It101-lecture-9

ВИРТУАЛ ТЕХНОЛОГИЙН ТЭНХИМ,
Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
Мэдээллийн Технологийн
www.emust.edu.mn
хэрэглээ - I
Код:
U.IT101

Сэдэв:
Систем хөгжүүлэх технологи
System development technology
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
2

Агуулга
1. Систем хөгжүүлэх технологи /System development technology/
1.1. Систем хөгжүүлэх үе шат /Process of system development/
1.2. ПХ-н үнэлгээ /Software estimation/
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ
ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
3
2. ПХ хөгжүүлэх менежментийн арга зүй /Software development
management technique/
2.1. ПХ хөгжүүлэх аргууд /Software development methods/
2.2. ПХ хөгжүүлэх загварууд /Software development models/

Технологи-Менежмент- Стратеги
www.emust.edu.mn
4
• Мэдээллийн технологийн менежментийн гол үүрэг нь байгууллагын
стратегийн зорилтуудыг биелүүлэх, үйл ажиллагаагаа үр ашигтай
явуулахын тулд мэдээллийн технологийн нөөцүүдийн /хэрэгтэй газар,
хэрэгтэй үед нь/ зөв зохистой хэрэглээг удирдах явдал юм.
Стратеги Мэдээллийн Технологийн
технологийн нөөцүүд
менежмент
Стратегийн зорилтууд:
• Зардлыг бууруулах ,
• Бусдаас ялгарах,
• Шинэ бүтээгдэхүүн,
үйлчилгээ бий болгох,
чанарыг сайжруулах
• Бизнесээ өргөжүүлэх
• Бизнес түншүүдийг
холбосон виртуал
систем тогтоох
• Бизнесийн процессын
үр ашгийг тасралтгүй
сайжруулах
Зураг 1.

Зорилго
Оролт Гаралт
www.emust.edu.mn
5
Систем
• Тодорхой зорилгод хүрэхийн тулд
• Хүрээлэн буй орчноосоо тодорхой биет зүйл, өгөгдөл, мэдээллийг хүлээн авч
боловсруулаад,
• Тодорхой үр дүн өгдөг,
• Өөрийн төлөв байдлаа илэрхийлдэг,
• Тодорхой бүтэц, зохион байгуулалт, дүрэм журам, зүй тогтолтой,
• Тодорхой шинж чанар, нөөцтэй,
• Орчинтойгоо харилцан үйлчлэлд оршдог нэгдлийг систем гэнэ.
Систем
Жишээ нь: Сургууль гэдэг
системийн хувьд
Зорилго нь:Чадварлаг
мэргэжилтэн бэлтгэх
Оролт нь: Багш, оюутан г.м
Гаралт нь: Мэргэжилтэн,
ЭШбүтээл г.м
Зураг 2.

Нийлүүлэгч Хэрэглэгч
www.emust.edu.mn
6
Мэдээллийн систем
• Бусад системээс ялгарах гол онцлог
нь
– Өгөгдөл хүлээн авч боловсруулан
мэдээлэл гаргана.
– Өгөгдөл болон мэдээллийг
цуглуулах, хадгалах, боловсруулах,
түгээх функцуудтай
– Байгууллагад шийдвэр гаргах,
удирдах, хяналт тавихад
ашиглагдана.
• Өгөгдөл, мэдээллийн ялгаа
– Өгөгдөл гэдэг нь боловсруулаагүй
баримтууд (Цаг агаарын мэдээ:
Маргааш бороо орно)
– Мэдээлэл гэдэг нь тодорхой утга
агуулсан хэлбэрт шилжүүлсэн
өгөгдөл (Боловсруулсан мэдээ:
Маргааш цуваа өмсөж, шүхэрээ авч
гарна.)
Мэдээллийн системийн орчин
Байгууллага
Мэдээллийн систем
Оролт Боловсруулах Гаралт
Буцах холбоо
ЗГ, агентлаг Хувьцаа
эзэмшигч
Өрсөлдөгч
Зураг 3.

www.emust.edu.mn
7
Мэдээллийн системийн төрлүүд
Мэдээллийн системийг ямар түвшний ажилтан хэрэглэж байгаагаас нь хамааруулан 3
ангилдаг.
• Transaction processing systems(Үйл ажиллагааны МС)- Өдөр тутмын үйл ажиллагааг
бүртгэх систем бөгөөд гүйцэтгэх ажилтнууд ашиглана. Жишээ нь :
• Ажилчдын цагийн бүртгэл,
• Цалин бодох систем,
• Бүтээгдэхүүний захиалга, нийлүүлэлтийн бүртгэл г.м
• Management information systems (Удирдлагын МС) -Дунд шатны удирдлагад шууд
хэрэглэхэд орших бөгөөд үйл ажиллагааны МС-ээс гарсан үр дүнг авч боловсруулалт
хийнэ. Жишээ нь :
• Борлуулалтын шинжилгээ,
• Мөнгө хөрөнгийн төсөв, Сар жилийн тайлан,
• Богино болон дунд шатны төлөвлөлт
•Executive support systems (Дээд удирдлагын буюу Стратегийн МС)- Урт удаан
хугацааны төлөвлөгөө, хуримтлагдсан мэдээлэлээр шийдвэрлэх бодлогууд орно. Жишээ
нь
• Борлуулалтын өсөлт,
• Санхүүгийн хөрөнгө оруулалтын хандлага
ESS
MIS
TPS
Тайлан
Тайлан
Зураг 4.

Ажилчдын өгөгдөл Санхүүгийн бүртгэлд
ЗГ, агентлагт
www.emust.edu.mn
8
TPS- Цалин бодох систем
Цалин
бодох
систем
Удирдлагын
тайлан
Ажилчдын
өгөгдлийн сан
Ажилчны дугаар
Нэр
Хаяг
Үндсэн цалин
Ашгийн татвар
НДШ
ЭМДШ
Гарт олгох цалин
Цалингийн өгөгдөл
Онлайн
хүсэлт
Ажилчны цалингийн чек
Зураг 5.

Борлуулалтын
өгөгдөл
www.emust.edu.mn
Менежеруудэд
9
MIS-Удирдлагын мэдээллийн систем
Үйл ажиллагааны МС Удирдлагын мэдээллийн систем
Захиалгын
файл
Бүтээгдэ-
хүүний
файл
Санхүүгийн
файл
Бүтээгдэхүүн
өөрчлөх
өгөгдөл
Тайлангууд
Нэгж бүтээгд-
эхүүний
зардлын
өгөгдөл
Зардлын
өгөгдөл
Захиалга
авах
систем
Материал
ын нөөц
төлөвлөх
систем
Санхүүгийн
тайлан
гаргах
систем
Зураг 6.

www.emust.edu.mn
10
ESS- Стратегийн мэдээллийн систем
Дотоод өгөгдөл: Гадаад өгөгдөл
-ҮАМС-ийн өгөгдөл -Валютын ханш
-УМС-ийн өгөгдөл -Хувьцааны үнэ
-Санхүүгийн өгөгдөл -ЗГ-ийн
шийдвэр
-Шинжилгээ
Зураг 7.

1.Систем хөгжүүлэх технологи
/System development technology /
• Бизнесийн үйл ажиллагаанд хэрэглэгдэх системүүд нь шаардлагатай
www.emust.edu.mn
11
функцуудыг бүрэн зөв гүйцэтгэдэг байхаас гадна хэрэглэхэд хялбар
байх ёстой.
• Систем хөгжүүлэх нэгж нь системийг хэрэглэх салбар нэгж бүрээс уг
системд тавих шаардлагуудыг судалж шинжилгээ хийн тэдгээрийг
хөгжүүлж буй системдээ тусгах шаардлагатай.
• Систем хөгжүүлэлтийг заавал байгууллага дотроо хийх шаардлагагүй,
гадны мэргэшсэн байгууллагаар хийлгэх боломжтой.

1.1. Систем хөгжүүлэх үе шат /СХАЦ/
6. Системд
үйлчилгээ
хийх
www.emust.edu.mn
12
Process of system development
1. Шаардлага
тодорхойлох
2. Системийн
зохиомж хийх
3. Хөгжүүлэх
(Програмчлах)
4. Шалгах
5. Системийг
хүлээлгэн өгөх
Систем хөгжүүлэх
амьдралын цикл
System development life cycle
Зураг 8.

1.1. Систем хөгжүүлэх үе шат
Process of system development
www.emust.edu.mn
13
• Систем хөгжүүлэх үе шат бүрд дахин шалгах үйлдлийг заавал хийх
шаардлагатай. Дахин шалгалтыг хийх нь системд байгаа болон гарч
болзошгүй алдааг илрүүлж системийг сайжруулах зорилготой.
• Дахин шалгалтыг хөгжүүлэгч хувь хүн эсвэл хөгжүүлэгч баг хийнэ.
Хөгжүүлэгч дахин шалгалтыг хийх нь чухал боловч түүнээс өөр хүн
хийх нь илүү үр дүнтэй байдаг. Гадны хүн хөгжүүлэгчийн анзааралгүй
өнгөрсөн алдааг илрүүлэх магадлал өндөр байдаг.
1. Шаардлага
тодорхойлох
Хангалттай
эсэх
2.
Системийн
зохиомж
хийх
NO YES
Зураг 9.

1.1.1. Шаардлага тодорхойлох
Requirements definition
www.emust.edu.mn
14
• Шаардлагын тодорхойлох үе шатанд дараах зүйлсийг тодорхойлно.
• Системийн агуулга,
• Гүйцэтгэх функцууд,
• Гаргах үр дүн
• Хэрэглэгчийн хүсэлтүүдийг хүлээн авч тэдгээр нь технологийн хувьд
програмчлах боломжтой эсэхийг судлаж үзээд уг хүсэлтүүдийг хангах
шаардлагуудыг нарийвчлан тодорхойлно. Чанартай систем бий
болгохын тулд тухайн системийг хэрэглэх бүх төрлийн хэрэглэгчдийг
хамруулах хэрэгтэй. Энэ алхам нь систем зохиомжлох анхны алхам
бөгөөд тухайн систем амжилттай болох эсэхэд чухал нөлөөтэй. Энэ үе
шат дараах 2 хэсгээс тогтоно.
• Системийн шаардлага тодорхойлох
• ПХ-ын шаардлага тодорхойлох

Системийн шаардлага тодорхойлох
System requirements definition
www.emust.edu.mn
15
• Системийн шаардлага тодорхойлоход автоматжуулахад шаардагдах
фунцуудын төрлүүдийг маш тодорхой болгоно.
• Системийн үйл ажиллагаа явуулах нөхцөл, найдвартай ажиллагаа,
хэрэглэх техник хангамж зэрэг системийн найдвартай ажиллагааг хангах
хүчин зүйлүүдийг тодорхойлно.
• Төсөвтөө багтаахын тулд мөн системийн үр дүнг нэмэгдүүлэх үүднээс
эдгээр хүчин зүйлүүд нь хэр их өртөгтэй вэ? гэдгээр нь дэс дараалал
тогтоох нь чухал.

ПХ-ын шаардлага тодорхойлох
Software requirements definition
• ПХ-ын шаардлага тодорхойлоход бодит бизнес дээр нь үндэслэн ПХ-
www.emust.edu.mn
16
ын агуулгыг гаргана.
• Ерөнхийдөө системийн интерфейс, програмчлах функцууд, системийн
ажиллагаа, үйлчилгээ зэргийг нэг бүрчлэн тодорхойлно.
• Энэ үед системийг хэрэглэх хэрэглэгчидтэй холбогдон бүх боломжтой
хувилбаруудыг цуглуулна.
Зураг 10.

1.1.2. Системийн зохиомж хийх
www.emust.edu.mn
17
• Системийн шаардлага дээр үндэслэн системийн зохиомжийг дараах
дарааллаар хийнэ:
System design
• Системийн хэрэглэгчийн зүгээс системийн гаднаас харагдах
бүрэлдэхүүн хэсгүүдийн дизайныг хийнэ.
Системийн архитектур
дизайн
(Гадаад зохиомж )
• Системийн архитектур дизайнд тодорхойлсон фунцуудыг
биелүүлэхийн тулд систем хөгжүүлэгч баг нь системд
шаардлагатай дотоод функцуудын зохиомжийг хийнэ.
ПХ-ийн архитектур
дизайн
(Дотоод зохиомж)
• ПХ-ийн архитектур дизайн дээр үндэслэн програмын
дотоод бүтцийг систем хөгжүүлэгч баг хийнэ.
ПХ-ийн нарийвчилсан
зохиомж
(Програмын зохиомж)
Зураг 11.

Системийн архитектур дизайн
System architecture design
www.emust.edu.mn
18
• Системийн архитектур дизайныг хэрэглэгч хийнэ.
• Системийг хөгжүүлсэний дараа хэрхэн өөрчлөгдөхийг нь харгалзаж
үзэн шаардлагатай функцуудыг тодорхойлно.
• Мөн оролт/гаралтын дэлгэц, тайлан гаргах формууд зэрэг хэрэглэгчийн
интерфейсүүдын зохиомж хийнэ. Системийн архитектур дизайнд
– Интерфейсийн дизайн,
– Өгөгдлийн дизайн,
– Код дизайныг хийнэ.

www.emust.edu.mn
19
• Интерфейсийн зохиомж (User interface design) - Хэрэглэгчийн интерфейс нь
хэрэглэгч, компьютер хоорондын харилцах хэрэгслүүд юм. Энэ хэсэгт оролт/гаралтын
дэлгэц , формуудын зохиомж хийгдэнэ.
Зураг 12.

• Өгөгдлийн зохиомж (Data design)- Энэ шатанд өгөгдлийн сангийн хамаарлыг үүсгэхийн
www.emust.edu.mn
20
тулд өгөгдлийн хүснэгтийг зохиомжлоно. Бүх өгөгдлийг задалж, энгийн хэлбэрт
оруулсанаар илүүдэл өгөгдөл арилна.
Зураг 13.

www.emust.edu.mn
21
• Кодын зохиомж(Code design)- Системд
бүтээгдэхүүний дугаар, хэрэглэгчийн дугаар гэх
мэт олон төрлийн кодлогдсон мэдээлэлтэй
ажилладаг. Эдгээр кодуудыг зохиох дүрэм болон
кодын зохиомжийг хийнэ.
A . S C 1 2 D 0 6 0
Сургуулийн код
Салбарын код
Элссэн он
Зэргийн код
Бүртгэлийн дугаар
Сургуулий
н код
Утга
А Барилга архитектурын
сургууль
B
Салба
рын
код
Утга
SC ИбҮБИ
AR Архитектур
RT Авто замын инженер
WE Сантехникийн
инженер
Зэргийн
код
Утга
D Бакалавр
Зураг 14а. E Магистр
Зураг 14б.

ПХ-ийн архитектур дизайн
www.emust.edu.mn
22
• ПХ-ийн архитектур
дизайнд системийн
шаардлагатай функцуудыг
хэрхэн гүйцэтгэхийг
харуулсан дотоод
системийг зохиомжилно.
Системийн архитектур
дизайнд тодорхойлсон
функцуудыг биелүүлэхийн
тулд програмчлал ашиглах
төсөөллөөс ПХ-ийн
архитектур дизайныг
хийнэ.
• Энэ нь системийн дотоод
функцуудыг зохиомж
учраас хэрэглэгч энэ
хэсэгт хамтран ажиллах
шаардлагагүй.
Software architecture design
Зураг 15. Өгөгдлийн урсгалын диаграм

ПХ-ийн нарийвчилсан зохиомж
www.emust.edu.mn
23
• ПХ-ийн архитектур
дизайн дээр
үндэслэн програмын
дотоод бүтцийг
гаргана.
• ПХ-ийн нарийвчилсан
зохиомжинд програм
дахь функцуудыг
нарийвчлан
тодорхойлохоос
гадна програм дахь
өгөгдлийн сантай
ажиллах (SQL
statements) гэх мэт
нэгжүүдийг тодорхой
болгоно.
Software detailed design
Бүтцийн схем
Зураг 16.

www.emust.edu.mn
24
ПХ-ийн нарийвчилсан зохиомж
Software detailed design
Шийдвэрийн хүснэгт Шийдвэрийн мод
Зураг 17. Зураг 18.

1.1.3. Хөгжүүлэх (Програмчлах)
Development (Programming)
www.emust.edu.mn
25
• Системийн зохиомж хийх үед тодорхойлсон агуулгууд дээр үндэслэн
бие даасан програмуудыг хөгжүүлнэ. Системийг ажиллуулахын тулд
зохиомжийн дагуу ажиллаж, үр дүн гаргах бие даасан програм
хөгжүүлэх нь чухал.
• Цаашид ПХ-ын дизайны тодорхойлолтын дагуу бие даасан
модулиудыг хэвийн ажиллаж байгааг батлах зорилгоор модуль шалгах
ажил хийнэ. Энэ ажил нь функцууд шаардлагын дагуу ажиллаж байгаа
эсэхийг болон логик алдааг нэг нэгээр нь илрүүлэх зорилгоор хийгддэг.
• Модулийн шалгалтанд
– “Цагаан хайрцагны шалгалт” (White box test)
– “Компилятор” (Compiler) ашигладаг.

Цагаан хайрцагны шалгалт
www.emust.edu.mn
26
• Уг шалгалт нь програмын
дотоод бүтцийг шалгах
болон өгөгдлийн урсгалыг
голлон анхаарч
програмын логик
дарааллыг шалгах арга
техник юм.
White box test
Зураг 19.

Компилятор
www.emust.edu.mn
27
• Компилятор нь
програмчлалын хэл ашиглан
бичсэн кодыг компьютер
биелүүлэх боломжтой
програм болгон хөрвүүлдэг
ПХ юм.
• Компилятор ашиглан
програмынхаа доторх алдааг
илрүүлэх боломжтой.
(Compiler)
Зураг 20.

1.1.4. Шалгах
Testing
www.emust.edu.mn
28
• Модулийн шалгалт хийсний дараа модулиудыг нэгтгэн систем
бүхэлдээ хэвийн ажиллаж шаардлага хангаж байгаа эсэхийг шалгана.
• Шалгах процесс нь систем болон програмын чанарыг тодорхойлох
чухал хэсэг юм.
• Шалгалтуудыг төлөвлөгөөний дагуу хийх ба системийн гүйцэтгэлийг
үнэлэх хүртэл үргэлжлүүлэн хийсээр байна.

www.emust.edu.mn
29
•Шалгалт хийх хуваарь, гүйцэтгэгч, шалгах асуултуудыг тодорхойлох, Шалгах төлөвлөгөө
гаргах
•Шалгах өгөгдөл болон гаргах ёстой хариу үр дүнгийн зохиомж хийх Шалгах нарийвчилсан
зохиомж хийх
•Шалгахад хэрэглэгдэх төхөөрөмж болон өгөгдлийг бэлтгэх. Програм зохиогч
өгөгдөл болон орчныг бэлтгэсэн тохиолдолд алдаа гарах магадлал бага
байдаг. Иймд програм зохиогчоос өөр хүн энэ үе шатыг хариуцах хэрэгтэй.
Шалгах орчны
тохиргоо хийх
•Шалгах нарийвчиlсан зохиомж дээр үндэслэн шалгалтыг явуулна. Шалгалтын
дараа програмыг өөрчилсөн бол дахин шалгана. Энэ тохиолдолд анхны
өгөгдлийг , хийсэн өөрчлөлтийг тусгасан өгөгдөлтэй хамт хавсаргана.
Шалгалт хийх
• Шалгалтын үр дүнг үндэслэн системийг үнэлж ямар нэг асуудал байгаа
эсэхийг тодорхойлно.
Шалгалтын үр дүнг
үнэлэх
Зураг 21.

www.emust.edu.mn
30
• Систем хөгжүүлэлтэнд
ашигладаг шалгах үндсэн
аргуудыг нэг нь “Хар
хайрцагны шалгалт”ын арга
юм.
• “Хар хайрцагны шалгалт”
функцууд тодорхойлолтын
дагуу ажиллаж байгаа эсэхийг
шалгахын тулд зөвхөн өгөгдөл
болон үр дүнг анхаарна.
• Энэ арга нь элбэг
хэрэглэгддэг.
Шалгах арга техник
Testing technique
Зураг 22.

Шалгах төлөвлөгөө
Test planning
• Энэ үе шатанд оруулсан өгөгдөлд тохирсон үр дүн гарч байгаа эсэхийг батлах зорилгоор
www.emust.edu.mn
31
төрөл бүрийн өгөгдөл бэлтгэнэ.
• Зөвхөн зөв өгөгдөл оруулж үр дүн зөв байгааг харуулах нь хангалтгүй юм. Бодит байдал
дээр оруулсан өгөгдөл бүр зөв, хэвийн байдаггүй ба систем байнга хэвийнээр
ашиглагддаггүй. Иймд төрөл бүрийн өгөгдөл бэлтгэн шалгах ба дараах төрлийн өгөгдөл
бэлтгэнэ.
Ердийн өгөгдөл Ажилбарууд хэвийн ажиллаж байгаа эсэхийг батлана.
Онцгой өгөгдөл Онцгой өгөгдөл гэдгийг таниж боловсруулж чадаж байгаа
эсэхийг батлах
Алдаатай өгөгдөл Алдаатай өгөгдөл оруулсан үед алдааг илрүүлж байгаа
эсэхийг батална.
• “Хар хайрцагны шалгалт” хийхэд хэрэглэдэг өгөгдөл бэлтгэх 2 үндсэн арга байдаг.
– Тэнцүү хуваах арга (Equivalence partitioning)
– Хязгаарын утгын шинжилгээний арга (Boundary value analysis)

Тэнцүү хуваах арга
Equivalence partitioning
www.emust.edu.mn
32
• Энэ арга нь оролтын өгөгдлийг “зөв” “буруу” гэсэн 2 төрөлд хувааж
төрөл тус бүрд тохирох өгөгдлийг бэлтгэнэ. Энэ арга нь шалгах
өгөгдлийг бэлтгэх хялбар арга юм.
• Жишээ нь: 20 буюу түүнээс дээш, 50-с доош нас гэсэн нөхцөлд:
– Зөв утга нь 20 болон түүнээс дээш, 49 болон түүнээс доош утгууд орно.
– Буруу өгөгдөл нь 19 болон түүнээс доош, 50 болон түүнээс дээш утга орно.
Зураг 23.

Хязгаарын утгын арга
Boundary value analysis
www.emust.edu.mn
33
• Энэ арга нь авч болох утгуудын хамгийн захын утгыг авч шалгах арга
юм. Жишээ нь: 20 буюу түүнээс дээш, 50-с доош нас гэсэн нөхцөлд:
– Доод хязгаарын утгаар 19 болон 20-г
– Дээд хязгаарын утгаар 49 болон 50 гэсэн утгуудыг авч шалгана.
Зураг 24.

Шалгалт хийх
Test execution
www.emust.edu.mn
34
• Систем хөгжүүлэхэд дараах төрлийн шалгалтуудыг хийдэг.
– Нэгтгэх шалгалт (Integration testing)
– Системийн шалгалт(System testing)
– Ашиглалтын шалгалт (Operational testing)

Нэгтгэх шалгалт
www.emust.edu.mn
35
• Энэ шалгалтаар модулиуд болон програмуудыг нийтэд нь зөв
ажиллаж байгаа эсэхийг шалгана. Өөрөөр хэлбэл, модулиуд хооронд
болон програмууд хооронд шалгалт хийж дэлгэцийн хувиралт,
програмууд хоорондын өгөгдөл дамжуулалт зөв хийгдэж байгаа
эсэхийг шалгана.
• Энэ шалгалтын систем хөгжүүлэгч хийнэ.
• Дараах төрлийн нэгтгэх шалгалтууд байдаг.
– Дээрээс доош шалгах
– Доороос дээш шалгах
Integration testing

Дээрээс доош шалгах
www.emust.edu.mn
36
• Энэ арга нь хамгийн дээд түвшний модулиас эхлэн шалгана. Доод
түвшний модулиуд бүрэн хийгдээгүй үед ашиглана. Иймд “Stubs” гэх
дээд түвшний модулийн доор дуудагдаж байгаа түр зуурын модулиудыг
бэлтгэдэг.
Зураг 25.

Доороос дээш шалгах
www.emust.edu.mn
37
• Энэ арга нь хамгийн доод түвшний модулиас эхлэн шалгана. Хэрэв
дээд түвшний модуль бүрэн биш байвал “drivers” буюу доод түвшний
модулийг дуудах түр модулийг бэлтгэнэ.
Зураг 26.

Системийн шалгалт
System testing
• Нийт функцууд систем архитектур дизайнд тодорхойлсон шаардлагын
дагуу ажиллаж байгаа эсэхийг шалгана. Програмуудыг нэгтгэн нэгдсэн
шалгалт хийсний дараа энэ шалгалтыг хэрэглэгч болон систем
хөгжүүлэгч хамтран хийнэ.
www.emust.edu.mn
38
• Зорилгоосоо хамааран дараах төрлийн системийн шалгалтыг хийнэ.
– Функцийн шалгалт(Function testing)
– Гүйцэтгэлийн шалгалт(Performance testing)
– Онцгой тохиолдлын шалгалт(Exception handling Testing)
– Ачаалалын шалгалт(Load testing)
– (Rush testing)
– Хэрэглэхэд хялбар эсэхийн шалгалт(Operability testing)
– Програм хоорондын хамаарлын шалгалт (Regression testing)
– Халдлагаас сэргийлэх шалгалт(Penetration testing-Intrusion testing)

www.emust.edu.mn
39
Шалгалтын нэр Тайлбар
Функцийн шалгалт Шаардлагатай бүх функцууд багтсан эсэхийг шалгана.
Гүйцэтгэлийн
шалгалт
Ажлын гүйцэтгэл, үр дүн гаргах хугацаа, өгөгдөл оруулахаас үр дүн
гаргахад зурцуулах нийт хугацаа, хүчин чадал нь шаардлага хангаж
байгаа эсэхийг шалгах
Онцгой тохиолдлын
шалгалт
Алдааг залруулах , сэргээх функцууд хэвийн ажиллаж байгаа эсхийг
шалгах
Ачаалалын шалгалт Системд маш их хэмжээний өгөдөл оруулж мөн үүнтэй зэрэгцүүлэн
компьютерийн үйлдлийн тоог нэмэгдүүлж систем ачаалал дааж байгаа
эсэхийг шалгана.
Хэрэглэхэд хялбар
эсэхийншалгалт
Систем хэрэглэхэд хялбар байгаа эсэхийг шалгана.
Програм хоорондын
хамаарлын шалгалт
Системийн шаардлага өөрчлөгдөх эсвэл шалгах процессын үед гарсан
алдааг засварласнаар бусад програмуудад нөлөөлөх шалгана.
Халдлагаас
сэргийлэх шалгалт
Гаднаас дайралт халдлага хийж үзэн хамгаалалтанд ямар нэг нүх, сул тал
байгаа эсэхийг илрүүлнэ.

Ашиглалтын шалгалт
Operational testing
www.emust.edu.mn
40
• Ашиглалтын шалгалт хийхдээ бодит амьдрал дээрх бизнесийн өгөгдөл ашиглах ба
хэрэглэх зааврын дагуу ажиллаж байгаа эсэхийг шалгана.
• Энэ шалгалтыг ихэвчлэн хэрэглэгч хийнэ.
• Шалгалтын явцад дараах зүйлсийг шалгана.
Шалгах зүйл Тайлбар
Business function-
Функцууд
Үйл ажиллагаа явуулахад шаардагдах функцууд шаардлага хангаж
байгаа эсэхийг шалгана.
Operability- Хялбар
байдал
Хэрэглэгчид систем хэрэглэхэд хялбар байгаа эсэхийг шалгана.
Anomaly measures-
Гажиг
Өгөгдөл, үйл ажиллагаа, тоног төхөөрөмж зэрэгт гажиг гарсан
тохиолдолд хэмжилт хийгдсэн эсэхийг шалгана .
Throughput-Бүтээмж Байгаа хэрэгсэлээ ашиглан системийг ажиллуулахад бүтээмж нь
хангалттай байгаа эсэхийг шалгана.
Processing time-
Боловсруулах
хугацаа
Хариу гаргах хугацаа зөвшөөрөгдөх хэмжээн дотор байгаа эсэхийг
шалгана.

Шалгалтын дүнг үнэлэх
www.emust.edu.mn
41
• Системийг хүлээн авахын тулд системийг үнэлэх үзүүлэлтүүдийг тохирсон байх
шаардлагатай.
• Уг үзүүлэлтэнд ихэвчлэн “алдааны муруй” багтдаг. Энэ нь шалгах хугацаа болон
хуримтлагдсан алдааны хоорондын хамаарлыг харуулсан график юм.
• Gompertz-ийн муруй буюу хуримтлагдсан алдааны тоо тогтмолжсон муруй гарч байвал
төгс муруй гэж үзнэ. Энэ үед шалгалтыг дуусгаж болно. Эсрэг тохиолдолд ПХ-г чанаргүй
гэж үзнэ.
Зураг 27.

1.1.5. Системийг хүлээлгэн өгөх
Software acceptance
www.emust.edu.mn
42
• Системийг гадны мэргэжлийн байгууллагаар хийлгэсэн үед хүлээн
авах ажиллагаа явагдана. Энэ үед тухайн систем шаардлагыг бүрэн
хангасан эсэх, хэвийн ажиллаж байгаа эсэхийг баталгаажуулна. Хэрэв
ямар нэгэн асуудал гараагүй бол ПХ хүлээлгэн өгч хэрэглэгчийг сургах
сургалт явуулна.

1.1.6. Системийн ажиллагаа, үйлчилгээ
System operation and maintenance
www.emust.edu.mn
43
• Систем хөгжүүлэлт дууссаны дараа хэрэглэгч системийг хэрэглэж
эхлэнэ. Энэ үеэс системийн хэрэглэх түвшин, үйл ажиллагааны түвшин
хяналт хийх ба ямар нэг асуудал гарах бүр шийднэ.
• Бизнесийн стратеги өөрчлөгдөх эсвэл МТ-ийн хөгжлийг тусгах
зорилгоор ПХ мөн өөрчлөгдөж, засвар хийгдэнэ.

Урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ
Precautions about operation and maintenance
• Системд ямар нэгэн өөрчлөлт хийхийн өмнө системийг нөөцлөж авна.
Өөрчлөлт хийж дууссаны дараа бодит орчинтой ижил нөхцөлд шалгалт
хийнэ.
• Програмд ямар нэгэн өөрчлөлт хийсэн бол Log файлд заавал бичиж
www.emust.edu.mn
44
хадгална. Энэ хадгалсан мэдээлэл нь ямар нэг алдаа гарсан
тохиолдолд алдааг олоход хэрэг болно.
• Хамаарлын шалгалт хийж нэг програмд нь өөрчлөлт хийхэд бусад
програмуудад нөлөөлсөн эсэхийг шалгана.
• Систем хөгжүүлэх бичиг баримтуудыг нэгтгэн байнга шинэчилж
хадгална.
• Өгөгдлийн хэмжээ нэмэгдсэний улмаас дискний багтаамж хангалтгүй
болсон эсэх, үйл ажиллагаа удааширсан эсэхийг байнга хянаж,
шийдвэрлэж байх хэрэгтэй.

Системд хийх үйлчилгээ
• Системд гэмтэл гарахаас урьдчилан сэргийлэхийн тулд дараах үндсэн
www.emust.edu.mn
45
үйлчилгээг хийдэг:
System maintenance
Үйлчилгээний
төрөл
Тайлбар
Урьдчилан сэргийлэх
үйлчилгээ
Ямар нэгэн гэмтэл гарахаас нь өмнө шалтгааныг нь
арилгах
Хуваарьт үйлчилгээ Өдөр бүр шалгаж, мэргэжлийн хүнээр жишээ нь сард
нэг удаа техник хангамжийг шалгуулж байхаар гэрээнд
тусгах
Алсын үйлчилгээ Мэргэжилтэн болон хэрэглэгчийг сүлжээгээр холбож
алсын хандалтаар гэмтэл гарах шалтгааныг
арилгуулахаар гэрээнд тусгах

Системийн доголдол
System failure
• Системд гэмтэл гарахаас өмнө урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ авах
www.emust.edu.mn
46
нь чухал юм.
• Гэвч ТХ-ийн ашиглалтын хугацаа, ажлын урсгал өөрчлөгдөх, татварын
хэмжээ өөрчлөгдөх гэх мэт шалтгаанаас болж системд өөрчлөлт хийх
шаардлага гарч ирдэг.
• Иймд систем хөгжүүлж байх үедээ цаашид системд өөрчлөлт хийх
шаардлага гарна гэдгийг бодолцож байх ёстой.
• Сайн бэлтгэсэн, үр өгөөжтэй урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ нь
системд бүхэлд нь нөлөөлөх, үйл ажиллагааг зогсоох хэмжээний
доголдолоос сэргийлнэ.

1.2. ПХ-н үнэлгээ
Software estimation
• Системийг автоматжуулах явцад түүнд ямар нэг функц нэмэхэд гарах
www.emust.edu.mn
47
зардлыг мэдэж байх хэрэгтэй байдаг.
• Систем хөгжүүлэх зардлыг тооцох дараах төрлийн аргууд байдаг. Үүнд:
Төрөл Тайлбар Шинж чанар
Програмын
алхмын
арга
Нийт систем дэх програмын алхмын тоог
(мөрийн тоо) үнэлэх арга
Хуучин систем дээр маш
их өөрчлөлт хийж
шинэчилсэн бизнесийн
системийг үнэлэхэд
тохиромжтой.
FP
(Function
Point) арга
Системийг хөгжүүлэх хүн-цагаар үнэлэх
арга ба оролт/гаралтын дэлгэцийн тоо,
хэрэглэсэн файлын тоо, функц бичих
хүндрэлийн зэрэг зэргээр систем
хөгжүүлэх өртгийг тодорхойлно. Эдгээр
тоолж байгаа зүйлүүдийг “function Point”
гэж үзнэ.
GUI болон объект
хандлага ашиглан
хөгжүүлсэн системийг
хөгжүүлэхэд тохиромжтой.

2. ПХ хөгжүүлэх менежментийн арга зүй
Software development management techniques
www.emust.edu.mn
48
• ПХ хөгжүүлэхийн тулд тухайн системийн агуулга болон шаардагдах
хугацаанд тохируулан хөгжүүлэх үйл явц, аргаа тодорхойлох хэрэгтэй.
• Систем хөгжүүлэх дараах аргууд байдаг.
– Бүтэцлэгдсэн арга (Structured method)
– Объект хандалтын арга(Object orientation)
– Өгөгдөл хандалтын арга (Data oriented approach)
– Үйлдэл хандалтын арга (Process oriented approach)

www.emust.edu.mn
49
2.1. ПХ хөгжүүлэх аргууд
Software development methods
Арга Тайлбар Шинж чанар
Бүтэцлэгдсэ
н арга
Програмыг дараалан ажиллах бие
даасан жижиг процессуудад хуваадаг
програмчлалын арга юм. “Бүтэцлэгдсэн
програмчлал” гэж мөн нэрлэдэг.
Ингэж хуваах нь үйлдлийг хянах, засах,
үйлчилгээ хийхэд хялбар болгодог.
Объект
хандалтын
арга
Бизнесийг загварчилж, тухайн бизнес
ямар объект илүү шаардлагатай байгааг
харгалзан, объектын шинж чанарыг
тодорхойлж програм зохиох арга юм.
Бизнесийн өгөгдөл(properties) болон
үүрэг(behavior) ийг хамтад нь бүлэг
объект гэж үзэх бөгөөд эдгээр нь
бүрэлдэхүүн хэсгүүдэд задарч дахин
ашиглагддаг.
Өгөгдөл
хандалтын
арга
Бизнесд хэрэглэгдэж байгаа өгөгдлүүдийн
бүтцэд чиглэн үүсгэсэн өгөгдлийн санд
үндэслэн систм хөгжүүлэх арга
Бизнесийн агуулга өөрчлөгдсөн ч үндсэн
өгөгдлийн бүтэц өөрчлөгдөхгүй бөгөөд
системийг өөрлөлт хийхэд хялбар байна.
Үйлдэл
хандалтын
арга
Бизнесийн хийх үйлдлүүд болон
функцууд дээр үндэслэн систем
хөгжүүлэх арга
Бизнесийн агуулга дээр үндэслэн систем
бүрийг үүсгэх ба хэрэг уг агуулга
өөрчлөгдвөл систем мөн өөрчлөгдөх
ёстой.

www.emust.edu.mn
50
2.2. ПХ хөгжүүлэх загварууд
Software development models
Загвар Тайлбар Шинж чанар
Хүрхрээ
загвар
Хүрхрээтэй адил буцах зам байхгүйгээр процесс
бүрийг дараалуулан бэлтгэдэг загвар юм. Мөн
системийг дэд системүүдэд хувааж системийн
шаардлага, зохиомж, хөгжүүлэлт, шалгалт,
хэрэгжүүлэлтийг дахин дахин давтан хийдэг.
Өргөн хэрэглэгддэг арга бөгөөд
систем хөгжүүлэх зардлыг
тодорхойлоход хялбар байдаг.
Ихэвчлэн том хэмжээний ПХ
хөгжүүлэхэд ашигладаг.
Спирал
загвар
Системийг дэд системүүдэд хувааж, системийн
шаардлага тодорхойлохоос ашиглах хүртэлх
ажиллагааг систем бүрийн хувьд давтан хийдэг.
Өөрөөр хэлбэл системийг жижгээс эхлэн
өргөжүүлэх замаар хөгжүүлдэг.
Анхын дэд систем ажиллаж эхлэх
хүртэл хугацааг богиносгодог. Дэд
систем бүрийг хэрэглэгчийн
зөвшөөрөлтэйгээр систем хөгжүүлэх
дараагийн циклд оруулдаг.
Прото-
тайп
загвар
Систем хөгжүүлэх эхний үе шатуудаас анхны жишээ
загвар үүсгэж хэрэглэгчээс баталгаа авах замаар
хөгжүүлэх загвар.
Систем болон хэрэглэгчийн
хоорондох ойлгомжгүй зүйлсийг
систем хөгжүүлэх эхний үе шатуудад
мэдэх боломжтой.

www.emust.edu.mn
51
Системийн шаардлага
ПХ-ийн архитектур дизайн
ПХ-ийн нарийвчилсан дизайн
Програмчлал
Хүрхрээ загвар
Waterfall model
Шалгалт
Ашиглалт, үйлчилгээ
Зураг 28.

Спираль загвар
Хөгжүүлэлт Шалгалт, үнэлгээ
www.emust.edu.mn
52
Зохиомж Шинжилгээ
Spiral model
Бүрэн байдал
Зураг 29.

Анхны
загвар
гаргах
NO YES
www.emust.edu.mn
53
Прототайп загвар
Prototype model
Системийн
шаардлага
Системийн
архитектур
дизайн
Анхны загвар шалгах
Хэрэглэгчээс баталгаа авах
ПХ-йн
архитектур
дизайн
ПХ-ийн
нарийвчилс
ан дизайн
Програмчл
ал
Шалгалт
Ашиглалт,
үйлчилгээ
Үнэлгээ
Зураг 30.

Системийн шинжилгээ ба зохиомж
System analysis and design
www.emust.edu.mn
54
Системийн зохиомж хийх үе шатанд дараах хэрэгслүүдийг ашиглан
системийн логик загварыг гаргадаг.
Хэрэгслийн нэр Тайлбар
Ерөнхий диаграм Системийн хүрээ хязгаар хаагуур хязгаарлагдах, гадаад орчинтой
хэрхэн харилцан үйлчлэлцэхийг харуулах хамгийн дээд төвшний
ӨУД юм.
Өгөгдлийн урсгалын
диаграм
Системд өгөгдөл хаанаас хаашаа дамжиж, боловсруулагдахыг
харуулна.
Өгөгдлийн толь Систем дэх бүх өгөгдлийн тайлбар толь
Програмын зохиомж Програмын нарийвчилсан зохиомж бөгөөд дараах хэсгүүдтэй.
•Бүтцийн схем,
•Модулийн загвар,
•Бүтэцлэгдсэн англи хэл,
•Шийдвэрийн мод,
•Шийдвэрийн хүснэгт
Маягт ба дэлгэцийн
зохиомж
Системийн оролтын зохиомж
Тайлангийн зохиомж Системийн гаралт буюу үр дүнг гаргах хэлбэр

www.emust.edu.mn
55
Ерөнхий диаграм
Context analysis diagram
Ерөнхий диаграм. “Цалин боловсруулах систем”
Цалин
боловсруулах
УДИРДЛАГА
АЖИЛЧИН
САНХҮҮ
Ажилласан
хоногийн мэдээлэл
Ажилчдын
анкет
Цалингийн
тайлан
Хяналтын
мэдээлэл
Ажилчдын
үндсэн цалин
Зураг 31.

2. Цалин 3. Нэмэгдэл
Ажилласан хоногийн
мэдээлэл
www.emust.edu.mn
56
Өгөгдлийн урсгалын диаграм
Data flow diagram
1.
Ажилчдыг
бүртгэх
2. Тарифт
цалин
бодох
3.
Нэмэгдэл
бодох
5.
Цалингийн
тайлан
гаргах
4. Суутгал
6. Цалинд бодох
хяналт
тавих
4. Суутгал
1. Ажилчид
Тарифт
цалин
Нэмэгдэлийн
мэдээлэл
Суутгалын
мэдээлэл
Цалингийн
мэдээлэл
Ажилчдын
бүртгэл
Аж.Үндсэн
цалин
Ажилчдын
анкет
Ажилчдын
бүртгэл
Цалингийн
тайлан
Хяналтын
мэдээлэл
Гарт олгох
цалин
Олговол
зохих цалин
ӨУД. Түвшин 1.
Зураг 32

www.emust.edu.mn
57
Өгөгдлийн толь
Data dictionary
№ Нэр Зориулалт Оролт Гаралт Нэмэлт тайлбар
1 Ажилчид
бүртгэх
Тухайн систем дэх нийт
ажилчдыг бүртгэх
•Аж.Үндсэн цалин
•Аж. анкет
•Аж.бүртгэл
•Аж. бүртгэл
Нэр нас хүйс гэх мэт
мэдээлэл бүртгэнэ.
2 Тарифт
цалин
бодох
Ажилласан хоногоос
хамаарч цалин бодох
•Аж.хоногийн
мэдээлэл
•Аж. бүртгэл
•Тарифт цалин
•Цалингийн
мэдээлэл
3 Нэмэгдэл
бодох
Нэмэгдэлүүдийг бодож
тарифт цалин бодож
олговол зохих цалин
гаргах
•Тарифт цалин •Нэмэгдэлийн
мэдээлэл
•Олговол зохих
цалин
Илүү цагийн
нэмэгдэл, Ур
чадварын нэмэгдэл
гэх мэт
4 Суутгал
бодох
Олговол зохих цалингаас
суутгал бодох
•Олговол зохих цалин Суутгалын
мэдээлэл
Гарт олгох цалин
НДШ, ЭМД, ашгийн
татвар гэх мэт
5 Цалингийн
тайлан
гаргах
Дээрх бүгдийг нэгтгэж
тайлан гаргана.
•Тарифт цалин
•Нэмэгдэл
•Суутгал
•Олговол зохих цалин
•Гарт олгох цалин
Цалингийн
тайлан
Ажилчдын нэр, код,
цалин, нэмэгдэл,
суутгал гэх мэт
6 Цалинд
хяналт
тавих
Цалин зөв бодсон эсэх,
нийт хичнээн төгрөгний
цалин олгосон эсэхийг
хянах
•Гарт олгох цалин Хяналтын
мэдээлэл
1. Процесс

www.emust.edu.mn
58
Data dictionary
№ Нэр Зориулалт Хаанаас
/гаралт/
Хаашаа
/Оролт/
Давтамж
1 Цалингийн
тайлан
Тухайн систем дэх
ажилчдын цалингийн
бүрэн хэмжээний багц
мэдээлэл байна.
5. Цалингийн
тайлан гаргах
САНХҮҮ Сард 2 удаа
2 Ажилчдын
анкет
Бүх ажилчдын багц
мэдээлэл байна.
Ажилчин 1. Ажилчдыг
бүртгэх
Шинээр
ажилчин
нэмэгдэх бүрт
3 Хяналтын
мэдээлэл
Бүх ажилчдын цалингийн
мэдээлэл байхаас гадна
цалин үнэн зөв бодогдсон
эсэх, мөн нийт цалингийн
хэмжээ зэрэг мэдээлэл
байна.
6. Цалингийн
мэдээлэл
гаргах
УДИРДЛАГА Сард 2 удаа
2. Өгөгдлийн урсгал

www.emust.edu.mn
59
Data dictionary
2. Өгөгдлийн бүтэц
№ Нэр Хоёрдогч нэр Зориулалт Агуулга
1 Ажилласан
хоногийн
мэдээлэл
Emp_Information Энэ урсгалаас ямар кодтой
ажилчин хэд хоног ажилласан
гэдгийг мэдэх ба тарифт цалин
бодоход хэрэглэнэ.
•Ажилчны код
•Ажилласан хоног
2 Ажилчдын
бүртгэл
Emp_Register Энэ урсгалаас ажилчдын бүрэн
мэдээллийг авч болохоос гадна
ажилчдын тайлан гаргах,
ажилчидтай холбоотой мэдээлэл
боловсруулахад хэрэглэнэ.
•Ажилчны код
•Нэр
•Нас
•Хүйс
•Албан тушаал
•Мэргэжил
•Хаяг
•Регистрийн
дугаар
•ЭМД дугаар
•Үндсэн цалин

Data dictionary
2. Өгөгдлийн элемент
www.emust.edu.mn
60
№ Нэр Хоёрдогч нэр Төрөл Урт Хязгаар
1 Ажилчны код Emp_ID Integer 1..100000
2 Нэр Emp_Name Alpha 25
3 Нас Emp_Age Integer 1..80
4 Хүйс Emp_Sex Alpha 2
5 Албан тушаал Emp_Post Alpha 40
6 Мэргэжил Emp_Prof Alpha 40
7 Хаяг Emp_Addr Alpha 60
8 Регистрийн дугаар Reg_ID Alpha 10
9 ЭМД дугаар EMD_ID Alpha 12
10 Үндсэн цалин Emp_Salary Currency
11 Ажилласан хоног A_Day Integer 1..31
12 Тарифт цалин T_Salary Currency
13 Нэмэгдэл Nemegdel Currency
14 Суутгал Suutgal Currency
15 Олговол зохих цалин O_Salary Currency
16 Гарт олгох цалин G_Salary Currency

www.emust.edu.mn
61
Data dictionary
5. Өгөгдлийн файл
№ Нэр Хоёрдогч нэр Зориулалт Хэмжээ
1 Ажилчид Employee Ажилчдын мэдээлэл хадгалах, Ингэснээр
ажилчдын мэдээллийг төрөл бүрийн
шүүлтүүрээр авах боломжтой болно.
•Ажилчны тоогоор
бичлэгтэй байна.
2 Цалин Salary Цалингийн мэдээлэл хадгалах, Ингэснээр
тухайн ажилчин хэдэн сард ямар цалин авч
байсан гэх мэт мэдээлэл авах боломжтой.
•Сард цалин
бодсон ажилчны
тоогоор бичлэг
байна.
3 Нэмэгдэл Nemegdel Нэмэгдлийн мэдээлэл хадгалах. Хэдэн сард
ямар нэмэгдэл авч байсныг харах боломжтой
болно.
байна.
4 Суутгал Suutgal Суутгалын мэдээлэл хадгалах. Хэдэн сард
ямар суутгал авч байсныг харах боломжтой
болно.
байна.

Дүгнэлт
www.emust.edu.mn
62
• Систем хөгжүүлэх үе шатууд
• Шалгах арга техник
• Програм хөгжүүлэх үе шат
• Програм хөгжүүлэх арга, загварууд
• Системийн логик загвар гаргах хэрэгсэлүүд

Нэмэлт сурах бичгийн жагсаалт
www.emust.edu.mn
63
• [1]. Alan Dennis, Barbara Haley Wixom, and David Tegarden, “Systems
Analysis and Design with UML, 3rd Edition”, 2007
• [2]. Preeti Gupta , “Structured System Analysis And Design”,

www.emust.edu.mn
64
Анхаарал тавьсанд баярлалаа.

It101-lecture-9

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (18)

Similar to It101-lecture-9

Similar to It101-lecture-9 (20)

More from taivna

More from taivna (20)

It101-lecture-9

Editor's Notes