курсовая

КГКП «БГТК» СИСТЕМА МЕНЕДЖМЕНТА КАЧЕСТВА
ВЫПОЛНЕНИЕ КУРСОВЫХ РАБОТ ПО ГУМАНИТАРНЫМ ДИСЦИПЛИНАМ
Ред 2
КГКП «БГТК» 2017г. Не конфиденциально Страница 1 из 33
Пән аты: Педагогика
Тақырыбы: «Оқыту процесінде Ш.Амонашвилидің әдіс-тәсілдерін
қолданудың негіздері»

Ред 2
ЖОСПАР:
КІРІСПЕ................................................................................................................
І ТАРАУ.ШАЛВА АЛЕКСАНДРОВИЧ
АМОНАШВИЛИДІҢПЕДАГОГИКАЛЫҚ ЖҮЙЕСІ
1.1. Ш.А.Амонашвилидің ең негізгі тұлғалық қасиеттері..............................7-10
1.2. Ш.А.Амонашвилидің идеялары мен педагогикалық ұрандары...........10-16
ІІ ТАРАУ. БАСТАУЫШ СЫНЫПТА Ш.А.АМОНАШВИЛИ
ПЕДАГОГИКАСЫН ҚОЛДАНУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ
2.1. Ш.А.Амонашвили «Мектепке - алты жастан»,алты жасар балаларды
мектеп өміріне тартудың мақсаты.................................................................17-22
2.2.Ш.А.Амонашвили әдісінің тиімді жақтары және қолдану аясы..........23-33
ҚОРЫТЫНДЫ...................................................................................................34
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ..............................................35
ҚОСЫМШАЛАР ТІЗІМІ.................................................................................

Ред 2
КІРІСПЕ
Еліміздің болашағы – жас ұрпақты тәрбиелеуде бірінші бесік - отбасы
болса, екінші бесік – білім ордасы мектеп. Ұрпақтың азаматтық тұлғасы мен
отаншылдық асқақ сезімдерін, қалыптастырудың қайнар көзі – бастауыш
сынып кезеңнен бастау алатыны ақиқат. Бастауыш сыныптағы тәрбие бала
табиғатына ерекше әсер етіп, оған өмір бойы өшпестей із қалдырады.
Зерттеу жұмысының көкейкестілігі:
Шалва Александрович Амонашвили - жаңашыл педагог, профессор,
психология ғылымдарының докторы, академик.
Негізгі идеялары және педагогикалық ұрандары: ынтымақтастық
педагогикасы, жеке тұлғаны демократияландыру. Ш.А.Амонашвили 6 жасар
балаға тәрбие және білім берудің мазмұнын, принциптерін, тиімді әдістерін
ғылыми негіздеп, оны мектеп тәжірибесі арқылы дәлелдеді. Бастауыш сынып
оқушыларын жан-жақты тәрбиелеуде гуманитарландыру идеясын жүзеге
асырды. Ұраны: "Тәрбие процесінің барлық салаларында әр баланың жеке
басына құрметпен қарау". Амонашвили идеясының қазіргі оқыту
жүйесімен үйлесімділігі.
Зерттеу жұмыстың мақсаты:
Бастауыш сыныптардағы білім көздерімен таныса отырып,
Ш.А.Амонашвилидің тиімді әдістерін пайдалану, жолдарынанықтау.
Зерттеужұмысыныңміндеттері:
1. Ш.А.Амонашвили туралы теориялық мәліметтер жинақтау.
2. Білім беретін мекемелерде, Ш.А.Амонашвили
педагогикасын, әдістерін қаншалықты оқытылуын
зерттеу.
3. Зерттегенжұмыстарды практикажүзінде қолдану.
Зерттеу жұмысының объектісі:педагогика
Курс жұмысының құрылысы: курстық жұмыс кіріспеден, екі тараудан,
қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшалар тізімінен
тұрады.
Мектептерде педагогикалық тәжірибені зерттеу, жинақтау ісі күрделі және
шығармашылық мәселелердің бірі болып табылады. Педагогикалық тәжірибе
- оқыту, білім беру және тәрбие тәжірибесі, дәлірек айтсақ нәтижесі
оқушының жеке тұлғалық сапаларынан көрінетін, белгілі бір мақсатпен
ұйымдастырылатын педагогикалық процесс.
Көпшілік мұғалімнің педагогикалық тәжірибесі – бұл педагогикалық

Ред 2
ғылымының жетістіктерін қолданып жұмыс істеп жатқан білім беру
ұйымдарыныңтәжірибесі.
Педагогикалық озат тәжірибе оқу-тәрбие жұмысын үнемі дамытып
және жетілдіріп отырады. Сондықтан, әрбір мұғалім еліміздегі жаңашыл
ұстаздардың бай тәжірибесін, белгілі педагогтар мен психологтардың
ғылыми еңбектерін терең зерттеп, олардың ұсыныстарын өз ісінде
шеберлікпен пайдаланғаны жөн.

Ред 2
ІТАРАУ.ШАЛВА АЛЕКСАНДРОВИЧ АМОНАШВИЛИДІҢ
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ЖҮЙЕСІ
1.1.Ш.А.Амонашвилидің ең негізгі тұлғалық қасиеттері
Шалва Александрович Амонашвили - 1931 жылы 8 наурызда
Грузияда (қазіргі Тбилиси) дүниеге келген. Ол – ынтымақтастық
педагогикасын насихаттаушы жаңашыл педагогтардың бірі. Тбилиси
университетінің шығыстану факультетін аяқтайды, мектепте жұмыс істейді,
аспирантураны бітіреді, кандидаттық және докторлық диссертацияларын
қорғайды. Ол 60-70 жылдары бүкіл әлем бойынша жаңа педагогикалық
бағыттың негізін қалауына ықпал еткен «Білім беру процесінде балаларға
адами-тұлғалық көзқараспен қарау» деген тақырыпта мектептерде көпшілік
экспериментке жетекшілік етті. Шалва Александрович өзі балаға деген
адами-тұлғалық көзқараспен қараудың барлық принциптерін әлемдік
педагогика классиктері К.Д.Ушинский, В.А.Сухомлинский, Якуш Корчак,
А.С.Макаренко, т.б. үйренгендігін айтады.
Шалва Александрович мұғалімдерді педагогика даналығын шынайы да бай
қайнар көзін пайдаланып, өздерінің педагогикалық шеберлігін үнемі
байытып, шыңдап отыруғашақырады.
Қадірлі жасқа келгендігіне қарамастан, Шалва Александрович әлі де
шығармашылықпен белсенді айналысып жүр, яғни Украина, Балтық, ТМД
елдері мен Ресей мұғалімдеріне арнап, түрлі семинарлар мен шеберлік
мектебі сабақтарын өткізеді. Студенттермен және аспиранттармен де бірге
жұмыс істейді. Ол әлем бойынша көптеген елдердегі бірнеше зертханалар
мен орталықтардың, сонымен қатар Мәскеу мен Санкт-Петербургтің
экспериментті мектептерінің ғылыми жетекшісі болып табылады;
халықаралық адамгершілік педагогикасы орталығы мен Украинадағы
Адамгершілік педагогикасы орталығын басқарады. Ол жыл сайын Мәскеуде
өтетін Халықаралық Педагогикалық оқулардың өткізілуін ұйымдастырады.
Уақытының тығыздығына қарамастан, ол адамдарға мейірімді, зерделі,
ешкім оның ашушаңдығы мен дөрекілігін көрген емес. Ол – педагогикалық
философияның бір қиыршығы болып табылатын ерекше шыдамдылықтың
иесі.
Шалва Александрович Амонашвили мұғалімдерге арналған
«Сәлеметсіңдер ме, балалар?!» атты көмекші құралында өзінің
педагогикалық әрекеттерінің, ең кішкентай мектеп оқушыларының тұлға
болып қалыптасуын зерттеу нәтижелерін сипаттап жазады. «Менің
балалармен тәжірибе жұмыстарым, мектептегі қызықты да қуанышты
күндерді ұйымдастырудағы ғылыми ізденістерім, эксперименттік сыныптың

Ред 2
көптеген мұғалімдерімен өткізілген көп уақыт менде білім беру мен
тәрбиелеуде ізгілік, оптимисттік бастаулардан туындайтын кейбір
педагогикалық пікірлер қалыптасты,»- деп Ш.Амонашвили алғысөзінде
жазады. КСРО-ның ПҒА академигі А.В. Петровский бұл кітапты
«педагогикалық симфония» деп атайды. Себебі кітаптың негізгі арқауы
балаларға деген махаббат, баланың нәзік жанына сүйіспеншілікке толы
қарым-қатынас болып табылады. Бұл сипаттаманы Ш.Амонашвилидің
«Мектепке алты жастан» деген кітабына қатысты да беруге болады. «Мектеп
жасындағы балаларды тәрбиелеу мен білім беру жүйесінің тиімді түрде
жүзеге асырылуы толықтай мұғалімнің тұлғасына байланысты» деп
есептейді Ш.Амонашвили. Ол ең негізгісі деп есептейтін төмендегі тұлғалық
қасиеттерге басты назар аударады:
Біріншіден,баланы солқалпында жақсы көру. Тентек
пен тілалғышты, ұғымтал мен ойлау қабілетітөмен,
ұқыпты мен жалқау оқушыларды бөліп жармай,
барлығында бірдей жақсы көру керек.
Үшіншіден, оптимистболу, тәрбиенің оң әсер беретіндігіне
сену қажет
Екіншіден, олардытүсіне білу, яғни солардың
көзқарастарыменсанасу, оларды ересектерше қабылдау,
қамқорлықтанытқанына қуану, ақылдасыпотыру.
Төртіншіден,мұғалімнің бойынан адамға тән жақсы
қасиеттердің барлығы – күлімсіреу, қаталдық,
ұстамдылық, салмақтылық, сезімталдық, шынайылық,
зияткерлік, тіл табысушылық, өмірге деген махаббат
болуы керек.

Ред 2
Балаларға деген мейірімділік пен сүйіспеншілік бар жерде қатыгездік
болмайды, намысына тиетін сөздер айтылмайды, олардың әрбір
жетістіктеріне қуанып отырасың;
Олардың танытқан қамқорлықтары мен әрбір ісіне кешіріммен емес,
үлкен құрметпен қарау керек. Балаларды түсіну дегеніміз – оларды билігіне
бағындыру емес, керісінше олардың бүгінгі өміріне сүйене отырып, болашақ
өміріне алғашқы дәндерін себу. Бала жүрегінің тебіренісі мен жан дүниесінің
қозғалысын түсіне білген педагог оқушысының тәрбиесімен тереңдей
айналыса алады.
Әңгіме баланың тәрбиесімен айналысып, сана-сезімін дамытуға кірісу
үшін оның ақылының толып, ойлау қабілетінің айқындалуын үлкен үмітпен
қолын қусырып күтіп отырған педагог туралы болып отырған жоқ. Мұндағы
әңгіме баланың ішкі жан дүниесіне тереңдей ену, осыған байланысты тәрбие
берудің, оқытудың, дамытудың түрлі жолдарын қарастыратын педагог, яғни
әрекетшіл оптимизм жайлы.
Ұстаздың осындай талпынуы аса маңызды. Ол – бұрыңғы және қазіргі
заманғы ұрпақтардың рухани құндылықтары мен бала арасындағы
дәнекерші. Осы құндылықтар, білім, моральды-этикалық нормалар балаларға
дейін жетпейді, керісінше мұғалімнің тұлғалық қасиеттері мен олардың
бағасын аңғартады. Адамгершілік қасиеттері бар ұстаз балаларды білімге
үйрете отырып, сонымен қоса, оларға өзінің мінез-құлқы арқылы ықпал етіп,
балалардың көз алдында адамгершіліктің ең жоғарғы үлгісі болып көрінеді.
Бала үшін мұғалімсіз білім жоқ, тек ұстазына деген махаббаты арқылы ғана
бала білімнің қызықты әлеміне аяқ басады, қоғамның моральды
құндылықтарын игереді. Кіші жастағы оқушылар үшін ең беделді адам –
ұстазы.
Ш.А. Амонашвилидің «Вера и любовь» еңбегінде астарлы әңгімелер
жинағы, әңгімелер, ертегілер, білім беру эсселері, дұғалар жинағы берілген.
Бұл еңбектің басты мақсаты: адамдар үшін, балалар үшін өмір бойы сенім
мен сүйіспеншілікті жүректеріне ұялату. Олар оқырмандарға ізгілікті білім
беру арқылы даналық сөздерді талдап, әрбір кішкентай жаратылыс бұл кітап
өмірімізге тыныштықты табады және жүрегімізді қуанышқа толтырады.
Әрбір жанға ең саналы жылы және сенім мен үмітті мәңгілікте
бізбен тұратынынатап көрсетеді.
Сұлулықты ішкі және сыртқы яғни, жан мен тән сұлулығы деп бөліп
қарастыруға болмайды, тіпті, «жан–рух–тән» – үшеуін бірлікте қарастырған
жөн. Себебі, адамдағы жалаң сыртқы сұлулық өзінің толыққанды мағынасын
аша алмайды. Мәселен, қазақ дүниетанымындағы перінің сұлу қызы, күндізгі

Ред 2
сұлу қыздың түнде жыланға айналғандығы туралы, басқа да тұспалды көрі-
ністерінің түпкі мағыналарына үңілсек, сыртқының ішкіге сәйкес келмеуінің
нақты тәжірибелік мысалы бізге үлгі-өнеге аларлық мұра болып табылады.
Ал «жан–тән–рух» сұлулығының сәйкестігі эстетикада үйлесімділік деп
аталады. Яғни, ішкі және сыртқы мазмұн мен форманың үндесуі. Қазақ
халқының түсінігінде сұлулық жиі жырланатын тақырып. Ол әдемілікті,
сүйкімділікті, сымбаттылықты, парасаттылық пен руханилықты, көркем
мінезді, т.б. қоса қамтитын тұтастандырылған асқақ сұлулық. Бұл ұғымдар
синонимдес емес, әрбіреуі өздігінше жеке дара құбылыс. Мәселен, «сүйкім-
ділік» концептісінің арғы жағындағы мағынасы: пәктік пен бейкүнәлікті,
тартымдылық пен тазалықты, әдептілік пен жұмсақ мінез қасиеттерді
жинақтап тұрған тәрізді. Түркі халқының баһадүрлік дәуірінде әйел
сұлулығы намыс, қайрат, адалдық сияқты ізгі ниеттермен толықтырылып, ол
сымбаттылықты мүсіндеген.
1.2. Ш.А.Амонашвилидің негізгіидеялары мен педагогикалықұрандары
Бастауыш сынып балалары үшін ең биік бедел-ол мұғалім.Бастауыш
сынып оқушылары өздерінің ұстазына, олардың біліміне,талас тудыратын
сұрақтарды шешу, әркімнің тәртібі мен табыстарын бағалау кезіндегі
әділдігіне сенеді. Мұғалімнің біріншіден, балалар арасында өз беделін
сақтап,нығайтып, екіншіден,оны әр оқушыны адам етіп қалыптастыруға игі
ықпал етуге пайдалану үшін оның маңызы өте зор.Балалардың өз мұғалімін
жақсы көруі қажет пе?Әрине қажет.Тәрбие ықпалы игі өркен жаюы үшін
қажетті шарт.Сондықтан балалар мұғалімді өзінің жан дүниесін
жарқырататын досы, тәлімгері,жетекшісі ретінде көруі тиіс.Ол үшін өзінің
қалай ұстануы қақында ойланғаны жөн. Бастауыш сынып оқушысы кез
келген білімді мұғалім арқылы қабылдайды.Ол оқу мен ұстазды
ажыратпайды.Егер бала мұғалімді жақсы көрсе,демек ол оқуды да жақсы
көреді,мектепті де, сабақтарды да, кітаптарды да жақсы көреді,мұғалімді
жақсы көрмей, одан қаймықса,демек ол оқуды азап көреді, мұғалімді жақсы
көрмей, мектепке құлқы соқпайды.
Сүйікті ұстаз - оқушының өмірге қарайтын мөлдірде таза әйнегі. Ол
«әйнектің» өзін аңғармайды,бірақ таным терезесінен көрінетін заттар мен
құбылыстарға зор мейілінше құштарлана,таңырқай, мақтана, қуана, шұқшия
қарайды, «неліктен?» «ал егер басқаша болса ше?» деген сияқты сансыз
сұрақтар қояды,күдігін, тұжырымын, ой қорытындысын, көзқарасын,
адамгершілік түсінігі мен позициясын айтады.Жақсы көретін мұғалімнің
сабағы-мұның өзі таным құштарлығына көкірек толтыра тыныс алу;

Ред 2
ұстаздық тәлімгерлігін,адамгершілік – этикалық тәлімгерлігін,пікірлерін бала
өзі орнықтыратынбірден-бір дұрыс позиция депқабылдайды.
Өз ұстазын ұнатып,оған сеніп,соңынан еру үшін балалар одан не көруі
керек?
Біріншіден, олардың бәрін және әрқайсысын түсіне білуі керек. Оқушылар
өздеріне әрдайым көмекке келіп, табыстарына қуанатын, сәтсіздікке
ұшыраған сәтте көңілдерін көтеретін мұғаліммен қарым-қатынас жасау
соншалық қызықты екенін сезінуі тиіс.
Балаларды түсіну-мұның өзі «олардың кейпін кию»,олармен бірге
қуанып,бірге күйіну,олардыңөмірін кешу.
Екіншіден, асқан кеңпейілділік, мейірімділік,қайырымдылық,
сезімтадық.Бастауыш сынып оқушыларының,әсіресе алты жастағыларының
жиі қателесуі,есепі түсіне алмай қиналуы, елеңдеу және тағы басқалары
болуы мүмкін. Қадам басқан сайын мұғалімнің ескерту жасауына,реніш
білдіруіне,сабырсыздануына,ата-аналарынан көмек сұрауға сылтау
табылады.Алайда,ұстаз төзімділігінің мәні оқушының қиындықты жеңуіне
тілектестікпен, ибалықпен көмектесе,өзіндік адамгершілік сезімін қолдай
білуде.
Оқу процесі,әрине,әрдайым қиыншылықтармен қабаттаса
жүреді,оқушының мектептегі өмірінен оларды толығымен ығыстырып,
жіберуге тырысу педагогикалық қателік болып табылар еді.Демек,дамудың
мәні нақ сол қиындықтарды жеңе білуде...
Ш.А.Амоношвилидің негізгі идеялары мен педагогикалық ұрандары:
ынтымақтастық педагогикасы, жеке тұлғаны демократияландыру, 6 жасар

Ред 2
балаға тәрбие және білім берудің мазмұнын, принциптерін, тиімді әдістерін
ғылыми негіздеп,оны мектеп тәжірибесі арқылы дәлелдеді. Бастауыш сынып
оқушыларын жан-жақты тәрбмелеуде гуманитарландыру идеясын жүзеге
асырды.Ұраны «Тәрбие процесінің барлық салаларында әр баланың жеке
басына құрметпен қара».Ш.Александрович мектеп есігін жаңа ашқан,әлі
буыны бекіп үлгермеген 6 жастағы балалардың тауын жығып,талабын
қайтармас үшін оларға баға қоймайды.Балалардың еңбегін олардың
тындырған істерінің нақты нәтижелерімен бағалайды.Оның оқушыларының
дәптерден жасаған қолжазба кітаптары бар.Оған балалар өздерінің алғашқы
әңгімелерін жазады, өздерінің салған суреттерін папкаларға
жинайды.Балалар табыстарын ата-анасына көрсетіп,мақтанып,оны мектептегі
көрмеге қойып,ұжымның рухын көтеріп,оқушыларға күнлекті
оқу,білім,өздігінен іздену жолдарынтүсіндіреді.
-Көп жылдар бойы жалпы білім беретін орта мектептің оқыту және тәрбие
жұмысын зерттеу арқылы жетілдіру жаңғырту мақсатында бірнеше
мұғалімдер мен ғалымдар эксперимент жүргізіп, тұтас педагогикалық
процесті жоғары ғылыми әдістемелік деңгейде ұйымдастыруды қажет деп
тапты. Өйткені олар ескі дәстүр бойынша оқытудың әдеттегі әдістерін,
принциптерін қолданып, жастарға білім және тәрбие беру ісі, қазіргі
заманның талаптарын қанағаттандырмайды деп қорытынды жасады.
Жаңашыл - экспериментшіл мұғалімдердің әрқайсысы өз сыныптары мен
мектептерінде жеке - жеке, керек десе бірін-бірі білмей 25 жылдай
эксперимент жұмысын жүргізген.Жаңашыл мұғалімдердің айтуы бойынша
баланы айқай, қорқыту арқылы тәрбиелеуге, оқытуға болмайды – бұл
зорлау, еріксіз көндіру әдісі. Сондықтан олар баламен үндесуді құлық
негізінде қарастырады.
Адамгершілік және ынтамақтастық бала өмірінде үлкен орын алады.
Сондықтан мұғалім ең алдымен баланың дамуы, келешегі жайлы
қамқорлық жасайды. Өйткені олардың өмірге бейімделуі, өмір тәрбиесіне
үйрену мектептен басталады. Міне, осы тұрғыдан қарасақ, ынтамақтастық
педагогикасы – құлық педагогикасы, даму педагогикасы. Іс жүзінде
бұлардың үшеуінде, біртекті құбылыс, мұғалімдер мен тәрбиешілердің
әрекет ету тәсілдері, олардың балалармен қарым – қатынасы, істегі
ынтымақтастығы.
Әрбір педагогикалық әсер, әрбір шешім, әрбір әрекет балалардың
даму барысында тексеріліп отыруы қажет. Ал дамудың бірқалыпты немесе
оның қалыптасуы әрбір мұғалімге мәлім. Дамудың артта қалушылығының
басты себептері біріншіденмұғалімдер мен ата – аналардың зорлап оқыту

Ред 2
нәтижесінде балалардың оқыту материалдардың мазмұнына түсінбей
жаттап оқуында; екіншіден балалардың дамушы қабілеттерін еске алмай,
мектептің тек қана оқыту процесінің үш компоненттеріне (білім, іскерлік,
дағды ) сүйену тағы басқа. Осының салдарынан балалардың көпшілігінің
даму процесі тоқтайды. Жаңашыл мұғалімдердің тұжырымдамалары
бойынша ең алдымен баланың дамуын бірінші орынға қою керек. Бұл
оқушының білімді іздеп табуына, игеруіне мүмкіншілік жасайды,
іскерлікті, дағдыны меңгереді.
Сонымен, баланы әр жақты дамыту үшін бәрінен бұрын құлық, рухани
ақыл – ой, дене тәрбиесі бірінші кезекте болуы қажет.
Кейбіреулер ынтымақтастық педагогиканың осы заман педагогикасынан
айырмашылығы бар ма деп сұрақ қояды. Бұл сұраққа мағыналы жауап
беру қиынырақ секілді. Бірақ екеуіне анықтама берсек артық болмайды.
Осы заман педагогикасы – бұл тұлғаның жеке ұжымның тәрбие және өзін
өзі тәрбиелеу процестерінің диалектикасы туралы ғылым.
Ынтымақтастық педагогика – бұл тәрбие мен өзін өзі тәрбиелеудің,
мұғалім мен балалардың шығармашылық еңбегінің диалектикалық бірлігі
емес пе? Мектепке, жоғары оқу орнына жаңа кадрларды дайындауда
қоғамның әлеуметтік тапсырмасын орындау үшін ынтымақтастық
педагогика керек. Бұл педагогика жас мұғалімнің ғылыми педагогикалық
теория мен озат педагогикалық тәжірибенің нәтижесімен қарулануына
мүмкіндік береді. Сонымен бірге, ізгілендіру, гуманитарландыру
жағдайында тұтас педагогикалық процесте жаңа иедяларды пайдаланудың
жолдарынқарастырады.
Тәрбие мақсатын жүзеге асырудың орта және жоғары мектеп зор рөл
атқарады. Өйткені, оларда барлық жастар оқып, еңбек етуге үйреніп,
дағдыланады, өмірге жолдама алады.
Орта және жоғары оқу орындарының мақсаты – жастарды әр жақты
жарасымды етіп дамыту, олардың жоғары құлықтық, азаматтық
көзқарасын қалыптастыру. Мұндай мақсат кешенділік міндеттерді шешуді
қажет етеді. Олар: әлеуметтік тәрбие беру жолымен дүниеге көзқарасын
кең мәдени ой-өрісі жоғары тұлғаның үйлесімді жан – жақты дамуының
негізін қалау; әлеуметтік функцияларды еңбек, танымды және бос уақытты
пайдалану тағы басқаларды орындау үшін жастарды ойдағыдай даярлауды
қамтамасыз ету; кәсіптік дайындықтың жолдарын таңдап алу үшін, өз
тағдырын өзі шешу үшін жастарға жағдай жасау, тұлғаның өзін өзі
тәрбиелеуге, өз білімін алуына оны өмірде пайдалана білуіне мүмкіндік
жасау.

Ред 2
Тұлғаның дамуы мен тәрбиесі идеологиясының жаңаруы көптеген
идеяларға негізделді. Олар:
Тәрбие бағыттылығының дербес идеясы мұғалімнің балаға ерекше
көңіл аударуын қажет етеді. Барлық тәрбие жұмысының барысында еске
алатын басты тұлға –бала. Ол педагогикалық жұмыстың ең жоғары
мақсаты. Сондықтан баланы зор ұқыптылықпен зерттеген жөн.
Ұжымдық шығармашылық тәрбиеде ұжымдық бағыттылық идеясының
мәні өте зор. Бірыңғай тәрбие жұмысы – бұл тәрбиешілер мен
тірбиеленушінің бірлестігі, мұнда ересек адамдардың жастар жөніндегі
жалпы қамқорлығы, яғни ашық және елеусіз қамқорлығы дамиды. Мұндай
ұжымда тәжірибе ашық және елеусіз түрде тәрбиеші арқылы беріледі, оны
тәрбиешілер ұжымдық шығармашылық іс – бұл біріншіден, барлық ұжым
мүшелерінің істі бірігіп жоспарлауы, талқылауы, шешім қабылдауы;
екіншіден, ұжымдық жұмыс ізденуге бағытталады, практикалық
міндеттерді шешу үшін ұжым мүшелері ізденудің тиімді жолдарын,
әдістерін, құралдарын қарастырады.
Тәрбие ұжымының қозғаушы күші жолдастық тәрбиелік қамқорлық. Оның
мәні адамдағы жолдастық сыйласу мен жолдастық талаптың бірлігі.
Жолдастық тәрбиелік қамқорлықтың мақсаты - адамның жалпы қуанышы
мен пайдасы үшін нақтылы істе оның шығармашылық күшін анықтау және
дамыту.
Мектепте, үйде балалар ересек адамдарға ашық, сенгіштікпен қарайды деп
ынтымақтастық педагогика жорамалдайды. Бұл үшін бірыңғай талаптар
Идеялары
АНАЛИЗДЕУ
БАЛА
КҮНІНІҢ
ЖАРТЫСЫ
СҮЙЕНІШ
ІРІ БЛОКТАР
ӨЗІН-ӨЗІ
СЫЙЛАУ
ӨЗІН-ӨЗІ
БАСҚАРУ

Ред 2
емес, сабақ барысында балалармен жолдастық, жылы шырайлық қатынас
болуы қажет. Жаңашыл мұғалімдердің айтуы бойынша ата – аналар
жиналысында балалар туралы сын көзімен ескерту жасауға болмайды.
Балалар мен ата – аналар арасында ұрыс- керіс жағдайын болдырмау.
Мұғалім балалар жөнінде ата - анаға айтып наразылық білдірмейді,
күнделіктеріне не болса соны жазбайды. Балаңыз сабаққа дайындалмайды
деп мұғалім әр ата - ананың есігін қағуды қою керек.
Егер оқушы назар аударуды, көмек көрсетуді талап етсе, онда оған
керегінше (бір ай, әлде бір жыл керек пе) көмек көрсету қажет. Осындай
жылы қамқорлықты сезген бала ата аналарына да ризашылықпен толық
сенім білдіріп, зор ықыласын оқып білім алуға, еңбек етуге тырысады. Бұл
өмірдегі, еңбектегі, оқудағы қарым - қатынас бірлігінің беріктігі –
ынтымақтастық педагогиканыңпринципі.
Осы идеяларды іске асыру үшін: біріншіден оқу және тәрбие әдістерін
жаңарту; екіншіден балалармен қатынасты жаңарту; үшіншіден,
мұғалімнің өзін өзі жаңартуы; төртіншіден, балалармен және өзара
ынтымақтасу.
Өзін - өзі талдау идеясы. Балаларды өзін - өзі жеке және ұжымды
талдауға үйрету қажет.Осы уақытқа дейін оқушының сабаққа, тәртіпке,
жолдастарына, үлкен кісілерге қатынасы жайлы көбірек назар аударылады.
Демек, оқушының мұндай көзқарасы, қатынасы мұғалім және мектеп
жұмысындағы тәртіпке байланысты деп айтушылар да болды. Енді бұдан
былай балаға көмектесу, дұрыс педагогикалық назар аудару әсіресе бала
өзін-өзі құрметтемеуі тұлғаның өз құнын кемітуі бұл маскүнемдікке,
нашақорлыққа салынуының, қылмысқа ілінуінің негізгі себептерінің бірі.
Жас жігіт өзінше қоғамнан және қалыптаспаған тағдырдан кек алғысы
жазалау, қауіп немесе дәлел әсер етпейді, өйткені болашағым жоқ деп
қарайды,өзін-өзі құрметтемейді.
Осы сияқты мұғалім де өзін-өзі құрметтейді. Өйткені ол өзінің
шығармашылық мүмкіншілігін ескермейді, жеңіл желпі жетістіктермен
қанағаттанады, тәртібі нашарлаған мектепке өзінің құқын қорғамайды,
шыдамшылыққа көнеді.
Мұғалімнің де және баланың да беделі, іс-әрекеттеріндегеі
жетістектерді экспериментшіл-мұғалімдердің жаңа идеяларына соның
ішінде өзін-өзі құрметтеу идеясына байланысты.
Баланың абыройы, мұғалімнің абыройы - бұл сөзсіз тұлғаны
демократияландырудың құрамды бөлігі. Баланы құрметтеу мен бірге өзін-

Ред 2
өзі құрметтей біледі. Үлкен адамдарға құрметтеу идеясы абыройын шын
құрмет ету.

Ред 2
ІІ ТАРАУ. БАСТАУЫШ СЫНЫПТА Ш.А.АМОНАШВИЛИ
ПЕДАГОГИКАСЫН ҚОЛДАНУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ
2.1. Ш.А.Амонашвили «Мектепке - алты жастан»,алты жасар
балаларды мектеп өміріне тартудың мақсаты.
Алты жасар балалар- балалар мемлекетіндегі ерекше халық.Сондықтан
мына біздерге олардың мұғалімдері мен тәрбиешілеріне,біріншіден,осыған
байланысты қандай проблемалар тууы мүмкін екенін;екіншіден,партада дәл
жеті жасар немесе нақ солар сияқты балалар емес,басқа балалардың
отырғандығын толық сезіне отырып, олармен басқаша жұмыс істеу
керектігін;үшіншіден,өзінің педагогикалық позицияны және оқытудың,
тәрбиелеудің,ең бастысы алты жастағы балалармен жұмыс жүргізудің сол
жағдайын тудырыпотырғанформалары мен тәсілдерін анықтай білу керек.
Алты жасар балалар мұғалімдерінің,мына біздердің басымызға тән
қандай қасиеттеріміз болуы керек?Өзіме солардың ең бастылары болып
көрінгендеріне тоқталмақпын.
Біріншіден,біз мейірбанды адамдар болып, балаларды қаз қалпында
сүюге тиіспіз,шолжаңды да,тіл алғышты да,ақылдыны да, жалқауды
да,ынталыныда бірдей жақсы көруіміз керек.Оның үстіне тағы да біз
өзіміздің жан шуағымызды әрбір нақты жағдайға сәйкес шәкіртерімізге
алаламай, тең үлестіруіміз керек.Балаларға деген мейірімділігіміз бен
махаббатымыз ішкі жан күйзелісіміздің көрінісі ғана емес,сонымен бірге
баламен немесе бүкіл сыныппен қарым-қатынасымыздың педагогикалық
қызметіміздің ең басты дәлелі,стимулы болуы тиіс.
Балаларға деген мейірімділік пен сүйіспеншілік олармен дөрекі
сөйлесуге, олардың жеке басы мен намысына тиюге,ұрсып,қорқытуға,күдік
тудыруға жол бермейді. Жаны жайсаң,баланы жан-тәнімен жақсы көретін
педагог жиі күлімсірейді,сирек ренжиді,ол нағыз ұстазша тіршілік етіп,өзінің
кәсіби бақытына ие болады.
Екіншіден,біздер,балаларды түсіне білуіміз керек.Бала кішкентай
болғанымен оның ісі мен әрекеті үлкен.Балаларды түрлі ғылымға баули
отырып,біз оларға ойынға жан-тәнімен берілген балаларға қарағанда
маңызды тәрбие бердік деп жорамалдаймыз.Балаларды түсіну дегеніміз-
демеколардың сезімін бағалап,олармен санасу деген сөз.Олардың іс-
әрекетеріне немқұрайлы емес,ілтипатпен қарап,мүдделі,іскерлік көңіл
білдіру керек.Балаларды түсіну дегеніміз- оларға өктемдік
көрсетпей,олардың бүгінгі тіршілігін тірек ете отырып, ертеңгі тіршілігінің
өркенін жаю деген сөз.Баланың көңіл құбылысы мен жүрек тебіренісін,оның
сезімі мен талпынысын түсіне отырып,әрі балалар өміріне өзінің ең жақын

Ред 2
адамындай қоян қолтық араласа отырып,педагог баянды тәрбреге қол жеткізе
алады.Мұндайда баланың өзін-өзі тәрбиелеуде педагогтың жақтасы болып
шығады.Балаларды түсіну дегеніміз -кішкентай адамды тәрбиелеудің тамаша
шеберлігін игеру деген сөз.
Үшіншіден,біз оптимистер болуымыз керек.Біз өзіміздің
педагогикамызға, тәрбиенің жасампаздық күшіне сенуіміз керек, әрі сенуге
міндеттіміз. Қайсыбір педагогтың жекелеген балалардың қыңыр мінезі
алдында қол қусырып, бала ойы жетілуінің уақытша тежелуіне байланысты
оның қабілетіне сенбейтіндігі де кездесіп қалады.Тәрбиелеу мен білім
берудегі пессимизм баланың жарқын болашағын басумен бірдей;тек біздің
оптимизіміз ғана баланы жігерлендіріп,оның бойындағы асыл қасиеттерді
оятады.Әңгіме,әрине ұcтаздың:баланың ақылы әлі-ақ кіріп,ойлау қабілеті
оянады содан кейін тәрбие ісімен шұғылданып,сана-сезімін жетілдіруге
кірісуге болады деп дәмеленіп,қол қусырып отырған кезіндегі жай болып
отырған жоқ.Әңгіме педагогтың баланың өзіндік ішкі жан дүниесін терең
барлап,осыған орай оны дамытудың тәрбиелеудің дамытудың жолдарын
оптимисті түрде іздестіру болыпотыр.
Төртіншіден, біз болашақтың адамын, жаңадан қалыптасқан адамды
бейнелеуге міндеттіміз. Біздің әрқайсысымыз- жүздеген тағдырдың
туындатушысымыз біздің шәкірттеріміздің тағдыры «ұста дүкеніндегідей»
сыныптарымызда шыңдалады. Өзіміздің педагогикалық еңбегімізге біз өз
Отанымыздың қуатын одан әрі нығайту, өз қоғамымызды одан әрі гүлдендіру
тұрғысынан қарауға тиіспіз. Біздің жағдайымызда, бірі де: күлкі де
қатыгездік те, ұстамдылық та, қарапайымдылық та, киген киіміміз де,
біліміміз де, сергектік те, адалдық та, интелекілік те, үйірімділік те, өмірге
деген сүйспеншілік те өрілік тұруы тиіс.
Білім беріп тәрбиелей отырып, мұғалім балалардың бұрынғы және
қазіргі ұрпақтардың материялдық және рухани байлықтарымен
таныстырады. Алайда осы қалай өтеді? Мұғалім- бала мен әлгі
байлықтардың арасындағы дәнекер, тек мұғалім арқылы ғана балалар өмірді
біліп, адамдарды таниды. Бұл жердегі «арқылы» дегеніміз түрлі
байлықтардың білімнің рухани- этикалық нормалардың балаларға өңделген
түрінде жетпейтінін, тек мұғалімнің өзіне ғана тән қасиеттерді, оның
бағаларын қарым-қатынастарын, өмірге көзқарасын өзек ететінін білдіреді.
Адамгершілігі бар ұстаз балаларды білімге баулумен бірге оларға өзінің
мінез құлқын да дарытады, олардыңалдындакісіліктің үлгісі ретінде тұрады.
Балаға мұғалімсіз білім жоқ. Егер кішкентай балдырған өз ұстазын ұнатса
онда ол білімге де құмарта түседі. Егер ол ұстаздын ұнатпай, одан қорқатын

Ред 2
болса, өзіне дос санамаса, онда бала үшін білім құнын жояды. Балардың
махаббатына ие болу алғашқы мұғалімнің (одан кейінгілердің де) ең
маңызды міндеті, өйткені өз мұғаліміне деген махаббаты арқылы бала білім
әлеміне бойлап, қоғамның рухани байлықтарын игереді. Білім беру мен
тәрбиелеудің әдістері, тәсілдері, амалдары, формалары мұғалімнің балаларға
махаббатынан жылулық тауып, адамгершілік сезіміне қаныққан жүрегінен
өткеннен кейі ғана нәзік, икемді, мақсатты, әрі сондықтан тиімді болады.
Егер ең бастысы осы әдістерді пайдаланатын ұстаздың қандай адам екені,
оның жан дүниесі мен білім берудің тиімді әдістері жайлы сөз қозғауға
болмайды.
Бұл мәселенің үш жағын бөліп қарау қажет.
Егер жеті жасар баладан гөрі алты жасар бала мектеп өміріне анағұрлым
дайынырақ десем мүмкін оғаштау болар. Алайда мұнда ешқандай тосындық
жоқ. Қазіргі балалар ата - аналарының бәрінде, әдетте, орта және кәсіптік
білімі, ал көпшілігінде тіпті жоғарғы білімі бар. Мұның өзі бала өсетін
әлеуметтік ортаны сапалық жағынан өзгертеді.Ойындардың мазмұны өзгеріп,
балалардың дене сымбаты мен ақыл-ойы дамуына барған сайын ықпал
ететін, олардың төңірегіндегі шындықпен, адамдардың өмірімен және
еңбегімен, осы заманғы техникамен жан-жақты танысуға мүмкіндік беретін
ойыншықтар пайда болды. Балалардың дамуы мен тәрбиеленуін жеделдетуде
мектеп жасындағы балалардың басым көпшілігін қамтитын балалар
бақшалары зор рөл атқарады. Онда олар қажетті білім алып, адамгершілік-
этикалық нормалардың әліппесімен танысады, тәрбиешілердің
жетекшілігімен олардың тілі, ойлау қабілеті еңбекке икемділігі,
эмоционалдықеркіндік аясы мақсатты дами түсуде.
Әдетте, жеті жасқа қарай бала оқуды, жазуды, қарапайым есептеуді
үйренеді. Сөйтіп жеті жасында ол мектепке келгенде оған оқу материялы
ретінде әріптер, оқуға үйреншікті мәтіндер, қарапайым арифметикалық
мысалдар, яғни күрделілгі жағынан баланың қабілетіне төмен материялдар
берілгенде оның оқуға деген ынтасы болмайды, өйткені танымдық ынтасы
өзінің одан әрі даму үшін мол әрі қажетті қорек алмайды. Жеті жастағы
балаларға бүгінгі ұсынылып білім берудің мазмұны. Алайда білім берудің
дәл сол мазмұны – оқу, жазу, қарапайым иесептеу- алты жасар балалардың
талпыныс құралына айналып отыр. Бұл білімдер олардың даму өрісінде
болады да, танымдық ынтасын оятады, баланың осы ынтасын
қанағаттандырды мектеппен, олардың «тезірек ержетуге» деген
ұмтылысыменбайланыстыратынболсақоныңмәні тіпті зор.

Ред 2
Алты жас- баланың ақыл-ойы дамуы мен әлеуметтік дағдыларына ең
қолайлы (сензитивті) кезең. Мұндай алғышартты пайдалана отырып оны
жүзеге асыру керек. Әйтпесе қажетті, осы жасқа лайықты ақыл- ой және
ізгілік қорегінсіз және ересек адамның парасатты қамқорлығынсыз баланың
талабы толығынан ашылмай қалуы мүмкін. Ұйымдастырылған, жүйелі
түрдегі білім беру мен тәрбиелеу баланың мақсаты дамуының басты
формасы мен шарты болып табылады. Бұл жаста оның тілін ойдағыдай
жетілдірілуге, жаратылысынан дарыған құштарлық оятуға, оқу қызметінің
қарапайым әдістеріне үйретуге болады (солай болуы керек те!).Тіл
меңгерудегі табиғи механизмнің икемділігі алты жастағы балаларға екінші
тілді (ұлт мектептерінде орыс тілін) жеңіл меңгеруіне мүмкіндік
береді.Әлеуметтік жетілуге қоршаған ортамен, адамдардың өмірімен
тәртіптің жалпыға бірдей қабылданған нормасымен ұйымдасқан түрде
танысу ықпал етеді.
Алты жасар оқушы мұғалімдермен және белгілі
бірміндеттержүктелген, жолдастарымен сөзге араласып, өзінің игілігі мен
ортақ мүдде көздеген іс-әрекеттері жайында келіседі. Жалпыға бірдей
пайдалы қызметіне араласып, ойлануға және басқаларға қамқор болуға
үйренеді. Әр алуан мақсатқа меңзелген іс-әрекеттерге бай жарқын оқиғаларға
толы мектеп өмірі кішкентай оқушы өз мүмкүндігін, қабілетін белсенді
түрде көрсетуге, өзінің ішкі күш-қайратын жүзеге асыруға жағдай табатын
қолайлы орта болып табылады. Баланың мектептегі болашақ өмірінің
көңілді болуы алғашқы оқу жылының мазмұнына байланысты. Ерекше
программа мен методика бойынша мектеп жағдайында білім алып,
тәрбиеленген алты жасар балалар мұндай арнайы даярлығы жоқ жеті
жасынан оқи бастаған тетелестерінен өздерінің дамуы жағынан едәуір озық
болады. Бұл олардың сергектігінен, тапқырлығынан, ойлауынан, сөйлеу
тәсілінің анағұрлым жоғары деңгейінен байқалады. Жалпы интелектуалдық
қабілеттілік, әрине, оқуды, жазуды есептеуді, бейнелеу, музыка, еңбек
қызметтерін игеру процессінде мақсатты түрде жетілдіріледі. Бастауыш
сыныптарды одан әрі оқу мұғалімнің көмегінсіз игеруге әлі жетпейді деген
қиындықтардыңөзін мұндайбалалар қиналмай шешеді.
Бастауыш мектептің тұтас жүйесіне алты жасар балаларға арналған
сыныптарды енгізу оқу жоспарлары мен бағдарламаларын неғұрлым ұтымды
құруға, кішкентай мектеп оқушыларына түсетін сабақ жүгін азайтуға, ана
тілін, математиканы, еңбекті, музыканы, суретті оқып үйретуге берілген
уақытты арттыруға мүмкіндік береді. Ал ұлт мектептерінде балалардың орыс

Ред 2
тілін екінші тіл ретінде меңгеруіне осы кезеңде неғұрлым қолайлы нақты
жағдайлар жасауға мүмкүндік береді.
Кейде ата-аналар жасы қазан-желтоқсанда алтыға толатын
баласын мектепке алып келеді де, 1-сыныпқа қабылдамаса: «Неге, 3-4 айда
не тұр?» - деп таңырқайды. Иә, оның сөзсіз маңызы бар: баланың жасы
неғұрлым кіші болса, оны анықтауда айларға, тіпті апталарға соғұрлым мән
беріледі. Бөбек өмірінің алғашқы жылында туылғанына неше ай болғаны
жөнінде ғана емес, сонымен бірге неше апта болғаны жөнінде де айтып
отыру керек, өйткені әр күн, әр апта оны дене бітімі жағынан да, психикасы
жағынан да өзгертіп отырады. Бала 7-8 жасқа толғанша оның жасын ай
санымен анықтаған жөн, ал одан әрі неше жас, неше ай толғанын тәптіштеп
жатпаса да болады, өйткені баланының жетілуі қалыпты сипатқа ие болады.
10 және 11,13 және 14 жастағы балалар мен 15-16 жастағы жеткіншектерге
ортақ психологиялық мінездеме беруге болады. Алайда мұны 6-7 жастағы
балаларға қолдануға болмайды, өйткені олар өздерінің психофизиологиялық
қасиеттері бойыншасапасы мүлдем өзгеше жас тобынажатады.
Бұл арада әр айдың маңызы ерекше, ол алты жасқа үш, төрт (одан
көбін айтпағанның өзінде) ай жетпесе әңгіме тіпті өзгеше. Олар алты
жастағы емес, алты жастағы балалардан мінез-құлқы жағынан едәуір
айырмашылықтары бар бес жастағы балалар. Мұндай балаларды мектепке
жетелеп келгенде, әрине, ата- аналар олардың мектеп жағдайларына, сабақта
отыруға, мұқият болуға, мұғалімнің айтқандарын түсінуге, оның
тапсырмаларын түсініп, орындауға дағдылану қиын болатынын естеріне де
алмайды. Өзіміздің эксперименттік оқытуымыздың тәжірибесіне сүйеніп,
мен былай дей аламын: тіпті бес жасар екі-үш баласы бар сыныптың өзінде
жұмыс істеу мұғалімдерге тым қиынға соғады, өйткені олар ерекше
қамқорлықты, ерекше әдісті ғана емес, сонымен бірге оқытудың мектептік
методикасынанөзгеше, өте жақсы әдісті талап етеді.
Бес жастағы баланың бой аласалығынан да, оның икемсіздігінен де,
әсершілдігінен де ұстаз көп қиындықтар көреді. Мектеп өмірі мұндай
«оқушыны» өте қиын жағдайға душар етеді: баланың мүддесі мен қажеттілігі
мектеп ұстаған бағытқа мүлдем сәйкес келмейді. Оның іші пысып, өзгелерге
ілесе алмайды, сайып келгенде оқуға деген ынтасы жоғалады.Әрине, бес
жасар баланың сабағын үлгерімі, мектеп жағдайларына дағдыланатын
белсенділігі мен жарқындылығын сақтайтын кездер де болады. Әйтседе
ерекшеліктер ереже құрамайды. Бес жасар бүлдіршінді мектепке бергісі
келгенде ата-аналар баланың «өте оқығысы келетініне», көп тақпақ білетініне,
онға дейін санай алатынына, ойлы сұрақтар қоятынына, кейбір әріптермен

Ред 2
таныс екендігіне ден қояды. Осы орайда мынаны анық айту керек: тақпақтар
білу, тіпті жүзге дейін санай білу, әріптермен таныс болу баланың мектепке
даярлығын білдірмейді. Дәл алты жасқа қарай толысып, баланың мектепке
тез дағдылануын және оның одан әрі ойдағыдай дамуын қамтамасыз ететін
тұтастай алғышарттар комплексі(дене бітімі, психологиялық, дәрігерлік-
физиологиялық)қажет.
Қала тұрғындарына сауалнама жүргізген болатынмын. Сауалнама
сұрақтары төмендегідей:
Ф.И.О.__________________________________________________________
Жасыңыз________________________________________________________
1.Баланы мектепке 6 жастан бастап қабылдауға келісесіз бе?____________
2.Баланы мектепке 7 жастан бастап қабылдауға келісесіз бе?____________
Не себептен?_____________________________________________________
Сауалнама қорытындысынмынадиаграммаданкөруге болады.
Сауалнамаға 18 адам қатысты. 4 адам – баланы мектепке 7 жастан беру
керек десе, 1 адам екі жасқада өз келісімін берді. Қалған 13 адам баланы
мектепке 6 жастан қабылдау дұрыс деді.
Мектеп – баланың екінші үйі болса, ал ұстаздар екінші анасы десек те
артық етпейді. Әр үйдің еркелерін бір арнаға тоғыстырып, олармен жұмыс
жасау оңайға соқпайды. Алайда баланың тілін тауып, тілдесу, жақсы тәрбие
берудің өзі бір үлкен ғанибет. Ақ парақ бетіне сызу сызғандай баланың
кіршіксіз санасына алғашқы адамгершілік, мейірімділік нұрын сеуіп, білім,
өнер нәрімен сусындату мына мұғалімдер, яғни біздердің еншімізде.
Оқушыларды мектепке алты жастан
қабылдау дұрыс па, бұрыс па?
сауалнамасының қорытындысы
6 жастан
7 жастан
6-7 жас

Ред 2
2.2Амонашвили әдісінің тиімдіжақтары және қолдануаясы
21- ғасырда адамдарға соның ішінде балаларға деген эмоционалдық
жылулық жетіспейді.Ата-аналар жұмыс басты болып, өздерінің балаларын тек
телефонмен болмаса, тек бала күтуші арқылы қадағалауға мәжбүр болып
отыр. Қазіргі уақытта ата-ана материалдық қажеттілігін қанағаттандырумен
шектеліп,балаларының жан –дүниесін түсіне алмауда. Мұғалімдер де
балаларды оқыту мен білім беруге емес өздерінің басшы алдындағы беделін
ғана ойлаумен шектеледі. Ең бастысы бала өз проблемасымен қалып қойып
отыр. Сондықтан да атақты педагог Ш.А Амонашвилидің «Педагогикадағы
гуманизм» атты еңбегі өзекті де маңызды болып саналады. Ол баланың
қуанышы мен ренішін мұғалімнің зейіні мен және процестің орталығы деп
атады. Аманошвилидің бұл еңбегінде балаға деген үлкен махаббаты әрбір
баланың өміріне енуіне және көмек қолын созуына мәжбүрледі. Бұл жерде
ешкімде де, яғни ата-аналар тарапынан педагог Аманошвилиге біздің ісімізге
неге араласасыз деп қарсы келмейді. Себебі ұстаздың бұл баланың
болашағына деген қамқорлығы болып табылады. Аманошвилий балаға тек
білім беріп ғана қоймай, психологиялық жылулықпен нәрлендіруге, оның
мықты сенімді болуына шын жүрекпен көңіл бөлді. Мұғалім мен ата-ананың
махаббаты балаға сенімділік пен қорғаныс береді. Осы орайда мен педагог
ретінде жаңашыл ұстаз Ш.А.Амонашвилидің еңбегінде айтылған пікірді
қолдаймын. Өзімнің тәжірибемде де бірінші осы қағиданы ұстанамын. Оның
педагогикалық процесті басқарудағы әдістемесі бала мінезін қалыптастыру
мен оқытуға білімді игеруіне қалай әсер ететіні туралы айтылған. Еңбектің
негізгі практикалық құндылығы балаларды оқытумен тәрбиелеудің тиімділігін
арттыру және оны оқыту процесінде қолдану. Тұлғаның рухани адамгершілік
және тұлғалық қатынастарды жетілдіруге де өзіндік көмегін тигізеді.
Менболашақ жас маманретінде де тәжірибе барысында Ш.А. Амонашвилидің
осы идеясын қолдандым. Яғни баланы тұлға ретінде қабылдау және тұлғалық
ерекшелігін ескере отырып дамыттым. Аманошвилидің негізгі идеясы
ынтымақтастық педагогикасы. Ол оқушыны мектеп табалдырығын аттаған
күннен бастап өз бетімен жұмыс істеуге, ізденуге баулу қажет деп санайды.
Бұл қазіргі таңда жастар мен оқушылар арасындағы әлеуметтік жобаларды
таңдау мен оны орындаудағы негізгі адамның сапаларын айтуға болады.
Шалва Александрович, – «Ұстазәрдайымжайдарлыжүру керек», -деген
ұстанымдарын насихаттайды.
Олөзініңтәжірибесіменұстаздыңүздіксізбақылауындаболмағанжәнезорлықкөр
меген бала үлкенжетістіктерге жете алатынындәлелдейді.

Ред 2
Профессор Амонашвилидің ұстанымы келесідей, - «Әр бала белгілі
борышпен өмірге келеді. Және әрбір сәбидің тек өзіне тиесілі жаны - ішкі
дүниесінің сәулесі бар. Ата-ана мен педагогтың міндеті сол сәуленің жоғалып
кетуіне жол бермей, балаға өз өмір жолына бағыт көрсету».
Кеңес мектебі білім беруге баса назар аударып, іскерлікке аз көңіл бөліп,
оқыту мен тәрбиенің негізгі мақсаты оқушыларды дамыту екендігін ұмытып
отырған. Ынтымақтастық педагогикасы ақыл-ойды, т.б дамытады.
Атқарушылық, шығармашылық қабілет. Балалардың ақыл-қабілетінің дамуын
зерттеген Ш.А. Амонашвилидің, оны атқарушы, және баланың өздігін тез
дамытатын, оның ең негізгі қасиеттерін шығармашылық деп бөледі.
Бала дамуының жақын аймағы - үлкендердің көмегі арқылы баланың атқара
алатын істері.
Баланың бір күнінің екінші жартысы оның икемділігін,
қызығушылығын дамытуға арналады, бұл міндетті орындауға ересектердің
уақыты жетпейтіндіктен, балаға негізінен сабақта білім беріліп, қалған
уақытта баланың өзі қызығатын іспен айналысуына жағдай жасаған жөн.
Жаңашылдар баланы өзін-өзі құрметтеуге оқу-тәрбие жүмысының барлық
кезеңдерінде үйретеді. Өзін-өзі реттеу баланың өзінің іс-әрекеті арқылы
жүреді. Ш.Амонашвилидің тәрбиеленушілері үй жұмысын өз қалауымен
алады.
Озат мұғалімдер баланы құрметтеу идеясын іске асырып, бейімділікке
қарай жұмыс беріп, оқушының жеке мүмкіндіктерін дамытып, сабақта да
қабілетіне қарай жеке тапсырмалар беріп, қарапайым оқыту тәсілдерін
қолданып, оқушыларға сабақ бергізіп, олардың шамалы болса да табысын,
шығармашылығын мадақтайды.
Басып тастау ма, әлде диалог па? Мұғалімдерге балалар өздерінің
естігендерін, өсек-аяңдарды, әзілдерді айтып келеді. Дәстүр бойынша мұғалім
оларды қайтарып тастайды. Себебі мүғалім өзіне келетін сөзден қорқады. Егер
мұғалім оқушыға ол сөздердің дұрыс-бұрыстығын айтпаса, онда оқушы өз
пікірін өзгертпейді. Оқушыларды әлеуметтік және саяси жағынан өсіретін
демократиялық диалог және мұғалімнің өзгені өз сөзіне сендіре білуі.
Мұғалім кез келген жерде окушыға ақыл беріп, оған белгілі нәрселерді айта
бермейді, диалог және пікірталас арқылы дүние танымын арттырады.
түсіндіреді. Аманошвили идеялары қазіргі уақытта білім беру саласында
үлкен қолдауға ие болуда.Педагогикалық процесс балаға өмір қуанышын
сыйлайтыны да осы психологтардың баланың ішкі жан дүниесін қуаныш отын
сыйлау керек дегенге сай келеді.

Ред 2
Әрбір
сабаққа
қойылатын
басты талап
Сабақтың
өмірмен
байланыстығын
нығайту;
Балалармен
ынтымақтастықта
болу;
Оқушының білімге
деген қызығушылығын
арттыру;
Сабақтың әдіс –тәсілдерін
түрлендіру;
Көрнекті
құралдарды тиімді
пайдалану;
Ш.А.Амонашвили «Біз жайдары да жайсаң болуып баланы өз
болмысында сүйе білуіміз керек» дейді. Оқушы мұғалімнің сөзінен, қарым-
қатынасынан, іс-әрекетінен өзін түсінетінін, бағалайтынын сезінуді қажет
етеді. Сонымен қатар оқушыны эмпатикалық түсініп, сенімділік көсету өте
маңызды. Эмпатикалық түсіну бағалап түсінудей емес (оқушыны жылдар
бойғы қабілетінің көрсеткіштеріне қарап) оқушының қарым- қатынас кезіндегі
жан- дүниесімен санаса отырып қабылдауы.Мұғалімнің болмысы, қуанышы
мен қайғысы, қызығушылығы мен табысы бүркемесіз болып, сенім білдіре
бөлісе алуы баланың бойына құнды қасиеттерді сіңіруге негіз бола
алады.Бірлесу педагогикасын зерттеген ғалым – Шалва Александрович
Амонашвили Адамды дамыту мектебінің жаңа оқытушысы атанады!.
Сонымен қатар, Сәуегей Климент Охридский (Болгария) атындағы
София университетінің құрметті докторы, Мәскеу Мемлекеттік педогогикалық
Университетінің еңбегі сіңген профессоры, әр түрлі мемлекеттердің бірнеше
университеттерінің құрметті профессоры.
РФ-ның Білім беру Министрлігі оның «Өмір мектебі» жүйесі ( тұлғалық-
адамгершілікке бағыттайтын тәсілдеме) тәжірибеде қолданылуды ұсынды.
Шалва Александрович Адамды дамыту Мектебінің Үшінші семинар
қатысушыларына адамгершілікті педагогиканың әдістері жайлы баяндап
бергендерін қазіргі балаларды психологиялық жағынан дайындауда
қолданамын.
Сабақ- өте күрделі, сан қырлы.
Мұғалім өз пәнін жетік білумен қатар үнемі шәкірттерінен қолдау
тапқанда ғана еңбегінің нәтижесі көрінеді.
Тұлғаны дайындау мектеп табалдырығын аттаған сәттен басталып-ақ кету
керек. Ш.Амонашвили жоғарыда айтылған еңбегінде мектеп қабырғасына

Ред 2
жаңадан келген баланы тәрбиелеу мұғалімнің жеке ұстанымынан басталады
деген сөзін педагогикалық жолымда ұран қылып алып мына критерийлерді
қиын жолда өзіме серік еттім.
Біріншіден, алдымда отырған әрбір оқушыны жеке тұлға деп
қабылдап, үлгерімі жақсы болсын, нашар болсын, еңбекқор болсын, жалқау
болсын, тұйық болсын, ашық болсын барлығын жаныма бірдей қабылдап,
олардың ең кішкентай жетістігіне шәкірттеріммен бірге қуанып, білім алуға
деген ұмтылысына шабыт беруге тырыстым. Себебі балаға деген мейірім мен
махаббат олардың ұстазға деген құрметін арттырып, оқушыны жауыздық пен
зұлымдық деген ұғымнан алшақтататын мұғалім. Ұстаз алдында отырған
Ұстаз атана білу, оны қадір тұту, қастерлеу, арындай таза ұстау – әр
мұғалімнің борышы. Ол – өз кәсібін, өз пәнін, барлық шәкіртін, мектебін
шексіз сүйетін адам. Осы іске деген қызығушылық пен сүйіспеншілік қана
оны небір қиын әрекеттерге жетелейді, іске батыл кірісуге септігін тигізеді.
Нәтижесінде бір емес, бірнеше жас жүрекке мәңгі ұстаз болып қалады.
Ұстаздың осыншама қадір-қасиет, құрметке бөленуі өзін қоршаған орта мен
әрбір шәкіртіне асқан сезімталдықпен, жауапкершілікпен қарым-қатынас
жасауында. Өйткені оның қарапайым да сыпайы киім киісі, мәдениетті сөзі,
әдепті жүріс-тұрысы, жинақы іс-әрекеті, білімі шәкіртке де, ата-анаға да,
жұртшылыққа да өнеге. Бүгінгі ұстаз шәкіртіне ғылым негіздерінен мәлімет
беріп қана қоймай, оны дүниежүзілік білім, ақпарат, экономика кеңістігіне
шығуға, яғни қатаң бәсеке жағдайында өмір сүруге тәрбиелеуі керек. Ол
нағыз ұстаздың ғана қолынан келеді. Ал ондай тұлғаны дайындау мектеп
табалдырығын аттаған сәттен басталып-ақ кету керек. Ш.Амонашвили
жоғарыда айтылған еңбегінде мектеп қабырғасына жаңадан келген баланы
тәрбиелеу мұғалімнің жеке ұстанымынан басталады деген сөзін
педагогикалық жолымда ұран қылып алып мына критерийлерді қиын жолда
өзіме серік еттім.
Мысалы:
В.Амонашвили мәтіннің қатесін тапқызу әдісін қолданады, өзі қате
жіберіп балаларға түзеттіреді. Диктанттың бағасын асырып, не
кемітіп қою,оқушылардың өздеріне баға қойғызу тәсілдерін
қолданады. Амонашвили балалардан өз сабағаның ұнаған,
ұнамағанын, жақсы етіп қалай өткізуге болатынын сұрап, олардың
сұрауыменсабақ береді.
«Қайырымды адам қандай адам болады?», «Сыпайы кісі қандай»,
«Біз нені оқимыз?», «Қандай өлең жақсы?» деген тақырыпта
пікірталастар өткізеді. Суретке қарап әңгіме жазу, оқушыларға

Ред 2
математикалық есептер құрастырып, оны басқаларына шығарту,
қиын және оңай есептерді оқушылар өздері таңдау тәсілдері
қолданылады.
Амонашвили сабақта балалармен ақылдасып жұмыс жасап, олардан
көмек күткен сыңай танытады, «Бір тақырыпты түсіне алмай
жүргенін» айтып, әрбір оқушының сөзін тыңдап, оларға сұрақ беріп,
қателескен болады, балалардың сұрақтарына бірден жауап бермей,
білмейтінін, үйден оқыпкелетінін айтады.
Балаларға жаттығулар құрастырады, оған өзінің уақытының
жетпейтіндігін айтады. Жаттығулар түзетіліп басқа оқушыларға
беріледі, құрастырушыларға алғыстар айтылады. Үй жұмысын
алғысы келетіндер ғана алады.
Әр балаға толық жан-жақты мінездеме жазып,оны ата-анасына
береді.
Осы әдістерді менде өзімнің іс-тәжірбиемнен өткізіп көрдім. оған
мысал ретінде өзімнің 4-сыныпқа берген математика пәнінен берген
сабағымдыалсам болады.
№ 1. Көлемнің өлшем бірліктерін есіңе түсір.
Кестеден геометриялық денелердің атауын оқыңдар. Артық сөзді тап.
(параллелепипед, текше, шаршы. Артық сөз: шаршы. Өйткені шаршы –
жазық фигура, ал қалғандары – көлемді денелер). Қандай фигуралардың
көлемін есептеуге болады.
1-тапсырма
-Балалар, мен тақтадан 6 үшбұрышкөріп тұрмын, солай емес пе?
2-тапсырма
«А» тобы «В» тобы

Ред 2
-Тақтадағы кестеде «А» тобындағы шаршының саны көп пе, әлде «В»
тобындағы ма?
-Бұған балалардың көбі шатасып,ойланбастан құлағыма «А» тобының деп
сыбырлайды.
-Дұрыс жауап «В» тобы 2 шаршы
Сонымен бірге қазақ тіліпәнінен өткізген сабағымнан үзінді.
Шығармашылықтапсырма Мәтіннен қатені тап
- Мен сіздерге бос келгенім жоқ. Өзіммен бірге Әлиханның хатын ала
келдім. Енді соны оқып шығайық
Әлиханның анасы – мұғалима. Ол да Әлихан тәрізді оқиды, жазады. Әрине,
Әлихан үй тапсырмасын күндіз орындап қояды. Ал анасы жазу үстеліне
кешкісін отырады.
Әлихан түнде оянып кетті. Қарсы бөлменің шамы жанып тұр. Қараса анасы
дәптерлерді тексеріп отыр. Сірә, шаршаған. Көзі кіртиіп кетіпті. Маңдайын
уқалап қояды.
«Ту - у демалыс тезірек келсе екен, анам демалар еді», деп ойлады Әлихан.
-Әлиханың анасы – мұғалима. Ол да Әлихан тәріді оқиды, жазады. Әрине,
Әлихан үй тапсырасын күндіз орындап қояды. Ал анасы жазу үстеліне
кешкісін отыады.
Әлихан тнде оянып кетті. Қарсы бөлменің шаы жанып тұр. Қарас анасы
дәптерлерді тексеріп отыр. Сірә, шараған. Көзі кіртиіп кеіпті. Маңдайын
уалап қояды.
«Ту - у демалыс тезірек келсе екен, анам демалар еді», деп ойлады Әлихан.
Балаларға жаттығулар құрастырдым,оған өзімнің уақытымның
жетпейтіндігін айттым.Жаттығулар түзетіліп басқа оқушыларға
берілді,құрастырушыларға алғыстар айтылды.Үй жұмысын алғысы
келетіндер ғана алады.
«Өзін-өзі тану» пәні сабақтарының ерекшелігі – оқушылардың үнемі
қарым-қатынаста болатындығы. Оқушылар өзі туралы, өзінің ішкі ойлары,
көзқарасы, кез-келген іс-әрекетке қарсы ойыннемесе пікірін білдіре алады.
Жүректен жүрекке.
Оқушылар бір-біріне деген жылы лебіздерін білдіреді.

Ред 2
?
ДОП
ДАУЫЛ
ПАЗ
САДАҚ
ДОРБА
Д
ДОП
ДАУЫЛ
ПАЗ
САДАҚ
ДОРБА
Байқау практикасынан өткенде, 1 – сыныпқа мұғалім «Д» әрпін өткенде
осындай әдісті қолданды. Оқушылар бүгін қай әріппен танысатындықтарын
өздері ойлап тапты. Мұғалім Д әріпінің орнына шатасқан кейіпте Г әрпін
жазды. Оқушылар мұғалімнің қатесін түзеді.
Елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев: «Ғасырлар мақсаты – сяси-
экономикалық және рухани дағдарыстарды жеңіп шыға алатын, ізгіленген
ХХІ ғасырды құрушы іскер, өмірге икемделген, жан-жақты жеке тұлғаны
тәрбиелеп қалыптастыру»,- деген тұжырым жасады. Ол үшін бүгінгі оқу
үрдісіне сай педагогикалық шеберлік қажет. «Педогогтік шеберлік –
дарынды талант емес, үйрену, ізденудің нәтижесі. Мұғалім шеберлігі жайлы
жазылған дайын қағида жоқ, болуы да мүмкін емес. Адамның өзіне-өзі өмір
бойы қоятын және оған әрдайым жауап іздейтін санаулы сұрақтары болады
екен. Мен үшін сол мәңгі сұрақтың бірі де бірегейі – Мұғалім деген кім?
Алдымен осы сұрақтың жауабын тағы да бір айқындап бағайық. Мұғалімге
тән ең бірінші қасиет – баланы құрметтеу. Оның адамшылық ар-ожданын,
намысын, тұлғасын жасына қарамай сыйлау, құрмет тұту. Бұл мұғалімнің
терең дүниетанымы мен үлкен жүрегінен келіп шығады.

курсовая

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to курсовая

Similar to курсовая (20)

More from Asem Sarsembayeva

More from Asem Sarsembayeva (20)

курсовая