e
pushtetit legjislativ, ekzekutiv e gjyqesor, organizimin territorial, financat, marredheniet
nderkombetare, ushtrine dhe forcate armatosura, ceshtjen e luftes dhe te paqes
Kemi kushtetuta qe rregullojne dhe ceshtje te cilat nuk konsiderohen drejteperdrejte si materie
kushtetuese
Struktura e kushtetutes
Hasin ne kushtetuta shume te shkurtera (Tajlandes e vitit 1959 me vetem 30 nene, ne tri faqe
tekst) apo shume te vellimshme (e Indise 1949 me 295 nene dhe 9 shtojca, me tekst prej 131
faqesh
Kushtetuta perbehet prej preambulles dhe tekstit normativ
Një numër më i vogël i kushtetutave përbëhen edhe prej anekseve, si pjesë që i shtohet
kushtetutës dhe bashkë me te përbën një tërësi
Preambulla përbën një tekst të shkurt me përmbajtje politike. Sipas rregullit, me preambullë
përshkruhet koha e sjelljes së kushtetutës, përcaktimi i kushtetutvënësit mbi disa vlera dhe
principe, përcaktohet kontinuiteti historik në zhvillimin e shtetit, përcaktimi i qëllimeve të
rregullimit të ri kushtetues dhe theksohen miratuesit e kushtetutës
Preambulla nuk është normë juridike, siq janë dispozitat në tekstin normativ. Por, ajo nuk
paraqet dhe një deklarim të thjeshtë, pa një domethënje të caktuar të tekstit normativ. Ndonjëherë
ajo është dhe më e fuqishme se ҫdo normë tjetër e tekstit normativ, për arsye se shpreh shpirtin e
kushtetutës, duke shërbyer si bazë për interpretimin e dispozitave të kushtetutës
Teksti normativ i kushtetutës shpreh përmbajtjen bazë të kushtetutës, qe perfshin:
dispozitat e përgjithshme, liritë dhe të drejtat e njeriut dhe të qytetarit, organin legjislativ, shefin
e shtetit, organin ekzekutiv, organet gjyqësore, ndarjen territoriale, pushtetin lokal, mbrojtjen dhe
ushtrinë, mënyrën e ndryshimit të kushtetutës dhe dispozitat kalimtare.
Miratimi i Kushtetutes
Lloji, karakteri dhe vetit e kushtetutes varen nga organi I cili e miraton dhe procedura per
miratimin e kushtetutes se re apo te ndryshimeve dhe te plotesimeve te saj
Mbizotron mendimi se kushtetuta duhet te jete shprehje e vullnetit te popullit sovran, ne cmenyre
prejudikohet edhe subjekti i cili duhet ta miratoje ate
Kemi tri forma te miratimit te kushtetutes te bazuara ne sovranitetin popullor: nga populli, nga
organi i vecante (kuvendi kushtetuvenes) dhe nga organi legjislativ

10. Nga populli (me referendum) - siq ishte rasti me statutet e disa kolonive ne ameriken veriore me
rastin e pavaresimit te tyre, apo kushtetuten e disa kantoneve te vogla ne Zvicer si forme e vetme
e parashikuar me Kushtetute
Nga organi (kuvendi) kushtetutedhenes-zgjidhet drejteperdrejte vetem per ta kryer kete detyre.
Eshte zbatuar ne SHBA 1787, France 1793, RFPJ 1946, Bullgari 1879 dhe 1991. Ne kete menyre
nepermjet kualitetit te organit qe e miraton sigurohet edhe epersia e kushtetutes ne raport me
ligjet dhe aktet tjera juridike te cilat I nxjerr organi legjisltiv
Forma e trete, nga ana e organit te rendomte legjislativ (kuvendit), sipas procedures se vecante
dhe me shumice votash te kualifikuar qe dallohen nga procedura dhe shumica per nxjerrjen e
ligjeve. Per here te pare eshte zbatuar me Kushtetuten e Frances 1875, sot eshte forme dominante
e miratimit te kushtetutave
Gjate historise jane perdorur edhe forma te kombinuara. Me shpesh kemi kombinimin e formes
se trete me te paren, pra pas percaktimit te tekstit te kushtetutes nga organi legjisltiv, ai organ
eshte i detyruar ta nxjerr edhe ne referendum (Kushtetuta e Zvicres 1874, Irlandes 1937,
Frances1958, Turqise 1961, Spanjes 1978, Japonise 1946, Bullgarise 1991, Rumanise 1993. Ose
fakultativ (e Austrise 1920, BRSS 1936, Italise 1948, Sllovenise 1991
Menyra e ndryshimit te kushtetutes
ndryshimi i kushtetutës nënkupton ndryshimin e gjithë kushtetutës apo ndryshimin pjesërisht të
saj
Ndryshimi i kushtetutës kushtëzohet prej dy shkaqeve kryesore: e para, ҫdo kushtetutë ka dobësi,
të cilat më herët apo më vonë, vijnë në shprehje me rastin e zbatimit të saj në praktikë, dhe e
dyta, ҫdo kushtetutë pas një kohe të caktuar bie ndesh me ndryshimet shoqërore
Ndryshimi i kushtetutës spjegohet nëpërmjet qëndrimit se vullneti i popullit është i pakufizuar,
respektivisht se populli mund të ndryshojë kushtetutën pa asnjë kufizim.
Një pikëpamje të tillë shumë mirë e ka formuluar Zhan Zhak Rusoi, duke theksuar se populli
mund t’i ndryshojë ligjet që janë kundër shoqërisë, por vetëm sipas procedurës të cilët janë
sjellur më herët nga populli.
Në të drejtën kushtetuese ekzistojnë tre mënyra të ndryshimit të kushtetutës: ndryshimi i
kushtetutës me referendum nga ana e qytetarëve; ndryshimi i kushtetutës nga ana e organit
kushtetutvënës dhe ndryshimi i kushtetutës nga ana e organit legjislativ (parlamentit)
Teknika juridike për ndryshimin e kushtetutës: nëpërmjet ligjit kushtetues dhe amendamentit
kushtetues
Propozim për t’i hyrë ndryshimit të Kushtetutës të Republikës së Maqedonisë mund të paraqesin
Kryetari i Republikës, Qeveria, së paku 30 deputetë ose 150.000 shtetas

11. Vendim për t’i hyrë ndryshimit të Kushtetutës merr Kuvendi me shumicë prej dy të tretave të
votave nga numri i përgjithshëm i deputetëve. Projektin për ndryshimin e Kushtetutës e
përcakton Kuvendi me shumicën e votave nga numri i përgjithshëm i deputetëve dhe e vendos në
diskutim publik. Vendimin për ndryshimin e Kushtetutës e merr Kuvendi me shumicë prej dy te
tretave të votive nga numri i përgjithshëm i deputetëve
Për vendimin për ndryshimin e Preambullës, neneve për vetëadministrim local, nenit 131, cilësdo
dispozitë që ka të bëj me të drejtat e pjesëtarëve të bashkësive, përfshirë veçanërisht nenet 7, 8,
9, 19, 48, 56, 69, 77, 78, 86, 104 dhe 109, si dhe vendimin për shtimin e çfarëdo dispozite të re
që ka të bëj me përbajtjen e atyre dispozitave dhe neneve, do të jetë e nevojshme shumica prej dy
të tretave të votave nga numri i përgjithshëm i deputetëve, në të cilin rast duhet të ketë edhe
shumicën e votave nga numri i përgjithshëm i deputetëve të cilët u takojnë bashkësive që nuk
janë shumicë në Republikën e Maqedonisë
Kushtetutat e vetme te cilat kane ndaluar ndryshimin e vete kane qene Kushtetuta e Spanjes
(1812) dhe kushtetutat monarkiste te Greqise 1911 dhe 1952
Kushtetuta e SHBA nuk e ka ndaluar ndryshimin e saj, ajo eshte mjafte e matur dhe realiste
Kemi kushtetuta te cilat ndalojne ndryshimin vetem te disa dispozitave me te rendesishme si
p.sh. Ato qe kane te bejne me “frymen” karakterin e Kushtetutes (e Norvegjise 1814), ruajtjen e
sistemit republikan (Frances 1875, Italise 1948, Turqise 1961), mbrojtjen e sistemit monarkist
(Greqise 1952 dhe 1968), mbrojtjen e rregullimit federativ (Gjermanise 1949), mbrojtjen e
regjimit perfaqesues e parlamentar (Egjiptit 1930)
Disa kushtetuta ndalojne ndryshimin e vete vetem per nje periudhe kohore te caktuar (Frances
1791), ose vetem te nje dispozite te vet (Kushtetuta e SHBA qe ndalon ndryshimin e dispozitave
qe rregullojne te drejten e ardhjes se refugjateve ne kete vend deri ne vitin 1808
Procedura per ndryshimin e kushtetutes perbehet prej dy e me shume fazash (faza e iniciatives
dhe faza e miratimit) dhe zgjat me teper se ajo per nxjerrjen e ligjeve. Kerkohet shumica prej 2/3,
3/5 te votave te te gjithe deputeteve
Ndryshimi faktik- eshte pa u bërë ndryshimi formal i tekstit të kushtetutës
Ndryshimi faktik behet nëpërmjet dokeve kushtetuese, interpretimit të dispozitave të kushtetutës
nga ana e gjykatave (siq është rasti me praktikën e Gjykatës Supreme të SHBA-ve)
Ndryshimi faktik mund të bëhet edhe me anë të nxjerrjes së ligjeve kundërkushtetuese
Formë tjetër të ndryshimit të kushtetutës kemi kur kushtetuta shkilet hapur me vetëdije. Ajo
ndodhë kur grupe të caktuara apo grupe të interesit janë më të fuqishme se kushtetuta dhe e
drejta

12. Aktet me te cilat behet ndryshimi apo plotesimi i kushtetutes jane: ligji kushtetues dhe
amendamentet kushtetuese
Kemi edhe ndryshim faktik te kushtetutes (pa u bere ndryshimi formal i teksit te kushtetutes).
Kjo behet nepermjet dokeve kushtetuese, interpretimit te dispozitave te kushtetutes nga ana e
gjykatave (p.sh. Gjykata Supreme ne SHBA)
Ndryshimi faktik mund te behet edhe me nxjerrjen e ligjeve antikushtetuese (rasti i Serbise 1989-
1990) ku humbet cdo ndjenje dhe respekt per kushtetutshmerine
Ligjerata e peste
Preardhja dhe paraqitja e kushtetutave te shkruara
Aktet qe kane rregulluar materie kushtetuese i hasim qe nga shteti skllavopronar
Paraqiten qe nga Kina e Vjeter, Mesopotani, Egjipt. Kodi I Hamurabit (2000 vjet para epokes se
re, si rezultat I mendimit juridik te Babilonise), Ligji I shtate tabelave (450 para epokes se re, si
rezultat I mendimit juridik romak me te cilin rregullohen edhe ca liri te njeriut)
Ne kuptimin formal na paraqitet ne Greqin e Vjeter dhe Romen e vjeter
Aristoteli I pari perdori termin politeia (kushetuta) ne kuptim te nje traktati te posacem teoriko-
politik per rregullimin e poliseve greke
Aristoteli beri dallimin e nomoit (ligji I cili rregullonte ceshtjet sekundare per organizimin e
polisit) nga politea
Ne Romen e vjeter kemi constitutio (kushtetuta) nga I cili e ka preardhjen fjala kushtetute. Ishte
akt I posacem qe e nxirrte perandori romak
Ne mesjete perdoreshin termet “lex fundamentalis” me karakter te kushtetutes ngase
kosideroheshin si akte me te larta juridike se ligjet
Gjate mesjetes ne kuptimin e kushtetutes filluan te perdoreshin edhe termi “carta” dhe “statuto”,
si akte te mbreterve feudale me te cilat u jepnin privilegje qyteteve te caktuara, institucioneve
fetare, fisnikeve, etj (p.sh. Magna carta libertatum e mbretit Jan Pa Toke 1215 dhe Statuti i
Gulielm Pushtuesit
Nepermjet Magna carta libertatum mbreti u garantonte feudaleve angleze disa te drejta: caktimin
e tatimit nga Kuvendi I pergjithshem mbreteror jo nga mbreti, te drejten e mbrojtjes se prones
feudale nga nderhyrja kunderligjore e mbretit, te drejten e zgjidhjes gjyqesore te kontesteve me
mbretin, te drejten e pjesemarrjes se feudaleve ne kontrollin e zbatimit te Kartes, te drejten e
feudaleve ne kryengritje kunder mbretit nese ai nuk I perbahet kartes

13. Sot eshte pjese perberese e se drejtes pozitive ne Angli
Deri ne shek.XVII zhvillimi kushetutes ka qene I veshtirsuar per shkak te forcimit te
absolutizmit
Lufta per kushtetutshmeri ringjallet me borgjezine dhe aristokracine forcuar ku nxjerren disa
dokumenta:
Peticioni mbi te drejtat (1628)
Ligji mbi te drejtat (Bill of right 1688)
Habeas corpus act (1690)
Deklarata e Pavaresise (Declaration of independence-4 korrik 1776
Deklarata e te drejtave njerezore nga Tomas Xhefersoni (1776)
Deklarata mbi te drejtat e njeriut dhe te shtetasit ne France 1791-si rezultat i revollucionit
demokratik ne France
Paraqitja e kushtetutave te para te shkruara
Fjala kushtetute dhe kuptimi I saj jane veper e demokracise se qytet-shteteve greke
Constitution nga shteti romak kishte ndikim vendimtar ne nxjerrjen e kushtetutave te para ku ajo
nxirrej si akt me I larte politiko-juridik
Ne Angli Instrumenti I qeverisjes (The instrument of Government 1653) e cila konsiderohet si
kushtetute e pare ne historine e kushtetutshmerise. Si rezultat I fitores se qarqeve borgjeze me ne
krye Crmwell-in mbi mbretin. E miratoi Keshilli I oficereve te Cromvellit. Suprimohet monarkia
dhe vendoset republika ne Angli. Parlamenti eshte organ legjislativ dhe nuk mund te ushtroj
pushtetin kushtetutedhenes, ndarjen e pushtetit ekzekutiv nga ai legjislativ, zgjeron te drejten e
zgjedhjes, zbatohet per here te pare sistemi presidencial
Mirepo ende nuk ishin pjekur kushtet per tu zbatuar ky dokument sepse forcat feudale me
mbretin ende ishin te forta dhe nuk arriti te hy ne fuqi. Por ndikoj shume ne vendet tjera sidomos
ne amerike ku edhe iken atje forcat perparimtare te ndjekura nga Anglia, formuan koloni dhe
shpallen shtetet e pavarura nga metropola angleze
Erdhi deri te nxjerrja e Kushteutes se pare dhe te Deklarates mbi te drejtat e njeriut ne fat, liri e
mbrojtje nga tirania e shtetit Virxhinia (1776) te hartuar nga Tomas Xhefersoni
Nenet e konfederates 1778
Kushtetuta e SHBA 1787

14. Kushtetuta e Frances 1791 dhe e Montanjarit 1793
Kushtetuta e Polonise 1791
Kushtetuta e Suedise 1809, Spanjes 1812, Norvegjise 1819, Belgjikes 1832, Zvicres 1874,
Frances 1875
KUSHTETUTSHMERIA DHE
LIGJSHMERIA DHE FORMAT E
MBROJTJES SE TYRE
Pergatiti:
Dr.sc. Mersim Maksuti
(ligjerata e peste)
Paraqitja dhe zhvillimi i kushtetutshmerise
Fjala “kushtetutshmeri” perdoret ne dy kuptime: si “konstitucionalitet” dhe si
“konstitucionalizem”
Ne do te perdorim fjalen “kushtetutshmeri” per te kuptuar ekzistimin e kushtetutes se shkruar
apo jo te shkruar si dhe institucionalzimin e rregullimit politik te shoqerise dhe respektimin e
rregullave dhe normave juridike
Konstitucionalizmi na paraqitet si kerkese e borgjezise liberale per institucionalizimin e
shoqerise me dokument te shkruar
Lufta per kushtetutshmeri shpesh here ka pesuar kriza
Kjo ka ndodhe ne prage te luftes se Pare dhe te Dyte Boterore si dhe pas luftes se Dyte Boterore
si rezultat i forcimit te tendencave autokratike, militariste dhe atyre socialiste
Per tejkalimin e krizes se kushtetutshmerise nevojitej angazhimi i mekanizmave nderkombetar si
dhe lufta e brendshme e forcave demokratike dhe shkences juridike e politike
Kuptimi i kushtetutshmerise
Kuptimi pozitivisto-juridik me kushtetutshmeri nenkupton pajtueshmerine me kushtetute te te
gjitha akteve me te ulta nga ajo
Ne kete kuptim kushtetutshmeria trajtohet si parim juridik statik, duke mos e respektuar
funksionalitetin e saj

15. Format e kushtetutshmerise juridike jane: formale dhe materiale
Ne kuptimin politik me kushtetutshmeri kuptojme zbatimin e kufizimeve dhe te masave
mbrojtese ne ushtrimin e pushtetit politik, te cilat kane per qellim ta evitojne mundesine e
arbritrarizmit, tejkalimit te autorizimeve, konflikteve, etj.
Kushtetutshmeria ne kuptimin politiko-juridik nenkupton ekzistimin e rregullave themelore
(kushtetuese) shoqerore, ne baze te te cilave institucionalizohet sistemi politik dhe organizohet,
ushtrohet dhe kufizohet pushteti politik, garantohen lirite dhe te drejtat e njeriut dhe te shtetasit,
nenkupton ekzistimin e rendit juridik te mbeshtetur ne harmonin e ndersjellte te akteve juridike
dhe pajtueshmerine e tyre me kushtetuten
Per te siguruar realizimin e kushtetutshmerise si parim politik, duhet te ekzistojne edhe format
juridike adekuate si qe jane: kushtetuta e shkruar dhe e forte, gjykatat e pavarura dhe stabile, si
dhe instrumente te tjera
Faktore tjere ne sendertimin e kushtetutshmerise jane: organizimi i pushtetit mbi parimin e
ndarjes se tij, raportet e shendosha midis pozites dhe opozites, zbatimi i “rregullave te lojes
politike” ne punen e organit perfaqesues, kultura dhe vetedija e shtetasve, opinioni publik aktiv,
kultura politike, niveli i larte i arsimimit, normat morale, etj
Parimi i ligjshmerise
Parimi i ligjshmerise nenkupton pajtueshmerine e akteve materiale me te gjitha aktet juridike qe
kane te bejne me to, perkatesisht pajtueshmerine e te gjitha akteve juridike me te ulta me ligjin
Ligjshmeria nenkupton sundimin e se drejtes si negacion i arbitraritetit te pushtetit
Ligjshmeria nenkupton ekzistimin e raporteve te ligjshme midis pushtetit dhe shtetasve,
ushtrimin e pushtetit publik si sherbim publik
Parimi i ligjshmerise vjen ne shprehje ne punen e organeve te adminstrates shteterore dhe atyre
gjyqesore dhe kufizimi i tyre me normat te pergjithshme
Kontrolli i ligjshmerise se akteve te organeve te administrates dhe atyre gjyqesore, organizohet
brenda hierarkise se ketyre organeve
Kontrolli nga ana e gjykatave te rregullta (Angli) dhe atyre speciale (France)
Parimi i sundimit te se drejtes (Shteti ligjor)
Shteti ligjor perfshin ne vete teresine e parimeve juridike-politike me te cilen sigurohet sundimi i
ligjit ne shoqeri
Sundimi i ligjit, nenkupton superioritetin e ligjit ndaj qytetareve dhe ndaj vet shtetit, si autore te
tij

16. Sheti ligjor nenkupton sigurine individuale dhe kolektive te qytetareve dhe funksionimin
demokratik te pushtetit shteteror, kufizimin juridik te arbitraritetit te pushtetit nepermjet
garancive ligjore sigurise dhe te lirise se njeriut
Instituionet demokratike dhe ligjore shprehen permes tre atributeve themelore:
- legjitimitetit
- autoritetit, dhe
- fuqise politike
Elementet e shtetit ligjor
Kushtetutshmeria dhe ligjshmeria
Barazia para ligjit dhe parimi i mos diskriminit
Lirite dhe te drejtat e qytetarit dhe te minoriteteve
Ndarja dhe kufizimi i pushteteve
Gjyqesia e pavarur (pavaresia e gjyqesise nga legjislativi dhe ekzekutivi, depolitizimi i gjykatave,
zgjedhja e gjyqtareve me afate te gjata, financimi I pavarur, respektimi i procedura gjyqesore
dhe paanshmeria e gjyqtareve)
Depolitizimi i administrates shteterore
Shoqeria civile
Mbrojtja e prones dhe pasurise se qytetareve
KONTROLLI
DHE MBROJTJA E KUSHTETUTSHMERISE
Pergatiti:
Dr.sc. Mersim Maksuti
(ligjerata e gjashte)
Sistemet e kontrollit dhe te mbrojtjes se kushtetutshmerise
Qysh ne Kinen e vjeter, poliset greke, etj, na paraqiten forma te mbrojtjes se rregullave
ekzistuese

17. Kontrolli dhe mbrojtja e kushtetutshmerise lidhen me paraqitjen e kushtetutave te shkruara, ku
perbajne rregulla qe duhet t’ i perbahet edhe organi perfaqesues dhe se rendi juridik duhet t’i
nenshtrohet rendit kushtetues si me i larte
Kushtetutshmeria eshte rezultat i garantimit te lirive dhe te drejtave te njeriut, e ne SHBA edhe i
struktures federative
mospajtimet paraqiten rreth llojit te garancive dhe organit autoritativ qe do te autorizohej te
vleresoj pajtueshmerine e ligjeve
Ne teorin kushtetuese krahasuese na paraqiten tre sisteme te kontrollit te kushtetutshmerise se
ligjeve dhe akteve tjera juridike: nga organi legjislativ, organi i vecante kushtetues ose politik
dhe nga gjykatat (te rregullta ose kushtetuese)
Kontrolli dhe mbrojtja e kushtetutshmerise nga ana e organit legjislativ
Vetem organi legjislativ (si “organ me i larte i pushtetit” eshte kompetent te vleresoj
pajtueshmerine e ligjit te vete me kushtetuten (karakteristik per vendet me kushtetute te bute dhe
jo te qe- zbatuar ne ish vendet socialiste)
Shtetet socialiste mbeshteteshin ne parimin e unitetit te pushtetit dhe“centralizmit demokratik” si
rezultat edhe i ndikimit te partise komuniste
Pas rrenimit te sistemit socialist ne keto vende zbatohet mbrojtja e kushtetutshmerise nepermjet
gjykatave kushtteuese
As ne Angli asnje organ juridikisht nuk mund te refuzoj zbatimin e ndonje ligji me arsyetimin se
dispozitat e tij jane ne kundershtim me kushtetuten
Edhe Franca qe nga viti 1789, ka ushtruar sistem te ketille te kontrollit te kushtetutshmerise
Kontrolli dhe mbrojtja e kushtetutshmerise nga ana e organit te vecante kushtetues ose politik
Kontrollin dhe mbrojtjen e kushtetutshmerise e ushtron nje organ i vecante jashte parlamentit,
qeverise dhe organeve gjyqesore
Forme e ketille ka qene “Cenzori” ne Pensilvani gjate she.XVIII, qe shpejt suprimohet dhe me
teper mbetet si ide e Franklinit
Ne France ne vitin 1793, u propozua “Juria e Madhe Kombetare” si “garanci e shtetasve kunder
shkeljes te se drejtave dhe lirive te tyre nga ana e organit legjislativ dhe te qeverise”.
Me kushtetuten e vitit 1852 Senati (80 anetare) si organ politik ushtronte kete funksion

18. Edhe kushtetuta e Frances e vitit 1958 i mbeti besnik formes se ketille per mbrojtjen e
kushtetutshmerise nepermjet Keshillit Kushtetues (Conseil Constitutionel). Sistemin e kontrollit
ngjajshem e hasim edhe ne Algjeri me Kushtetuten e vitin 1963, ne ish RDGJ
Keshilli Kushtetues ne France
Nuk eshte organ as thjesht politik, as organ gjyqesor, por organ special ku pervec tjerash zgjidh
konfliktet midis pushtetit legjislativ dhe atij administrativ dhe siguron epersine e kushtetutes ndaj
akteve te organit legjislativ
Perbehet prej 9 anetaresh me mandat prej 9 vjetesh dhe nuk mund te rizgjedhen. Cdo te tretin vit
zgjedhet 1/3 e anetareve te tij. Anetaret e Keshillit zgjedhen nga Kryetari i Republikes (tre),
Kryetari i Kuvendit Kombetar (tre) dhe Kryetari i Senatit (tre). Pervec tyre, anetare te perjetshem
jane edhe kryetaret e Republikes qe kane mbet gjalle
Kryetarin e Keshillit e emron Kryetari i Republikes.
Ky organ vepron edhe si gjykate kushtetuese
Keshilli Kushtetues ne France ushtron keto funksione: kontrollin e kushtetutshmerise se akteve te
Parlamentit, zgjidh kontestet lidhur me zgjedhjen e deputeteve e te senatoreve, kontrollon
rregullsine e zgjedhjes se Kryetarit te Republikes, kontrollon rregullsin e referendumit, shpall
rezultatet e tij dhe intervenon ne rastet e parashikuara me kushtetute
Vendimet e tij jane perfundimtare te ekzekutueshme dhe te detyrueshme per te gjithe
Sistemi i kontrollit dhe i mbrojtjes gjyqesore te kushtetutshmerise
Ushtrohet nepermjet:
gjykatave te rregullta
nepermjet gjykatave te posacme -gjykatave kshtetuese
Kontrolli dhe mbrojtja e kushtetutshmerise nga ana e gjykatave te rregullta
Per here te pare zbatohet ne SHBA me Kushetuten e vitit 1787
Shkendijat e para te kesaj forme i hasim me heret, ne kontrollin e akteve te kuvendeve te
kolonive angleze me kartat e kolonive ne shkallen e pare nga gjykatat koloniale, ndersa ne
shkallen e dyte nga Lordi per tregti dhe koloni
Ne Portugali ne pajtim me Kodin e Filipit
Kontrolli gjyqesor i kushtetutshmerise ne SHBA ka pasur ndikim ne shume vende te botes

19. Ne fillim ne SHBA ka pasur dilema a duhet te ekzitoje kjo forme e kontrollit te
kushtetutshmerise (si kundershtar Xhefersoni, Xhksoni, Linkolni, Teodor dhe Franklin Ruzvelti,
etj)
Neni III, kaptina I, e Kushtetutes se SHBA-ve te vitit 1787, rregullon poziten e Gjykates
Supreme ne SHBA
Ne sistemin gjyqesor ne SHBA ndikim te fuqishem ka pas e drejta zakonore angleze, si rezultat i
praktikes gjyqesore, qe vjen ne shprehje edhe ne amendamentin e VII (1791)
E drejta zakonore paraqet faktor kufizues edhe per Kongresin
Ushtrimi i kontrollit te kushetutshmerise dhe ligjshmerise se akteve juridike njihet si kontroll
gjyqesor (judicial review)
Doktrina judicial review mbeshtetet ne keto parime:
- kushtetuta paraqet aktin me te larte ne Federate, pra edhe aktin me te lart per pushtetin
legjislativ dhe cdo pushtet tjeter
- pushteti legjislativ, administrativ dhe ai ekzekutiv eshte I kufizuar dhe buron vetem nga
dispozitat e Kushtetutes
- gjyqtaret ne praktiken e tyre duhet te mbeshteten ne dispozitat e Kushtetutes, ku kane
per detyre qe aktet e pushtetit legjislativ dhe ekzekutiv po qe se jane ne konflikt me Kushetuten,
t’i harmonizojne me te
Sistemi gjyqesor ne SHBA
Gjykatat Federative
Gjykatat e njesive federale (States Courts)
Me ligjin mbi judikaturen (The Judiciary Act) 1789 jane caktuar:
- gjykatat e rangut federativ,
- gjykatat krahinore te Federates,
- gjykatat federative te apelacionit
- Gjykata Supreme e SHBA-ve
Gjykata Supreme perbehet prej nente gjyqtareve

20. Ajo shqyrton edhe ceshtjet kontestuese si ceshtje politike, siq jane kontesti midis pushtetit
legjislativ dhe ekzekutiv, midis organeve federative dhe atyre te njesive federale, midis vete
njesive federale, midis shtetit dhe nacionaliteteve te ndryshme, etj
Nepermjet doktrines Judicial review kjo gjykate i ka dhene vetes te drejte te vleresoj edhe
pershtatshmerine e amendamenteve kushtetuese
John Marshall-I: “Kushtetute eshte ajo qe thote Gjykata Supreme”
Kontrolli dhe mbrojtja e kushtetutshmerise nga ana e gjykatave te rregullta ne federaten Zvicrane
Kemi forme te kombinuar ku, perpos Kuvendit Federativ kontrollin e kushtetutshmerise e
ushtrojne edhe Gjykata Federative si gjykata te rregullta
Kuvendi federativ ushtron kontrollin preventiv te kushtetutave te kantoneve:
- jep pelqimin e miratimit te kushtetutave te kantoneve
- vendos lidhur me konfliktin per kompetence midis organeve federative, pushtetit
federativ dhe atij kantonal, midis vete kantoneve, etj
Kontrolli dhe mbrojtja e kushtetutshmerise nga ana e gjykatave kushtetuese
Per here te pare paraqitet ne Austri ne vitin 1920, si rezultat i federalizmit austiak dhe autorit te
Kushtetutes se Austrise (1920) Hanzs Kelzenit
Cekosllovakia me Kushtetuten e vitit 1920
Spanja me Kushtetuten e vitit 1931
Pas luftes se Dyte Boterore: Italia 1948, Gjermania 1949, perseri Austria 1945, Turqia 1961,
RSFJ 1963, Cekosllovakia 1968
Modeli austriak i mbrojtjes se kushtetutshmerise dhe ligjshmerise
1920 u paraqit ndersa me 1929 dukshem u persos
Sipas Kushtetutes se Austrise ne Fuqi Gjykata Kushtetuese perbehet: kryetarit, nenkryetarit, 12
gjyqtareve dhe 6 zevendesve. Kryetarin, nenkryetarin, gjashte gjyqtare dhe tre zevendes I
emeron Kryetari I Republikes me propozimin e Qeverise Federative. Gjashte gjyqtaret e tjere dhe
tre zevendesa I emron Kryetari I Republikes ne baze te propozimit te dhomave te Kuvendit (tre
gjyqtare dhe dy zevendesa I propozon Keshilli Kombetar dhe tre gjyqtare dhe nje zevendes I
propozon Bundesrati)
Kompetencat e Gjykates Kushtetuese ne Austri jane:
Kontrollin e kushtetutshmerise se ligjeve dhe akteve nenligjore

21. Vendos per konfliktin per kompetence midis federates dhe njesive federative (vendeve)
Midis njesive federale, zgjidh kontestet kur me to eshte cenuar Kushtetuta dhe ligji federativ nga
ana e organeve me te larta shteterore
Vendos perkitazi me padite kunder Kryetarit te Republikes per shkeljen e Kushtetutes, kunder
anetareve te Qeverise dhe organeve tjera federative dhe qeverive te njesive federale, kunder
governatoreve dhe zevendesve te tyre per shkeljen e ligjit dhe akteve nenligjore
Kontrollon kushtetutshmerine e procesit zgjedhor
Lirite dhe te drejtat e njeriut e te shtetasit
pergatiti:
Dr.sc. Mersim Maksuti
(ligjerata e shtate)
Paraqitja dhe zhvillimi i Institucionit te lirive dhe te drejtave te njeriut e te shtetasit
Magna carta libertatum 1215
Peticioni mbi te drejtat (Petition of Rights) 1628
Habeas Corpus Act 1679
Ligji mbi te drejtat (Bill of Rights) 1689
Deklarata e Virxhinise 1776
Deklarata e Pavaresise se SHBA-ve 1776
Deklarata e te drejtave te njeriut dhe te shtetasit ne France 1789
Deklarata e (Montanjarit) e te drejtave te njeriut dhe te shtetasit 1793
Deklarata e te drejtave te popullit punonjes dhe te eksploatuar (e miratuar nga Kongresi i
Sovjeteve, 24 janar 1918)
Qendrimi i kushtetutes ndaj institucionit te lirive dhe te drejtave te njeriut dhe shtetasit
Kushtetuta e SHBA 1787 nuk ka perbajtur dispozita mbi lirite dhe te drejtat e njeriut
15 dhjetor 1791 hyn ne fuqi dhjete amendamentet e para mbi lirite dhe te drejtat e njeriut (te
propozuar nga Tomas Xhefersoni)

22. Kushtetuta e Frances 1791 dhe te tjerat (pervec asaj te vitit 1875), e ka marre ne teresi ne
preambull Deklaraten mbi te drejtat e njeriut 1789
Lirite dhe te drejtat e njeriut garantohen edhe ne tekstin normativ te kushtetutes (qysh nga
Kushtetuta e Vajmarit 1919)
Rregullimi kushtetues i lirive dhe te drejtave te njeriut eshte praktikuar edhe ne vendet socialiste
Vendet ne tranzicion edhe keto proklamojne dhe garantojne lirite dhe te drejata e njeriut me
kushtetutat e tyre
Lirite dhe te drejtat e njeriut ne te drejten nderkombetare
Karta e Organizates se Kombeve te Bashkuara proklamon dhe garanton lirite dhe te drejtat e
njeriut
Karta percakton organet qendrore qe do te kujdesen per sendertimin ne praktike te lirive dhe te
drejtave te njeriut: Asanbleja e Pergjithshme dhe Keshilli Ekonomik
Me 10 dhjetor 1948 (ne Paris) nxjerret Deklarata e pergjithshme per te Drejtat e Njeriut, ne te
cilen theksohet se: “njohja e dinjitetit dhe te drejtave te barabarta dhe te patjetersueshme te te
gjithe anetareve te familjes se njerezimit eshte themeli i lirise, i drejtesise dhe i paqes ne bote, se
mosrespektimi ose shkelja e te drejtave te njeriut ka sjell veprime barbare; se liria e fjales dhe e
bindjes dhe lirimi nga frika e skamja jane aspiratat me te larta te cdo njeriu, dhe se mbrojtja e te
drejtave te njeriut me rendin juridik duhet te siguroj qe njeriu te mos jete detyruar qe si
rrugedalje te kete kryengritjen kunder tiranive dhe shtypesve”
Deklrata nuk ka forcen e traktatit nderkombetar dhe nuk parasheh sanksione
23 mars 1976 hyn ne fuqi: Pakti nderkombetar mbi te drejtat qytetare dhe politike
3 janar 1976 hyn ne fuqi: Pakti nderkombetar mbi te drejtat ekonomike, sociale dhe kulturore
dhe Protokollin opcional ne Paktin nderkombetar mbi te drejtat civile dhe politike
Keto pakte perbajne edhe te drejten e popujve per vetevendosje dhe te drejtat e pakicave
1950 anetaret e Keshillit Evropian kane nenshkruar Konventen mbi te Drejtat dhe Lirite
Themelore te Njeriut
Konventa ka siguruar edhe mekanizma politik e gjyqesor per respektimin e obligimeve dhe
organet per ushtrimin e kesaj detyre: Komisionin Evropian per te Drejtat e Njeriut dhe Gjykaten
Evropiane per te Drejtat e Njeriut
Mbrojtja kushtetuese-juridike e lirive dhe e te drejtave te njeriut e te shtetasit
Gjykatat kushtetuese

23. Gjykatat e rregullta (SHBA)
Normat kushtetuese qe garantojne lirite dhe te drejtat e njeriut duhet te jene drejteperdrejte te
zbatueshme
Te sigurohen mjetet e domosdoshme juridike: barazia e plote para procedurave te organeve
gjyqesore dhe te atyre te administrates, e drejt e ankeses, kushtetutshmeria dhe ligjshmeria, etj
Klasifikimi i lirive dhe te drejtave te njeriut
Lirite dhe te drejtat personale
Lirite dhe te drejtat politike
Lirite dhe te drejtat ekonomike-sociale dhe kulturore
Lirite dhe te drejtat personale
-E drejta ne jetese-
askush nuk mund të vendos për jetësgjatësin dhe mënyrën e jetesës së tij, përveҫ se me rastin e
shqiptimit të dënimit më të rëndë-dënimit me vdekje
Një personi të caktuar mund t’i merret jeta në vetëmbrojtje të domosdoshme nga personi i cili
përdorë dhunë
Polici ka të drejtë të përdori armën e zjarrit për të mbrojtur jetën e qytetarëve, të zbrapsi sulmin e
drejtëpërdrejtë që rrezikon jetën e tij, të zbrapsi sulmin mbi ndonjë objekt apo personalitetin që
mbron, të pengojë ikjen e kryerësit të veprës së rëndë penale apo të pengojë ikjen e të burgosurit
Konventa Evropiane (1950) ndalon denimin me vdekje
Konventa lejon parashikimin e dënimit me vdekje nga shtetet vetëm për veprat e kryera gjatë
kohës së luftës apo me rastin e ndonjë rreziku të drejtëpërdrejtë ushtarak
Konventa ndalohen ekstradimin e personave në vendet ku zbatohet dënimi me vdekje
përdorimi i dhunës nuk guxon asesi të keq përdoret
E drejta në mosdiskriminim
E drejta në mosdiskriminim nënkupton të drejtën e njeriut në barazi në sferën e lirive dhe të
drejtave të njeriut, pa dallim për nga gjinia, raca, ngjyra e lëkurës, përkatësia kombëtare, dallimi
social, përkatësia politike e fetare, pasurisë ekonomike si dhe gjendjes së përgjithshme
Kjo e drejtë gjithashtu nënkupton dhe të drejtën për barazi para Kushtetutës dhe ligjeve
Sa respektohet e drejta në mosdiskriminim në Republikën e Maqedonisë?

24. Presupcioni (presupozimi) i fajësisë së qytetarit
shprehet në qëndrimin se:
“Askush nuk mund të dënohet për vepër e cila para se të jetë kryer nuk ka qenë e dënuar me ligj
apo akt tjetër si vepër e dënueshme dhe për të cilën nuk ka qenë i parapa dënimi (nullum crimen,
nulla poena, sine lege) ;
personi i akuzuar për vepër penale do të konsiderohet i fajshëm derisa fajësia e tij nuk do të
konstatohet me vendim të plotëfuqishëm gjyqësor;
personi i cili në mënyrë të paligjshme është privuar nga liria, arrestuar apo është gjykuar jo në
bazë të ligjit ka të drejtë në kompezimin e dëmit apo të drejta të tjera të përcaktuara me ligj;
askush nuk mund të gjykohet përsëri për vepra për të cilat ka qenë i gjykuar, dhe as për ato që
është sjell vendim i plotëfuqishëm gjyqësor;
veprat penale dhe sanksionet mund të përcaktohen vetëm me ligj”
E drejta në mbrojtje
nënkupton të drejtën e garantuar me kushtetutë të qytetarit për mbrojtje në procedurat para
organeve shtetërore sidomos me rastin e përcaktimit të paraburgimit
ndihma juridike (avokatura) vjen në shprehje me rastin e zhvillimit të procedurave të caktuara,
duke filluar nga parashtrimi i kërkesës së caktuar, që nënkupton argumentimin juridik të saj,
prezentimin e fakteve dhe dëshmive relevante gjatë zhvillimit të procedurës, ngritjen e ankesës
kundër vendimit të shkallës së parë si dhe ndërrmarrjen e veprimeve tjera në pajtim me ligjet
qoftë në aspektin material apo formal
E drejta në liri
Migel De Servantes e konsideronte dhe vlerësonte lirinë, ngjajshëm si Sokrati: “Me te nuk mund
të krahasohen as pasuritë që i fsheh toka, as ato që i fsheh deti; për lirinë dhe për nderin, mund
dhe duhet të sakrifikohet dhe jeta, dhe e kundërta privimi nga liria është e keqja më e madhe, që
mund tu ndodhi njerëzve”
E drejta në liri nënkupton të drejtën e njeriut në lirinë e lëvizjes, lirinë e veprimit dhe lirinë e
sjelljes
Xhon Akton “Liria është ligji më i lartë. Ajo mund të kufizohet vetëm me më shumë liri”
Liria e njeriut mund të kufizohet vetëm me vendim gjyqësor, nën kushtet dhe procedurën e
parapa me ligj. Kufizimi i lirisë, vjen në shprehje nëpërmjet masës së paraburgimit
Sipas Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë, paraburgimi ushtrohet nën këto kushte:

25. e para, personi i privuar nga liria duhet menjëherë të informohet për shkaqet e privimit të tij;
e dyta, personi medoemos duhet të njohtohet me të drejtat e tij dhe nga ai nuk mund të kërkohet
të japi deklarata;
e treta, personi ka të drejtë në mbrojtje në procedurat policore dhe ate gjyqësore;
e katërta, personi i privuar nga liria, duhet menjehërë dhe më vonë deri në 24 orë nga momenti i
privimit nga liria, të nxjerret para gjykatës, e cila pa shtyerje do vendosi për ligjshmërinë e
privimit nga liria, dhe
e pesta, paraburgimi deri në ngritjen e aktit të akuzës mund të zgjasi, me vendim të gjykatës, më
së shumti 180 ditë nga dita e paraburgimit
E drejta e jetes personale private (e privatesis)
nënkuptojmë të drejtën e njeriut që të mos trazohet në jetën e tij personale dhe familjare,
jovetëm me rastin e indiskrecionit, bastisjes së gjërave personale, por edhe nga mbrojtja gjatë
përgjimit të telefonit dhe të bisedave të tjera, mbrojtjen nga publikimi i “ngjarjeve nga e kaluara”
e cila i fyen interesat morale, sekretin personal etj.
Ajo ҫka nuk i përket syve dhe veshëve të huaj- d.m.th., sikur as që ekziston. Ky është “ligji më i
shenjtë i sjelljes së njeriut” – theksonte Xhon Golsvordi
Pacenueshmeria e baneses
mund të kufizohet vetëm me vendim gjyqësor kur është në pyetje zbulimi apo pengimi i veprave
penale apo mbrojtjes së shëndetit të njerëzve
Gjatë bastisjes së banesës ka të drejtë të marrë pjesë edhe pronari i banesës, apo anëtari i
familjes, respektivisht përfaqësuesi i tij, ndërsa bastisja mund të bëhet vetëm me praninë e dy
dëshmitarëve
personi zyrtar mund të hyjë në banesën e huaj apo hapësirat tjera edhe pa vendim të organit
kompetent dhe të kryej bastisjen edhe pa prezencën e dëshmitarëve, nëse kjo është e
domosdoshme për kapjen e drejtëpërdrejtë të kryerësve të veprave penale apo për sigurinë e
njerëzve dhe pasurisë, apo nëse është e qartë se në tjetër mënyrë nuk mund të sigurohen faktet në
procedurën penale
Me jetën private Gjykata Evropiane nënkupton integritetin fizik dhe moral të personit, duke
përfshirë dhe jetën seksuale
Liria e qarkullimit dhe e zgjedhjes se vendbanimit

26. Ajo mund të kufizohet vetëm me ligj, dhe në këto raste kur është e nevojshme: e para, për
sigurinë e një shteti (vendi); e dyta, për udhëheqjen e procedurës; dhe e treta, për mbrojtjen e
shëndetit të njerëzve
Konventa Evropiane: “Çdo person i cili ligjërisht ndodhet në territorin e një shteti ka të drejtë
lirishtë të qarkullojë në të dhe të zgjedhi vendin e banimit. Çdo person është i lirë që lirishtë të
lëshojë ҫdo vend, duke përfshirë dhe vendin e tij”.
E drejta e shtetësisë
E drejta e shtetësisë do të thotë e drejta e qytetarit të jetë shtetas i një vendi të caktuar,
respektivisht e drejta që të vendosi lidhje juridike me shtetin në të cilin jeton dhe punon
Mbi bazën e kësaj lidhjeje, qytetari bëhet subjekt i lirive, të drejtave dhe detyrimeve të
përcaktuara sipas akteve interne dhe marrëveshjeve e konventave ndërkombëtare
Shtetësi në RM fitohet: e para, në bazë të shtetësisë së prindërve apo lidhjes së gjakut (jus
sanguinis); e dyta, në bazë të lindjes (jus soli); e treta, në bazë të natyralizimit (jus domicile-të
vendbanimit) dhe e katërta, në bazë të marrëveshjes ndërkombëtare
Lirite dhe te Drejtat Politike
dhe
Social-Ekonomike
Lirite dhe te drejtat politike
Liria e te menduarit
Liria e ndergjegjes
Liria e besimit
E drejta e zgjedhjes
Liria e bashkimit
Liria e fjales,
Liria e shtypit
E drejta e barazise
E drejta e shprehjes se perkatesise nacionale
E drejta e peticionit

27. E drejta e zgjedhjes
E drejta e zgjedhjes
mund te jete:
aktive dhe pasive
Liria e bashkimit
Partite politike
Sindikatat
Ne vendet jodemokratike eshte shpallur si “komplot ndaj sistemit”
Cka jane partite politike?
Liria e te menduarit
Galileo Galileu kunder “saktesise se dogmes fetare se bota nuk sillet” eshte pergjigjur duke
pranuar vdekjes se “Megjithate rrotullohet”
Spinoza angazhohej per lirine e mendimit e te fjales si e drejte natyrore dhe e patjetersueshme:
“konsiderohet i dhunshem ai sundim qe perpiqet ta shtrij pushtetin e vet edhe ne mendime”
Liria e ndergjegjes (e percaktimit) te njeriut
Nenkupton te drejten e njeriut ne integritet te brendshem moral dhe ne shprehjen e ndjenjave dhe
te botekuptimeve personale ne pajtim me ate integritet
Disa teoricien e identifikojne me lirine e besimit
Liria e besimit
Nenkupton te drejten e individit per te besuar nje fe, ose nje tjeter, ose per te mos besuar asnje,
si dhe lirisht te shpreh bindjet e veta fetare…
Xhon Loku shkroi Letren per tolerancen ne te cilen ia mohonte kishes nderhyrjet ne punet e
kesaj bote dhe perdorimin e forces per realizimin e misionit te saj
Liria e shtypit
Nenkupton te drejten e nxjerrjes, se gazetave, revistave dhe publikimeve tjera, ne te cilat shtetasit
shprehin publikisht mendimet, pikpamjet e tyre mbi ceshtjet e ndryshme politike, shoqerore,
ekonomike, sociale, etj
Sot gezojne epitetin e “pushtetit te katert”

28. Liria e fjales, e tubimit dhe e grumbullimit publik
E drejta ne barazi
“Te gjithe jane te barabarte para ligjit”
Ne vendet jodemokratike nuk perfillet ndaj pjesetareve te nacionaliteteve “joshtetformuese”
Te drejtat sociale-ekonomike
E drejta e pronesise
Liria e punes
E drejta per pune
E drejta ne orar te kufizuar
E drejta ne sigurim social
E drejta e shkollimit
E drejta e pronesise
Liria e punes
Disa kuptime:
- te drejten e shtetasit qe lirisht ta zgjedh profesionin dhe punen
- mohimin e punes me dhune, mohimin e lidhshmerise se njeriut per territorin e caktuar
ku duhet te punoje
- barazia e shtetasve me rastin e punesimit “Cdo vend pune dhe cdo funksion ne shoqeri
eshte i arritshem, ne kushte te barabarta, per secilin shtetas”
- E drejta per pune
- E drejta ne orar te kufizuat te punes
- Te drejtat ne baze te sigurimit social
- E drejta per shkollim
Te drejtat tjera kushtetuese

29. E drejta e shtetesise
E drejta e trashigimise
Mbrojtja e nenes dhe e femijes
Familja dhe martesa
Planifikimi i familjes
E drejta e ambientit te shendosh
E drejta ne banese
Te drejat e te huajve, etj
Detyrat e shtetasve
Obligimin ushtarak
Respektimin e kushtetutes dhe ligjit
Pagimin e tatimit, etj
Shteti dhe sistemet e organizimit te pushtetit
Pergatiti:
Dr.sc. Mersim Maksuti
(ligjerata e dhjete)
Kuptimi i shtetit
“shtet” ne shumicen e gjuheve buron nga fjala latine “status”
Frengjisht - “etat”; italisht - ”stato”; anglisht – “state”; spanjisht – “estado”; gjermanisht –
“staat”, shqip – “shtet”.
Keto terma paraqiten nga sh.XVI
Teorite mbi paraqitjen e shtetit
Teorite patriarkale
Teoria mbi preardhjen e mbinatyrshme (nga Perendia) te shtetit
Teorite biologjike organistike

30. Teorite mbi kontraten shoqerore
Teorite e dhunes (forces)
Teorite funksionaliste (si organizate per ushtrimin e funksioneve te caktuara brenda sistemit
social)
Teoria marksiste- organizate e dhunes
Termi “shtet” ne kuptimin e ngushte nenkupton aparatin shteteror (teresine e organeve
individuale dhe kolegjiale me raporte hijerarkike, si teresi te individeve-nepunesve qe punojne ne
ato organe
Ne kuptimin e gjere me “shtet” kuptojme tere shoqerine te perfshire ne nje organizem shteteror,
d.m.th. jo vetem aparatin shteteror, por edhe territorin dhe banoret nen pushtetin shteteror te nje
vendi
Tipet dhe format e shtetit
Sipas marredhenieve ne prodhim dhe perbajtja klasore kemi: shtetin skllavo-pronar, feudal,
kapitalist dhe proletar
Heredoti flet per: monarkine, aristokracine dhe demokracine
Aristoteli pohon ka forma te “drejta” te shtetit: monarkine, aristokracine dhe “politine”, ndersa
“jo te drejta”: tiranine, oligarkine dhe demokracine
Monteske i ndan sistemet politike: ne republike, monarki dhe despoti
Format e shtetit
ne skllavopronari: monarkite skllavopronare (Egjipti, Babilonia, Asiria, Persia, Roma);
demokracia sklavopronare (Athina) dhe aristokracia sklavopronare (Sparta)
Shteti feudal ka keto forma: monarkia feudale, monarkia perfaqesuese e rendeve (kastave),
republika feudale (qytetet mesjetare te evropes: Venediku, Firenca, Gjenova)
Shteti borgjez paraqitet ne forme te monarkise kushtetuese (Anglia, Holanda, Belgjika,
Danimarka, Suedia, Norvegjia, Spanja) dhe republikes demokratike (SHBA, Franca, Italia, etj)
Midis dy luftera boterore: shteti fashist-totalitar (Italia-1922, Gjermani 1933, Spanje, Portugali,
etj)
Vendet socialiste: republika socialiste (shtete totalitare)
Shtetet e tranzicionit: republike demokratike (ngjajshme me sistemin borgjez)

31. Pushteti shteteror
Shteti eshte organizate e cila mbeshtetet ne nenshtrimin e popullit, ne territorin e caktuar,
pushtetit te saj me te larte
Shteti ka elementin specifik, qe eshte pushteti i tij, si raport urdherues, ku njeri (apo me shume
nga ta) urdheron, ndersa te tjeret i nenshtrohen atyre urdherave. Domethene, ne kufijte e territorit
shteteror, pushteti shteteror eshte pushtet me i larte, pushtet sovran, te cilit i nenshtrohen te gjitha
pushtetet e tjera
Atributet e pushtetit shteteror
Pavaresia (brendshme dhe e jashtme), nenkupton mundesin juridike te shtetit qe, me vendimin e
vet, ta caktoje kornizen e kompetences dhe te aktivitetit te vet dhe te ndermare te gjitha masat per
t’u mbrojtur
Kontinuiteti
Pandashmeria
Legjitimiteti i pushtetit shteteror
Legjitimiteti dallon nga legaliteti
Legjitim eshte pushteti i vendosur me vendimin e shumices se popullit
Legaliteti nenkupton organizimin dhe punen e institucioneve dhe bartesve te pushtetit ne pajtim
me ligjin ne fuqi
Maks Veberi dallon tre tipe ideale te pushtetit: pushtetin racional-ligor, pushtetin tradicional dhe
pushtetin karizmatik
Ne baze te burimit te autoritetit te pushtetit kemi: teoria teokratike (zoti), teoria autokratike
(vetevetja) dhe teoria demokratike (populli)
Funksionet e pushtetit shteteror
“funksioni” nenkupton veprimtarine e organizuar, paraprakisht te caktuar, per realizimin e nje
qellimi te caktuar (krijimin e ligjit, aktit administrativ, aktgjykimit, etj)
Shteti si titullar i pushtetit me te larte (posta di impero) ne territorin e vet, i realizon qellimet e
veta shoqerore permes funksioneve te veta te caktuara
Funksionet e shtetit ndahen ne ate legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqesor
Funksioni legjislativ

32. E ushtron shteti permes sajimit te normave, rendom ligjeve, me te cilat krijohet rendi juridik
Ligji perbehet nga rregulla juridike te reja (konstituive), te pergjithshme dhe abstrakte
Brenda funksionit legjislativ dallojme dy funksione: funksionin e rregullt legjislativ (ligjvenes)
dhe funksionin normativ (i cili ushtrohet permes akteve adminisrative: dekretligjeve, urdheresat,
rregulloret, etj)
Funksioni ekzekutiv
Ruhet rendi juridik (permes policise), sigurohet ushtrimi i sherbimeve publike
Funksioni ekzekutiv perbehet nga:
- funksioni administrativ (realizimi I dispozicionit te ligjit nepermjet organeve te
administrates) dhe
- funksioni i qeverise (konsiston ne percaktimin e qellimeve te shtetit dhe dhenien
e udhezimeve per ushtrimin e funksioneve te tjera shteterore. Ky funksion ushtrohet ne
diskrecion nepermjet akteve politike qe ndermerren masa te rendesishme ne politiken e
brendshme dhe te jashtme te vendit si: emertimi i anetareve te qeverise, konvokimi dhe
shperdarja e parlamentit, shpallja e luftes dhe lidhja e paqes, lidhja e marreveshjeve
nderkombetare, etj )
Funksioni gjyqesor
Nepermjet ketij funksioni ruhet dhe realizohet rendi juridik. Konsiston ne vleresimin e sjelljeve
te njerezve sipas normes juridike, me qellim te zgjidhjes se kontesteve ne shoqeri
Elementet qenesore te ketij funksioni jane: norma juridike (ligji), sjellja e njerezve, e cila
vleresohet dhe kontesti
Sovraniteti
Rrjedh nga lat. e re “supremus” (i pavarur) dhe “supremitas” (epersi), si dhe nga fjala e vjeter
frenge “sovrain” (i pavarur)
Ky term perdoret per te shenuar poziten me te larte – supreme te ndonje subjekti ne
fusheveprimin e tij
Do te thote se subjekti me kete vecori eshte i pavaur nga subjektet tjere, ndersa subjektet tjere
jane te varur nga ai
Ne Egjiptin e vjeter sovran ka qene Perendia, nder te faraoni e pastaj qytetaret e lire, bujqit dhe
roberit

33. Ne Greqin antike sipas Platonit sovran kane qene filozofet ndersa sipas Aristotelit ligji
Ne shtetin e Romes sovrani ka qene Perandori i Romes
Ne Mesjete sovrani ishte kisha (dekretistet) dhe shteti (legistet)
Ne monarkite apsolute - monarku
Ne sh.XVIII paraqitet teoria e sovranitetit popullor nen ndikimin e Rusoit
Ne shek.XIX paraqitet sovraniteti shteteror (Georg Jelenik)
Termi “sovranitet” perdoret per te shenuar edhe te drejten e popujve per vetevendosje
(sovraniteti kombetar)
Sovraniteti i shtetit
Kuptojme:
1. Pavaresine e pushtetit shteteror (ne marrjen e vendimeve dhe veprimeve ne raport me
cdo pushtet tejter, brenda apo jashte, ne radhe te pare ndaj shteteve tjera
2. Epersine (supremacionin) e pushtetit shteteror (brenda territorit te vete shteteror eshte
pushteti me i larte se cdo pushtet tjeter
3. Pakufizueshmeria juridike e pushtetit shteteror (lirine e plote ne krijimin dhe zbatimin
e normave juridike – pervec nga normat e se drejtes nderkombetare)
Sovraniteti i popullit
Eshte i lidhur me bartesit e sovranitetit brenda shtetit
Sovraniteti popullor mbeshtetet ne Kontraten Shoqerore
Sipas Rusoit pushteti i takon popullit dhe ai vete duhet ta ushtroje ate pushtet sipas vullnetit te
shumices
Sovraniteti i kombit (Kombi nuk perputhet me individet te cilet jetojne ne territorin e shtetit)
Format e drejteperdrejta te realizimit te sovranitetit
Format e Demokracise se drejteperdrejte:
- referendumi
- plebisciti
- vetoja e popullit (forme e referendumit ku zgjedhesit shfuqizojne ligjet ne fuqi),

34. - tubimi i shtetasve
PARLAMENTI
Pergatiti:
Dr.sc. Mersim Maksuti
(ligjerata e …)
Kuptimi dhe preardhja e parlamentit
Parlare-te folurit apo diskutim,
Curia Regis (Keshilli i Mbretit),
1215 emertohet si “Magnum Concilium”,
1295 emertohej si “Great Model, Parliament” si perfaqesi gjithekombetare,
Nga Gjysma e sh.XIV emertohet si “parlamentum” dhe perbehet prej dy dhomave
Ne sh.XVIII per here te pare (Kushtet e SHBA) ushtron funksionin legjislativ nen ndikimin e
Monteskies ”Sikur ligjet do ti merrte monarku, nuk do te kishte liri”, per te “shtuar se shumica
me mire e ushtron funksionin legjislativ se sa nje njeri i vetem”
Sot paraqet institucionin kryesor te demokracise parlame
Funksionet e parlamentit
Funksioni legjislativ
Funksioni zgjedhor dhe
Funksioni mbikqyres i parlamentit
Funksioni legjislativ
Kufiri i larte nxjerrja e kushtetutes, kufiri i ulet nxjerrja e urdheresave si akte nenligjore
Funksioni legjislativ perfshin tre faza: iniciativa legjislative, shqyrtimi i ligjeve ne parlament dhe
hyrja ne fuqi e ligjeve
Nxjerrja e buxhetit
Ratifikimin e marreveshjeve nderkombetare
Vendosja per luften dhe paqen

35. Shpallja e referendumit
Funksioni zgjedhor
Zgjedhjen dhe shkarkimin e:
shefit te shtetit
te qeverise apo anetareve te saj
te eproreve te organeve dhe organizatave administrative
Te bartesve te funksioneve te gjyqesise (gjyqtareve, prokuroreve publik,etj)
E gjykatave kushetuese
Te bartesve tjere te funksioneve publike
Funksioni mbikqyres
Mjetet e rregullta te kontrollit prlamentar:
Miratimi i buxhetit
Paraqitja e raporteve periodike te qeverise ne parlament
Mjetet e jashtezakonshme:
Pyetjet e deputeteve
Interpelanca parlamentare
Komisionet anketuese
Votebesimi i qeverise
Shkarkimi i qeverise
ORGANET E GJYQESISE
Pergatiti:
Dr.sc. Mersim Maksuti
(ligjerata e …)
Sistemi i organeve te drejtesise (gjyqesise)

36. Organet e drejtesise, si bartes te njerit nga funksionet e pushtetit shteteror (pervec atij legjislativ
dhe ekzekutiv) merrem me zbatimin e normave te pergjithshme juridike ne rastet konkrete
nepermjet te zgjidhjeve te konflikteve nga ana e gjykatave
Funksioni gjyqesor qendron ne sendertimin e mbrojtjes te se drejtave qe i takojne dikujt,
mbrojtjen e rendit shoqeror, ekonomik e politik
Ne sistemin e organeve te drejtesise hyjne: gjykatat, prokuroria dhe avokatia publike
Gjykatat si kategori e se drejtes kushtetuese
Mbrojne interesat dhe vlerat themelore te shoqerise
Ne fillim paraqiten ne forme te keshillave te qytetareve, te formuar ad hoc per zgjidhjen e
konflikteve personale e grupore, sot paraqesin institucione te perhershme dhe te
pazavendesueshme te shtetit
Ne sistemet autokratike ishin te varura nga bartesit ekzekutiv te pushtetit
Teoria e ndarjes se pushtetit sjell risi ne pikpamje te pozites se gjykatave
Gjykatat kane luajtur rol pozitiv ne mbrojtjen e lirive dhe te drejtave te njeriut
Gjykatat qe nga fillimi deri me sot, paraqesin institucione dualiste
Kushtetutat e vendeve te Evropes kane qendrim te ndryshem ndaj gjykatave
Kushtetuta e Frances 1791 nuk i rregullon gjykatat
Me vendosjen e kushtetutshmerise gjykatat gjejne vend te rendesishem ne kushtetutat e disa
sheteve: Kushtetuten e Vajmarit 1919, te Austrise, Cekosllovakise, Polonise 1920, etj
Ne periudhat e krizes se demokracise, qendrimi negativ ndaj kushtetutshmerise shprehet edhe
ndaj gjyqesise
Perkunder gjithe kesaj Kushtetuta e SHBA-ve, nen ndikimin e sistemit anglosankson Comon law
i ka institucionalizuar gjykatat si organe te barabarta te pushtetit duke bere kufizimin e pushtetit
federativ edhe te njesive federale
Rasti eshte i njejte edhe me kushetuten e Zvicres 1874
Ne vendet socialiste kane ekzistuar gjykatat
Qendrim pozitiv ndaj gjykatave ka edhe ne vendet e tranzicionit
Funksioni gjyqesor

37. Qe nga Ciceroni, Loku e Monteskie kane pohuar se funksioni gjyqesor eshte i pavarur, i
barabarte me funksionin legjilativ e ekzekutiv dhe se paraqet mjet mbrotjeje kunder shperdorimit
te funksioneve tjera
Si reaksion ndaj mendimit te ketill sociologet dhe politikologet “realist” pohojne se gjyqesia
eshte “institucion thjeshte politik”
Shume teoricien nisen nga pervojat e shteteve konkrete dhe japin qendrime mbi rolin e gjykatave
Vetem ne sistemin demokratik mund te funksionojne gjykatat e pavarura
Funksioni gjyqesor eshte forme dhe menyre, e garantuar me kushtetute, e mbrojtjes se barabarte
dhe te panashme te lirive dhe te drejtave te njeriut e te shtetasit, te prones dhe te interesave
shteterore e shoqerore; forme dhe menyre e percaktimit te pergjegjesise te te gjitheve dhe te
secilit dhe e shqiptimit te sanksioneve penale ne baze te pergjegjesise
Funksioni gjyqesor eshte forme themelore e mbrojtjes se kushtetutshmerise e te rendit kushtetues
Per te gjitha te drejtat e shtetasit mund te vendos vetem gjykata, per perdorimin e dhunes,
sidomos kur kemi te bejme me jeten, lirine dhe personlitetin e tij
Funksioni gjyqesor paraqet negacion te “gjyqesise policore”
Kompetencat e gjykatave
Gjykimi i veprave penale te caktuara, e ne baze te saj, edhe shqiptimi i sanksioneve penale
(denimeve) per ato vepra
Zgjidhja e konflikteve dhe kontesteve midis personave fizike e juridik (shtetasve, institucioneve,
ndermarrjeve, organizatave, etj) me karakter pasuror, juridik, familjar dhe te konflikteve tjera
Ne disa vende ushtrojne edhe kontrollin e ligjshmerise se akteve te organeve te administrates
(konflikti administrativ) kur me te eshte vendosur mbi te drejtat apo detyrimet individuale te
shtetasve
Ne disa vende mbrojne kushtetutshmerine
Procedura gjyqesore
Varesishte nga lloji i ceshtjes juridike per te cilen vendos gjykata, ekzistojne: procedura penale,
procedura kontestimore, procedura jashtekontestimore, procedura e ekzekutimit, etj. Procedurat
rregullohen me ligje te vecanta
Procedura ka rendesi, ngase ka per qellim qe te vertetohet se a ekziston kerkesa te cilen pala do
ta sendertoje ne procedure, ne baze te se ciles gjykata duhet te marre vendimin perkates

38. Per te siguruar objektivitetin e gjykates, ne te gjitha vendet jane zbatuar rregulla te caktuara te
procedures gjyqesore
Parimet (rregullat) e punes se gjykatave:
Obligimi i gjykates te marr ne pyetje secilin para se t’i shqiptohet denimi;
Sigurimi i mundesise, seciles pale, qe para gjykates drejteperdrejte t’i kundervihet pales tjeter
dhe drejteperdrejte t’i kundershtoj pohimet e saj;
E drejta e paleve qe para gjykates t’i shqyrtojne ceshtjet me goje;
Puna publike e gjykates;
E drejta e pales te kundershtoje vendimet e gjykates te shkalles se pare (parimi i dyshkallesise);
Prokuroria
Dallohet per nga pozita, organizimi dhe autorizimet, varesisht nga sistemi politik i cdo vendi
Ne disa vende prokuroria perfshihet ne organet e gjyqesise (te drejtesise) ne kuptimin e gjere, e
ne disa tjera vecohet si organ i posacem shteteror e ne disa si organ i dministrates
Varesisht nga pozita dhe autorizimet ne disa vende emertohet si “prokurori publike”, “prokurori
shteterore”
Zhvillohet nga institucioni i prokuratures pas revollucionit demokratik borgjez me qellim te
ndarjes se funksionit te ndjekjes penale nga funksioni i gjykimit
Funksioni i prokurorise qendron ne ndjekjen e kryersve te veprave penale, qe perfshin fillimin e
procedures penale, perfaqesimin e akuzes para gjykates dhe paraqitjen e mjeteve te rregullta e te
jashtezakonshme juridike
Ne vendet socialiste prokuroria ka ushtruar ne emer te shtetit, kontrollin per zbatimin e perpiket
te ligjeve, duke konstatuar faktet e shkeljes se tyre dhe duke menjanuar keto shkelje nepermjet
organeve te tjere shteterore
Ka qene ne duart e prijesit te partise dhe ka sherbyer si mjet per qerim hesapesh me
kundershtaret politike per “pastrime” kadrovike nepermjet proceseve te montuara politike
Ne SHBA ky organ perfshihet ne organet e pushtetit ekzekutiv, ku ne krye te Prokurorise
Federative eshte prokurori (atornej) i pergjithshem. Ate e emron kryetari i SHBA-ve me
pelqimin e Senatit. Ai eshte njekohsisht minister i drejtesise

39. Organizimi i prokurorise mbeshtet ne parimin e centralizmit, ku prokurorit te hallkes me te larte i
lejon nderhyrjen ne punen e prokuroreve te hallkave me te ulta, te marrjes se rasteve, te dhenies
se instruksioneve, te emerimit dhe te shkarkimit te prokuroreve te hallkave me te ulta
Avokati i popullit
Si organ i shtetit mbron te drejtat e njeriut nga administrata shteterore dhe sherbimet publike
Ne Kinen e vjeter mandarinet si “sy dhe vesh” te perandorit qe e kane informuar per ate se
c’mendon populli per punen e nepunsve te tij.
Ngjajshem ishin edhe eforet ne Athinen e vjeter dhe tribunet plebej ne Romen e vjeter
Ne kuptimin bashkohor perhere te pare eshte zbatuar ne Suedi 1809 (ombudsmani)
Gjate sh.XX zbatohet edhe ne Angli, SHBA, Kanade, France. Dhe ne vendet e tranzicionit
Emertohet: “ombudsman”, “avokati i popullit”, “ombudsperson” “komisionar per te drejtat e
njeriut”, “ombudsman kombetar”, “komisionar i parlamentit”, “komisionar hulumtues”, etj.
Per cilat vecori shquhet avokati i popullit?
Detyre themelore e tij eshte mbrojtja e te drejtave te njeriut kur ato jane te cenuara nga
administrata shteterore;
Ushtron funksionin e vete ne menyre efikase dhe falas;
Eshte organ shteteror i zgjedhur nga parlamenti te cilit edhe i pergjigjet;
Nuk perdor dhunen, kercenimet, sanksionet, nuk urdheron, vete kurre nuk shqipton denime;
Propozon, fillon iniciativen, meson, keshillon dhe kordinon punen me sherbimet shteterore me
qellim te gjetjes se zgjidhjeve me te drejta, te mbrojtjes se te drejtave te njeriut;
Eshte institucion, i cili me sjelljen e vet ndaj njeriut dhe popullit, deshmohet si organ i shtetit ne
sherbim te njeriut dhe popullit;
I zgjidh rastet kontestuese duke u perpjekur qe norma juridike te zbatohet ne baze te kushtetutes
dhe ligjit
FEDERALIZMI
Pergatiti:
Doc.dr. Mersim Maksuti
(ligjerata e …)

40. Shteti i thjeshte (unitar)
Sipas shkalles se centralizimit: shtete te thjeshta dhe shtete te perbera
Shteti unitar eshte ajo forme e organizimit shteteror ne te cilen pushteti sheteror i takon organeve
qendrore
Shteti unitar: nje kushtetute, nje sovranitet shteteror (unik), nje legjislacion, unitetin e shtetesise
dhe te organizates shteterore
Varesisht nga raporti midis organeve qendrore dhe organeve te njesive administrative-territoriale
kemi: shtet unitar te centralizuar (organet joqendrore konsiderohen pjese perberse e organeve
qendrore) dhe te decentralizuar (ekziston pavaresi me ligj)
si sinonim i menyres se ketill te organizimit te pushtetit perdoret termi “unitarist” nga fjala
“unitarizem”.Vjen ne shprehje me shume ne shtetet e perbera, ato federative.
Shteti i perbere
Perbehet nga disa shtete
Kemi: me shume bartes te pushtetit ekzekutiv, me shume organe legjislative, me shume
kushtetuta, orgnde te dyfishta apo te shumefishta te administrates dhe drejtesise, shtetesi te
dyfisht, etj
Bashkimi behet ne baze te interesave te perbashketa
Bashkimi behet me marreveshje apo me kushtetute
Jane nxitur polemika rreth ceshtjes se “sovranitetit”
Kemi keto forma te bashkimit te shteteve:
-bashkimin e shteteve (organizatat nderkombetare qeveritare), me qellime politike,
ushtarake, ekonomike. Bashkohen me Kontrate qe perban qellimin e bashkimit dhe kohezgjatjen
- bashkimin shteteror dhe
- shtetet e bashkuara
Nga aspekti kushtetues ndahen ne:
bashkime shteterore (bashkimi personal, bashkimi real dhe konfederata), nuk jane shtete dhe
Bashkesi shtetesh (federata) - eshte shtet
Bashkimi personal

41. Kane sundimtarin (monarkun) e perbashket.
Deri te bashkimi vjen kur perputhen rendet e trashigimise, kur mbreti i nje shteti zgjedhet edhe
ne shtetin tjeter. Zhbehet kur me kushtetutat e shteteve anetare parashikohet qe personi i njejte
nuk mund te jete sundimtar i te gjitha shteteve
Shtetet pervec sundimtarit te perbashket, jane te pavarura ne planin e brendshem dhe
nderkombetar
Shtetet kane organet e veta legjislative, ekzekutive, dhe gjyqesore. Lidhin marredhenie
diplomatike me shtetet tjera, udheheqin politiken e jashtme, lidhin marreveshje nderkombetare.
Jane zhbere me vdekjen e sundimtarit
Lidhje e tille ka qene midis Anglise dhe Hanoverit (1714-1837), midis Holandes dhe
Luksemburgut (1815-1890)
Bashkimi (unioni) real
Krijohet me marreveshje nderkombetare
Bashkohen nen nje monark, i cili ne marredheniet nderkombetare paraqitet si nje subjekt
Ka elemente te konfederates dhe federates
Organet legjislative, ekzekutive dhe gjuqesore te shteteve anetare plotesisht jane te pavarura
Ka ekzistuar ne te kaluaren: Bashkimi i Suedise me Norvegjine (1815-1905), i Austrise me
Hungarine (1867-1918) dhe i Danimarkes me Islanden (1919 deri ne luften e II Boterore)
konfederata
Krijohet me kontrate
Kane organin e perbashket – kuvendin
Jane formuar nga faktoret: i mbrojtjes se perbashket, ekonomik, gjeografik, historik, etj.
Konfederata shquhet p
Konfederata shquhet per keto ceshtje:
Eshte forme e vecante e bashkimit te shteteve te pavarura, e jo shtet i vecante
Shtetet anetare ne teresi ruajne sovranitetin e vet dhe mund te dalin nga konfederata
Krijohet me kontrate. Mund te ndryshohet vetem me pelqimin e te te gjitha shteteve anetare

42. Kuvendi i konfederates, rendom eshte i vetmi organ i perbashket. Numri i shteteve perfaqesohet
ne menyre te barabarte
Vendimet e kuvendit te konf. behen te obligueshme per shtetasit e shteteve anetare pasi ti kene
ligjesuar organet kompetente te tyre
Kompetencat e konfederates shtrihen vetem brenda kontrates mbi formimin e konfederates
Shkendijat e konfederates i hasim:
Ne Greqin e vjeter (Bashkimi i Ahejit), pastaj ne mesjete (Hansa- Bashkimi i Qyteteve Gjermane
te Veriut, Lidhja e Qyeteve te Lombardise, etj)
Konfederata Amerikane – 1778-1787, nga 13 koloni
Konfederata e Zvicres 1291-1848, nga tre kantone
Konfederata Gjermane 1815-1871
Konfederata Australiane 1885-1900, e krijuar nga kolonit angleze ne kete vend
Federata
Eshte bashkesi e dy e me shume shtetesh, e cila krijohet me kushtetute me pjesemarrjen e te
gjitha shteteve anetare
Shtetet anetare i nenshtrohen vendimeve te federates
Federata ka organet e veta: legjislative, ekzekutive dhe gjyqesore
Vendimet e organit perfaqesues jane te detyrueshme per shtetet anetare. Perbehet prej dy
dhomave.
Njesite federale disponojne me pushtet te vecante shteteror: kane kushtetuten e tyre, organet
legjislative, ekzekutive, gjyqesore. Kemi shtetesi te dyfishte.
Vellimi i kompetencave te federates ndryshon ne shtetet federative. Keto rregullohen me
kushtetuten federative e cila nuk mund te ndryshohet pa pelqimin e shumices se njesive federale
Federata shquhet per keto ceshtje:
Nuk eshte bashkim shtetesh por bashkesi shtetesh, pra ajo vete eshte shtet
Njesite federale bartin nje pjese te sovranitetit ne federate. Prandaj federata eshte shtet sovran si
ne marredheniet nderkombetare, ashtu edhe brenda

43. Ka organet e veta legjislative, ekzekutive, gjyqesore. Kuvendi federativ ka kompetenca qe te
miratoj ligje te cilat jane te detyrueshme per shtetet anetare, pa pelqimin e shteteve anetare. Me
kushtetuten federative percaktohen kompetencat e federates dhe njesive federala, ku ne
kompetence te federates hyjne politika e jashtme, ushtria e mbrojtja, ceshtjet me te rendesishme
ekonomike, ndersa ceshtjet tjera ushtrohen ne kuader te njesive federale
Pushteti federativ shtrihet mbi shtetet anetare dhe mbi shtetasit e te gjitha shteteve anetare. Kemi
shtetesi te dyfishte
Perbehet prej dy lloj anetaresh: njesive federale dhe shtetasit ne teresi pavaresisht nga njesite
federale
Krijohet me kushtetute dhe jo me kontrate nderkombetare
Federata e pare e SHBA-ve 1787, Zvicres 1848, Gjermania
Federata e SHBA
1776 shpallet pavaresia e SHBA nga Anglia (Hartues ishte Tomas Xhefersoni)
1778, trembedhjet shtete u bashkuan ne Konfederaten Amerikane. Ky dokument u ratifikua deri
me 1781
1787 formohet Federata e SHBA
SHBA, sot perbehen nga 50 njesi federale, Distrikti i Kolumbise ne te cilin gjendet kryeqyteti
dhe selia e federates (Uashington) si dhe dy territore me status te autonomise politiko-territoriale
me karakter nderkombetar (ishujte e Virxhinise dhe Porto Riko)
Themeluesit e SHBA-ve si Jefersoni, Medisoni, Uashingtoni, Franklini, Wilsoni, Adamsi etj, te
paret zbatuan idete federaliste te tipit republikan, pra me karakter antimonarkist
Orgni me i larte i federates SHBA eshte Kongresi. Perbehet prej Dhomes Perfaqesuese dhe
Senatit
Eshte zbatuar parimi i ndarjes se pushteteve ne legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqesor dhe
mekanizmi “cheks and balance”
Jane siguar edhe mekanizma te pjesmarrjes se njesive federale ne ushtrimin e pushtetit te
federates, permes zgjedhjes se anetareve te Kongresit ku p[rfaqesohen njesite federale dhe
zgjedhjes se kryetarit te SHBA permes “elektoreve” ne njesite federale
Gjyqesia federative (Gjykata Supreme) jep fjalen e fundit lidhur me konfliktin midis federates
dhe njesive federale
Kushtetuta dhe ligjet federative kane fuqi me te larte juridike se ligjet e njesive federative

44. Vendimet e Gjykates Supreme me te drejte trajtohen si burim i rendesishem i se drejtes
kushtetuese ne kete vend
Shquhet fenomeni i bartjes se kompetencave nga pushteti legjislativ ne ate ekzekutiv (“rrezikun e
kombit”) dhe zgjerimi i kompetencave te Federates ne dem te njesive federale
SHBA-te e shquan centralizmi dhe unitarizmi gradual dhe dobesimi i elementeve federaliste te
sanksionuara me Kushtetuten e vitit 1787
LINDJA E REPUBLIKES SE MAQEDONISE DHE ZHVILLIMI I SAJ KUSHTETUES
DERI NE VITIN 1991
Pergatiti:
Doc.Dr. Mersim Maksuti
(ligjerata e …)
Lindja e Republikes se Maqedonise
Lindi gjate Luftes se II Boterore
Me vendimin e KAÇKJ-se mbajtur me 29-30 nentor 1943 ne Jajce Maqedonise i njihet e drejta e
shtetshmerise ne kuader te Jugosllavise
2 gusht 1944, ne manastirin Prohor Pcinski, u be konstituimi i shtetit te Maqedonise si anetare e
barabarte e Federates Jugosllave
Vendimet e KAÇKM-se
Konstituimi i KAÇKM-se si organ me i larte perfaqesues dhe organ me i larte i pushtetit
shteteror. U formua Presidiumi i KAÇKM-se dhe u parashikua formimi i Qeverise demokratike
Deklarata per te drejtat themelore te shtetasve
Vendimi per gjuhen zyrtare, vendimi per shpalljen e 2 gushtit feste shteterore
Presidiumi I KAÇKM-se miratoj nje varg vendimesh, me te cilat u formuan organet e
administrates, u be ndarja politike territoriale e vendit, u rregullua organizimi dhe menyra e
punes te keshillave nacionalclirimtare
Shqiptaret u anashkaluan duke i rangur te drejtat e tyre ne te drejta te pakicave kombetare, duke
iu “siguruar te gjitha te drejtat per jete te lire kombetare”
Zhvillimi kushtetues i Maqedonise, si njesi federale e Jugosllavise prej 1946-1991
Ndahet ne tre periudha: 1946-1963, 1963-1974 dhe 1974-1991

45. Periudha e pare: nxjerrja e Kushtetutes 31 dhjetor 1946
Kjo periudhe ndahet ne dy faza: 1946-1953 dhe 1953-1963
Faza e pare karakterizohet: me “demokraci popullore”, nderhyrja e shtetit ne te gjitha proceset
shoqerore. Kushtetuta e 1946 sanksionon parimet e ngritura gjate luftes
Kjo kushtetute pa preambull shquhet per keto ceshtje: “eshte kushtetute reale, eshte kushtetute e
demokracise popullore dhe kushtetute e njeise federale dhe jo e shtetit te pavarur”
Kjo kushtetute ishte shprehje juridike e realitetit e jo deklarate apo program i se ardhmes
Organizimi i pushtetit shteteror mbeshtetet mbi parimin e sovranitetit te popullit, nepermjet
Kuvendit Popullor si organ me i larte i pushtetit shteteror
Kuvendi zgjidhte Presidiumin, Qeverine dhe organet e gjyqesise qe i pergjigjeshin Kuvendit
Faza e dyte: u nxor ligji kushtetues ku u vendos veteqeverisja ne veprimtarite shoqerore
(ekonomi, arsim, shkence, kulture, dhe shendetesi) dhe u be decentralizimi i pushtetit ne komuna
(1955)
Kuvendi popullor dhe keshillat popullore ne njesite e veteqeverisjes lokale u shendrruan ne dy
dhomeshe (dhoma perfaqesuese-politike dhe dhoma e prodhuesve)
Qeveria republikane zevendesohet me Keshillin Ekzekutiv Republikan, si organ ekzekutiv-
politik i Kuvendit,
Ne vend te ministrive formohen sekretariatet shteterore, si organe individuale
Periudha e dyte e zhvillimit kushtetues e Republikes se Maqedonise
Realiteti shoqeror e ekonomik kerkonte zgjidhje te reja kushtetuese si ne federate ashtu edhe ne
njesite federale
Nxjerrja e Kushtetutes se vitit 1963, ka keto karakteristika: zgjerim i kompetencave te njesive
federale, por praktika ka qene e kunder nen ndikimin e rrymes serbe (Rankovici) dhe kuadrove
proserbe ne disa republika.
Nacionalizmi serb ne dem te shqiptareve
Ne Plenumin e Brioneve te KQ te LKJ 1966 ngadhjeu vija veteqeverisese mbi ate unitariste ku
erdhi deri te ndryshimet kushtetuese ne vitet 1967/68/71 me cilat u rriten kompetencat e
republikave dhe krahinave me mundesin e ndikimit te njesive federale ne vendimarrjet e
federates
Kushtetuta e RSM 1963, emerton per here te pare Maqedonin si “socialiste”

46. Zbatohet sistemi i kuvendit
Kuvendi i RSM perbehej prej pese dhomave: Dhoma Republikane; Dhoma Organizativo-politike
(e cila me vone zevendesohet me dhomen e komunave) dhe tri dhoma te bashkesive punuese:
Dhoma ekonomika, Dhoma Kulturore-Arsimore dhe Dhoma Social Shendetesore, te cilat
perbehen nga perfaqesues te zgjedhur nga punonjesit e bashkesive punuese te lemenjeve perkates
Formohet edhe Gjykata Kushtetuese e RSM
Kjo kushtetute peson ndryshime kushtetuese me amendamentet e vitit 1965/67/69 dhe 1972
Zhvillimi kushtetues i Republikes se Maqedonise 1974-1991
Me Kushtetute 1974 fillon periudha e trete e zhvillimit kushtetues
Eshte kushtetute reale-pragmatike, te cilat shprehin marredheniet shoqerore ekzistuese, por edhe
synimet e zhvillimit shoqeror ne te ardhmen
Pervec preambulles, perbante parimet themelore prej 10 pjeseve te cilat paraqitnin programin
vizionin e se ardhmes, si dhe pjesen normative mjafte te vellimshme
E vecanta e kesaj periudhe te zhvilliit kushtetues te RSFJ eshte rritja e kompetencave te
republikave dhe krahinave
Behet “perkufizimi i qarte i Republikes si bashkesi shteterore dhe bashkesi shoqerore politike,
thellimi dhe zhvillimi I barazise se kombesive, si element konstituive te Republikes se bashku
me popullin maqedonas…”
Ne kushtetute zgjerohet pjesa kushtuar lirive dhe te drejtave te njeriut
Behen ndryshime sistemi i kuvendit bazohet ne sistemin e delegimit, si forme e organizimit te
klases puntore dhe shtetasve per ushtrimin e pushtetit politik mbi baza veteqeverisese
Struktura e kuvendeve komunale tre dhomeshe: Dhoma e Punes se Bashkuar, Dhoma e
Bashkesive Lokale dhe Dhoma Shoqerore Politike
Ngjajshem edhe Kuvendi i RSM perbehej prej tre dhomave
Kjo periudhe karakterizohet me zhvillime te njejta ne tere federaten dhe njesite federale
Dalin ne siperfaqe kundertheniet e sistemit monist si ne planin ekonomik (borxhet e jashtme)
ashtu edhe politik
Mungesa e pluralizmit politik kompenzohej me pluralizmin nacional
Konfliktet politike sa vinin e shtoheshin sidomos pas vdekjes se Titos

47. Serbia fajesonte federaten gjoja ishte shnderruar ne konfederate, ku kerkonte ngushtimin e
kompetencave te njesive federale dhe suprimimin e krahinave si konstituente te federates-
kerkonte unitarizimin e federates
1988 ndodhen disa ndryshime kushtetuese ne kushtetuten e RSFJ-se ku shume nga
amendamendet nuk u perkrahen nga kuvendet e disa republikave dhe Kuvendit te Kosoves
Megjithate, me keto ndryshime filloj procesi i demokratizimit, zbatimi i pluralizmit politik
Perpjekjet e Serbise per unitarizimin e federates (dominimi i saj), masat kunderkushtetuese te
Serbise ndaj Kosoves si konstituente e federates, perpjekja e saj jashtekonstitucionale per
rrezimin e pushtetit legal ne Sloveni dhe Kroaci, shuan cdo shprese per ruajtjen e federates.
Republikat shpallen pavaresin pervec Malit te Zi
Me rastin e shperberjes se federates u zhvilluan kater luftera.
Maqedonia u nda pa lufte
Shkaqet e shperberjes se RSFJ-se qendrojne ne pushimin e faktoreve qe kushtezuan formimin e
saj dhe ne deshtimin e saj per ti zgjidhur ceshtjet per te cilat ishte formuar
Nje nga faktoret ishte edhe ceshtja e mbrojtjes se perbashket, ku pas Konferences se Helsinkut
dhe pas shperberjes se Federates Sovjetike dhe shperdarjes se Paktit te Varshaves, kishte pushuar
rreziku nga jashte dhe nevoja e mbrojtjes se perbashket
Faktor tjeter i renies se federates ishte unitarizmi serb qe rrezikoj barazine kombetare ne te
ardhmen
Faktor tjeter ishte qe lidhet me te kombetar ishte sigurimi i kushteve per zhvillim me te shpejt te
popujve (Kosoves, Maqedonise, Malit te Zi dhe Bosnje Hercegovines)
Te gjitha keto faktor ndikuan edhe ne faktorin subjektiv, pra ne ndryshimin e qendrimit per nje
shtet te perbashket, ku faktikisht u shperbe ne Kongresin e XIV te LKJ
KUSHTETUTA E REPUBLIKES SE
MAQEDONISE
Pergatiti:
Doc.dr. Mersim Maksuti
(ligjerata e …)
Koncepti i kushtetutes se RM te vitit 1991

48. 25 janar 1991 Kuvendi i RM miratoi Deklaraten per Maqedonine si shtet sovran dhe i pavarur
8 shtator 1991 referendumi per shtet sovran dhe te pavarur
17 nentor 1991 u nxorr Kushtetuta e RM, braktis sistemin komunist, monizmin politik,
monizmin pronesor,, mungesa e tregut te lire dhe iniciatives private, etj
Eshte kushtetute e grupit liberale-demokratike te sh.XIX
Neni 1,al.1, “Republika e Maqedonise eshte shtet sovran, i pavarur demokratik dhe social”. Pra
eshte shtet sovran i pavarur dhe jo njesi federale
Sovraniteti buron nga shtetasit
Shtetasit e Maqedonise pushtetin e realizojne nepermjet perfaqesuesve te zgjedhur, nepermjet
referendumit (kombimin)
Koncepti i shtetit demokratik bazohet: pluralizmin politik, zgjedhjet e lira, ndarjen e pushtetit,
Te gjitha organet e pushtetit vehen nen kushtetute
Ndarja e pushtetit: legjislativ-Kuvendi i RM, ekzekutiv- Qeveria e RM, gjyqesor-gjykatat
Midis qeverise dhe kuvendit vendosen raporte karakteristike per regjimet parlamentare
RM Republike parlamentare
Mbrojtjen e kushtetutshmerise e ushtron Gjykata Kushtetuese e RM
Zbatohet pluralizmi pronesor, dhe mbrojtja e barabarte juridike e prones
Garanton dhe mbron lirite dhe te drejtat e njeriut
Riafirmohet veteqeverisja lokale
Preambula e Kushtetutes se RM
Nuk eshte e shenuar me emrin “preambule”
Perban dy aline:
Ne alinen e pare theksohen momentet me te rendesishme per zhvillimin shtetrore-juridik te
shtetit te Maqedonise.Si rezultat i kesaj theksohet se Maqedonia eshte e konstituar si shtet
nacional i popullit maqedonas, ku sigurohet barazia e plote civile dhe bashkejetesa e perhershme
e popullit maq. me shqiptaret, turqit, vllehet, romet, etj

49. Ne alinen e dyte percaktohen qellimet qe synoheshin me kete Kushtetute, qe “Republika e
Maqedonise te konstituohet si shtet sovran dhe i pavarur dhe si shtet civil dhe demokratik,
qeverisja e drejtesise, lirite dhe te drejtat e njeriut, te sigurohet paqja dhe bashkejetesa …
Preambula kishte zbatuar konceptin e shtetit nacional, ndersa synonte te zhvillohej si “shtet
sovran i pavarur dhe si shtet civil e demokratik” (al.2)
Preambula nuk ka fuqi juridike por ka rendesi politike.Paraqet burim te se drejtes kushtetuese
Gjykatat kushtetuese e perdorin si baze per interpretimin e tekstit normativ
Marreveshja kornzise e Ohrit (aneksi “A”) bartes te sovranitetit perkufizon shtetasit. Mirepo ky
koncept u ndryshua.Si kompromise u arrit me amendamentin IV kombinimi i konceptit te
individit dhe i shtetit kombetar me tekstin e prembules me kete perbajtje:
“Qytetaret e Republikes se Maqedonise, populli maqedonas si dhe qytetaret qe jetojne brenda
kufijve te Maqedonise, qe jane pjese e popullit shqiptar, popullit turk, popullit serb, popullit
vlleh, popullit rom, popullit boshnjak dhe te tjeret,…”
Kjo eshte nje qasje e re por jo deri ne fund konsekuente, ndaj konstituenteve te shtetit te
Maqedonise
Pavarsisht se shqiptaret dhe te tjeret definohen si pjesetare te pakicave kombetare, atyre u njihet
atributi i konstituenteve te RM si atdhe i tyre, u njihen meritat e tyre per konstituimin e
Maqedonise si shtet sovran e i pavarur dhe jane barazuar ne pergjegjesite dhe te drejtat e tyre ne
shtetin e perbashket
Teksti normativ i Kushtetutes se RM
Dispozitat themelore
Lirite dhe te drejtat themelore te njeriut
Organizimi i pushtetit shteteror
Gjykata Kushtetuese e RM
Pushteti lokal
Marredheniet nderkombetare
Mbrojtja e Republikes, gjendja e luftes dhe gjendja e jashtezakonshme
Ndryshimi i Kusheutes
Dispozitat kalimtare dhe perfundimtare

50. Amendamentet kushtetuese per Kushtetuten e RM
Per here te pare eshte plotesuar me dy amendamente 1992, me heqjen e dyshimit se Maqedonia
nuk ka pretendime territoriale ndaj shteteve fqinje (amendamenti I) dhe se me rastin e
perkujdesjes per poziten e pjesetareve te popullit maqedonas ne vendet fqinje, RM nuk do te
perzihet ne te drejtat sovrane te atyre shteteve dhe ne punet e brendshme (amendamenti II)
Amendamentet ne baze te Marreveshjes kornize te Ohrit 2001
Amendamentet ne sferen e pushtetit gjyqesor 2005
ORGANIZIMI DHE ORGANET E REPUBLIKES
SE MAQEDONISE
Pergatiti:
Doc.dr. Mersim Maksuti
(ligjerata e …)
Organizimi dhe organet e Republikes se Maqedonise
Sistem i demokracise parlamentare
Zbaton parimin e ndarjes se pushtetit
Organet e pushtetit shteteror jane:
- Kuvendi, si organ me i larte ligjvenes
- Qeveria, si organ ekzekutiv-administrativ
- organet e drejtesise, si organe te pushtetit gjyqesor
1. Kuvendi i Republikes se Maqedonise
1.1. Pozita dhe menyra e zgjedhjes se Kuvendit te RM
Eshte organ perfaqesues dhe bartes i pushtetit legjislativ
Perbehet prej nje dhome (monokameral), 120-140 deputete (zgjidhen ne zgjedhje te
drejteperdrejta, te lira dhe me votim te fshehte – rregullohet me ligj)
Mandati i Kuvendit zgjat 4 vjet, por mund te zgjatet ne rast te luftes apo gjendjes se
jashtezakonshme

51. Mund te shperdahet para kohe vetem nese deklarohet shumica e deputeteve te Kuvendit (neni 63,
al. 6)
Kuvendi eshte ne sesion te perhershem
Ka kryetarin dhe nje apo me shume nenkryetare. Zgjidhen per 4 vjet nga radhet e deputeteve me
shumicen e votave
Kryetari perfaqeson Kuvendin, kujdeset per zbatimin e Rregullores se punes te Kuvendit, etj.
Si funksion politik Kryetari i Kuvendit shpall zgjedhjet per deputete dhe Kryetarin e Republikes
Funksioni i Kryetarit te Kuvendit eshte i papajtueshem me ushtrimin e funksionit ose profesionit
tjeter, ose funksioni ne parti politike
1.2. Kompetencat e Kuvendit te Republikes se Maqedonise
Nxjerr dhe ndryshon Kushtetuten;
Nxjerr ligje dhe ben interpretime autentike te ligjeve;
Nxjerr buxhetin e Republikes dhe llogarine perfundimtare;
Nxjerr planin hapesinor te Republikes;
Ratifikon marreveshjet nderkombetare;
Vendos per luften dhe paqen;
Merr vendim per ndryshimin e kufijve te Republikes;
Merr vendim per hyrjen daljen nga bashkesia ose bashkimi me shtete tjera;
Shpall referendum;
Vendos per rezervat e Republikes
Themelon keshilla;
Zgjedh Qeverine e Republikes se Maqedonise;
Vendos per imunitetin e Kryetarit te Qeverise se RM;
Zgjedh gjyqtaret e Gjykates Kushtetuese ne Republikene Maqedonise;
Zgjedh tre anetare ne keshillin Gjyqesor ne RM, me shumicen e votave te te gjithe deputeteve,
gjate se ciles medoemos te kete shumice votash nga numri i pergjithshem i deputeteve qe u
takojne bashkesive qe nuk jane shumice ne RM

52. Zgjedh dy anetare te Keshillit gjyqesor ne RM qe i propozon Kryetari i RM, ku njeri eshte
pjesetar nga radhet e bashkesive qe nuk jane shumice ne RM;
Zgjedh dhe shkarkon Prokurorin publik ne RM;
Ben zgjedhjen, emerimin dhe shkarkimin te bartesve tjere te funksioneve publike;
Ushtron kontrollin politik mbi Qeverine dhe bartesit e tjere te funksioneve publike, te cilet
pergjigjen para Kuvendit;
Jep amnisti;
Nxjerr: vendime, deklarata, rezoluta, rekomandime dhe konkluzione;
Kryen edhe pune te tjera te caktuara me kushtetute (neni 68 i Kushtetutes)
1.3. Te drejtat dhe detyrat e deputeteve
Kane te drejte dhe obligim te marrin pjese ne seancat e parlamentit (mungesa me shume se 6
muaj, deputetit mund t’i merret mandati)
Deputeti ka keto te drejta: te propozoj nxjerrjen e ligjit dhe akteve tjera te pergjithshme, te
shtroje pyetje, te paraqese interpelance, te shtroje ceshtjen (mocionin) e votebesimit ndaj
Qeverise ne menyren e rregulluar me Kushtetute dhe Rregulloren e punes se Kuvendit
Deputetet gezojne imunitet. ai mund te jete:
- Imuniteti lidhur me punen ne Kuvend, dhe
- imuniteti penalo-juridik
Deputeti perfaqeson shtetasit dhe vendos sipas vullnetit te vet. Nuk mund te revokohet.
Sanksioni i vetem eshte mos votimi ne zgjedhjet e ardhshme
Gjate ushtrimit te funksionit deputeti ka te drejten e kompensimit me ligj
Mandati zgjat 4 vite.
Pushimi i mandatit te deputetit vjen ne keto raste: nese ai jep doreheqje personale ne seancen e
Kuvendit; nese eshte denuar per veper penale prej me se paku 5 vjet burg; mund ti merret
mandati edhe per veper te denueshme te cilin e bene te padenje ate per ushtrimin e funksionit te
deputetit ose per shkak te mungeses se paarsyeshme nga Kuvendi me teper se 6 muaj.
Deputetit mund t’i merret mandati me shumicen e 2/3

53. 1.4. Trupat punuese te Kuvendit te Republikes se Maqedonise
Shqyrtojne projektligjet, propozimligjet dhe propozimaktet e tjera te pergjithshme, percjellin
zbatimin e akteve te nxjerra nga Kuvendi dhe shqyrtojne ceshtje te tjera.
Paraqesin ndermjetsuesin midis Kuvendit dhe Qeverise
Kuvendi i RM ka formuar: trupa punues te perhershem (Komisioni per ceshtje te mandatit dhe te
imunitetit, Komisioni legjislativ-juridik, Komisioni i perhershem anketues per mbrojtjen e lirive
dhe te drejtave, etj. ose te perkohshem (komisione anketuese per te gjithe lemenjte dhe per cdo
ceshtje me interes publik)
Kuvendi formon Komitetin per Marredhenie midis Bashkesive. E perbejne 19 anetare: 7 deputete
maqedonas, 7 shqiptare dhe nga 1 turk, vlleh, rom, serb dhe boshnjak
Nese ndonje bashkesi nuk ka deputet ne Kuvend, pas konsultimeve qe i bene Avokati i popullit
me perfaqesuesit relevante te asaj bashkesie, ai propozon anetarin e Komitetit i cili nuk eshte
deputet
Menyra e punes se Kuvendit dhe procedura per nxjerrjen e ligjeve
Kuvendi punon ne séance (mbledhje). Seancen e therret Kryetari i Kuvendit me iniciativen e vet,
kur ate e kerkon se paku 1/3 e numrit te pergjithshem te deputeteve, Kryetari i Republikes dhe
Qeveria
Seancat jane publike. Pa prezencen e opinionit mund te punoj nese Kuvendi vendos me 2/3
Kuvendi vendos nese ne séance jane te pranishem shumica e numrit te pergjithshem te
deputeteve (kuorumi). Kuvendi vendos me shumice votash te deputeteve te pranishem, se paku
1/3 e votave nga numri i pergjithshem i deputeteve, nese me Kushtetute nuk eshte parashikuar
nje shumice tjeter e vecante
Per nje sere ceshtjesh vendoset me 2/3
Votimi eshte publik, po qe se ai nuk vendos qe votimi te behet ne menyre te fshehte (“per”,
“kunder” ose “i papercaktuar”)
Votimi mund te behet edhe me thirrjen e emrit te cdo deputeti per t’u deklaruar
Rregullorja e punes se Kuvendit nxirret me shumicen e votave te deputeteve qe rregullon
proceduren e nxjerrjes se ligjeve.Ajo zhvillohet ne 4 faza:
E para, propozimi i ligjeve (cdo deputet, Qeveria e RM dhe se paku 10.000 zgjedhes-si
propozues te autorizuar). Te drejte nisme kane edhe cdo shtetas, grupi I shtetasve, cdo institucion
dhe shoqate. Propozimi qe nuk eshte bere nga Qeveria, kryetari i Kuvendit ia dergon Qeverise
per te dhene mendimin

54. E dyta, shqyrtohet projektligji ne trupat e Kuvendit. Mund te vendos Kuvendi edhe shqyrtim
publik per disa ligje.Pas shqyrtimit se bashku me sugjerimet Kuvendi projektligjin ia dergon
propozuesit
Faza e trete, shqyrtohet propozimligji se pari ne trupat punues pastaj ne Kuvend. Me kete raste,
Trupat punuese dhe deputetet mund te propozojne ndryshime dhe plotesime te dispozitave te
caktuara ne forme amendamentesh. Krahas cdo dispozite, shqyrtohet dhe vendoset edhe per
amendamentet eventuale ne ate dispozite.
Amendamente ndaj propozim ligjit mund te paraqesin edhe Qeveria dhe se paku 10.000
zgjedhes. Ne kete faze votohet cdo dispozite vec e vec dhe pastaj ligji ne teresi. Me kete
perfundon miratimi i ligjit ne Kuvend
Faza e katerte, Ligjet shpallen me dekret. Dekretin per shpalljen e ligjit e nenshkruajne Kryetari
i Kuvendit dhe Kryetari i Republikes
Me shumicen e votave te deputetve te pergjithshem Kuvendi hedh posht mos nenshkrimin e ligjit
nga Kryetari I REPUBLIKES
Ligjin e miratuar me 2/3 Kryetari i Republikes nuk mund ta refuzoj nenshkrimin per shpalljen e
tij
Me rregullore eshte parapa edhe mundesia e shkurtimit te afateve te procedures se nxjerrjes se
ligjit, si dhe nxjerrja e ligjit me procedure urgjente
KRYETARI I REPUBLIKES SE
MAQEDONISE
Pergatiti:
Doc.dr. Mersim Maksuti
(ligjerata e …)
Kompetencat e Kryetarit te RM
Perfaqeson Republiken brenda dhe jashte
Eshte komandant i forcave te armatosura
Cakton mandatarin per formimin e Qeverise se RM
Emeron dhe revokon me dekret ambasadoret dhe perfaqesuesit e RM ne boten e jashtme
Pranon letrat kredenciale dhe revokuese te perfaqesuesve te huaj diplomatike