Bai 3. tri giac

08-Mar-16
1
TÂM LÝ HỌC NHẬN THỨC
CHƯƠNG 3
TRI GIÁC
(Perception)
Giới thiệu

08-Mar-16
2
1.1 Quá trình từ dưới lên (Bottom-up) và từ
trên xuống (Top-down)
Máy tính nhận và xử lý thông tin
Máy tính = não người?
Não của Nam không chỉ chứa noron và synapses,
nhưng còn có sự hiểu biết (knowledge).
Thông tin đi vào + sự hiểu biết  kết quả phản
ứng.

08-Mar-16
3
Phân biệt hai quá trình: từ trên xuống & từ
dưới lên
•Quá trình từ dưới lên (bottom – up processing):
là quá trình dựa trên dữ liệu đi vào.
•Bắt đầu cho quá trình nhận thức, không có dữ
liệu vào thì không có nhận thức.
•Quá trình từ trên xuống (Top – down
processing): quá trình dựa trên sự hiểu biết
(knowledge), đôi khi chúng ta không nhận thức
sự hiện diện của nó.
Thí dụ: Xem một bức tranh
•Nhìn hình 3.3
•Sau đó nhắm mắt lại và sang hình kế tiếp.
•Mở mắt ra và nhìn hình 3.4 thật nhanh.
•Cho biết bạn thấy gì dựa trên những gì đã
chiếu?

08-Mar-16
4
Hình 3.3
Hình 3.4

08-Mar-16
5
•Bạn thấy gì trong hình 3.4? Một con
chuột?
•Bạn đã bị ảnh hưởng bởi hình con chuột
rõ ràng trong hình 3.3.
•Nhưng đối với những người lần đầu xem
hình 3.4 thì họ cho rằng hình đó là hình
một người đàn ông.
Hình 3.5

08-Mar-16
6
Thí nghiệm này chỉ ra kiến thức có thể
ảnh hưởng đến tri giác
Thí nghiệm của Stephen Palmer (1975)
•Ông đưa cho người tham gia xem một hình như
hình 3.6.
Hình 3.6

08-Mar-16
7
•Sau đó ông chiếu nhanh một trong
những hình trong hình 3.7.
•Ông yêu cầu người tham gia cho
biết đó là hình gì.
Hình 3.7
•Kết quả: Họ nhận diện phần lớn
(80%) đúng hình là ổ bánh mì (phù
hợp với căn bếp), nhận diện đúng
40% hộp thư và trống.
 Thí nghiệm này cho thấy sự hiểu
biết của một người về ngữ cảnh
ảnh hưởng đến tri giác
Hình 3.7

08-Mar-16
8
1. MÔ HÌNH PHÙ HỢP MẪU
(Template-Matching Models)

08-Mar-16
9
Mô hình phù hợp mẫu
(Template-Matching Models)
•Thuyết phù hợp mẫu cho rằng hình ảnh của sự vật
trên võng mạc được chuyển vào trong não và được so
sánh chính xác với những mẫu được lưu trữ.
•Hệ thống tri giác cố gắng so sánh ký tự với những mẫu
và cho biết có sự phù hợp nhất.

08-Mar-16
10
2. MÔ HÌNH PHÙ HỢP NÉT ĐẶC TRƯNG
(Feature-Matching Models)

08-Mar-16
11
•Quá trình ban đầu khi tri giác sự vật được phân
tích thành những thành tố nhỏ, gọi là nét đặc
trưng (features).
•Mô tả phương pháp tiếp cận nét đặc trưng
trong tri giác sự vật bằng mô hình đơn giản khi
chúng ta nhận ra các ký tự.
Mô hình nhận ra các ký tự
** Giai đoạn 1: Giai đoạn phân tích nét đặc
trưng
•Gồm 1 kho đơn vị nét đặc trưng, phản ứng với
1 nét đặc trưng riêng biệt.

08-Mar-16
12
Mô hình nhận ra các ký tự
•Ký tự A có 3 đơn vị - 1 cái xiêng phải, 1 xiêng
trái và 1 gạch ngang.
Trong giai đoạn này, chữ A được phân tích
thành những nét đặc trưng riêng lẻ
A
Mô hình nhận ra các ký tự (tt)
** Giai đoạn 2: Giai đoạn phân tích ký tự
•Gồm 1 kho đơn vị ký tự, mỗi cái mô tả một ký
tự riêng biệt.
•Như 6 ký tự trong hình 3.8.
•Khi chữ A xuất hiện (có 3 nét đặc trưng), một
số ký tự khác cũng có cùng nét đặc trưng với A.

08-Mar-16
13
** Giai đoạn 2: Giai đoạn phân tích ký tự
•Gồm 1 kho đơn vị ký tự, mỗi cái mô tả một ký
tự riêng biệt.
•Chữ A, N và T cùng được nhận diện. Nhưng A
có 3 nét đặc trưng trong khi T và N chỉ có 1
hoặc 2  chữ A được nhận diện

08-Mar-16
14
•Phân tích ký tự thành những nét đặc trưng có
thể giúp nhận dạng nhiều ký tứ là A, mặc dù nó
trông khác nhau.
•Bởi vì mỗi ký tự đều chứa những nét đặc trưng
như nhau.
Hình 3.9
•Đây là mô hình đơn giản.
•Nó có thể có vấn đề để nhận dạng những ký tự
bất quy tắc như hình 3.10
•Không thể nói sự khác nhau giữa các các ký tự
có nét đặc trưng tương tự, nhưng sắp xếp khá
nhau (như L và T)

08-Mar-16
15
Bằng chứng về phân tích nét đặc trưng
•Tính năng phát hiện nét đặc trưng của thần kinh
(Neural Feature Detectors): một số những đơn vị
khu biệt thần kinh chịu trách nhiệm phản ứng với
những đường hoặc những nét đặc trưng phức tạp
hơn mà có sự kết nối giữa những nét đặc trưng
đơn giản (Hình)
Bằng chứng về phân tích nét đặc trưng (tt)
•Những thí nghiệm khảo sát trực quan (Visual
Search Experiment)
•PP khảo sát trực quan (visual search) được sử
dụng để tiếp cận nét đặc trưng trong nghiên cứu
hành vi.
•Thí nghiệm của Ulric Neisser (1964)
•Yêu cầu người tham gia tìm một ký tự mục tiêu
giữa những ký tự làm rối khác.
•Bạn thử tìm ký tự Z trong hình 3.11a và sau đó
thử tìm nó trong hình 3.11b

08-Mar-16
16
Hình 3.11a: Những nhân tố kích thích trong thí
nghiệm khảo sát trực quan của Neisser (1964)
Hình 3.11b: Những nhân tố kích thích trong thí
nghiệm khảo sát trực quan của Neisser (1964)

08-Mar-16
17
Kết quả:
•Người tham gia phát hiện ký tự Z trong hình (a)
nhanh chóng chỉ trong giây đầu tiên.
•Bởi vì Z không có chung nét đặc trưng nào với ký
tự làm rối trong hình (a), nhưng lại có chung nhiều
nét đặc trưng với những ký tự khác trong hình (b).
Thí dụ: Khảo sát trực quan
•Ann Treisman (1986) cũng sử một một nghiên
cứu trực quan về phân tích nét đặc trưng.
•“Làm thế nào để nhanh chóng dò tìm được
mục tiêu và có phụ thuộc vào sự xuất hiện của
nhân tố kích thích làm rối hay không?”

08-Mar-16
18
Tìm ký tự O trong hình bên trái, sau đó tìm ký
tự O trong hình bên phải
Hình 3.12
Tìm ký tự R trong hình bên trái, sau đó tìm ký
tự R trong hình bên phải
Hình 3.13

08-Mar-16
19
Thí dụ: khảo sát trực quan (tt)
Hình 3.14: (a) Mục tiêu = O, Nhân tố gây rối = V; (b) Mục
tiêu = R, nhân tố gây rối = P và Q (Treisman, 1986)
•Tại sao kết quả cho việc tìm ký tự O và R khác
nhau?
•Theo Treisman (1986) thì sự khác biệt do nét
đặc trưng của ký tự mục tiêu và ký tự gây rối.
•Nếu nét đặc trưng của mục tiêu là khác biệt so
với nét đặc trưng của nhân tố gây rối thì mục
tiêu sẽ bật ra (pop-out), cho dù có nhiều nhân
tố gây rối hay không.
•Càng nhiều nhân tố gây rối càng mất nhiều thời
gian
• Bà đưa ra thuyết mới

08-Mar-16
20
3. THUYẾT PHÂN TÍCH NÉT ĐẶC TRƯNG
(Feature Integration Theory - FIT)
A. Giai đoạn trước chú ý (preattentive
stage)
•Xảy ra một cách tự động, không phụ thuộc vào
bất kỳ ảnh hưởng hoặc chú ý.
•Trong giai đoạn này, một sự vật sẽ được phân
tích thành nét đặc trưng của nó.
•Treisman và H. Schmidt (1982) đã chứng minh:
ngay từ ban đầu của quá trình tri giác  những
nét đặc trưng tồn tại độc lập với nhau

08-Mar-16
21
Thí nghiệm của Treisman và H. Schmidt (1982)
•4 sự vật nằm bên cạnh 2 con số màu đen (hình
3.15).
Hình 3.15
Liên kết không thực (illusory conjunctions)
•Sự pha trộn những nét đặc trưng từ các kích
thích khác nhau được gọi là liên kết không
thực (illusory conjunctions).
•Liên kết ảo tưởng có thể xuất hiện ngay cả khi
kích thích khác xa về hình dạng và kích thước.

08-Mar-16
22
Liên kết không thực (illusory conjunctions)
•Sự pha trộn những nét đặc trưng từ các kích thích
khác nhau được gọi là liên kết không thực (illusory
conjunctions).
•Liên kết ảo tưởng có thể xuất hiện ngay cả khi kích
thích khác xa về hình dạng và kích thước.
•Hiện tượng này xuất hiện bởi vì ngay từ khi bắt đầu
quá trình tri giác mỗi nét đặc trưng tồn tại độc lập với
cái khác.
B. Giai đoạn tập trung chú ý
(focused attention stage)
•Những nét đặc trưng được kết nối lại trong giai
đoạn này  chúng ta tri giác sự vật.
•Sự chú ý của người quan sát đóng vai trò quan
trọng trong việc kết nối những nét đặc trưng tạo
nên sự tri giác tổng thể của sự vật.
•Thực hiện lại thí nghiệm trước

08-Mar-16
23
Hình 3.15
•Yêu cầu: bỏ qua những con số màu đen và tập
trung sự chú ý vào 4 hình  kết quả là sự liên
kết không thực bị loại trừ, những hình dạng
được ghép đúng với màu của nó.
Tri giác sự vật có sự tham gia quá trình từ
dưới lên và từ trên xuống
•Nhân tố kích thích được phân tích thành những nét
đặc trưng cơ bản, sau đó được kết nối lại tạo  tri
giác sự vật.
•Quá trình này hầu hết là quá trình từ dưới lên
(bottom-up).
•Nhưng trong một số trường hợp, quá trình từ trên
xuống (top-down) cũng có tham gia vào

08-Mar-16
24
•Ví dụ: Khi Treisman làm một thí nghiệm liên kết
không thực.
•Y/c người tham gia nhận dạng những kích thích
sau.
•Hình tam giác màu cam thì được cho là màu
đen
Hình 3.18
Tri giác sự vật có sự tham gia quá trình từ
dưới lên và từ trên xuống
•Khi bà nói với họ sẽ cho xem 1 củ cà rốt, 1 cái
hồ và 1 lốp xe  hiện tượng liên kết không
thực ít có khả năng xảy ra.
•Những hiểu biết về màu của những vật thông
thường ảnh hưởng đến khả năng kết nối những
nét đặc trưng đúng với sự vật.

08-Mar-16
25
4. TIẾP CẬN CÁC THÀNH TỐ
(Recognition by Components Approach – RBC)
Tiếp cận các thànhtố (Recognition by Components
Approach – RBC)
•Nét đặc trưng không phải là đường thẳng, đường cong
hay màu sắc mà là tập hợp các kích cỡ gọi là geons.
•Một số geon có hình dạng: hình trụ, hình chữ nhật
rỗng, hình chóp.
•Irving Biederman (1987) là người phát triển thuyết RBC
đã đưa ra 36 hình khối (geons) khác nhau
•Với số lượng hình khối đó đủ đển có thể cho chúng ta
tạo nên những sự vật trong môi trường

08-Mar-16
26

08-Mar-16
27
Các thuộc tính của geons
•Có thể được nhận dạng khi quan sát ở các góc
độ khác nhau  tầm nhìn cố định (view
invariance)
•Ví dụ: 3 đường song song của 1 hình vuông.
Hình 3.20
Tiếp cận các thành tố (Recognition by
Components Approach– RBC)
•Tuy nhiên, cũng có ngoại lệ, khi trường hợp
này xuất hiện khiến ta khó nhận ra sự vật
•Đó là khi ta ít nhận ra những geon cơ bản 
khó nhận ra một sự vật nào đó

08-Mar-16
28
Hình 3.21
Hình 3.22

08-Mar-16
29
Các thuộc tính của geons
•Có thể phân biệt được: mỗi geon có thể được
phân biệt với cái khác từ hầu hết mọi góc nhìn.
•Chịu được rối nhiễu trực quan: nhận ra được
những geon dưới những điều kiện gây nhiễu.
Hình 3.23

08-Mar-16
30
Hình 3.24
•Nếu có đủ thông tin thì chúng ta có thể nhận
dạng được các geon cơ bản  nhận thức được
sự vật.
•Thuyết của Biederman cho rằng chúng ta có thể
nhận ra sự vật dựa trên mối quan hệ một số
lượng nhỏ các hình dáng cơ bản.
•Ví dụ, chúng ta dễ dàng nhận dạng hình 3.25,
nó có 9 goen.

08-Mar-16
31
Hình 3.25 (a)
Hình 3.25 (b)

08-Mar-16
32
Kết luận:
•Cả hai thuyết đều dựa trên quan điểm về phân
tích sự vật ban đầu thành các thành phần.
•Thuyết phân tích nét đặc trưng thì quan tâm
đến nét đặc trưng cơ bản: đường thẳng, cong,
màu sắc và nhận ra chúng nhờ kết nối đặc
trưng này với nhau.
•Thuyết phân tích các thành tố quan tâm đến
các kích cỡ - geon.
5. TỔ CHỨC TRI GIÁC
(Perception Organization)

08-Mar-16
33
Hình 3.26
Tổ chức tri giác (perceptual organization)
•Tổ chức tri giác (perceptual organization): sự tổ
chức những yếu tố trong môi trường thành
những sự vật.
•Ví dụ: Tổ chức tri giác những đốm đen thành
con chó Đốm
•Điều gì đứng sau quá trình này?
•Những nhà TLH đầu tiên nghiên cứu câu hỏi
này là một nhóm: nhà TLH Gestalt, hoạt động ở
Châu Âu vào đầu thập niên 1920.

08-Mar-16
34
Tiếp cận theo thuyết cấu trúc
(structuralism)
•Vào thập niên 1900, tri giác được giải thích
bằng cách tiếp cận theo thuyết cấu trúc
(structuralism).
•Là sự cộng dồn các đơn vị yếu tố nhỏ gọi là cảm
giác (sensation).
•Theo quan điểm này, chúng ta thấy hai ly trong
hình 3.27 bởi vì có hàng trăm cảm giác tí xíu 
cộng dồn chúng lại thành những cái ly
Hình 3.27

08-Mar-16
35
Tiếp cận Gestalt để nhận thức
•Họ lại nhìn thành một hình toàn diện tạo thành
cái ly.
•Theo quan điểm Gestalt thì hình hai cái ly có khả
năng được tri giác theo các cách sau:

08-Mar-16
36
•Nhưng theo các nhà TLH Gestalt cho rằng
chúng ta thấy 2 cái ly (hình a)
•Đưa ra “luật tổ chức tri giác” (laws of
perceptual organization) để giải thích tại sao
chúng ta tri giác như vậy
Luật Gestalt trong tổ chức tri giác
(The Gestalt Laws of Perception Organization)

08-Mar-16
37
Luật Gestalt trong tổ chức tri giác
•Luật tổ chức tri giác (The Gestalt Laws of
Perception Organization) là một loạt những quy
luật ghi rõ cách chúng ta tổ chức tri giác những
phần trong tổng thể như thế nào.
•Chúng ta xem xét 6 quy luật Gestalt sau đây.
Luật đơn giản (Pragnanz)
•Pragnanz (tiếng Đức) đại khái là “hình ảnh đẹp”
(good figure).
•Là luật trung tâm của TLH Gestalt, còn gọi là
luật hình đẹp (law of good figure) hoặc luật
đơn giản (law of simplicity).
•Mọi hình ảnh kích thích được nhìn một cách
đơn giản nhất có thể.

08-Mar-16
38
Hình 3.28 (a)
Hình 3.28 (b)

08-Mar-16
39
Luật tương tự (Similarity)
Hình 3.29 (a)

08-Mar-16
40
Hình 3.29 (b)
•Hầu hết mọi người sẽ thấy những cột hình
vuông và những cột hình tròn.
•Những thứ giống nhau xuất hiện thì được
nhóm lại với nhau
•Hình tròn được nhóm với hình tròn, hình vuông
được nhóm với hình vuông.
•Việc nhóm lại cũng xuất hiện do sự tương tự về
độ sáng, màu sắc, kích thước và phương
hướng.

08-Mar-16
41
Hình 3.30
Hình 3.31
Tương tự về
kích thước

08-Mar-16
42
Hình 3.32
Tương tự về
màu sắc
Luật chắp gép (Good Continuation)
Hình 3.34

08-Mar-16
43
Hình 3.35
Hình 3.36

08-Mar-16
44
•Những thứ xuất hiện gần nhau thì được nhóm
lại thành nhóm
Luật gần gũi (Proximity or Nearness)
Hình 3.37 (a)
Hình 3.37 (a)

08-Mar-16
45
Hình 3.37 (b)
Luật gần gũi (Proximity or Nearness)
Hình 3.38

08-Mar-16
46
•Những thứ di chuyển theo hướng như nhau
thì được nhóm lại thành nhóm
•Xem hình 3.39
Luật chung số phận (Common
Fate)
Hình 3.39

08-Mar-16
47
Hình 3.40
•Những vật có khả năng tạo thành điều gì đó
quen thuộc hoặc có ý nghĩa thì sẽ được
nhóm lại thành nhóm (Helson, 1933;
Hochberg, 1971).
•Chúng ta sẽ hiểu ý nghĩa lại quyết định đến
việc chúng ta tổ chức tri giác như thế nào.
•Xem ví dụ minh họa
Luật hiểu rõ (Familiarity)

08-Mar-16
48
Tìm những khuôn mặt trong cảnh sau đây.
Có đến 13 gương mặt xuất hiện trong bức
tranh này!

08-Mar-16
49
Luật Gestalt cho “dự đoán tốt nhất” (Best
Guess)
•Mục đích của tri giác là cung cấp thông tin
chính xác về môi trường.
•Luật Gestalt phản ánh những thứ mà chúng ta
kinh nghiệm trong môi trường và chúng ta sử
dụng nó một cách vô thức.
•Mặc dù thực tế luật Gestalt giúp tri giác đúng,
nhưng đôi khi sai
Cái gì bị che khuất đằng sau cái cây?
Theo luật tương tự của Gestalt (màu đen, giống như 1
phần của cùng 1 vật thể) và luật chắp gép kết nối 2 vật
này với nhau.

08-Mar-16
50
Nó là 2 gốc cây màu đen, không phải con vật
•Thực tế cho thấy luật Gestalt hướng dẫn nhận
thức không phải lúc nào cũng cho kết quả chính
xác  người ta gọi luật Gestalt là phương pháp
tối ưu (heuristic).
•Thuật toán (algorithm) là một phương pháp đảm
bảo giải quyết vấn đề.
•Nếu ta áp dụng phương pháp này đúng, chúng ta
sẽ có câu trả lời đúng cho mọi lúc.
•Ngược lại, phương pháp tối ưu có thể không đưa
ra giải pháp đúng mọi lúc.

08-Mar-16
51
So sánh thuật toán và phương pháp tối ưu
•Ví dụ: Tìm con mèo trốn trong nhà
•Thuật toán: tìm kiếm có hệ thống  tìm cẩn
thận trong tất cả các phòng.  chắc chắn sẽ
tìm được con mèo trốn trong nhà, mặc dù là
mất một khoảng thời gian.
•Phương pháp tối ưu: tìm con mèo trong những
nơi mà nó thích trốn (dưới giường, tủ quần áo).
 không phải lúc nào cũng tìm được, nhưng
nếu tìm được sẽ nhanh hơn.
So sánh thuật toán và phương pháp tối ưu
•Thực tế phương pháp
tối ưu nhanh hơn thuật
toán  giải thích tại
sao thỉnh thoảng chúng
ta tri giác sai.
•Ví dụ cái cây: dùng
thuật toán để xem xét
đó là cái gì?

08-Mar-16
52
•Tri giác là “cửa sổ nhìn vào thế giới”  cho
chúng ta khả năng kinh nghiệm được cái gì
đang tồn tại trong môi trường.
•Tri giác là bước đầu tiên trong quá trình nhận
thức của chúng ta.
•Chú ý, hình thành và khôi phục trí nhớ, sử dụng
ngôn ngữ, lập luận và giải quyết vấn đề phụ
thuộc vào cái bắt đầu.
•Không có tri giác  quá trình này thiếu hoặc
giảm sút nghiêm trọng.
 Tri giác là “cửa ngõ” của nhận thức

08-Mar-16
53
Câu hỏi ôn tập
1. Hãy mô tả vai trò của quá trình từ dưới lên và
quá trình từ trên xuống trong thí dụ về Nam
tìm đường, trong thí dụ về con chuột – người
đàn ông và trong thí nghiệm nhà bếp của
Palmer.
2. Quan điểm cơ bản đằng sau tiếp cận phân
tích nét đặc trưng để tri giác là gì? Mô tả mô
hình phân tích nét đặc trưng để nhận ra
những ký tự.
3. Mô tả làm thế nào mà Neisser và Treisman sử
dụng khảo sát trực quan để cung cấp cho
chúng ta bằng chứng về tiếp cận phân tích
nét đặc trưng để tri giác.
4. Mô tả thuyết phân tích nét đặc trưng của
Treisman. Những thí nghiệm về liên kết không
thực trong giai đoạn trước chú ý của bà là gì?
Trong giai đoạn tập trung chú ý, những bằng
chứng nào cho thấy chú ý đóng vai trò quan
trọng trong việc kết nối các nét đặc trưng?

08-Mar-16
54
5. Mô tả thuyết tiếp cận các thành tố của
Biederman. Giống và khác thuyết của Treisman
ở những điểm nào?
6. Quan điểm nào về sự tri giác phổ được biến
vào thập niên 1900 mà những nhà TLH Gestalts
không đồng ý? Những luật Gestalt trong tổ
chức tri giác? Ý nghĩa có vai trò như thế nào
trong tổ chức tri giác thị giác và thính giác?
7. Tại sao cho rằng luật Gestalt là phương pháp tối
ưu hơn là luật? Phương pháp tối ưu là gì? Thuật
toán là gì? Lợi thế của phương pháp tối ưu trong
tri giác?
8. Tại sao nói tri giác là cửa ngõ của nhận thức.

Bai 3. tri giac

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Viewers also liked

Viewers also liked (20)

Recently uploaded

Recently uploaded (20)

Bai 3. tri giac