Д.Шостакович. Симфония №5

1. Жибек Садуова,
№1 Балалар музыка мектебінің
музыка теория пәніоқытушысы
Сабақтың тақырыбы:Д.Д.Шостаковичтің №5 симфониясы
Сабақтың мақсаты: Д.Д.Шостаковичтің №5симфониясымен таныстыра
отырып шығарманың ерекшелігі мен оның құрамына жататын бөлемдерінің
айырмашылығын меңгерту, салыстыру, талдау,ой қорытындысын жасауды
игерту. Музыка тындауға,тындай отырып оны саналы түрде қабылдауға
баулу.
Пәні: «Әлемдік музыкалық әдебиет» және «Музыкалық шығармаларды
талдау»
Сабақтың типі: кіріктірілгенсабақ
Сабақтың түрі: білім- білік іскерлік дағдыны қалыптастыру
Сабақтың әдіс- тәсілдері:сұрақ-жауап, слайдпен жұмыс,шығарма тыңдау,
талдау, ноталық парақшалармен жұмыс.

2. Сабақта қолданылатын жабдықтар мен көрнекі құралдар: әдебиеттер,
унтаспа, композитордың өмірі мен шығармашылығы туралы слайд,
оқулықтар.
Сабақ барысы:
I.Ұйымдастырукезеңі
II.Өткендіқайталау(карточка түрінде)
III. Жаңа сабақ
1. Амандасу, түгендеу
2. Өткенді қайалау
3.Жаңа білімді хабарлау
1.Оқытушы сөзі: бүгінгі сабақта Д.Д.Шостаковичтің №5 симфониясымен
танысамыз. Д.Д.Шостакович №5 симфониясын 1936ж 25 октябрьде
жазылып, 1937жылы Ленинградта бірінші орындалады. Симфонияның
орындалуы көптеген тыңдаушылардың айналасында қызығушылық
тудырады. Тыңдаушылар бұл шығармаға бей- жай қарамай №5 симфониябұл
шығарма терең ойлы, суреткерлік күшті мағынасының әсер етуі деп баға
береді. №5 симфония Шостаковичтің шығармашылығында ерекше орын
алады. Бұл шығармада композиторға тән: драма, лирика, ащыскерцолық
бейне, оркестрдің өзіндік ойы және гармониялық тілінің байлығы.Бұл
шығарманың ортақ ойы- адамдардың бүкіл жан күйзелісі. Симфониядағы
«батыр» бейнесі күшті және қиын.Олар өмірді барлық байлығымен және
қарама - қайшылығымен қабылдайды.

3. Симфония мағынасының үлкен диапазоны: философиялық ойлардың –
жанрлық суретке, қайғыдан –ойынға, нәзік поэтикалық лирикадан –кең
көлемді суреткерлік жоспарда көрсетілуі. №5 симфонияның негізгі ойы –ішкі
өмірдің күйзелісі, ащы қайғының соңынан өмірді қуанышты қабылдауы,
драмалық дамуы.
Интонациялық табиғи әуеннің көптүрлілігі, жанрлық сипаты. Симфонияның
лирикалық сәті –вокалдық әуендердің әр түрлілігі, речитативті, әуендік
құрылымы, эпизодтардың хоралды құрылымда құрылуы. Нәзік бейнеде және
марш, би ырғағында.Фактураның әртүрлілігі, симфонияның оркестрлік
құралы қиын,күрделі полифониялық өзіндік дауыстар, гаммафондық күрделі
нақты фактура, шағын оркестрдің дыбысталуы, әр әуеннің тембрі және бүкіл
оркестрдің tutti орындалуы. Композитордың сөзі бойынша симфонияның
айтар ойы басынан аяғына дейін – лирикалық құрылымда.
Төрт бөлімді симфониялық циклдің өзіндік трактовкасында. І – ІІІ-ші
бөлімдері лирика –драмалық. Ішкі жан күйзеліс. ІІ-ші бөлімі драмалық
бағытқа қарама- қарсы бағыт- әзіл, ойын түрінде алғашқы І,ІІІ-ші
бөлімдердің психологиялықмағынасынашуы.

4. Финал: Симфонияның барлық бөлімдерінің қорытындысы. Адамдардың
еркіндігі,ашық-жарқын өмірі, қуанышты, салтанатты түрде аяқталуы.
І-ші бөлім.Moderato екпінінде, сонаталық формада жазылған. Лирико –
психологиялық бейнелерді күрделі гамма түрінде бейнеленуі. Философиялық
ойлар және әлемдік ой және батырлық сезім. Бейбіт адамдар мен қатыгез күш
арасындағы арпалыс.
ІІ-ші бөлім –Allegretto екпінінде жазылған.Би түрінде. Мағынасы ойын, әзіл
түрінде. Күрделі үш бөлімді формада жазылған. Өлшемі, ырғақтық
формасы-менует. Әуендердің пикколо кларнеттің тембрімен әрленуі.
ІІІ-ші бөлімі-Largo екпінінде, қарама-қарсы қатыгез күшпен және
адамдардың ішкі жан- дүниесінің күйзелісі. Драмалық, лирикалық –
психологиялық жаққа өтуі. Бұл бөлімде разработкасы жоқ сонаталық
формадажазылған.
Финал – Allegro non troppo екпінінде симфонияның барлық бағытының
тоғысуы, бір қалыпқа түсуі.Салтанатты, қуанышты, күшті энергиялық
бейнеде, марш екпінінде. Салтанатты аяқталуы –финалдың дамуының
қорытынды заңдылығы жәнеқорыту барлық симфонияныңаяқталуы.
Талдау:Алдымен, симфония жанры барлығы аспаптық құрамына,
орындаушылық санына қарамастан әртүрлі характердегі бірнеше бөлімнен (3
немесе 4) тұратын жиынтық түрінде жазылады. Бұл жиынтығы сонаталық-
симфониялық цикл деп аталады. Осы циклде бөлімдер арасындағы
айырмашылықпен қатар, бірінші бөлім әртүрлі бейнедегі музыкалық
бейнелер берілетін болады.Олар өзара түрлі қайшылықтарға ұшырап,
шиеленісіп, бөлім ішінде дамып өзгеретін болады. Осы қайшылыққа
негізделген форма сонаталық аллегро.
Бүгін біз №5 симфонияның бірінші бөлімді талдаймыз.Бірінші бөлім
сонаталық аллегро формасында жазылған.Бірінші бөлім төрт тарауға
бөленеді.

5. 1 - Экспозиция
2 - Өңделу
3 - Реприза
4 - Кода
I-бөлім Сонаталық Allegro
1-Экспозиция-көрсету, таныстыру
2-Разработка-өнделу
3-Репиза-қайталау
4-Кода-қорыту
Мына орындалайын деп отырған №5 симфонияны тындап,оның
мазмұнына,жалпы сипттамасына назар аударайық.Мұнда кейіпкердің ішкі
өмірі- қайғы,күрес жолы кезеңінен өтіп,қуаныш арман сезімдерге толы көніл-
күйді сипаттайды. Тақырыптың, яғни көркемдік образды ашатын музыкадағы
ерекшеленетін құралдар- мелодия,ырғақ, екпіні, лад, фактура, тембрлік
бояу,динамикаллықбелгілер.
Ноталық паракшалармен жұмыс
№ 180,181,182 жаттығулардағы №5 симфонияның бірінші бөлімнің
экспозициядағы негізгімен жанама партияларды салыстырыпталдайық.
1.Экспозиция деп аталатын бірінші тарауда біздер әртүрлі бейнедегі
музыкалық тақырыптармен танысмыз,олардыңеңманыздысы-негізгіпартия.
а)Негізгі партияда екі тақырып-бірінші ерлік,жігерлі ре
минортональдікте,Мoderato екпінінде орындалады.Екінші тақырып мұнды,
лирикалық. Бірінші тақырып адамның монологы секілді, яғни шоғырланған
ойды бейнелейтін көркемдік образға, пунктирлі ырғағы мен мелодиядағы

6. секірістер, тембрлік бояуы мен фактура-төменгі регистрдегі виолончель
аспабы мен жоғары регистрдегі скрипкалардың бірдауысты фактурада
канондықжүріспен ынталы сипатын тұғызады.
Негізгі партия 2 тақырып
б) жанама партия басты партияға қайшы келу, басқа тональдікте- миЬ
минор.Мұнда басқа көрініс, жарқын арманды мазмұндайтын жеңіл мелодия
және біркелкі «әлдилеу» ырғақтық сүйемелдеу тыныштықты сездіреді.
Осылай экспозицияда барлық тақырыптардың бірнеше аспатардың жеке
орындалуыменлирикалық бейнелердің алмасып жүрудің кезеңі.

7. 2.Өнделу- экспозицияға қарама-қарсы,өткені «ашулы бейнелерді» ашатын
бірнеше аспаптар топтамалардың (яғни үрмелі ағаш,шекті аспаптар)
қабаттаса шыққан tutti (барлық аспаптар бірігіп орындайтын тәсіл) өте өткір
fortissimo-ға дыбысталғаноркестр осы тарауды кульминацияға жеткізеді.
3.Реприза-екі партиялардың қайтып оралуы, бірақ олар жаңа мінездемені
ашады. Партиялардың әуені қарапайым ашық мажорда және тағы бір
тембрлік тәсілі-флейта мен валторна аспаптардың бір- бірімен үн
қатысуымен негізделеді.
4.Кода-мұнда негізгі тональдік бекітіледі және соңғы қорытындылау
жасалады.
Талдау аяқталған кезде қорытуға арналған сұрақтарын қойып сұрақ -жауап
арқылы пысықтау.
Қорытынды
Ал, бүгінгі сабақты қорытындыла келе, біз талдаған симфонияның жалпы
мазмұны, көркемдік образдың сипаттамасы қандай ?(лирико-психологиялық,
яғни адамның ішкі жан дуниесі көрсетілген). Осындай лирико- драмалық
бейнені ашатын музыкадағы қандай ерекшеленетің құралдары
жатады?(мелодия, ырғақ, екпін, лад, фактура,тембр,динамикалық белгілер).
Симфонияны қандай формаға жатқызуға болады? Симфониялық цикл неше
бөлімнен тұрады?Оның бірінші бөлімі қандай формада жазылған және неше
тараудан тұрады ? Экспозицияда неше партиялар көрсетілген?Оларды қандай
аспаптар орындайды? Симфониялық циклдық формада жазылған шығарма
басқа формалардан айырмашылығы неде?(күрделігінде,төрт бөлімнен
тұрады).
Үйге тапсырма: Бүгінгі cабақта талдаған бойынша №5 симфонияның
барлық төртбөлімді тындап, қысқаша талдау жазып келу.
Бағалау: Сабаққа белсене қатысқандарына, дайындықтарына қарай бағалау.
Сабақ аяқталды,сау болыныздар.