1. ΣΟΠΙΚΗ Ι΢ΣΟΡΙΑ
Μαρτυρία της Λασκαρούδας
Γιαβάνογλου - Καραμιχαήλογλου
(21 Μαΐου 1921 - … )
για τη βουλγαρική κατοχή (1941-1944) και την
εξέγερση της Δράμας (28-29 Σεπτεμβρίου 1941)
Το ιστορικό πλαίσιο : Οι γερμανικές κατοχικές δυνάμεις, όταν εισέβαλαν
στην Ελλάδα, παραχώρησαν στα βουλγαρικά
στρατεύματα τη ζώνη ανάμεσα στο Στρυμόνα
και στο Νέστο, καθώς και τα νησιά Θάσο και
Σαμοθράκη. Έτσι, τον Απρίλιο του 1941 αρχίζει
η τρίτη βουλγαρική κατοχή για την περιοχή μας
που θα διαρκέσει μέχρι τον Οκτώβριο του 1944.
Μόλις οι Βούλγαροι κατέλαβαν τις ελληνικές επαρχίες της ανατολικής
Μακεδονίας, κατέλυσαν το ελληνικό κράτος, απέλασαν τους δικαστές, τους
μητροπολίτες και τη Χωροφυλακή και αντικατέστησαν τους δημοτικούς
άρχοντες από δικά τους όργανα. Στράφηκαν αμέσως κατά της ελληνικής
γλώσσας, έκλεισαν τα ελληνικά σχολεία και
κατεδίωξαν τους δασκάλους. Τέλος, προχώρησαν
στην απογραφή των κατοίκων, εξαναγκάζοντάς
τους να δηλώσουν ότι δέχονται τη βουλγαρική
υπηκοότητα και εγκατέστησαν δεκάδες χιλιάδες
Βουλγάρους εποίκους στην περιοχή για να
ολοκληρώσουν το βίαιο εκβουλγαρισμό των
ντόπιων πληθυσμών.
Πρώτη ένοπλη αντίδραση στον αφόρητο ζυγό της
βουλγαρικής κατοχής αποτέλεσε η Εξέγερση της
Δράμας και της γύρω περιοχής στις 28 -29
Σεπτεμβρίου 1941, που όμως δεν ευοδώθηκε λόγω της
μικρής αριθμητικής δύναμης, αλλά και της έλλειψης
στρατιωτικού εξοπλισμού των ανταρτών. Τα
βουλγαρικά αντίποινα ήταν άμεσα και σκληρά, τόσο στην πόλη όσο και σε
πολλά χωριά του Νομού , ανεξάρτητα αν οι κάτοικοί τους συμμετείχαν ή όχι

2. στην Εξέγερση. Στην πόλη της Δράμας από το
πρωί της 29ης Σεπτεμβρίου άρχισαν οι αθρόες
συλλήψεις αμάχων, οι δολοφονίες στους δρόμους,
οι βασανισμοί σε αστυνομικά τμήματα και σε
στρατώνες, αλλά και οι μαζικές εκτελέσεις. Οι
εκτελέσεις αυτές πραγματοποιήθηκαν στην
περιοχή του Ινστιτούτου Καπνού, στους πρόποδες
του Κορυλόβου, στο δρόμο προς το Μοναστηράκι, πίσω από το Γυμνάσιο
Αρρένων, πίσω από το πάρκο των Κομνηνών, στην οδό Μεγάλου
Αλεξάνδρου και στη Στενήμαχο. Παράλληλα, αρκετοί αντάρτες σκοτώθηκαν
σε μάχες ή συνελήφθησαν και εκτελέστηκαν αργότερα με αποφάσεις
βουλγαρικών Στρατοδικείων.
Η μαρτυρία : Τα γεγονότα εκείνης της σκοτεινής περιόδου έζησε η
Λασκαρούδα Γιαβάνογλου του Ιωάννη και της Αικατερίνης, κάτοικος
Χωριστής, σε ηλικία είκοσι ετών. Περιγράφει, λοιπόν τα γεγονότα ως εξής:
« Ήταν Σεπτέμβριος του 1941. Το πρωί εκείνης της μέρας όλο το χωριό ήταν
στο πόδι. Οι Βούλγαροι είχαν φτάσει ήδη στα πρώτα σπίτια και τα δυο
παλικάρια που έτρεξαν με τα άλογά τους να δουν τι γίνεται , βρέθηκαν
σκοτωμένα στην άκρη του χωριού. Ο ξεσηκωμός ήταν μεγάλος και ο καθένας
προσπαθούσε με κάθε τρόπο να σωθεί. Έτσι, η μητέρα μου έκρυψε τον πατέρα
και τους δυο αδερφούς μου στο υπόγειο του σπιτιού και η ίδια έμεινε εκεί για
να παραπλανήσει τους στρατιώτες, αν έμπαιναν στο σπίτι μας . Εγώ μαζί με
την μικρότερη αδερφή μου και άλλες γυναίκες της γειτονιάς κρυφτήκαμε στο
υπόγειο του διπλανού σπιτιού, στο χώρο όπου μάζευαν τα καπνά.
Ξαφνικά, ακούστηκαν βήματα και άγριες φωνές, καθώς μία ομάδα
Βουλγάρων μαζί με έναν Έλληνα καταδότη μπήκαν στην αυλή του σπιτιού
ψάχνοντας για Έλληνες αντάρτες. Η τελευταία, όμως γυναίκα που τρύπωσε
βιαστικά στο υπόγειο, δεν πρόλαβε να κλείσει την καταπακτή , αλλά τράβηξε
βιαστικά μια ψάθα, που κάλυπτε την πόρτα του υπογείου. Μόλις λοιπόν, οι
στρατιώτες μπήκαν στο δωμάτιο, το πόδι ενός Bούλγαρου βούλιαξε στην
ψάθα και αμέσως άρχισε να πυροβολεί τυφλά στο υπόγειο φωνάζοντας
«Βρήκαμε τους αντάρτες!». Τα θραύσματα της σφαίρας με πλήγωσαν στην
πλάτη, καθώς έσκυψα πάνω στην μικρότερη αδερφή μου, για να την
προστατεύσω. Τότε, άρχισα να κλαίω από τον πόνο και να φωνάζω δυνατά,
προσπαθώντας να βγω έξω από το υπόγειο. Οι Βούλγαροι, όταν κατάλαβαν

3. ότι πρόκειται για γυναικόπαιδα, σταμάτησαν τους πυροβολισμούς και μας
έβγαλαν όλους έξω.
Το μόνο που θυμάμαι είναι ότι λιποθύμησα στην αυλή από τον πόνο. Όταν
συνήλθα, βρέθηκα πάνω σ΄ ένα στρατιωτικό αυτοκίνητο που μετέφερε εμένα
και μια άλλη τραυματισμένη συγχωριανή, την Πολυξένη, στο Νοσοκομείο
στη Δράμα. Η πλάτη μου ήταν βαριά πληγωμένη, ενώ η Πολυξένη είχε ένα
τραύμα στον κρόταφο. Επιπλέον, η κατάσταση στους δρόμους ήταν
απελπιστική. Χάος και τρόμος παντού. Συναντούσαμε συνέχεια βουλγαρικά
μπλόκα, που συνελάμβαναν τους άνδρες και τα νεαρά παλικάρια και τους
συγκέντρωναν στο «Γκιόλι» στο 5ο χιλιόμετρο Δράμας – Χωριστής. Λίγο
αργότερα μάθαμε ότι βρήκαν τραγικό θάνατο από τις βουλγαρικές δυνάμεις
Κατοχής.
Το Νοσοκομείο (σήμερα 5ο Δημοτικό Σχολείο στην περιοχή της Αγίας
Τριάδας) ήταν γεμάτο από τραυματίες. Οι Έλληνες γιατροί και νοσοκόμες
είχαν εκδιωχθεί και αντικατασταθεί από Βούλγαρους. Μας στοίβαξαν σ΄ ένα
θάλαμο με άλλα γυναικόπαιδα και, πριν προλάβουμε να πάρουμε μια ανάσα
και να δούμε τι γίνεται με τα τραύματά μας , ακούσαμε πυροβολισμούς στο
προαύλιο του Νοσοκομείου. Οι Βούλγαροι έξαλλοι φώναζαν ότι οι Έλληνες
αντάρτες είχαν σκοτώσει το Βόρη, το βασιλιά τους. Αμέσως καταλάβαμε ότι
ήταν έτοιμοι για αντεκδίκηση. Μας έβγαλαν, λοιπόν όλους έξω και μας
ανάγκασαν να κατευθυνθούμε στην περιοχή των Δικαστηρίων. Όλοι οι γύρω
δρόμοι ήταν γεμάτοι από κόσμο που κατευθύνονταν στο ίδιο σημείο.
Εγώ μαζί με την Πολυξένη και την κόρη της ακολουθούσαμε το πλήθος
αναζητώντας κάποιο γνωστό, που θα μπορούσε να μας βοηθήσει. Ξαφνικά,
για καλή μας τύχη βρέθηκε μπροστά μας μια Χωριστιανή που ήταν χρόνια
παντρεμένη στη Δράμα. Μόλις μας είδε εξαντλημένες και τρομαγμένες,
προσφέρθηκε να μας βοηθήσει. Μας έκρυψε στο σπίτι της, που βρισκόταν
στην οδό Μεγάλου Αλεξάνδρου, μέχρι να ξημερώσει. Όλη τη νύχτα
ακούγονταν από τη γύρω περιοχή πυροβολισμοί και στρατιωτικά
αυτοκίνητα να πηγαινοέρχονται. Όταν ξημέρωσε, ξεκινήσαμε για το κέντρο
της πόλης, όπου βρισκόταν το σπίτι της γιαγιάς μου. Κατηφορίσαμε, λοιπόν
την οδό Μεγάλου Αλεξάνδρου , ενώ στο δρόμο έβλεπες τις ροδιές των
αυτοκινήτων από το αίμα των συμπατριωτών μας που εκτελέστηκαν από τις
δυνάμεις κατοχής την προηγούμενη νύχτα ».