Дэлхий дээрх цөмийн цацрагийн осол гэмтлүүд

2. Агуулга:
 Оршил
 Цөмийн болон цацрагийн осол
 Цөмийн эрчим хүчний реакторын ослууд
 Цөмийн реакторын дайралт
 Дэлхийн цөмийн туршилтын хураангуй
 Цөмийн ууршилт
 Задралын дулаанаас үүдэлтэй осол
 Тээвэрлэлтээс үүдэлтэй осол
 Цөмийн аюулгүй байдал
 Дүгнэлт

3. Оршил
 Цөмийн осол нь анх цөмийн реактор баригдсан 1954 оноос хойш
халуун сэдэв байсаар ирсэн юм. Цөмийн болон цацрагийн ослыг Олон
Улсын Атомын Энергийн Газараас зохицуулахдаа хүмүүс, аж үйлдвэр,
байгаль орчинд гарах үр дагаварыг чухалчилж авч үздэг.Жишээ нь
үхэлд хүргэх хор уршигтай үзэгдэл, байгальд их хэмжээний цацраг
идэвхи алдагдах, реакторын голомт хайлах зэрэг ослоос гарах үзэгдэл.
Том хэмжээний цөмийн ослын жишээ гэвэл реакторын голомт гэмтэж,
байгальд их хэмжээний цацраг идэвхи алдагдсан 1986 онд болсон
Чернолбилын осол юм.
 Цөмийн технологи үүсэж хөгжсөнөөс хойш цөмийн технологийг олон
салбарт ашиглах болсон. Жишээ нь: Цөмийн түлштэй шумбагч
онгоцын голомт хайлсан болон бусад сүйрлийн жишээ гэвэл K-19
(1961), K-11 (1965), K-27 (1965), K-140 (1968), K-429 (1970), K-222
(1980), K-314 (1985). Ноцтой цөмийн ослуудад Киштимийн сүйрэл,
Windslace-н гал, Коста Рика-н цацраг туяаны осол, Мексик хотын
цацрарын осол гэх мэт орно.

4. Цөмийн болон цацрагийн осол
 Цөмийн болон цацрагийн осол гэдэг нь ионжуулагч цацрагийн үүсгүүр буюу
цацраг идэвхт бохирдлоос санамсаргүй шарлага авах нөхцөл байдал үүсэхийг
хэлнэ.
 Цацрагаас үүдэлтэй аюул ослыг ерөнхийд нь цөмийн осол болон цацрагийн
осол гэж 2 хуваана.
 Цөмийн осол гэсэн нэр томьёонд дараах ослын тохиолдлууд хамаарна. Үүнд:
 Реакторын осол
 Боловсруулах үйлдвэр дээрх осол
 Бусад томоохон цөмийн төхөөрөмжүүд дээр гарсан осол
 Цөмийн зэвсгийн дэлбэрэлттэй холбоотой осол
 Цацрагийн осол-д дараах зүйлстэй холбоотой ослын тохиолдлуудыг авч үзнэ:
 Цөмийн түлшээс бусад цацрагийн үүсгүүрүүд
 Олдмол цацраг идэвхт материал, бохирдсон газар, эд зүйлс
 Рентген аппаратын осол, үүсгүүрийн хамгаалалт алдагдах
 Цацраг идэвхт бодисын тээвэрлэлттэй холбоотой осол
 Цөмийн зэвсгийн гаралтай зарим материалын тархалт
 Хуйвалдааны дүнд үүсэх цацрагийн аюул(террорист үйл ажиллагаа болон хууль бус
тээвэр, контрбанд ажиллагаа)

5. Цацраг идэвхи хүмүүсд нөлөөлөхдөө

6. Цөмийн эрчим хүчний реакторын ослууд
 Өнөөг хүртэл хамгийн аймшигтай осол нь 1986 онд Украйнд
гарсан цөмийн осол юм. Энэ ослоор 30 хүн газар дээрээ нас
барсан ба ойролцоогоор 7 тэрбум долларын хохирол амссан.
2005 оны нэгэн судалгаагаар цацрагийн хордлогийн улмаас 4000
хол давсан хүмүүс хорт хавдараар нас барсан гэж тооцоолсон
байна. Ослын дараа цацраг идэвхт бөөмүүд Орос, Украйн,
Беларусын бүсэд төвлөрсөн. Ослын дараагаар ойролцоогоор
350,000 гаруй иргэд хүчээр нүүлгэн шилгүүлэгдсэн.
 Дэлхийн хэмжээнд нийт 99 цөмийн осол гарсан ба 57 нь
Чернобилийн ослын дараа гарсан мөн 57% буюу 56 осол нь
АНУ-д гарсан байна. Эндээс ноцтой цөмийн ослуудаас дурьдвал
Фүкүшима Дайчи цөмийн осол (2011), Чернобилын сүйрэл
(1986), 3 миль арлын осол (1979), SL-1 осол гэх мэт орно.

7. Цөмийн реакторын дайралт
 Цөмийн реактор нь ойрын 30 жилд агаарын дайралт, эзлэн түрэмгийлэл, халдлага зэрэгт
цэргүүдэд бэлдсэн гол бай болон хувирч байна.
 1977 оны 12 сарын 18наас 1979 оны 6 сарын 13ны хооронд ETA-с Испани улсад
баригдаж байсан “Lemoniz” цөмийн эрчим хүчний реакторыг баригдаж байхад нь хэд
хэдэн удаа довтолсон.
 1980 оны 9 сард Иран улс Иракын “Al Tuwaitha” цөмийн цогцолборийг бөмбөгдсөн.
 1981 оны 6 сард Израиль улсын агаарын цохилт (Опера ажиллагаа) Иракын “Osirak”
цөмийн судалгааны төвийг бүхэлд нь устгасан.
 1982 оны 1 сарын 8нд “Umkhonto we Sizwe” бүлэглэл Өмнөд Африкын “Koeberg”
цөмийн цахилгаан станцруу баригдаж байхад нь халдсан.
 1984-с 1987 оны хооронд Ирак улс Ираны “Bushehr” цөмийн станцыг 6 удаа бөмбөгдсөн.
 1991 онд АНУ нь Иракын 3 цөмийн реактор болон баяжуулалтын туршилтын
байгууламжыг дэлбэлсэн.
 1991 онд Ирак “Scud” пуужинг Израилийн “Dimona” цөмийн реакторлуу хөөргөсөн.
 2003 оны 9 сард Израиль улс Сирийн реакторыг баригдаж байхад нь дэлбэлсэн.

8. Дэлхийн цөмийн туршилтын
хураангуй
 Дэлхийн хэмжээнд нийт цөмийн туршилт албан ёсны
тоогоор 2116 удаа хийгдсэн байна. 1945 оны 7 сарын
16-с 1992 оны 9 сарын 23 хүртэл АНУ цөмийн
туршилтын хурдацтай хөтөлбөр санаачилсан ба энэ нь
1958 оны 11 сараас 1961 оны 9 сарын хооронд онцгой
тохиодлоор зогсож байсан. Албан ёсны тоогоор АНУ
нийт 1054 цөмийн туршилт болон 2 цөмийн дайралт
бүртгэгдсэнээс туршилтын 100-аад Номхон далайд,
ойролцоогоор 900 нь “Nevada”-н туршилтын талбайд,
үлдсэн 10аад нь АНУ-н зарим газар нутагт (Alaska,
Colorado, Mississippi, болон New Mexico) хийгдсэн
байна.

9. Дэлхийн цөмийн туршилтын
хураангуй
 Зурагт: Ойролцоогоор 12оод газарт 2000 гаруй цөмийн туршилт бүртгэгдсэн байна.
 Энд: Улаан – ОХУ, Цэнхэр - Франц, Цайвар цэнхэр – АНУ, Ягаан – Британ, Хар – Израиль,
Улбар шар – Хятад, Шар – Энэтхэг, Бор – Пакистан, Ногоон - Хойд Солонгос

10. Цөмийн ууршилт
 Цөмийн ууршилт гэдэг нь хэт халалтаас болж цөмийн
голомт гэмтэж реактор ноцтойгоор гэмтэхийг хэлнэ.
Голомт хайлах осол цөмийн реактороос гарсан дулаан
хөргөлтийн системээс гарч буй дулааныг хэтрээд тухайн
түлшний элемэнтийн хайлах цэгт хүрэх үед гардаг.
 Иргэдэд цөмийн эрчим хүчний реактороос болж цөмийн
ууршилт нөлөөлсөн жишээ:
 1969 он Швейцарь – Lucens реактор
 1979 он АНУ, Пенсильвани – 3 миль арлын осол
 1986 он ОХУ, Украйн – Чернобилын цөмийн эрчим
хүчний реакторын сүйрэл
 2011 он 3 сар Япон – Газар хөдлөлтөөс үүдэлтэй –
Фүкүшима Дайчи цөмийн осол г.м

11. Задралын дулаанаас үүдэлтэй
осол
 Энэ нь цацраг идэвхт задралаас гарч буй дулаан гэмтэл
учруулахыг хэлнэ. Том цөмийн реакторын хөргөлтийн
алдаа нь цөмд гэмтэл очруулж болдог. Жишээ нь “3
миль арал”-д түргэн унтраах товчыг дарахад
PWR(Даралттай усан реактор) реактор усаа
хөргөхгүйгээр удаан хугацаатай байснаас цөмийн
түлш гэмтэж, голомтын хэсэг хайлсан. Задралын
дулааныг гадагшлуулах нь реакторд чухал асуудал юм.
Задралын дулааныг гадагшлуулах нь амжилтгүй
болвол реакторын голомтын температур ихсэн
аюултай түвшинд хүрч цөмийн осол үүсгэхэд хүргэдэг.

12. Тээвэрлэлтээс үүдэлтэй осол
 Цацраг идэвхт изотопын тээвэрлэлтийн үед савны
хамгаалалт гэмтэж цацраг идэвхи алдагдах аюултай.
Жишээ нь: Cochabamba-д нийтийн тээврийн
автобусанд сав нь гэмтэлтэй гамма туяаны үүсгүүр
тээвэрлэсэн байна. Гамма үүсгүүр нь гадуураа
хамгаалалттай байсан ч зарим зогчигчид цацраг
идэвхд өртсөн байв.
 Англи улсад цацраг идэвхт туяаны үүсгүүрийг
“Leeds”-с “Sellafield”-рүү гэмтэлтэй савтай явуулсан
нь доод талынхаа тагаар асгарч цацраг идэвхи
алдагдсан.

13. Цөмийн аюулгүй байдал
 Дэлхийн хэмжээнд томоохон цөмийн ослууд гарахгүй байгаа ч жижиг ослууд гарсаар байгаа юм. Цөмийн болон
цацрагийн ослоос урьдчилан сэргийлэхэд хүний анхаарал, хариуцлагатай үйл ажиллагаа чухал үр нөлөөтэй.
Ерөнхийдөө осол гарах шалтгааныг хүний алдаа, багаж төхөөрөмжийн алдаа, бусад гэж 3 ангилна.
 Хүний алдаанд – Сургалт, мэдлэг боловсрол, хүмүүжил, ёс суртахуун, аюулгүй ажиллагааны соёл
 Багаж төхөөрөмжийн алдаанд – Засвар үйлчилгээ, шаардлагатай сэлбэг хэрэгсэл, гадны хүчин зүйлээс үл хамаарах
байдал, хийц дезайн.
 Бусад – Ямар ч сайн нөхцлийг бүрдүүлсэн осол гарч болох нөхцлүүд, байгалийн гамшиг, (хар салхи, газар хөдлөл,
цунами гэх мэт).
 Цацрагийн ослоос урьдчилан сэргийлэх пакторууд:
 Хяналтын үр ашигтай механизм тогтоох
 Сургалт явуулах
 Цацрагийн хор нөлөөний талаар мэдлэг олгох
 Менежтентийн соёл дээр тулгуурласан цацрагийн аюулгүйн соёл
 Цацрагийн ослыг бууруулах факторууд:
 Ослын сайтар боловсруулсан төлөвлөгөө, процедур
 Яаралтай мэдээллэх систем
 Цацрагийн ослын төлөвлөгөө нь ослын бусад төлөвлөгөөтэй нягт уялдаатай байх
 Бодит, үнэн зөв дүгнэлт гаргах эксперт болон олон улсын тусламж авахаар шуурхай хандах
 Мэдээллийн хүн амд бодитой хүргэх үр ашигтай аргыг сонгох
 Сургалт, дадлагажилт

14. Дүгнэлт
 Цөмийн технологийг олон салбарт ашиглах болсон энэ үед
цөмийн осол нь гол сэдэв болж байна. Цөмийн ослоос
ямагт урьдчилан сэргийлж, хэрэв цөмийн осол болсон бол
ард иргэдийг цацрагийн хордлогоос хамгаалах нь нэн
тэргүүнд тавигдах чухал хэрэг юм. Үүний тулд цацрагийн
үүсгүүрийг түргэн олох, зайлшгүй шаардлагатай бол хүн
амийг нүүлгэн шилжүүлэх хэрэгтэй юм. Мөн цацрагийн
шарлагатай холбоотой ослууд гарч байгаа бөгөөд үүний
68% нь операторын анхааралгүй байдлаас үүдэлтэй алдаа
юм. Үүнийг багасгахын тулд шарлагийн үүсгүүрийн хор
уршгийн талаар хүн амд үнэн зөв мэдээлэл олгох нь ижил
төстэй осол гарах явдыг бууруулна.

15. АНХААРАЛ ТАВЬСАН ЯВДАЛД БАЯРЛАЛАА
:D