การประเมินระบบบริหารจัดการเขตบริการสุขภาพไทย

1. โครงการต�าราร่วมระหว่าง
คณะแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
คณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล มหาวิทยาลัยมหิดล
คณะแพทยศาสตร์ โรงพยาบาลรามาธิบดี มหาวิทยาลัยมหิดล
เวชศาสตร์ร่วมสมัย 2558เวชศาสตร์ร่วมสมัย 2558
CONTENT

2. ii
เวชศาสตร์ร่วมสมัย 2015
ISBN : 978-616-279-680-7
สงวนลิขสิทธิ์
โครงการต�าราร่วมระหว่าง คณะแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, คณะแพทยศาสตร์ศิริราช
พยาบาล มหาวิทยาลัยมหิดล และคณะแพทยศาสตร์ โรงพยาบาลรามาธิบดี มหาวิทยาลัยมหิดล
พิมพ์ครั้งที่ 1 พ.ศ. 2558 จ�านวน 1,000 เล่ม
ราคา 400 บาท
พิมพ์ที่ บริษัท พี.เอ.ลีฟวิ่ง จ�ากัด
4 ซอยสิรินธร 7 บางพลัด กรุงเทพฯ 10700
โทรศัพท์ 0 2881 9890
CONTENTCOVER

3. กรณีศึกษาการประเมินระบบบริหารจัดการ
เขตบริการสุขภาพไทย
ผศ.นพ.ธีระ วรธนารัตน์1
รศ.ดร.พญ.ภัทรวัณย์ วรธนารัตน์2
1
ส�านักงานวิจัยและพัฒนาเพื่อการแปรงานวิจัยสุขภาพสู่การปฏิบัติ
ภาควิชาเวชศาสตร์ป้องกันและสังคม คณะแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
2
คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี มหาวิทยาลัยมหิดล
ความเป็นมา
จากการที่กระทรวงสาธารณสุขได้ด�าเนินการปฏิรูประบบบริหารจัดการระบบสุขภาพของ
ประเทศไทย โดยพัฒนาระบบบริหารจัดการเขตบริการสุขภาพ แบ่งออกเป็น 12 เขตสุขภาพ ตั้งแต่
1 ตุลาคม พ.ศ. 2556 โดยมีการจัดคณะกรรมการนโยบายสาธารณสุขแห่งชาติ (National Health
Policy Board, NHPB) เพื่อเป็นกลไกทางนโยบายและยุทธศาสตร์ด้านสุขภาพของประเทศ รวมถึง
การจัดตั้งให้มี National Health Service Board (NHSB) มีบทบาทก�ากับดูแลการด�าเนินงานของ
Area Health Board พัฒนารูปแบบกระบวนการระบบบริการสุขภาพเพื่อคนไทย จัดหลักประกัน
สุขภาพภายในระบบบริการสุขภาพที่มีคุณภาพ ทั่วถึง เท่าเทียม และเป็นธรรม และพัฒนารูปแบบ
ระบบบริการสุขภาพสู่การกระจายอ�านาจที่รักษาไว้ซึ่งความเข้มแข็งของระบบบริการเพื่อประชาชน
ทั้งนี้ได้มีการก�าหนดให้แต่ละพื้นที่เขตบริการสุขภาพมีโครงสร้างคณะกรรมการสุขภาพระดับเขต(Area
Health Board) เพื่อให้มีบทบาทบริหารเขตเครือข่ายบริการแบบบูรณาการ เสริมสร้างความมีส่วน
ร่วมของท้องถิ่นและชุมชนและพัฒนาระบบสุขภาพในระบบฐานรากที่มีประชาชนร่วมรับผิดชอบระบบ
สุขภาพเพื่อสังคมอยู่เย็นเป็นสุข นอกจากนี้ยังได้มีนโยบายก�าหนดให้มีคณะกรรมการติดตามประเมิน
ผลทั้งภายใน และภายนอกกระทรวงสาธารณสุข
อย่างไรก็ตามในทางปฏิบัติแล้ว ส�านักผู้ตรวจราชการกระทรวงสาธารณสุขได้มีการท�างาน
โดยจ�าแนกแผนการท�างานเป็นแผนบริการแผนส่งเสริมสุขภาพและควบคุมป้องกันโรคแผนกฎหมาย
และการคุ้มครองผู้บริโภค และแผนบริหารจัดการ ซึ่งแนวทางดังกล่าวมีความแตกต่างกับนโยบายเขต
บริการสุขภาพอยู่พอสมควร โดยเฉพาะเรื่องโครงสร้างการสั่งการ การท�างาน และระบบการติดตาม
ก�ากับประเมินผล
CONTENTCOVER

4. 662
กรณีศึกษาการประเมินระบบบริหารจัดการเขตบริการสุขภาพไทย
ทั้งนี้การจะท�าการก�ากับ ติดตาม และประเมินผลการด�าเนินงานของแต่ละเขตให้เป็นไปได้
อย่างมีประสิทธิภาพนั้น ต้องค�านึงถึงปัจจัยแวดล้อมที่มีความแตกต่างกันในแต่ละเขต เช่น โครงสร้าง
พื้นฐานที่มีความบริบูรณ์เพียบพร้อมมากน้อยแตกต่างกันทั้งเรื่องก�าลังคนงบประมาณลักษณะการก
ระจายของปัญหาสุขภาพ รวมไปถึงปัจจัยด้านการเมืองการปกครองระดับท้องถิ่น เป็นต้น ถึงแม้ผู้
บริหารกระทรวงสาธารณสุขจะพยายามจัดท�าตัวชี้วัดผลการด�าเนินงานของแต่ละเขตสุขภาพจ�านวน
44 ตัวชี้วัด จ�าแนกตามยุทธศาสตร์หลัก 3 ด้านแล้วก็ตาม แต่หลายตัวชี้วัดก็อาจไม่เหมาะสมในการใช้
เพื่อท�าการติดตาม ก�ากับ ประเมินผลด้วยเหตุผลดังกล่าวข้างต้น อันจะน�ามาซึ่งความไม่เป็นธรรมใน
การใช้ประเมินผลการด�าเนินงานทั้งภายในเขตสุขภาพเดียวกัน และระหว่างเขตสุขภาพ
กระบวนการประเมินระบบบริหารจัดการเขตบริการสุขภาพ
คณะผู้วิจัยน�าโดยผศ.นพ. ธีระ วรธนารัตน์ และคณะ ได้รับการสนับสนุนโดยสถาบันวิจัย
ระบบสาธารณสุข ได้ท�าการศึกษาสถานการณ์การด�าเนินการตามนโยบายเขตบริการสุขภาพตั้งแต่ 1
ตุลาคม พ.ศ. 2556 ถึง 30 กันยายน พ.ศ. 2557 ภายหลังจากที่กระทรวงสาธารณสุขได้ประกาศ
นโยบายเขตบริการสุขภาพอย่างเป็นทางการในเดือนตุลาคมพ.ศ.2556โดยจ�าแนกเขตบริการสุขภาพ
ตามรูปที่ 1
คณะผู้วิจัยได้ท�าการลงพื้นที่เพื่อประเมินสมรรถนะในการด�าเนินงานของเขตบริการสุขภาพ
โดยมีกรณีศึกษาตัวอย่างจ�านวน 4 เขต ได้แก่ เขต 2 เขต 5 เขต 7 และ เขต 11 และท�าการเก็บรวบรวม
ข้อมูลทุติยภูมิตั้งแต่เรื่องปัจจัยน�าเข้าสู่ระบบ กระบวนการด�าเนินงานตามนโยบาย รวมถึงผลผลิตที่
เกิดขึ้นจากการด�าเนินนโยบาย พร้อมกับการออกแบบสอบถามเพื่อเก็บข้อมูลปฐมภูมิเกี่ยวกับ
ความคิดเห็นต่อนโยบาย, ความเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นหลังด�าเนินนโยบาย, ปัจจัยที่เกื้อหนุน และ
อุปสรรค, ผลผลิตและผลลัพธ์ที่เกิดขึ้นในพื้นที่, ลักษณะการอภิบาลระบบเขตบริการสุขภาพ, และ
ข้อเสนอแนะต่อกระทรวงสาธารณสุข ทั้งนี้แบบสอบถามดังกล่าวจะใช้เพื่อรวบรวมข้อมูลผ่านการ
ส่งแบบสอบถามทางไปรษณีย์ การสอบถามทางโทรศัพท์ และการนัดสัมภาษณ์เชิงลึกแบบเผชิญหน้า
และแบบสนทนากลุ่ม กับผู้มีส่วนได้ส่วนเสียทุกระดับในแต่ละพื้นที่ ตั้งแต่ผู้ตรวจราชการ สาธารณสุข
นิเทศก์สาธารณสุขจังหวัดผู้อ�านวยการโรงพยาบาลศูนย์ผู้อ�านวยการโรงพยาบาลทั่วไปผู้อ�านวยการ
โรงพยาบาลชุมชน สาธารณสุขอ�าเภอ ผู้อ�านวยการโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพต�าบล รวมถึงบุคลากร
ที่สังกัดหน่วยงานต่างๆ ที่เกี่ยวข้อง และภาคประชาสังคม ในพื้นที่เขต 2, 5, 7 และ 11 จ�านวน
174 ราย โดยมีระยะเวลาเก็บรวบรวมข้อมูลตั้งแต่เดือนมีนาคม-กันยายน พ.ศ. 2556 อย่างไรก็ดี
บทความนี้จะน�าเสนอข้อมูลระดับมหภาคจากการศึกษาวิจัยเท่านั้น
CONTENTCOVER

5. 663
ธีระ วรธนารัตน์
รูปที่ 1. การจัดผังบริการสุขภาพที่เป็นเครือข่ายบริการสุขภาพ เขต 1-12
CONTENTCOVER

6. 664
กรณีศึกษาการประเมินระบบบริหารจัดการเขตบริการสุขภาพไทย
สิ่งที่ค้นพบจากการศึกษา
จากผลการรวบรวมข้อมูลปฐมภูมิ และทุติยภูมิจากทุกกลุ่มผู้มีส่วนได้ส่วนเสียจากการ
ด�าเนินนโยบายเขตบริการสุขภาพของกระทรวงสาธารณสุข พบประเด็นที่ส�าคัญไล่เรียงตามห่วงโซ่
ระบบบริการดังนี้
ปัญหาหลักในการด�าเนินนโยบายเขตบริการสุขภาพ
1. ภาวะสับสนในทิศทางหลัก (loss of direction) กล่าวคือแต่ละเขตบริการสุขภาพมี
ทิศทางการด�าเนินการที่แตกต่างกัน ตั้งแต่ระดับบริหาร จนถึงระดับปฏิบัติการ ที่ส�าคัญ คือ ผู้บริหาร
เขตบริการสุขภาพแต่ละพื้นที่มีความเข้าใจสาระนโยบายในระดับที่ต่างกัน และมีผลต่อการวางแผน
ยุทธศาสตร์ระดับเขต และแผนปฏิบัติการแต่ละระดับที่แตกต่างกันตามล�าดับ
2. ความไม่ส�าเร็จในการด�าเนินงานตามแผนที่วางไว้(failuretoimplementation)โดย
เฉพาะเรื่องการด�าเนินงานด้านโครงสร้างการท�างานระดับเขต ซึ่งล้วนมีปัญหาจากการขาดการ
สนับสนุนด้านตัวบทกฎหมายหรือกฎระเบียบที่เกี่ยวข้องและความไม่ชัดเจนในต�าแหน่งบทบาทหน้าที่
ความรับผิดชอบรวมถึงความก้าวหน้าในบันไดอาชีพท�าให้ประสบความยากล�าบากในการหาบุคลากร
มาด�าเนินงานส่วนใหญ่จึงต้องแก้ไขปัญหาเฉพาะหน้าโดยการยืมตัวข้าราชการจากหน่วยงานต่างๆใน
เขตมาดูแล และรับผิดชอบภาระงานแบบควบ
3. ความเกรงกลัวในการปฏิบัติงาน (pervasive fear) ภาวะกลัวที่จะปฏิบัติงานตาม
นโยบายเขตบริการสุขภาพ จึงเลือกที่จะนิ่งเฉยหรือท�าน้อย มากกว่าจะด�าเนินการเต็มที่ พบในทุกเขต
ที่ท�าการส�ารวจข้อมูล โดยเฉพาะอย่างยิ่งบุคลากรระดับจังหวัด ทั้งต�าแหน่งบริหาร และปฏิบัติการ
ทั้งนี้เนื่องจากความไม่แน่ใจในสายบังคับบัญชาและอิทธิพลทางการเมืองที่มีผลต่อทิศทางของนโยบาย
เขตบริการสุขภาพดังที่ปรากฏชัดในช่วงอึมครึมทางการเมืองที่ผ่านมาตั้งแต่ พ.ศ. 2556-58
4. ความไม่ไว้ใจระหว่างกัน (crisis of trust) เป็นผลกระทบต่อเนื่องจากการด�าเนิน
นโยบายเขตบริการสุขภาพที่ก่อให้เกิดความไม่สมดุลของพลัง(powerimbalance)โดยเฉพาะอย่าง
ยิ่งระดับบริหารแต่ละระดับทั้งนี้ผู้บริหารระดับจังหวัดจ�านวนไม่น้อยที่แสดงออกถึงความไม่ไว้ใจหรือ
ความกังวลว่า อ�านาจบริหารจัดการระดับจังหวัดจะถูกลดทอน หรือเบียดบังโดยอ�านาจบริหารระดับ
เขต นอกจากนี้ยังกังวลเรื่องอคติที่อาจเกิดขึ้นจากความไม่ชัดเจนระหว่างสมดุลอ�านาจของผู้บริหาร
เขตบริการสุขภาพ กับอ�านาจบริหารของผู้ว่าราชการจังหวัด และสาธารณสุขจังหวัด
ด้านปัจจัยน�าเข้าสู่ระบบ (inputs)
ความแตกต่างทางต้นทุนพื้นฐานในระบบของแต่ละเขตบริการสุขภาพ (capital
differences)
จากข้อมูลน�าเข้าพื้นฐานของแต่ละเขตบริการสุขภาพร่วมกับผลการส�ารวจความคิดเห็นใน
องค์ประกอบต่างๆ ของระบบสุขภาพตามกรอบแนวคิดขององค์การอนามัยโลก 6 องค์ประกอบ ที่
เรียกว่า “six building blocks” อันประกอบด้วย ก�าลังคนด้านสุขภาพ ระบบสารสนเทศ เวชภัณฑ์/
เครื่องมือและเทคโนโลยีทางการแพทย์รูปแบบการจัดระบบบริการลักษณะผู้น�าและการการอภิบาล
CONTENTCOVER

7. 665
ธีระ วรธนารัตน์
ระบบ และกลไกการเงินการคลัง/งบประมาณ จะพบว่า แต่ละเขตบริการสุขภาพมีความแตกต่างกัน
อย่างสิ้นเชิงตั้งแต่เรื่องโอกาสการเริ่มทดลองด�าเนินการตามนโยบายเขตบริการสุขภาพรวมถึงต้นทุน
พื้นฐานในระบบที่มีอยู่มาก่อนการด�าเนินนโยบาย
หากจ�าแนกตามหลักคิดการพัฒนาอย่างยั่งยืน หรือ sustainable development(1)
จะ
พบว่าความแตกต่างทั้งหลายทั้งมวล สามารถจ�าแนกออกเป็น 5 เรื่องหลัก ได้แก่
1. ทุนมนุษย์ (human capital) ในที่นี้หมายถึงทรัพยากรบุคคล ทั้งในเรื่องปริมาณ และ
คุณลักษณะ/อุปนิสัยใจคอ/ทักษะ/ประสบการณ์ ตั้งแต่ระดับบริหารไปจนถึงระดับปฏิบัติการ
2. ทุนสังคม (social capital) ในที่นี้หมายรวมถึงการมีอยู่ขององค์ประกอบทางสังคมใน
พื้นที่ที่จะช่วยหนุนเสริมหรือเป็นอุปสรรคต่อการด�าเนินงานตามนโยบายอาทิเช่นความเข้มแข็งของ
สถาบันวิชาการในพื้นที่ รวมถึงสัมพันธภาพระหว่างหน่วยงาน หรือระหว่างภาคส่วนต่างๆ ในสังคม
3. ทุนการเงิน (financial capital) ในที่นี้หมายรวมถึงงบประมาณตั้งต้นที่มีอยู่ในระบบ
และความมั่นคงพื้นฐานทางการเงินของหน่วยงานภายในเขตบริการสุขภาพ
4. ทุนการผลิต (produced/Manufactured capital) ในที่นี้หมายรวมตั้งแต่ปัจจัยน�า
เข้าพื้นฐานด้านยุทธศาสตร์ของแต่ละเขตองค์ประกอบที่ส�าคัญในการด�าเนินตามนโยบายการออกแบบ
กลไกการท�างานของแต่ละเขต กระบวนการที่ด�าเนินจริงในพื้นที่ และความสมดุลระหว่างอุปสงค์
อุปทานในห่วงโซ่บริการของแต่ละพื้นที่ ตั้งแต่ระดับเขตลงไปจนถึงล่างสุด
5. ทุนธรรมชาติ(naturalcapital)ในที่นี้หมายถึงลักษณะทางภูมิศาสตร์อันมีผลต่อการ
เอื้อหรือการเป็นอุปสรรคต่อการติดต่อสื่อสาร การคมนาคมขนส่งระหว่างกันในพื้นที่
ด้านกระบวนการด�าเนินนโยบายเขตบริการสุขภาพ (process)
การพบช่องทางพัฒนาสู่การด�าเนินรัฐกิจที่ดีในทุกเขตที่คล้ายกัน
(similar development channels toward good governance)
มาตรวัดพื้นฐานด้านการด�าเนินรัฐกิจที่ดี(2-4)
หรือที่เรารู้จักกันในค�าว่าpublicgovernance
นั้น มักได้รับการประเมินผ่าน 4 ประเด็นหลัก ได้แก่ การรับรู้ต่อธรรมาภิบาลของการบริหารจัดการ
ของผู้เกี่ยวข้อง (governance perception) อิสรภาพด้านการมีส่วนร่วมของประชาสังคม (civil
freedomandengagement)ประสิทธิภาพของการด�าเนินงานภาครัฐ(governmenteffectiveness)
และความเข้มแข็งของตัวบทกฎหมายและระเบียบที่เกี่ยวข้องกับการด�าเนินงาน (legal and
regulation system)
ส�าหรับประเด็นการรับรู้ต่อธรรมาภิบาลของการบริหารจัดการหากพิจารณาผลการส�ารวจ
ความคิดเห็นต่อลักษณะการอภิบาลระบบเขตบริการสุขภาพโดยใช้แนวทางการประเมินธรรมาภิบาล
โดยคร่าวของ UNDP(5)
จะพบว่า กระบวนการด�าเนินนโยบายเขตบริการสุขภาพได้รับการประเมินว่า
ควรที่จะพัฒนาให้ดีขึ้นกว่านี้ใน 4 เรื่องใหญ่ ได้แก่ กลไกการตรวจสอบการด�าเนินงาน การเปิดช่อง
ทางรับฟังผู้มีส่วนได้ส่วนเสียทุกฝ่าย การตอบสนองต่อความต้องการของประชาชนในพื้นที่ และเรื่อง
ความเท่าเทียมและเสมอภาค
CONTENTCOVER

8. 666
กรณีศึกษาการประเมินระบบบริหารจัดการเขตบริการสุขภาพไทย
ประเด็นที่สองคือเรื่องอิสรภาพด้านการมีส่วนร่วมของประชาสังคมนั้นเป็นที่ชัดเจนทั้งจาก
ข้อมูลที่ได้จากค�าสั่งแต่งตั้งคณะกรรมการตั้งแต่ระดับกระทรวงจนถึงระดับพื้นที่ในแต่ละเขต รวมถึง
จากการสัมภาษณ์เชิงลึกกับตั้งแต่ระดับบริหารจนถึงระดับปฏิบัติการ พบว่า ยังไม่มีหลักฐานเชิง
ประจักษ์อันใดที่แสดงถึงการมีส่วนร่วมของภาคประชาสังคม ในการบริหารจัดการ และด�าเนินงาน
ตามนโยบายเขตบริการสุขภาพ
ส�าหรับประเด็นประสิทธิภาพของการด�าเนินงานภาครัฐนั้น หนทางที่มักใช้ในการประเมิน
ประสิทธิภาพคือ การบรรลุเป้าหมายของการด�าเนินงานตามที่ระบุไว้ในแผนยุทธศาสตร์ และแผน
ปฏิบัติการ อย่างไรก็ดี ในระยะเวลา 9 เดือนของการเก็บรวบรวมข้อมูลของแต่ละเขต พบว่าแม้สาระ
นโยบายเขตบริการสุขภาพตอนเริ่มต้นจะเป็นแบบเดียวกัน แต่ความเข้าใจสาระนโยบายของผู้บริหาร
และผู้ปฏิบัติงานในแต่ละระดับ ในแต่ละเขตนั้นมีความแตกต่างกัน ท�าให้แผนยุทธศาสตร์และแผน
ปฏิบัติการในแต่ละเขตจึงมีความแตกต่างกันอย่างมาก นอกจากนี้ยังไม่สามารถรวบรวมข้อมูลเชิง
ประจักษ์ที่ระบุผลผลิต และผลลัพธ์ของการด�าเนินงานได้อย่างเพียงพอ จึงยากในการที่จะสรุปได้ว่า
ประสิทธิภาพของการด�าเนินนโยบายเขตบริการสุขภาพในช่วงปีงบประมาณ พ.ศ. 2557 ที่ผ่านมานั้น
ดีหรือไม่ อย่างไร และไม่สามารถที่จะน�ามาเปรียบเทียบกันระหว่างเขตด้วยเกณฑ์ที่เหมาะสมหรือ
ยุติธรรมได้ อย่างไรก็ดีจากการสัมภาษณ์เชิงลึกจากทุกฝ่ายในแต่ละเขตกลับมีข้อมูลชี้น�าไปในทิศทาง
เดียวกันว่า สถานการณ์ดังกล่าวกลับเป็นโอกาสดี ที่จะสรุปได้ว่า นโยบายเขตบริการสุขภาพนั้นมีหลัก
การที่ดี แต่ยังมีปัญหาในทางปฏิบัติ ที่ควรมีกลไกการแปรสาระนโยบายให้สอดคล้องกับบริบทที่แตก
ต่างกันในแต่ละพื้นที่ ทั้งระดับเขต และระดับย่อยลงไปกว่านั้น อันจะมีผลท�าให้ตัวชี้วัดประสิทธิภาพ
การด�าเนินงานภาครัฐของแต่ละพื้นที่ควรที่จะประกอบด้วย2ส่วนหลักได้แก่ตัวชี้วัดหลักที่ใช้เปรียบ
เทียบระหว่างพื้นที่ และตัวชี้วัดเฉพาะพื้นที่
ประเด็นของตัวบทกฎหมายและระเบียบที่เกี่ยวข้องกับการด�าเนินงานนั้น ดูจะเป็นเรื่องที่
ชัดเจนจากทุกพื้นที่ว่า การด�าเนินนโยบายเขตบริการสุขภาพจ�าเป็นต้องมีการค�านึงถึงกฎหมายและ
ระเบียบ ที่จะรองรับให้สามารถด�าเนินการในพื้นที่ได้จริง
CONTENTCOVER

9. 667
ธีระ วรธนารัตน์
บทวิเคราะห์เพื่อการพัฒนา
จากปัญหาที่ค้นพบในพื้นที่หากน�ามาวิเคราะห์หาความสัมพันธ์ระหว่างแต่ละปัญหากับปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นด้านปัจจัยน�าเข้าและด้านกระบวนการ
ด�าเนินนโยบายโดยใช้วิธีวิเคราะห์สนามแรงจะสามารถวิเคราะห์ได้ดังตารางที่1
ตารางที่1.การวิเคราะห์สนามแรงเพื่อแสดงความสัมพันธ์ระหว่างปัญหากับปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นด้านปัจจัยน�าเข้าและด้านกระบวนการด�าเนินนโยบาย
+หมายถึงระดับความสัมพันธ์+:ระดับต�่า++:ระดับปานกลาง+++:ระดับสูง)
CONTENTCOVER

10. 668
กรณีศึกษาการประเมินระบบบริหารจัดการเขตบริการสุขภาพไทย
กลยุทธ์ในการแก้ไขปัญหาและใช้ในการวางแผนพัฒนาเขตบริการสุขภาพให้มีประสิทธิภาพตอบสนองต่อความต้องการของผู้มีส่วนได้ส่วนเสียทุกฝ่ายและ
สามารถด�ารงอยู่ได้อย่างยั่งยืนสามารถน�าเสนอได้ผ่านการวิเคราะห์โดยวิธีSWOTและTOWSMatrixดังตารางที่2
ตารางที่2.SWOTanalysisandTOWSmatrixเพื่อวิเคราะห์ระบบเขตบริการสุขภาพและสังเคราะห์กลวิธีในการพัฒนาสู่เป้าหมาย
CONTENTCOVER

11. 669
ธีระ วรธนารัตน์
CONTENTCOVER

12. 670
กรณีศึกษาการประเมินระบบบริหารจัดการเขตบริการสุขภาพไทย
บทสรุปและข้อเสนอแนะเชิงนโยบายเพื่อการพัฒนาระบบเขตบริการสุขภาพไทย
จากการศึกษาวิจัยครั้งนี้ การพัฒนาระบบเขตบริการสุขภาพให้มีประสิทธิภาพ สามารถ
ตอบสนองต่อความต้องการของประชาชนในพื้นที่ และด�ารงอยู่อย่างยั่งยืน กระทรวงสาธารณสุขควร
ที่จะพิจารณาด�าเนินการดังต่อไปนี้
กลยุทธ์ว่าด้วยเรื่องก�าลังคน
“เปิดช่องทางให้เกิดการมีส่วนร่วมขับเคลื่อนนโยบายเขตบริการสุขภาพ โดยตัวแทนจาก
ภาคประชาชนและภาคเอกชนเพื่อหวังผลในการสร้างการยอมรับระดมทรัพยากรและเพื่อลดภาระ
บุคลากรภาครัฐในระยะยาว”
กลยุทธ์ว่าด้วยระบบสารสนเทศ
“พัฒนาระบบสารสนเทศระดับพื้นที่ให้ครอบคลุมและมีประสิทธิภาพโดยสามารถรองรับ
และตอบสนองต่อผลกระทบจากการเปลี่ยนแปลงเชิงประชากรศาสตร์จากนโยบายระหว่างประเทศ
ให้ได้”
กลยุทธ์ว่าด้วยการจัดการเวชภัณฑ์ เครื่องมือ และเทคโนโลยีทางการแพทย์
“เผยแพร่กรณีศึกษาว่าด้วยเรื่องความส�าเร็จในการบริหารจัดการที่ก่อให้เกิดความคุ้มค่า
เช่น การจัดซื้อยา เครื่องมือแพทย์ ให้ทุกพื้นที่ในประเทศพิจารณาด�าเนินการตาม และพิจารณาความ
เป็นไปได้ที่จะต่อยอดไปถึงระดับประเทศ”
กลยุทธ์ว่าด้วยการจัดระบบบริการ
“ผนึกก�าลังกับสมัชชาสุขภาพระดับพื้นที่เพื่อขับเคลื่อนงานตามแผนยุทธศาสตร์และแผน
ปฏิบัติการที่ยังไม่ประสบผลส�าเร็จ อาทิเช่น การพัฒนาระบบส่งต่อผู้ป่วยภายในเขต การแก้ไขปัญหา
การขาดทุนของสถานพยาบาล”
“ปรับค่านิยมการใช้บริการสาธารณสุขของประชาชนโดยประยุกต์ใช้แนวคิดด้านการตลาด
และประชาสัมพันธ์ใหม่ๆ โดยเน้นให้เกิดความตระหนักถึงความจ�าเป็นของการดูแลและพึ่งตนเอง
ภายในพื้นที่ โดยใช้ทรัพยากรอย่างคุ้มค่าเท่าที่จ�าเป็น”
“จัดท�าแผนจัดการความเสี่ยงเพื่อลดผลกระทบต่อระบบบริการสุขภาพในแต่ละพื้นที่จาก
นโยบาย AEC ที่มีผลต่อการเคลื่อนย้ายประชากรต่างชาติมาในประเทศไทยและการเปลี่ยนแปลงของ
สังคม”
CONTENTCOVER

13. 671
ธีระ วรธนารัตน์
“ประเมินความเป็นไปได้ในการพัฒนาเขตบริการสุขภาพ ร่วมกับภาคส่วนอื่นๆ เช่น ภาค
เอกชนโดยอาจประสานประโยชน์แล้วเล่นสนามเดียวกันหรือแบ่งสนามเล่นทั้งนี้ทั้งนั้นให้ยึดถือหลัก
ธรรมาภิบาลในการบริหารจัดการ”
“พัฒนาระบบติดตาม ก�ากับ ประเมินผลการด�าเนินนโยบายเขตบริการสุขภาพที่ค�านึงถึง
ความคาดหวังของประชาชนด้วย มิใช่อิงตามมิติของผู้จัดบริการแต่เพียงอย่างเดียว”
กลยุทธ์ว่าด้วยการอภิบาลระบบ
“ประชาสัมพันธ์สู่สาธารณะโดยใช้กระแสนโยบายคู่ขนานของรัฐบาล เพื่อให้เกิดความรู้
ความเข้าใจตระหนักยอมรับนโยบายเขตบริการสุขภาพของทุกภาคส่วนและขับเคลื่อนในแต่ละพื้นที่
ไปในทิศทางเดียวกัน”
“อาศัยสถานการณ์การเมืองที่นิ่ง ท�าการผลักดันให้มีกฎหมายหรือระเบียบที่จ�าเป็นต้องใช้
เพื่อรองรับการด�าเนินการตามนโยบายเขตบริการสุขภาพ”
“ให้ค�านึงว่าทุกนโยบายที่ออกมา จะมีทั้งผู้มีส่วนได้ และส่วนเสียเสมอ ดังนั้นจึงควร
วิเคราะห์ผลกระทบต่อผู้มีส่วนได้ส่วนเสียแต่ละฝ่ายและสร้างสมดุลอ�านาจแบบใหม่ที่พอเป็นที่ยอมรับ
ได้ในแต่ละฝ่ายเช่นการผันอ�านาจการบริหารจัดการจากฝ่ายหนึ่งไปสู่อ�านาจการตรวจสอบเพื่อถ่วงดุล”
กลยุทธ์ว่าด้วยการจัดการกลไกการเงินการคลังและทรัพยากร
“จัดสรรทรัพยากรแบบร่วม โดยควบการพิจารณาจัดสรรทรัพยากรตามนโยบายคู่ขนาน
ของรัฐบาล เพื่อเป็นโอกาสในการลงทุนหรือพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานที่จ�าเป็นในการด�าเนินนโยบาย
เขตบริการสุขภาพ”
“พิจารณาความเป็นไปได้ในการพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานส�าหรับการด�าเนินการตามนโยบาย
เขตบริการสุขภาพ โดยใช้กลไกร่วมลงทุนระหว่างรัฐ เอกชน และท้องถิ่น เพื่อร่วมกันรับผิดชอบ
ประชากรในพื้นที่และร่วมจัดการความเสี่ยงจากการเปลี่ยนแปลงทางการเมืองเศรษฐกิจและสังคม”
CONTENTCOVER

14. 672
กรณีศึกษาการประเมินระบบบริหารจัดการเขตบริการสุขภาพไทย
เอกสารอ้างอิง
1. Goodwin NR. Five Kinds of Capital: Useful Concepts for Sustainable Development.
GlobalDevelopmentandEnvironmentalInstitute,TuftsUniversity,Massachusetts,
USA, 2003.
2. Cheibub JA. Human Development Research Paper 2010/41. UNDP.
3. The World Bank Economic Review 2013; 11(2):219-42.
4. Siudek T, Zawojska A. Quality of National Governance and Rural Development.
European Association of Agricultural Economists (EAAE), 2014.
5. GrahamJ,AmosB,PlumptreT.PrinciplesforGoodGovernanceinthe21stCentury.
Policy Brief No.15, Institute on Governance, Canada, 2003.
CONTENTCOVER