1. Монгол хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн нийгмийн асуудалд “нойль” үнэлгээ
авна
Олон сайхан дуугаар нь “Боловсрол суваг” телевизийн сэтгүүлч, редактор, “Салхич
шувуу” хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийг мэдээллээр хангах төвийн захирал
Д.Бадамхандыг монголчууд андахгүй. Тэрбээр саяхан АНУ-ыг зорьж тус улсын
хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн нийгмийн байдал, сэтгэлзүйн байдалтай танилцаж,
туршлага судлаад ирсэн төдийгүй тун удахгүй дууны цомгоо гаргах гэж байгаа аж.
Ингээд түүнтэй уулзаж аян замын сонин, ажил үйлсийн төлөвлөгөөнийх нь талаар
ярилцлаа.
-Саяхан АНУ яваад ирсэн гэж сонссон. Явсан газрын сониноосоо сонирхуулахгүй
юу?
-Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд, сэтгүүлчдийн танилцах анхдугаар аяллыг 10 дугаар
сарын 22-ноос 11 дүгээр сарын зургааны өдрүүдэд зохион байгуулж, Балтиморе, Сиэтл,
Вашигтон Дизи хотуудад амжилттай хэрэгжүүлээд ирлээ. Анхдугаар аяллын багийн
гол зорилго хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн байгууллагуудын хөгжил,гадаад
харилцаагаа сайжруулах бидэнтэй адил америк хүмүүс яаж ажиллаж амьдардагийг
судалж, туршлага солилцох явдал байсан. Хэрвээ санхүүжилт авдаг бол хаанаас авдаг,
төр засаг нь яаж анхаардаг юм бэ, дээрээс нь бэрхшээлтэй иргэдийн сэтгэхүйн
өөрчлөлтийг үзэх явдал байсан гэсэн үг. Миний хувьд 1996 оноос их сургуулиа төгсөөд
л хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн асуудлаар гардаж ажилласан. Их сургуульд сурсан
үр дүн маань өдөр тутмын сонин, сэтгүүл хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн талаархи
нийгмийн хандлагыг яаж өөрчлөх юм бэ, сэтгүүлзүйн энэ том арми нийгмийн
сэтгэлзүйд өөрчлөлт хий боломжтойг олж харсан. “Амьдралын тойрог” сонингоо
гаргаснаас хойш яг энэ чиглэлээр ажиллах болсон. Монгол бол Дэлхийн хөгжлийн
бэрхшээлтэй хүний эрхийн конвенцид нэгдэж орсон 56 дахь орон. Харин АНУ 144 дэх
орон. Энэ хоёрын хооронд ихээхэн ялгаа байхаар харагдаж байгаа ч америк 1973 онд
Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийнхээ хуулийг, мөн ялгаварлан гадуурхалтынхаа эсрэг
хуулийг баталчихсан орон юм байна. Ази тивээс америкийг зориод очсон маань бид
10-ын хувьд том зориг байсан. Ямар ч байсан өөрсдийнхөө амьдралыг өөрчлөх хүсэл
эрмэлзэлтэй хүмүүс нэг баг болж явсан гэж би ойлгож байгаа.
-Ингэхэд яагаад мэдээллийн төвөө “Салхич шувуу” гэж нэрлэсэн юм бэ. Их л
уянгалаг сонсогддог?
-Байгууллага маань үүсч хөгжөөд долоо найман жил болж байна. Нэрний тухайд
зохиолч, сэтгүүлчид өөрсдийнхөө онцлогийг харуулах гэж билэгдлийн чанартай
өгсөн. Үнэхээр хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн амьдралыг өөрчлөхийг хүссэн. Би
хөгжлийн бэрхшээлтэй байхын зовлонг өөрийн биеэр 40 гаруй жил мэдэрч явна.
Хөгжлийн бэрхшээл гэдэг хэнд ч, ямар ч үед тохиолдож болох зүйл болохоос нийгэмд
ялгаварлан гадуурхагдах хэсэг биш. Монгол Улс хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнийхээ
эрхийг зөвшөөрчихсөн дэлхийн 56 дахь орон юм бол эдгээр иргэдийнхээ амьдрах
таатай орчныг бүрдүүлэх үүрэгтэй. Үүргээ яаж биелүүлж буйг хянах эрх нь бидэнд
бий.

2. -Үнэндээ манай улсад хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн нийгмийн асуудал ор тас
орхигдсон гээд хэлчихэд болох байх шүү. Халамжийн хэдэн төгрөгийг эс тооцвол
тэр шүү дээ. Дор хаяж л явах замаас эхлээд асуудал арвин?
-Энэ асуудал дээр Монгол нойль үнэлгээтэй. Юу ч хийгээгүй гэж болно. Нийслэлийн
есөн дүүргийн ямар ч чиглэлд хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд зорчих автобус алга. Гэтэл
АНУ-ын нэг мужид хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд зориулсан 500 автобус үйлчилдэг
байх жишээтэй. Нөгөөтэйгүүр хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн төлөө сэтгэл зүрхээ
зориулан ажиллаж байгаа иргэн улсаас ямар ч төсөв авдаггүй. Засгийн газрын 19
дүгээр тогтоолд “Төрийн гүйцэтгэлд байгаа үүргийг ТББ-аар үүргээ шилжүүлж
гүйцэтгэнэ” гэж заасан байдаг. Гэвч гүйцэтгэх үүрэг бүхий ТББ-ууд чадвараа
дээшлүүлж буй талаар мониторинг хийх цаг нь болсон. Нийслэлд бужигнаад байгаа ч
хөдөө орон нутагт энэ асуудал орхигдсон. Манай аяллын бүрэлдэхүүнд явсан
“Боловсрол суваг” телевиз хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн тухай нэвтрүүлэг хийгээд
гурван жил болсон. АНУ-д бүх телевиз, радио сурталчилгааныхаа 200 минутыг
хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд өгдөг юм байна. Тэр хугацаанд нь нийгмийн
сэтгэлзүйд хандахаас гадна хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийг ажлын байр олоход нь
туслах гэхчлэн үйл ажиллагаагаа явуулдаг. Манай улсын нийт хүн амын таван хувь
орчим буюу 130 000 гаруй хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд байдгаас 7000 гаруй нь
сонсголын бэрхшээлтэй. Өнөөдөр нийслэлд 20 гаруй телевиз үйл ажиллагаа явуулдаг ч
энэ талаар боддоггүй. МҮОНРТ-ээс бусад нь мэдээндээ дохионы хэл ашигладаггүй нь
бас л эрх зөрчигдөж байгаагийн нэг илрэл. Энэ бүхнээс харахад сэтгүүлчдийн үүрэг их
байгаа нь харагдаж байна.
-Та бүхэн АНУ-д очиж хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн аж амьдралтай танилцсан
гэсэн. Байдал ямар байдаг юм байна?
-Эндээс бид сэтгүүлчдийн багтай очсон. Барак Обамагийн засгийн газар буюу гадаад
харилцааны албаны шугамаар очсон юм. Тэндэхийн хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд, та
нар мундаг байна. Бид тэмцэл багатай юм байна гэж байсан л даа. Гэвч тэнд налуу шат
нь байна, үйл ажиллагаа явуулах боломж нөхцөл нь бүрдчихэж. Тэнд төр засаг нь
хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнийхээ асуудал, бодлогыг шийдэж, дуу хоолойг нь
оролцуулдаг. Барак Обама Ерөнхийлөгч болмогцоо л хөгжлийн бэрхшээлтэй 60 гаран
насны Жудит Хумингийг хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн бодлогын зөвлөхөөр авч
ажиллуулсан. Тэр ч утгаараа тус улсад хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн эрхийн тухай
асуудал хөндөгддөггүй байх гэж бодсон. Мөн Улсын ерөнхий прокукорын орлогчийн
туслах нь харааны бэрхшээлтэй залуу байдаг. Тэр энэ оны шилдэг 10 удирдагч
залуусын нэгээр тодорсон гэсэн. Тэнд би хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд оюун ухааны
чадварын хувьд эрүүл хүнээс дутахгүй гэдгийг олж харсан. Бидэнд хийх юм их байна.
Аливаа юмыг өнгөц барьж аваад хальт хийж болохгүй. Хүний асуудлыг шийднэ гэдэг
том асуудал. Хамтарч байж, бодлого боловсруулагчид хийх ёстой. Манай улсад
хэрэгжиж буй хуулиуд хэтэрхий өрөөсгөл байдаг. Бодоод үз л дээ, халамжийн мөнгө
сард 54000 төг. Үүгээр хүн яаж сар амьдрах вэ?
-АНУ-ын хувьд хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн амьдрал, нийгэмд хүлээн
зөвшөөрөгдсөн байдал ямар байдаг юм байна вэ?
-Тэнд 700 бие дааж амьдрах төв байдаг. Тэд нарт Засгийн газар нь төсөв өгдөг.
Удирдах зөвлөлийнх нь 51 хувь нь хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд, үлдсэн нь сайн дурын
бизнесмэнүүд байдаг. Өнгөрсөн жил манай улсад “Түгээмэл хөгжил” төвийг
тэргэнцэртэй залуучууд байгуулсан. Тэргүүн нь Ундралбат. Тэр хүн хөгжлийн
бэрхшээл нийгэмд ажиллаж, амьдрахад садаа болдоггүйг харуулж байна. Хийж
чадсаныхаа амжилтаар нь бахархах хэрэгтэй. Түүнээс биш нэг нь салбарын сайд дээр

3. орж бусдыгаа муулаад байдгаа болих ёстой. Үүний цаана хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд
учраа олохгүй хохироод л байж байдаг. Ямар ч мэдээлэлгүй. Тэдэнд мэдээлэл ус цас
шиг хэрэгтэй байна. Үүгээрээ би бусдыг ор тас үгүйсгэж байгаа юм биш. Монгол Улс
аль ч нийгмийн үед хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийнхээ бодлогыг авч явсан. Наагуур
нь л хэдэн хурган дарга нар садаа болоод байдаг болохоос… Өөрсдөө хөлжиж, унаа
байр аваад байдаг. Ард нь ард иргэд хоосон учраа олохгүй үлддэг. Гэтэл цаана чинь
дэлхийд хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн дунд тусгай олимп хөгжчихсөн байна.
-Тусгай олимп гэж юуг хэлээд байна вэ?
-Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд газрын теннис гэхчлэн олон тоглоомыг тоглож байна.
Ирэх оны зургадугаар сард Грект олимп нь болох юм билээ. Мөн ирэх 12 дугаар сарын
гурванд олон улсын хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн эрхийг хамгаалах өдөр тохионо.
Энд ч гэсэн оролцмоор байна. Сонирхуулахад бид саажилттай хүүхдүүдэд англи хэл
заасан юм. Анхандаа Монголоороо сайн ярьдаггүй хүн яаж англи хэл сурдаг юм бэ гэж
байсан ч сурсан. АНУ явсан аяллын багт англи хэл сурсан залуучууд багтсан. Энэ
ташрамд бидэнд зардал мөнгөний туслалцаа үзүүлсэн бүх хүнд баярлаж талархснаа
илэрхийлье. Ер нь бол Монголын хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн хувьд мэдээлэл
үнэхээр дутагдалтай байдаг юм билээ. Ташрамд сонирхуулахад би багадаа эмч болохыг
хүсдэг байсан ч эрүүл мэндийн байдлаасаа болж чадалгүй сэтгүүлч болсон юм. Гэхдээ
одоо эргээд харахад нийгмийг эмчлэгч эмч болсондоо баяртай байдаг. Сэтгүүлзүйн
агуу их орон зайд багтаж яваадаа баяртай явдаг даа. Эцэст нь хэлэхэд хөгжлийн
бэрхшээлтэй иргэдээ ирэх 2012 оны сонгуульд өрсөлдөж, дуу хоолойгоо төрд
хүргээсэй гэж уриалмаар байна. Бид л өөрсдийнхөө төлөө аижиллаж, зүтгэж
хөдөлмөрлөх ёстой. Хөгжлийн бэрхшээлтэй ч оюуны хувьд хэнээс ч дутахгүй гэдгээ
харуулаасай гэж хүсч байна.