"Экологи байгаль хамгаалал" Хичээл-2

1. Экологи 2-р лекц
Биосферийн
тухай
Бэлтгэсэн багш :С.Дэнсмаа

2. Биосфер

3. Хичээлийн төлөвлөгөө
 Хичээлийн зорилго:
Амьд биес оршин амьдарч буй дэлхийн бөмбөрцгийн тэр хэсэг, необиосфер,
геологийн өнгөрсөн эрин галавын үеийн амьдралын ул мөрийн тухай ерөнхий
ойлголт өгөх
 Түлхүүр үг:
Биосфер-шим мандал
Литосфер-чулуу мандал
Гидросфер-усан мандал
Атмосфер-агаар мандал Wildlife.wmv
Бичлэг
үзнэ үү?

4. Биосферийн тухай
1875 онд Австрийн
эрдэмтэн Эдуард Зюусс
БИОСФЕР хэмээх нэр
томъёог хамгийн анх
биологийн ш/у-нд
хэрэглэжээ.
Тэрээр амьд биет оршин
амьдарч буй усан
мандал,чулуун мандал,
агаар мандлын хэсгийг
биосферт хамруулан
ойлгож байсан
байна.Үүнээс цааш ойлголт
гараагүй юм.

5. Биосферийн тухай
 20-р зууны эхэн үеээр Оросын эрдэмтэн
В.И.Вернадский биосферийн тухай
сургаалийг шинэ агуулга үзэл санаагаар
баяжуулан боловсруулжээ.
 Үүндээ ус,агаар,чулуун мандал дахь амьд
биесийн тархалт,гүйцэтгэх үүрэг,түүний
хувирал өөрчлөлт,зүй тогтолыг анх
шинжлэх ухаанд нээсэн юм.

7. Биосфер гэж юу вэ?
 БИОСФЕР - Эртний болон одоогийн амьд биетийн
амьдралын бүхий л ул мөр, үзэгдлийг агуулж буй
дэлхийн бөмбөрцөгийн орон зайг амь мандал буюу
биосфер гэнэ.

8. Биосферийг нэг талаас амьд биес болон
амьдралын үйл ажиллагааны үр дүн гэж үздэг.
Биосферийн гол бүрэлдхүүн нь амьд биес юм.

9. СЭТГЭХҮЙ ХӨГЖҮҮЛЭХ

10. Биосферийн хил хязгаар
Өнөө үеийн биологийн шинжлэх ухаанд ”Тухайн орчинд амьд бие
болон тэдгээрийн оршин амьдрах нөхцөл боломж байгаа
эсэх,амьдралын ул мөр олдсон эсэхээр биосферийн хил хязгаарыг
тогтоодог”
Биосферийг
1.Усан мандал-Гидросфер
2.Чулуун мандал-Литосфер
3.Агаар мандал-Атмосфер гэж 3 ангилдаг.
Түүхэн хугацаагаар нь
1.Паленоосфер
2.Ноосфер гэж 2 хуваадаг.

12. Биосферийн бүрэлдхүүн
Биоген бодис Амьд бодис
Амьд биеийн
оролцоотой үүссэн бодис
Биологийн бус гаралтай
бодис Сансарын гаралтай бодис

14. Усан мандал

16. Усан мандал-Гидросфер
 Эрдэмтэд дэлхий дээрхи анхны амьд бие усанд
үүссэн гэж үздэг.
 Амьд биесийн 70-98% нь ус байдаг гэж эрдэмтэд
тогтоожээ. Энэ нь үүнийг батлаж буй гэлтэй.
 Гидросферийн 98% -ийг далай тэнгисийн ус эзлэх
бөгөөд 1.24%-ийг мөс эзэлдэг байна. Харин үлдсэн %-
ийг цэнгэг уст гол, горхи,нуурын ус эзэлнэ.
 Усан орчинд нийт 150 000 гаруй зүйлийн амьтан,
 10 000 гаруй зүйлийн ургамал амьдардаг байна.

17. Усан мандалын онцлог
Байгалийн аливаа усанд тодорхой хэмжээний агаар ууссан
байдаг.Тэнд хүчилтөрөгчийн тодорхой горим үйлчилдэг байна.
Усанд төрөл бүрийн эрдэс бодис байнга уусаж байдаг.
Усанд хоол тэжээлийн зүйлс ихэвчилэн хөвөх маягаар
агуулагддаг.
Өвөрмөц дулааны горимтой байдаг. Температурын хэлбэлзэл
маш бага байдаг.
Гэрлийн байрлал босоо чиглэлд харилцан адилгүй эрс
ялгавартай байдаг.
Ус байнгын хөдөлгөөнд оршино.

21. Агаар мандал-Атмосфер
 Агааргүйгээр бүх амьд биет оршин тогтнох боломжгүй юм.
(Хүчилтөрөгч гол байр суурь эзэлнэ)
 Агаар мандал далайн түвшинээс дээш 20км-ийн өндөрт зарим
бактери хөх,ногоон замаг олдсон.
 Хэт ягаан туяаны үйлчлэлээс хамаарч түүнээс дээш амьдрах
боломжгүй.
 Трофосферийн давхаргад цаг уурын бүхийл үзэгдэлүүд
ажигдагддаг.
 Стратосферт Озоны давхраа амьд организмуудыг хэт ягаан
туяаны үйлчлэлээс хамгаалж байдаг байна.

22. Агаар мандалын онцлог
 Чийг багатай
 Даралт өндрөөсөө шалтгаалан өөрчлөгддөг
 Нягт ямагт бага байдаг.
 Хүчилтөрөгчийн хангамж байнга өндөр байдаг.
 Гэрэлтүүлгийн эрчим харьцангүй их
 Газарзүйн байрлал, улирлаас шалтгаалж дулааны
горим өөр өөр байдаг.

23. Агаар мандал

24. Чулуун мандал-Литосфер
Дэлхийн бөмөрцөгийн хатуу бүрхэвч энд амьдралын
нөхцөл хязгаарлагдмал
Дэлхийг бүхэлд нь авч үзвэл олон төрлийн хими
элементийн нэгдэл юм.
Доошлох тутам темпертур ихэсдэг 400 км гүнд цельсийн
+100 градус хүртэл байна.
Летосферийн хамгийн өргөн хэсэг болох хөрсөнд амьд
биет хамгийн нягтшилтайгаар оршдог.
Ус болон агаарын харьцаа урвуу хамааралтай байдаг
байна.

25. Чулуун мандал

27. Биосфер дэх бодисын эргэлт
 Бодисын эргэлтүүдийг
-Геологийн их эргэлт
-Биологийн бага эргэлт гэж 2 ангилна.
Бодисын байнгын эргэлт явагдах менанизм бүрэлдэн тогтсон явдал
нь биосферийн үндсэн шинж чанар юм.
Биосфер дэх бодисын эргэлт нь амьд биеийн оролцоотойгоор
тасаралтгүй үргэлжилдэг.
-хүчил төрөгчийн эргэлт
-нүүрстөрөгчийн эргэлт
-азотын эргэлт
-усны эргэлт
-фосфорын эргэлт гэх мэт

30. Усны эргэлт

37. Хүчил төрөгчийн эргэлт

39. Хүчил төрөгчийн эргэлт

41. Хүчил төрөгчийн эргэлт

42. Хүхрийн эргэлт

43. Хүхрийн эргэлт

44. Азотын эргэлт

45. Азотын эргэлт

46. Фосфорын эргэлт

47. Фосфорын эргэлт

48. Азотын эргэлт

49. Азот ,фосфорын эргэлт

52. Дүгнэлт
 Биосфер нь литосфер (дэлхийн гадаргуу), гидросфер (усанбүрхүүл),
атмосфех (агаарын бүрхүүл) гэсэн гурван нягтаараа ялгаатай органик
бус системүүдэд тархсан амьд организм, ургамал, бактерийн нийлбэр
цогц байдаг.
 Биосферийн бүрэлдхүүнд нь амьд биес, биоген бодисууд, / омега 3/,
биологийн бус гаралтай бодисууд / ус /, амьд биесийн оролцоотой
үүссэн бодисууд /хөрс/сансарын гаралтай бодисууд /тоосонцор ,солир/
орно.
 Ус бол амьдралын амин чухал эрдэс. Манай гарагийн бусад гарагаас
ялгагдах гол ялгааны нэг нь ус юм. Дэлхий дээр орших усны бүх
төрлүүд нийлээд дэлхийн усан мандлыг бүрэлдүүлдэг.

53. Дүгнэлт
 Агаар мандал нь нарнаас ирэх хэт ягаан
туяагшингээж, өдөр шөнийг температурын ялгааг
тогтворжуулан, дэлхий дээр амьдрал байх
нөхцөлийг бүрдүүлнэ.
 Мантийн дээд хэсэг дээрх газрын давхаргыг
бүхэлд нь литосфер буюу чулуун мандал гэдэг.
Дэлхийн хатуу бүрхэвч болох газрын давхарга нь
эрдэс чулуулгууд буюу тэдгээрийн өгөршлийн
бүтээгдэхүүнээс бүрэлдэн тогтоно.

54. Дүгнэлт
• Бодисын байнгын эргэлт явагдах механизм
бүрэлдэн тогтсон явдал нь биосферийн
үндсэн шинж.
• Биосфер дэх бодисын эргэлт нь амьд
биесийн оролцоотойгоор тасралтгүй
үргэлжилдэг
• Биосферийн эргэлтийн дотор нь
хүчилтөрөгчийн ,Нүүрстөрөгчийн,Азотын
Усны,Фосфорын эргэлтүүд гэж 6 ангилдаг.

57. Анхаарал тавьсанд
баярлалаа

58. Анхаарал тавьсанд
баярлалаа

59. Анхаарал тавьсанд
баярлалаа
... Хичээлээ сайн уншаарай