1. - ΕΣΩΤΕΡΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗΝ
ΕΛΛΑΔΑ (1923-1930)
- Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΙΜΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ
1930-1940
Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ
ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
2. Η Ελλάδα, μετά την υπογραφή της Συνθήκης
της Λωζάννης, θα διανύσει περίοδο
δυσχερειών στο εσωτερικό πολιτικό πεδίο.
25 Μαρτίου 1924: ανακηρύχτηκε στη Βουλή
και επικυρώθηκε με δημοψήφισμα (13
Απριλίου) η αβασίλευτη δημοκρατία (με
πρωτοβουλία κυρίως του Αλέξανδρου
Παπαναστασίου), παρ’ όλες τις αντιδράσεις
των φιλοβασιλικών. Περίοδος πολιτικής
αστάθειας και μια σύντομη περίοδος
δικτατορίας από το Θεόδωρο Πάγκαλο.
1927: ψήφιση νέου συντάγματος της Ελλάδας.
3. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος στο
νοσοκομείο, μετά την απόπειρα κατά
της ζωής του
Η απόπειρα δολοφονίας του
Βενιζέλου στο Παρίσι
(30 Ιουλίου 1920)
5. H επάνοδος του Ελευθερίου Βενιζέλου
1928: επικράτηση του κόμματος
των Φιλελευθέρων και άνοδος εκ
νέου του Βενιζέλου στην εξουσία
για μια τετραετία. Καθιέρωση και
ισχυροποίηση του πολιτεύματος
της προεδρευόμενης
κοινοβουλευτικής δημοκρατίας
(ο πρόεδρος της Δημοκρατίας, ως
ανώτατος άρχοντας, εκλέγεται με
έμμεση εκλογή από τη Βουλή).
7. Εκπαιδευτική μεταρρύθμιση
Κατά τη διάρκεια της πρωθυπουργίας του ο
Βενιζέλος προέβη σε μια εκπαιδευτική
μεταρρύθμιση (1928) βασικά χαρακτηριστικά της
οποίας είναι ότι η υποχρεωτική εκπαίδευση από
4χρονη γίνεται εξάχρονη, δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση
στο μάθημα των Νέων Ελληνικών, ενισχύθηκε η
διδασκαλία της δημοτικής, Ίδρυση πολλών
σχολείων. Ίδρυση Αριστοτελείου
Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (1926), δεύτερο
κρατικό Πανεπιστήμιο μετά το Εθνικόν και
Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον.(βλ. και πηγές σελ.
102)
8. Οικονομική και κοινωνική πρόοδος
που στηρίζεται κυρίως σε εξωτερικό δανεισμό:
αύξηση παραγωγής
κατασκευή σημαντικών έργων υποδομής
σταθεροποίηση εθνικού νομίσματος
ανάπτυξη εμπορίου και ενίσχυση εγχώριας
βιομηχανίας
με την αρωγή της ΚΤΕ ελήφθησαν μέτρα για την
περίθαλψη αποκατάσταση των προσφύγων
μέτρα υπέρ της αγροτικής μεταρρύθμισης
9. Εξωτερική πολιτική
Μετά τη Συνθήκη της Λωζάννης εγκαταλείφθηκε η
πολιτική των εδαφικών διεκδικήσεων (ακόμη και των
Δωδεκανήσων, της Κύπρου και της Βόρειας Ηπείρου).
Οι σχέσεις με τα γειτονικά κράτη θα εξομαλυνθούν με
την άνοδο του Βενιζέλου στην εξουσία, το 1928.
1928-1932: υπογραφή σημαντικών διμερών
συμφωνιών μεταξύ Ελλάδας Ιταλίας, Γιουγκοσλαβίας
και Τουρκίας και αποκατάσταση φιλικών σχέσεων με
Μ. Βρετανία και Γαλλία. Η Ελλάδα, επίσης,
συγκαταλέγεται στις ελάχιστες χώρες που υποστήριξαν
το σχέδιο της ευρωπαϊκής ενοποίησης.
10. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος υπογράφει στις 30 Οκτωβρίου του 1930
στην Άγκυρα το ελληνοτουρκικό σύμφωνο φιλίας, ουδετερότητας,
διαλλαγής και διαιτησίας. Απέναντι του ο πρωθυπουργός της
Τουρκίας Ισμέτ Ινονού
11. Ελευθέριος Βενιζέλος και Μουσταφά Κεμάλ, συνοδευόμενοι από τις συζύγους
τους, μετά την υπογραφή του Ελληνοτουρκικού Συμφώνου Φιλίας. Μουσείο
«Ιστορική Μνήμη Ελ. Βενιζέλου», Αθήνα.
13. Εκλογές, 5 Μαρτίου 1934: επικρατεί το Λαϊκό κόμμα έναντι
του Κόμματος των Φιλελευθέρων του Βενιζέλου και
σχηματίζεται κυβέρνηση με αρχηγό τον Παναγή Τσαλδάρη
για μια διετία.
6 Μαρτίου 1933 & 1 Μαρτίου 1935: αποτυχημένα
φιλοβενιζελικά στρατιωτικά κινήματα προξένησαν ένα
κλίμα πολιτικής πόλωσης, το οποίο επέτεινε η απόπειρα
δολοφονίας του Βενιζέλου (6 Ιουνίου 1933)
με το πραξικόπημα των αντιβενιζελικών τον Οκτώβριο του
1935 επανήλθε το καθεστώς της βασιλευόμενης
δημοκρατίας. Έτσι λήγει η πρώτη βραχύβια δημοκρατία
(1924-1935). Επανήλθε ο πρίγκιπας Γεώργιος (β΄).
Θάνατος Βενιζέλου στις 18 Μαρτίου 1936 στη Γαλλία, όπου
βρισκόταν εξόριστος. Λίγο πριν πεθάνει θα ταχθεί υπέρ της
βασιλείας χάριν της πολιτικής ομαλότητας.
ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ
14. Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ
ΕΠΗΡΕΑΣΕ ΚΑΙ ΤΙΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ.
1932: χρεοκοπία της χώρας παρά την αυξημένη
φορολογία.
Αισθητή παρακμή αντιμετωπίζει και το εμπόριο.
Η υποτίμηση του νομίσματος επηρεάζει αρνητικά
την ανάπτυξη της βιομηχανίας και της ναυτιλίας.
Σύσταση του ΙΚΑ (ίδρυμα κοινωνικής ασφάλισης)
το 1937 και καθιέρωση 8ωρου εργασίας : μέτρα
που σκόπευαν να αμβλύνουν τις κοινωνικές
αντιδράσεις.
15. Η ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
9 Φεβρουαρίου 1934:
υπογραφή Βαλκανικού Συμφώνου με Γιουγκοσλαβία,
Ρουμανία και Τουρκία προκειμένου να αναχαιτίσουν τον
επεκτατισμό των Βουλγάρων.
1936 : όλες οι πολιτικές παρατάξεις απεύχονταν μια
ενδεχόμενη συμμετοχή σε ένα νέο παγκόσμιο πόλεμο, χωρίς
να το πετύχουν στην πράξη, όπως φανερώνουν οι ενέργειές
τους.
Παρά την εμμονή της χώρας στην ουδετερότητα η
κυβέρνηση προσανατολιζόταν προς το Λονδίνο και λόγω της
αγγλόφιλης στάσης του Γεωργίου Β΄.
Υπό τις συνθήκες αυτές η Ελλάδα θα αποφύγει ενσυνείδητα
-μόνη κατά την περίοδο αυτή μεταξύ των κρατών της
Ανατολικής Ευρώπης- τον ασφυκτικό οικονομικό και, κατ'
επέκταση, πολιτικό εναγκαλισμό της χιτλερικής Γερμανίας.
16. Το βράδυ της 6ης Ιουνίου αντιβενιζελικοί αποπειράθηκαν να δολοφονήσουν
τον Βενιζέλο στην λεωφόρο Κηφισίας και ακολούθησαν και διώξεις
φιλοβενιζελικών αξιωματικών. Κατά την απόπειρα δολοφονίας εναντίον του
τραυματίστηκε η γυναίκα του Έλενα Βενιζέλου, η οποία επέβαινε επίσης στο
αυτοκίνητο, και σκοτώθηκαν μέλη της προσωπικής του ασφάλειας.
Η θρυλική
Πακάρ που
δέχθηκε τις
σφαίρες των
πολέμιων του
Εθνάρχη στη
Λεωφόρο
Κηφισίας
17. Οι τάφοι των Βενιζέλων
στο Ακρωτήρι Χανίων
Ο Βενιζέλος μετά από μια
δήλωση αποχώρησης από
την πολιτική ζωή κατέφυγε
στο Παρίσι, όπου πέθανε
το 1936 από εγκεφαλική
συμφόρηση. Το σώμα του
μεταφέρθηκε και θάφτηκε
στο Ακρωτήρι Χανίων.
20. H δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά
Η πολιτική αστάθεια, κατά το έτος 1936, θα οδηγήσει στην
επιβολή της δικτατορίας – με τη συνέργεια του βασιλιά- της
4ης Αυγούστου του Ιωάννη Μεταξά. Ο τελευταίος καταλύει
τους δημοκρατικούς θεσμούς και κυβερνά δικτατορικά και
αυταρχικά ως το θάνατό του.
Ο Ιωάννης Μεταξάς (1871- 1941) επέβαλε δικτατορικό
καθεστώς την 4η Αυγούστου του 1936, επηρεασμένος
από τα φασιστικά καθεστώτα και με τη συναίνεση του
Βασιλιά Γεωργίου του Β'. Σε διεθνές επίπεδο,
προσέδεσε την Ελλάδα στο άρμα της φιλοαγγλικής
επιρροής και ηγήθηκε της ελληνικής αντίστασης στην
ιταλική εισβολή έως τον θάνατό του, τον Ιανουάριο του
1941.
21. Θεσσαλονίκη, Μάιος 1936:
Μάνα πάνω από τον νεκρό διαδηλωτή γιο
της.
Η εικόνα αυτή ενέπνευσε στον ποιητή Γ. Ρίτσο
το ποίημα Επιτάφιος
Η πρωθυπουργοποίηση του Μεταξά αλλά και η
όξυνση της οικονομικής κρίσης προκάλεσαν
έντονες αντιδράσεις, με αποκορύφωμα τις
αιματηρές διαδηλώσεις της Θεσσαλονίκης τον
Μάιο του 1936.
22. Η ανυπόγραφη αυτή γελοιογραφία με τίτλο «Μικρά ιστορία του
κοινοβουλευτισμού εις την Ελλάδα» δημοσιεύθηκε στο φιλοφασιστικό
περιοδικό «Ο Διαδοσίας», το οποίο συνέχισε να κυκλοφορεί και μετά την 4η
Αυγούστου 1936.
25. Το καθεστώς της 4ης Αυγούστου ενθαρρύνει
τη λατρεία του ηγέτη
«Το καθεστώς της 4ης Αυγούστου του Μεταξά ήταν διαβόητο στους Έλληνες για μια
καταπιεστική πολιτική, που περιλάμβανε λογοκρισία, μυστικές παρακολουθήσεις
της αστυνομίας, απαγόρευση απεργιών και δημόσιων συγκεντρώσεων - όλα
στοιχεία ολοκληρωτισμού. Ωστόσο ο Μεταξάς δε δημιούργησε ένα μονοκομματικό
κράτος. Το καθεστώς της 4ης Αυγούστου ήταν κατά κύριο λόγο σχετικά ήπιο, πιο
κοντά στο ιταλικό -εγώ θα έλεγα στο πορτογαλικό- παρά στο γερμανικό μοντέλο. [...]
Το καθεστώς έχτισε σχολεία, εξέτασε και επανεξέτασε προγράμματα κοινωνικής
ασφάλισης, από το 1940 υιοθέτησε έναν νέο αστικό κώδικα και ενθάρρυνε την
καθιέρωση της δημοτικής. Ίσως το πιο ανησυχητικό στοιχείο του καθεστώτος ήταν
το πρόγραμμα καθοδήγησης και προπαγάνδας, οι μαζικές παρελάσεις της Εθνικής
Οργάνωσης Νεολαίας με το σύνθημα περί "Τρίτου Ελληνικού Πολιτισμού" και η
προώθηση της λατρείας της προσωπικότητας του Μεταξά, που ήταν τώρα ο
"Πρώτος Εργάτης", ο "Πρώτος Αγρότης", ο "Πρώτος Αγωνιστής" κτλ. Ή μήπως ο
Μεταξάς είχε ένα αρρωστημένο χιούμορ ή μια οξύτατη αίσθηση του γελοίου;»
Παναγιώτης Γ. Βατικιώτης, Μια πολιτική βιογραφία του Ιωάννη Μεταξά, Ευρασία, Αθήνα
2005, σ. 300-301.
26. ΓΙΑ ΜΙΑ ΑΛΛΗ ΜΑΤΙΑ
ΣΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ
...… διαβάστε
Γιώργος Θεοτοκάς, Αργώ (1933).
Η Ελλάδα του Μεσοπολέμου μέσα από τις αναζητήσεις
μιας ομάδας νέων.
Γιάννης Ρίτσος, Επιτάφιος (1936).
Ποίημα εμπνευσμένο από τα γεγονότα του Μαΐου του
1936 στη Θεσσαλονίκη.
…ακούστε μουσική
Γιάννης Ρίτσος (ποίηση), Μίκης Θεοδωράκης
(μουσική), Επιτάφιος-Επιφάνεια (1964).
Μελοποίηση του ομώνυμου ποιήματος. Ακούστε,
επίσης, τη μελοποίηση του Επιτάφιου από τον Σταύρο
Ξαρχάκο.
