3. Το σπήλαιο
Το σκοτεινόχρωμο σπήλαιο
συνδέεται με τον Άδη που θα
φωτίσει ο Χριστός με την
Ανάστασή Του. Συμβολίζει όμως
και
τη
σκοτεινιά
του
προχριστιανικού κόσμου στην
οποία θα λάμψει το χαρούμενο,
λυτρωτικό φως.
«ο λαός ο καθήμενος εν σκότει είδε
φως μέγα και τοις καθημένοις αυτοίς
εν χώρα και σκιά θανάτου φως
ανέτειλεν αυτοίς» (Ματθ. 4,16).
Μυστράς, Περίβλεπτος, 16ος αι.
4. Ιησούς
Ο Χριστός εικονίζεται
σπαργανωμένος, κάτι που
παραπέμπει
οπτικά
σε
μορφές νεκρών (όπως του
Λαζάρου), δίνοντάς μας έτσι
μια ακόμα νύξη για το
θάνατο και την ταφή του
Κυρίου.
Σύμφωνα και με την
ευαγγελική διήγηση:
«και εσπαργάνωσεν αυτόν και
ανέκλινε αυτόν εν τη φάτνη»
(Λουκ. 2,7).
Όσιος Λουκάς,( λεπτομέρεια).
5. Παναγία
Εδώ τονίζεται η μητρική
τρυφερότητα της ΜητέραςΠαναγίας προς τον Υιό
της,αφού στέκεται σχετικά
κοντά
σε
Αυτόν,αλλά
ταυτόχρονα
διατηρεί
και
κάποια
απόσταση,καθώς
φαίνεται να αναγνωρίζει την
θεότητά
Του.
Επιπλέον,λαμβάνοντας υπόψιν
την στάση της,μπορούμε να
συμπεράνουμε πως ο τοκετός
της
χαρακτηρίζεται
από
ανωδινότητα,καθώς
εικονίζεται γονατιστή. Τέλος το
γεγονός ότι βρίσκεται στο
κέντρο της εικόνας και είναι
μεγαλύτερη σε μέγεθος από
όλα τα άλλα πρόσωπα,δείχνει
τη συνεισφορά της στη
σωτηρία του ανθρώπου.
6. Ζώα
Το γαϊδουράκι και το
βόδι,δηλαδή τα ζώα του
στάβλου, που με το
χνώτο τους ζεσταίνουν
τον Χριστό,συμβολίζουν
τους Ιουδαίους και τους
Eθνικούς, που δεν είχαν
γνωρίσει ακόμη τον
Λόγο του Θεού. Το
σκοτάδι της σπηλιάς
συμβολίζει αυτήν την
άγνοια.
Μετέωρα,
Μονή Βαρλαάμ, 15ος αι.
7. Ιωσήφ
Ο Ιωσήφ κάθεται έξω και
κάπως απόμακρα από το
σπήλαιο. Μ’ αυτό το τρόπο
διαφαίνεται η απείρανδρος
γέννηση του Ιησού. Η σκεπτική
του στάση υποσημαίνει τις
αμφιβολίες που φαίνεται να έχει
για όλα όσα συμβαίνουν και
δείχνει άνθρωπο που βρέθηκε σε
γεγονότα πάνω από τις δυνάμεις
του, αλλά που δεν του λείπει η
αγαθή προαίρεση.Η αμφιβολία
του αυτή γίνεται στήριγμα για
όσους
δοκιμάζονται
από
λογισμούς
αμφιβολίας
και
δυσπιστίας.
Βενετία, 16ος αι.
8. Τσοπάνης-διάβολος
Ο διάβολος με τη μορφή
τσοπάνη
“πειράζει”
τον
Ιωσήφ και με σκοπό να
επιτείνει τις αμφιβολίες του
για την Παρθενία της
Παναγίας, λέει ειρωνικά πως
αν το ξεραμένο ξύλο,που
κρατάει
στα
χέρια
του,βλαστήσει με φύλλα και
κλαδιά, τότε μπορεί και μια
Παρθένα να γεννήσει.
Σε κάποιες μάλιστα εικόνες, η
ποιμενική
ράβδος
ζωγραφίζεται βλαστημένη,ως
ένδειξη της Παρθενίας της
Παναγίας.
Βέροια, 15ος αι.
9. Ποιμένες
Οι ποιμένες καλοκάγαθοι και
φιλήσυχοι άνθρωποι δέχονται με
χαρά το μήνυμα του ερχομού του
Μεσσία, αντιπροσωπεύοντας την
αγαθή μερίδα των αληθινών
Ισραηλιτών που άκουσαν το
καλό άγγελμα της σωτηρίας και
το ενστερνίστηκαν αμέσως.
Μονή Δαφνίου, 11ος αι.
10. Μάγοι
Οι Μάγοι είναι άνθρωποι
σοφοί και μορφωμένοι, που
όμως η γνώση τους δεν στέκει
εμπόδιο στην προσκύνηση του
σαρκωθέντος Λόγου. Οι Μάγοι
αντιπροσωπεύουν τους ανά τους
αιώνες αναζητητές της αλήθειας
που ακολουθούν τον αστέρα της
εσώτερης παρόρμησής τους
φτάνοντας με ταπείνωση στην
Φάτνη για να καταθέσουν τα
δώρα τους. Τέλος, οι Μάγοι
εικονίζονται με διαφορετική
ηλικία για να υποδηλωθεί ότι ο
Χριστός φωτίζει όλους τους
ανθρώπους
ανεξαρτήτως
ηλικίας.
11. Άγγελοι
Οι Άγγελοι σε στάσεις και
κινήσεις που δείχνουν το
σεβασμό
στο
Βρέφος
αναγγέλλουν στους ποιμένες
το μέγα γεγονός ότι «ετέχθη
σήμερον σωτήρ ος εστίν
Χριστός Κύριος». Και όταν
όμως σκύβουν για να
εκφράσουν το σεβασμό τους
δεν ζωγραφίζονται μέσα στη
σπηλιά, ώστε να προβάλλεται
ανεμπόδιστα και αδιάσπαστα
το κεντρικό θέμα.
12. Φως
Από τον ουρανό εξέρχεται μια
ακτίνα που καταλήγει στο
σπήλαιο πάνω από το βρέφος.
Η ακτίνα αυτή σημαίνει την
μια ουσία του Θεού αλλά
χωρίζεται σε τρεις λάμψεις,
για να προσδιορίσει τη
συμμετοχή
των
τριών
προσώπων
στην
θεία
οικονομία της σωτηρίας.
13. Λουτρό
Πολλοί υποστηρίζουν πως η σκηνή
του λουτρού είναι μειωτική της
θεότητος,αφού η Θεοτόκος δε
γέννησε με πόνους και ωδίνες όπως
οι άλλες γυναίκες και το θείο βρέφος
ήταν καθαρό από την ακαθαρσία.
Παρόλα αυτά αυτή η σκηνή δεν
παραλείφθηκε,διότι
θεωρήθηκε
έκφανση της σαρκώσεως και
ενανθρωπίσεως του Χριστού ή ίσως
και μια προεικόνιση της Βαπτίσεως.
Σινά, Αγία Αικατερίνη , 9ος αι.
14. φύση
Βράχοι πελεκημένοι, δένδρα σκυμμένα,
ζώα
προσηλωμένα,
αστέρι
ολόφωτο. Τα στοιχεία της φύσης
μέσα στην εικόνα της Γέννησης
εκφράζουν τη συμμετοχή όλης της
κτίσης στο γεγονός της Σάρκωσης
του Υιού, αναγνωρίζοντας στο
πρόσωπό Του τον δημιουργό αλλά
τώρα πλέον και αναδημιουργό τους.
Πάτμος, 17ος αι.
15. Η παράσταση είναι αντιρεαλιστική και συμβολική,
συνθέτοντας στοιχεία ιστορικά με στοιχεία
πνευματικά . Βλέπουμε να συνυπάρχουν το
βουνό, το σπήλαιο, τα ζώα , με το χρυσό κάμπο
ο οποίος δηλώνει τον πνευματικό χώρο της
Βασιλείας του Θεού.
Με αυτό τον τρόπο ο εικονογράφος παρουσιάζει
τη σύνδεση του γήινου και του ουράνιου, του
ανθρώπινου και του θείου.
Κωνσταντινούπολη,
Μονή Χώρας, 13ος αι.
16. Τα προαναφερόμενα εικονογραφικά στοιχεία δεν θα
απέδιδαν το μήνυμά τους αν δεν είχαν και την
ανάλογη αισθητική μορφή:
ελεύθερη σύνθεση,
έλλειψη βάθους, εσωτερικός φωτισμός των μορφών,
το καθαρό χρώμα, είναι τα ζωγραφικά μέσα που
καθιστούν την εικόνα αποκαλυπτική.
Η βυζαντινή εικόνα με χρώματα και σχήματα φανερώνει
το γεγονός της Γέννησης στη θεολογική της διάσταση
και επιτυγχάνει να κάνει την εικόνα πύλη εισόδου,
ώστε ο θεατής να «μπει» και να «δει» το μυστήριο
της Ενανθρώπησης του Υιού του Θεού.
Άγιο Όρος, Μονή Σταυρονικήτα.
( Θεοφάνης Στρελίτζας)
