SƠ SINH

1. CHĂM SÓC THIẾT YẾU TRẺ SƠ SINH
THS. BS. VÕ ĐỨC TRÍ

2. MỤC TIÊU BÀI HỌC
• Kể các nguyên nhân chính gây tử vong sơ sinh.
• Nêu đối tượng trẻ sơ sinh cần được chăm sóc
thiết yếu.
• Kể 8 nội dung của chăm sóc sơ sinh thiết yếu
• Thực hiện được 4 bước chăm sóc thiết yếu
ngay sau sanh
• Kể các dấu hiệu nguy hiểm của trẻ sơ sinh

3. Major causes of U5 mortality
Pneumonia
19%
Neonatal
45%
Others
8%
injuries
2%
Malaria
1%
Measles
4%
HIV/AIDS
1%
Diarrhoea
20%
Asphyxia, 23
Neonatal
Tetanus, 4
Congenital
anomaly, 4
Diarrhoea, 2
Others, 6
Sepsis, 36
Small/Very
Small at birth,
21
Causes of Neonatal
Deaths
WHO 2008, CHERG (Nov 2006)

4. Lancet: Neonatal Survival Series March,
2005 4
Causes of death
• 2/3 of deaths in the first
month die within the first
week
• 2/3 of deaths in the first week
occur within 24hours of life
• Main causes of death differ
with NMR
• Major causes of neonatal
deaths (globally)
– Birth asphyxia: 23%
– Infections: 36%
– Preterm: 27%

5. ĐẠI CƯƠNG
• Đa số các trẻ sơ sinh sinh ra đều khỏe mạnh và đủ
tháng. Những sự chăm sóc ngay những giờ đầu, những
ngày đầu và những tuần đầu sau sanh có thể phát hiện
trẻ vẫn mạnh khỏe hay không.
• Tất cả mọi trẻ đều cần sự chăm sóc cơ bản để sống còn
và mạnh khỏe. Sự chăm sóc cơ bản này được gọi là
Chăm sóc thiết yếu
• Chăm sóc thiết yếu gồm các biện pháp đơn giản nhưng
vô cùng quan trọng được người NVYT, đã được huấn
luyện và có kỹ năng, thực hiện ngay lúc sanh, trong
những ngày đầu và đến 28 ngày sau sanh.

6. CÁC NỘI DUNG CHÍNH CỦA CHĂM
SÓC THIẾT YẾU NGAY SAU SANH
• Sự sạch sẽ
• Bảo vệ thân nhiệt
• Đánh giá hô hấp, hồi sức khi cần
• Bú mẹ sớm
• Chăm sóc mắt
• Chủng ngừa
• Xử trí trẻ bệnh
• Chăm sóc trẻ sanh non/nhẹ cân

7. Sự sạch sẽ
• Cần phải được đặt lên hàng đầu ở các nước đang phát triển
vì tỉ lệ tử vong do nhiễm trùng các loại chiến 36%.
• Gồm có “3 sạch”: bàn sanh sạch, bề mặt sạch và dụng cụ
sạch
• Bàn tay sanh: cần rửa bàn tay trước khi chuẩn bị đỡ sanh và
mang 2 cặp găng vô khuẩn. Sau khi đỡ sanh và lau khô trẻ,
đặt trẻ nằm trên bụng mẹ, NVYT tháo cặp găng thứ 1 ra,
bàn tay còn mang cặp găng thứ 2 để chuẩn bị kẹp cắt rốn và
tiêm Vitamin K1.
• Bề mặt sạch: bàn sanh, bàn hồi sức và ngực bụng người mẹ
cần được chuẩn bị sạch sẽ.
• Dụng cụ sanh sạch: khăn lau và quấn trẻ, cây kẹp rốn, dao
cắt rốn, đồ kẹp rốn / chỉ buột rốn, dụng cụ hồi sức, Kim ống
chích để tiêm Vitamin K1, Vitamin K1 và thuốc nhỏ mắt.

8. Bảo vệ thân nhiệt
4 cơ chế mất nhiệt ở trẻ sơ sinh sau sanh:
• Bốc hơi: dịch ối bốc hơi khỏi da.
• Dẫn truyền (nằm trên mặt phẳng lạnh: bàn hồi
sức, giường chưa được sưởi ấm, bàn cân)
• Đối lưu: không khí lạnh trong phòng, khi gió lùa
từ quạt hoặc từ của sổ.
• Tỏa nhiệt: từ thân nhiệt tỏa ra môi trường lạnh
xunh quanh (tường, bồn rửa tay,…) mà không
thật sự tiếp xúc với các vật này.

9. Newborn can lose heat in four ways

10. Keeping a newborn baby warm after
delivery
Method of heat loss Prevention
Evaporation: Wet baby Immediately after birth dry
baby with a clean, warm,
dry cloth
Conduction: Cold surface
e.g weighing scale etc.
Put the baby on the
mother’s abdomen or on
a warm surface
Convection: Cold draught Provide a warm, draught
free room for delivery at
≥25oC
Radiation: Cold metallic
surroundings
Keep the room warm

11. KMC
• Skin to skin contact, any family member can do
• Not less than 1 hour at a time
• useful for LBW
• Provide warmth, promote BF,
• Protects from infection
• Emotional bonding
• Physiological stability, reduces apnea
• Multimodal stimulation

12. CHĂM SÓC BÀ MẸ KANGAROO

13. Đại cương
• Tỉ lệ trẻ sanh non chết vì các biến chứng còn cao,
trong đó giữ ấm là qua trọng.
• Chăm sóc bà mẹ Kangaroo gồn có tiếp xúc da kề
da ngay sau sanh, bú mẹ theo nhu cầu và thực
hiện bà mẹ kangaroo cả ngày lẫn đêm hoặc nhiều
nhất khi có thể trong bệnh viện và cả khi đã xuất
viện có sự theo dõi và giám sát của NVYT.
• Biện pháp này có thể giảm đến 50% tử vong do
biến chứng non tháng trên trẻ nhẹ cân.

14. Lợi ích cho trẻ
• Giữ ấm trẻ.
• Thuận lợi bú mẹ theo nhu cầu của trẻ
• Ngăn ngừa cơn ngưng thở bằng cử động lồng ngực bà
mẹ kích thích trẻ thở. Trẻ được cải thiện nhịp thở, nhịp
tim, độ bảo hòa oxy trong máu
• Cải thiện giấc ngủ và phát triển não và tâm thần tốt
• Trẻ được an toàn và sạch sẽ.
• Tăng cường gắn kết mẹ con. Giảm trầm cảm sau sanh ở
mẹ. Tăng tình phụ tử & gia đình.
• Trẻ non tháng được xuất viện sớm
• Giảm tử vong non tháng

15. Cho bà mẹ & gia đình
• Tăng cường gắn kết mẹ con.
• Giảm trầm cảm sau sanh ở mẹ.
• Tăng gắn kết cha mẹ con và các thành viên
khác trong gia đình..
• Giảm chi phí.

16. Cho cơ sở y tế
• Giảm sử dụng giường sưởi, lồng ấp.
• Giảm NVYT chăm sóc trẻ.
• An toàn và sẳn có khi chuyển viện.
• Giảm quá tải và nguy cơ nhiễm trùng tại khoa NICU.
• Thúc đẩy cơ hội xuất viện sớm hoặc có thể chuyển về
Trung tâm y tế địa phương. Giảm thời gian nằm viện.
• Trẻ nhẹ cân nguy cơ cao có thể xuất viện an toàn hơn ở
cân nặng 1650g thay vì 1800g như tiêu chuẩn hiện nay
dưới sự giám sát chặt chẽ.
• Giảm chi phí điều trị.

17. Đối tượng áp dụng
• Cho tất cả các trẻ có nguy cơ hạ thân nhiệt hoặc
bị hạ thân nhiệt, thường áp dụng cho trẻ non
tháng nhẹ cân < 2000g.
• Trẻ phải có lâm sàng ổn định, không có các dấu
hiệu nguy hiểm, không cần phải thực hiện các
biện pháp chăm sóc đặc biệt (trừ hạ thân nhiệt
hay vàng da).
• Ngưng thực hiện khi trẻ đạt đến 3 kg hoặc khi trẻ
không nằm yên trên ngực mẹ nữa. (Mức độ
khuyến cáo mạnh, bằng chứng chất lượng mức
độ vừa).

18. Cách thực hiện
• Trẻ cởi trần, chỉ mặc tã và đội nón.
• Bà mẹ nằm ở tư thế đầu cao hoặc ngồi ghế dựa hơi
ngã về sau cho thoải mái.
• Đặt trẻ nằm sấp, thắng đứng, áp ngực trẻ và giữa 2
ngực trần của bà mẹ / người thân trong gia đình.
• giữ trẻ ở vị trí đó bằng cách bà mẹ mặc một áo thun
ống hoặc quấn một cái địu con
• Bà mẹ mặc áo phủ bên ngoài (như hình bên dưới).
Hình C minh họa cách giữ ấm khi trẻ bú mẹ.
• Thực hiện cả ngày lẫn đêm.

19. Cách thực hiện

20. Kangaroo mother care

21. Cho trẻ xuất viện và theo dõi
• Xuất viện sớm tùy thuộc tuổi thai và cân nặng.
• Trẻ khỏe và tăng cân trong 3 ngày trước xuất
viện.
• Bà mẹ tự tin khi thực hiện chăm sóc trẻ tại
nhà.

22. Các tình huống gặp phải khi thực hiện
bà mẹ Kangaroo
• Không tiếp xúc da kề da ngay sau sanh trong TH trẻ
cần hồi sức ngạt. Sau hồi sức tại phòng sanh, nếu trẻ
không cần phải chuyển sang đơn vị chăm sóc tích
cực thì có thể thực hiện chăm sóc bà mẹ kangaroo
sau đó.
• Ngưng thực hiện khi trẻ cần tắm hoặc thay tã.
• Khi bà mẹ quá mệt cần nghỉ ngơi / ăn uống / vệ sinh
cá nhân,… người thân trong gia đình sẽ thay thế.
Nếu không có người thay thế, đặt trẻ nằm trong nôi,
mặc áo, đội nón, mang găng vớ, quấn khăn và đắp
mền phù hợp, chú quá lạnh, quá nóng, ngạt thở.

23. Các tình huống gặp phải khi thực hiện
bà mẹ Kangaroo
• Khi trẻ có cơn ngưng thở gây tím tái: kích thích thở bằng
cách xoa vuốt lòng bàn chân, xoa dọc lưng nhẹ nhàng.
Nếu trẻ vần còn tím tái, cần mang trẻ đến cơ sở y tế gần
nhất. Tại cơ sở y tế, trẻ có thể vẫn được thực hiện chăm
sóc bà mẹ kangaroo trong khi được hỗ trợ thở oxy qua
cannula.
• Khi trẻ vàng da cần thực hiện liệu pháp ánh sáng để giảm
vàng da: có thể để đèn chiếu phía trên lưng trần của trẻ
(trẻ vẫn nằm trên ngực mẹ), không đắp khăn, cần che mắt
trẻ và che chắn đèn đề không chói mắt bà mẹ hoặc quấn
đèn bili-blanket lên lưng trẻ rồi đắp khăn lên phía trên
đèn. Nếu trẻ vàng da nặng cần chiếu đèn tăng cường thì
ngưng thực hiện chăm sóc bà mẹ kangaroo để đưa trẻ
đến khu chăm sóc đặc biệt.

24. Hậu quả của hạ thân nhiệt
Có thể gây tử vong
– Gây toan hóa, dẫn đến cao áp phổi tồn tại; co
mạch, tổn thương cơ quan
– Gây tăng tốc độ chuyển hóa, làm hạ đường huyết
– Gây tăng tiêu thụ oxy, hậu quả giảm oxy mô & oxy
máu, khởi phát SHH hoặc làm nặng nề hơn tình
trạng SHH.

25. Trẻ sơ sinh tạo nhiệt bằng cách
• Đốt cháy lớp mỡ nâu (đóng dưới da vùng cổ
ngực, giữa 2 xương vai, và bao quanh thận, tuyến
thượng thận).
• Lớp mỡ nâu này chiếm khoảng 5% trữ lượng mỡ
ở trẻ sơ sinh, càng đủ tháng thành lớp mỡ nâu
càng dày do được tích tụ vào những tuần cuối
trước sanh.
• Trẻ non tháng không có lớp mỡ nâu hoặc lớp mỡ
nâu rất ít. Do đó trẻ càng non tháng càng dễ bị hạ
thân nhiệt hơn trẻ đủ tháng.

26. Trẻ non tháng mất nhiệt một cách
nhanh chóng do
– Diện tích bề mặt lớn so với tỷ số khối của cơ thể
– Sanh ra ẩm ướt, thường trong môi trường lạnh
– Da mỏng
– Đáp ứng run chưa trưởng thành
– Không có khả năng co cơ
– Giảm lớp mỡ nâu

27. Các bước giữ ấm trẻ
(Dây chuyền giữ ấm)
• Phòng sanh ấm
• Lau khô ngay
• Tiếp xúc da kề da lúc sanh
• Bú mẹ.
• Hoãn việc tắm và cân trẻ.
• Mặc quần áo quấn tã, đội nón, mang vớ găng và
nằm giường phù hợp.
• Không tách rời Mẹ con.
• Phương tiện vận chuyển ấm cho trẻ cần chuyển
viện.

28. Đánh giá hô hấp, hồi sức khi cần
• Sanh ngạt khi trẻ không thể khởi phát nhịp thở hoặc
thở không hiệu quả ngay sau sanh. Có rất nhiều NN gây
ngạt gồm 3 nhóm chính: chuyển dạ kéo dài, vấn đề về
nhau và dây rốn và sanh non.
• Cần quyết định hồi sức ngay cho trẻ trong vòng 30 giây
đầu khi trẻ:
• Không thở / thở nấc / nhịp thở < 30 lần / phút.
• Tím tái / nhịp tim < 100 lần / phút.
• Có phân su đặc trong dịch ối trên một trẻ không khỏe.
• Trẻ sanh non

29. Bú mẹ sớm
• Trẻ sau sanh cần được bú mẹ sớm trong vòng
30 phút – 1 giờ sau sanh.
• NVYT sẽ đặt trẻ nằm sấp trên ngực mẹ và giúp
trẻ ngậm bắt vú tốt.
• Chờ cho trẻ xong bữa bú đầu tiên mới tiến
hành chăm sóc mắt và tiêmVitamin K1.

30. Ưu điểm của Sữa non / bú mẹ sớm
– Giúp phòng ngừa hạ đường huyết sau sanh.
– Cung cấp lượng lớn IgA tiết, lactoferrin, lysosome giúp bảo
vệ trẻ chống lại nhiễm trùng.
– Chứa hormones và các yếu tố tăng trưởng biểu mô.
– Lượng sữa non ban đầu ít: phù hợp với thể tích dạ dày trẻ.
Sữa trong, độ thẩm thấu thấp phù hợp cho tiêu hóa và hấp
thu, giảm nguy cơ hít sặc do ọc ói và viêm ruột hoại tử.
– Giúp bảo vệ thân nhiệt vì được cung cấp đủ năng lượng.
– Tránh tình trạng nhiễm trùng gây tiêu chảy / viêm ruột từ
bình sữa, núm vú cao su khi cho ăn sữa công thức.
– Kích thích hệ thống prolactin, sữa sẽ được tạo thành & tiết
ra nhiều hơn.
– Gắn kết tình mẹ-con.

31. TH trẻ không bú mẹ được
• Có thể vắt sữa mẹ cho uống bằng thìa & cốc.
• Trẻ rất nhẹ cân sẽ theo hướng dẫn trong bài
Dinh dưỡng cho trẻ rất nhẹ cân.

32. Chăm sóc mắt
• Chăm sóc mắt trong vòng 1 giờ sau sanh, sau
khi trẻ hoàn tất bữa bú đầu tiên để phòng
ngừa nhiễm trùng mắt nặng nề / trẻ sơ sinh,
có thể gây mù mắt, thâm chí tử vong.
• Nhỏ mắt với dd Nitrat bạc 1%, pd
Erythromycin 0.5%, dd Povidone-iodine 2.5%,
pd Tetracylin 1%.

33. Chủng ngừa
• Tiêm Vitamin K1 1mg (Tiêm bắp) vào mặt
trước giữa đùi trẻ.
• Nếu bà mẹ bị Viêm gan siêu vi B, cần tiêm
Immunoglobulin và Vaccine ngừa VGSV B cho
trẻ trong vòng 12 giờ sau sanh để đạt hiệu giá
kháng thể bảo vệ cao.
• Chú ý 2 mũi tiêm Immunoglobulin và Vaccine
ngừa VGSV B ở 2 đùi khác nhau.

34. Xử trí trẻ bệnh
• Phát hiện các dấu hiệu nguy hiểm và chuyển viện
kịp thời.
Tìm các dấu hiệu nguy hiểm:
 Bú kém, bỏ bú.
 Thở bất thường: Thở nhanh, co kéo.
 Co giật
 Lừ đừ, ít cử động, khóc thét, khóc yếu.
 Sốt > 37°5C hoặc hạ thân nhiệt < 36°C.
 Vàng da N1/ VD lòng bàn tay, bàn chân
 Ói, tiêu chảy, chướng bụng
 Rốn đỏ, chảy mủ/ quầng đỏ quanh rốn
 Mủ da, mủ mắt

35. Chăm sóc trẻ sanh non/nhẹ cân
• Trẻ nhẹ cần khi CNLS < 2500g.
• Trẻ rất nhẹ cân khi CNLS 1500g.
• Trẻ có CNLS < 2500g có thể là trẻ non tháng hoặc
nhẹ cân so với tuổi thai.
• Nếu cân nặng trẻ < 1500g, cần chuyển trẻ đến nơi
có thể chăm sóc trẻ < 1500g. (Phòng chăm sóc
đặc biệt, Level từ IIB).
• Nếu cân nặng trẻ <1000g, cần chuyển trẻ đến nới
có thể chăm sóc trẻ < 1000g (Phòng chăm sóc
tăng cường NICU, Level từ IIIA.

36. TÓM TẮT 4 BƯỚC CHĂM SÓC THIẾT YẾU CẦN
THỰC HIỆN NGAY SAU SANH CHO TRẺ KHỎE
• Bước 1: Lau khô kỹ càng và nhanh chóng. Đánh giá trẻ
có cần hồi sức không.
• Bước 2: Đặt trẻ nằm trên bụng mẹ (tiếp xúc da kề da).
Nếu trẻ thở nấc, tím tái, nhanh chóng kẹp cắt rốn và
đưa đến bàn hồi sức đã chuẩn bị sẳn sạnh và ấm.
• Bước 3: Kẹp và cắt rốn khi mạch máu rốn đã ngưng
đập. Kẹp bằng một kẹp rốn cách rốn 3 cm và 1 kelly vô
trùng, cắt rốn không để bắn máu.
• Bước 4: Đặt trẻ nằm sấp trên ngực mẹ để trẻ tìm mút
vú mẹ. Bú mẹ sớm trong vòng 30 phút sau sanh. Đội
nón và đấp khăn ấm lên người trẻ. Tiêm Vitamin K1
1mg (TB).

37. CÁC BIỆN PHÁP CHĂM SÓC THIẾT YẾU
TỪ TRƯƠC SANH – SAU SANH

38. THĂM KHÁM TRẺ TỪ 6 – 24 GIỜ
SAU SANH
• Cần thăm khám lại trong vòng từ 6 - 24 giờ đầu sanh để:
• Kiểm tra dấu hiệu nguy hiểm của trẻ & của bà mẹ.
• Hướng dẫn bà mẹ & gia đình giữ ấm cho trẻ.
• Hướng dẫn bà mẹ & gia đình cho trẻ bú mẹ.
• Kiểm tra chảy máu rốn.
• Hướng dẫn bà mẹ giữ rốn sạch và khô và các khuyến cáo ngăn ngừa
nhiễm trùng.
• Cân trẻ (nếu sau sanh trẻ chưa được cân).
• Tiêm chủng BCG ngừa lao, Vaccine ngừa VGSV B & có thể uống
vaccine ngừa bại liệt (OPV) liều 0 (nếu không có chống chỉ định
chủng ngừa)
• Chích Vitamin K1 1mg (TB) nếu trẻ chưa được tiêm.
• Cho bà mẹ uống 1 viên Vitamin A 200.000UI.
• Hướng dẫn cho bà mẹ tiết nhiều sữa bằng cách ăn thêm 2 bữa ăn
hoặc uống thêm sữa so với ngày thường.

39. THĂM KHÁM SAU SANH 2 NGÀY CHO TRẺ NHẸ CÂN ,
TRẺ NON THÁNG, TRẺ HẠ THÂN NHIỆT
• Kiểm tra dấu hiệu nguy hiểm của trẻ.
• Hướng dẫn và hỗ trợ bà mẹ cho trẻ bú mẹ.
• Hướng dẫn và giám sát chăm sóc bà mẹ Kangaroo.
• Kiểm tra và giám sát những vấn đề của bà mẹ ở lần thăm
khám trước.
• Tham vấn bà mẹ / gia đình các biện pháp để bảo vệ trẻ khỏi
tình trạng nhiễm trùng.
• Cho bà mẹ uống 1 viên Vitamin A 200.000UI nếu trước đó
chưa được uống.
• Tiêm chủng BCG ngừa lao, Vaccine ngừa VGSV B & có thể
uống vaccine ngừa bại liệt (OPV) liều 0 nếu trước đó chưa
được thực hiện (nếu không có chống chỉ định chủng ngừa)

40. THĂM KHÁM SAU SANH 3 NGÀY
TRƯỚC KHI XUẤT VIỆN
• Kiểm tra dấu hiệu nguy hiểm của trẻ.
• Hướng dẫn và hỗ trợ bà mẹ cho trẻ bú mẹ.
• Hướng dẫn và giám sát chăm sóc bà mẹ Kangaroo.
• Kiểm tra và giám sát những vấn đề của bà mẹ ở lần thăm khám
trước.
• Tham vấn bà mẹ / gia đình các biện pháp để bảo vệ trẻ khỏi tình
trạng nhiễm trùng.
• Cho bà mẹ uống 1 viên Vitamin A 200.000UI nếu trước đó chưa
được uống.
• Tiêm chủng BCG ngừa lao, Vaccine ngừa VGSV B & có thể uống
vaccine ngừa bại liệt (OPV) liều 0 nếu trước đó chưa được thực
hiện (nếu không có chống chỉ định chủng ngừa)
• Tham vấn bà mẹ / gia đình về khoảng cách an toàn giữa 2 lần sanh,
lúc nào có thể sanh tiếp theo và kế hoạch của gia đình sau sanh.

41. THĂM KHÁM SAU SANH 7 NGÀY – 14
NGÀY VÀ 6 TUẦN SAU SANH
• Kiểm tra dấu hiệu nguy hiểm của trẻ.
• Hướng dẫn và hỗ trợ bà mẹ cho trẻ bú mẹ.
• Tham vấn bà mẹ / gia đình về khoảng cách an toàn giữa 2 lần sanh,
lúc nào có thể sanh tiếp theo và kế hoạch của gia đình sau sanh.
• Hướng dẫn và giám sát chăm sóc bà mẹ Kangaroo.
• Kiểm tra và giám sát những vấn đề của bà mẹ ở lần thăm khám
trước.
• Tham vấn bà mẹ / gia đình các biện pháp để bảo vệ trẻ khỏi tình
trạng nhiễm trùng.
• Cho bà mẹ uống 1 viên Vitamin A 200.000UI nếu trước đó chưa
được uống.
• Tiêm chủng BCG ngừa lao, Vaccine ngừa VGSV B & có thể uống
vaccine ngừa bại liệt (OPV) liều 0 nếu trước đó chưa được thực
hiện (nếu không có chống chỉ định chủng ngừa)

42. TIÊU CHUẨN XUẤT VIỆN SỚM CHO TRẺ NON THÁNG – RẤT NHẸ CÂN:
Cần hội đủ những tiêu chuẩn sau để đảm bảo an toàn, tránh nhập viện lại
ngay sau xuất viện
• Cân nặng > 1800 – 2000g.
• Tăng cân 30 – 50g / ngày trong 3 ngày liên tục.
• Nhiệt độ nách ổn định 36,50C ở nhiệt độ phòng trong
48 giờ và vẫn tiếp tục tăng cân.
• Không có cơn ngừng thở nặng / chậm nhịp tim trong 3
ngày.
• Có kết quả Hct trong 48 giờ trước xuất viện > 30%.
• Sinh hiệu ổn định.
• Dung nạp hoàn toàn lượng sữa trong 2 ngày.
• Thân nhân đã được hướng dẫn và có khả năng chăm
sóc trẻ.