6
- 2. Оршил
• Аливаа амьд организмд байгалийн цацраг ямар
нэгэн хэмжээгээр байнга нөлөөлж байсан байна.
(1950 аад он хүртэл)
– Энэ үед хортой нөлөө бага байсан.
• Орчин үед хүний бий болгосон зохиомол
цацрагийн нөлөөний үр дагавар нь олон улсын
сэтгэлийг түгшээж байна.
• Ялангуяа иончлогч цацрагийн их тун нь эс эдэд
хүнд гэмтэл үүсгэж удам дамжсан өвчлөлүүдийг
бий болгодог.
- 3. Үргэлжлэл
• Иончлогч цацраг нь өнө эртнээс байгаль дээр байсан бөгөөд
маш бага тун хэмжээтэй байсан байна.
• Орчин үед техник технологийн үсрэнгүй хөгжил нь
иончлогч цацрагийг их хэмжээтэйгээр үйлдвэрлэж байна.
Тухайлбал атомын цахилгаан станцууд л гэхэд 2000 оны
байдлаар дэлхий дээрх нийт эрчим хүчний 20% ийг хангаж
байсан.
• Атомын цахилгаан станцын аюулгүй байдлыг хангавал
байгаль орчинд хоргүй сайн технологи бөгөөд аюулгүй
байдал алдагдвал маш өндөр хор уршиг үзүүлдэг.
- 4. Цацрагийн хүчин зүйл
• Эсрэг тэмдэгтэй цахилгаан цэнэгийг үүсгэж
байгаа цацрагийг иончлогч цацраг гэнэ.
• Иончлогч цацрагийг үүсгэн нэг атомын цөм
нөгөөд хувирахыг цацраг идэвх гэнэ.
• Иончлогч цацраг буюу цацраг идэвхт туяа нь
амьд бие махбодийн доторх химийн холбоог
задлан биологийн олон өөрчлөлтүүдийг бий
болгодог.
- 5. Цацрагийн фон
• Тодорхойолт: Цацрагийн фон гэдэг нь сансарын
ба дэлхийн гаралтай байгалийн эх үүсвэр болон
хүний үйл ажиллагааны үр дүнд амь мандалд
цацагдсан радионуклидүүдээс үүсэж байгаа
иончлогч цацраг юм.
• Эмчилгээ оношилгооны зориулалттай цацрагууд
энд хамаардаггүй.
• Цацрагийн фоныг 3 ангилж үздэг байна.
– Байгалийн цацрагийн фон
– Техникээр өөрчлөгдсөн байгалийн цацрагийн фон
– Зохиомол цацрагийн фон
- 6. Байгалийн цацрагийн фон
• Цацрагийн фон гэдэг нь сансарын ба
дэлхийн гаралтай байгалийн эх үүсвэрээс
амьд организмд нөлөө үзүүлж буй иончлогч
цацраг юм.
• Цацрагийн фон нь амьд организмд
нөлөөлөх байдлаараа гадаад болон дотоод
гэж ангилдаг.
– Амьд бие организмын гадна оршиж гаднаас
үйлчилдэг
– Ус, агаар хоол хүнсний хамт организмд нэвтрэн
дотроос үйлчилдэг.
- 7. Техникээр өөрчлөгдсөн
байгалийн цацрагийн фон
• Хүний үйл ажиллагааны үр дүнд тодорхой
хэмжээний өөрчлөлт үүсгэдэг байгалийн эх
үүсвэрээр үүсгэгдсэн иончлогч цацраг юм.
• Тухайлбал
– Эрдэс бордоог бэлтгэх юмуу ашиглах
(фосфорын бордоо)
– Ашигт малтмал олборлох ... гэх мэт
- 8. Зохиомол цацрагийн фон
• Амь мандалд сарнисан зохиомол
радионуклидээс үүссэн цацраг юм. Үүнийг
атомын цахилгаан станц, цөмийн бөмбөг
дэлбэрэх үед үүсгэдэг байна.
• Гэвч эдгээр бий болсон иончлогч цацраг нь
байгалийн цацрагийн фоныг 3-5% - оор
ихэсгэдэг байна.
- 9. Иончлогч цацрагийн эх
үүсвэрүүд
• Атомын цахилгаан станцын үйл ажиллагаа
• Атомын цахилгаан станц
• Рентген радио изотопын эмчилгээ оношилгоо
• Гэр ахуйн тоног төхөөрөмж (телевизор, электрон
бараанууд гэх мэт)
• Цөмийн бөмбөгийн дэлбэрэлт (туршилт хийх,
дайн хийх)
• Сансрын туяа
• Нарны гэрэл
- 10. Атомын цахилгаан станц
• 1954 оноос атомын цахилгаан станцыг ашиглаж
эхлэн улам боловсронгуй болгосоор байна.
№ Он Цөмийн реакторын
тоо
1 1984 345
2 1986 316
3 1988 433
4 1990 470
- 11. Атомын цахилгаан станц
• Аваар осолгүй ажиллах ѐстой бөгөөд иончлогч цацраг
байгаль орчинд цацагдахаас урьдчилан сэргийлэх ѐстой
бөгөөд радионуклид нь аюулгүй байдлын хэм
хэмжээнээс хэтрэх ѐсгүй.
• Атомын цахилгаан станц нь хөрсийг цацраг идэвхт
бодисоор бохирдуулах нь харьцангуй бага байдаг.
• Агаарт хаягдаж байгаа бодисуудын ихэнх нь ксенон,
криптон, аргон байдалтайгаар цацагддаг.
• Аюулгүй байдал алдагдвал агаарт цацагдаж байгаа
иончлогч цацраг нь зарим тохиолдолд 1000 км зайд
байгаа хүн амд нөлөөлдөг.
- 12. Атомын цахилгаан станц
• Цөмийн реактортой ойр амьдардаг хүмүүс илүү
их цацрагийн тун биедээ шингээж авдаг байна.
• Хүн зөвшөөрөгдөх тун хэмжээнээс илүү их тунг
биедээ шингээж авбал олон төрлийн өвчин тусч
эхэлдэг байна.
• Атомын цахилгаан станцаас ялгарч байгаа
иончлогч цацраг нь байгалийн цацрагийн фонын
3% иас илүү гардаггүй байна.
- 14. Атомын цахилгаан станцын
дэлбэрэлт
• 1986 онд Чернобылийн цахилгаан станц
дэлбэрч маш их хэмжээний хор уршиг
учруулж байсан байна.
• ОХУ-ын 17 муж цацраг идэвхт бодисоор
бохирдсон бөгөөд хөрш зэргэлдээх улс
орнуудын нутаг дэвсгэрийг хамарсан.
• Дэлхий дээр 14 улс, оронд 150 гаруй осол
гарч байсан байна.
- 15. Атомын цахилгаан станцын
хог хаягдал
• Атомын цахилгаан станцын хамгийн том асуудал
нь олон янзын цацраг идэвхтэй хаягдал юм.
• Олон улс орнууд үүнийг бүрэн шийдэж чадахгүй
байна.
• Шийдэж байгаа арга замууд
– Далай тэнгисийн гүнд хаяж байна.
– Ядуу буурай улс орнуудад мөнгө төлж газарт
булуулах
– Гүн нүхэнд 500 жилийн баталгаатай хаалт
хийж түүн дотроо битүүмжлэх ... гэх мэт
- 18. Гарах арга зам
• Огторгуйд хаях:
o Энэ нь хөрөнгө мөнгөний хувьд асар их
зардалтай тул одоогоор яригдаж байгаа,
шийдэгдээгүй
o Сарыг цацраг идэвхт хаягдлын хогийн цэг
болгох. Үүнд бас хөрөнгө мөнгөний асуудал
тулгарч байна.
• Дэлхий дээр эдгээр хог хаягдалын асуудал маш их
хурцаар тавигдаж байгаа бөгөөд дэлхийн
хэмжээний бас нэгэн тулгамдсан асуудал болоод
байна.
- 19. • Цацраг идэвхт
материал, хог
хаягдал дээр байх
шошго.
- 20. Иончлогч цацрагийг анагаах
ухаанд хэрэглэх нь
• Орчин үед оношлогоо болон эмчилгээнд маш
өргөн хэрэглэж байна.
• Гэвч тунг (дооз) тохируулж хэрэглэхгүй бол
анагаах, эмчлэхээсээ илүү хор уршиг учруулж
болно.
• Цацрагийн их тун нь амьд биеийн молекул,
биохимийн холбоог өөрчлөн задалж улмаар олон
төрлийн өвчин эмгэг үүсгэдэг.
– Хортой, хоргүй хавдарууд, удамшлын өвчин гэх
мэт зэргийг үүсгэдэг байна.
- 21. Рентген оношлогоо
• Оношлогоо,
эмчилгээнд тодорхой
хугацаатайгаар
хэрэглэнэ.
• Тухайн хугацаанаас
хэтэрвэл цацрагийн тун
ихдэж хортой үйлчлэл
үзүүлдэг байна.
- 24. Иончлогч цацрагийн
биологийн үйлчлэл
• Иончлогч цацраг нь Биологийн маш өндөр
идэвхтэй.
• Гэхдээ шарлагын тунгаас бүх зүйл хамаарна.
• Тунг шингээж авахдаа амьтны аймаг болон
ургамлын аймаг, бичил биетэн зэрэг нь ялгаатай
байдаг.
• Мөн иончлогч цацрагийн биологийн үйлчлэл нь
эд, эрхтэн бүрд харилцан адилгүй нөлөө үзүүлдэг.
- 25. Иончлогч цацрагийн
биологийн үйлчлэл
• Иончлогч цацраг нь бие махбодийн биохимийн
процесст нөлөөлж гажуудуулдаг.
• Цусанд шилжин биеийг бүхлээр нь хордуулж
дархлааны системийг устгадаг байна.
• Иончлогч цацрагаар үүсгэгдсэн өвчлөлүүд
– Туяаны өвчин, арьсны үрэвсэл, цацрагаар
үүсгэгдсэн нүдний цөцгий бүдгэрэх, үргүйдэлт,
ургийн гаж хөгжлүүд...
– Хортой болон хоргүй хавдарууд удамшлын өвчнүүд
ордог байна.
- 26. Цөмийн зэвсэг
• Анх 1945 онд АНУ Япон орны Хирошима,
Нагасака хотууд дээр цөмийн бөмбөг хаяж
туршсан байдаг.
• Үүнээс хойш АНУ. ОХУ. Англи. Хятад. Франц
зэрэг улс орон нэлээд олон туршилтын
дэлбэрэлтийг агаарт болон газар доор хийсэн
байна.
• Агаарт болон газар доор их хэмжээний цацраг
цацагдсан гэж үздэг бөгөөд эдгээр цацагдсан
радионуклид нэг сараас 100 жил хүртэл оршдог
байна.
- 33. Цөмийн дэлбэрэлт явагдахад
юу болох вэ?
• Маш их хэмжээний агаарын даралт бий болж
улмаар газраас байшин барилга, хүн амьтан,
ургамлыг газрын хөрснөөс арчдаг.
• Маш өндөр тунгийн иончлогч цацраг 100км
радиуст тархана.
• Маш их дулааныг үүсгэдэг.
• Цацраг идэвхт тунадас үүсдэг.
• Хүчиллэг шинж чанартай хар бараан үүлүүд бий
болж улмаар хүчлийн бороо орно.
• Амьд үлдсэн амьд биетүүд хүчлийн бороонд
түлэгдэх, их халуунаас болж ам цанган уудаг байна.
