2. Жобаларды орын иелендірерден бұрын маңыздылығы жоғары жобаларды анықтау
мақсатында “Орын иелендіру матрицасы“, “Мәселе ағашы” және “Шешім ағашы” сияқты
амалдарды пайдалануға болады.
3.2 ЖОБАНЫ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ БОЙЫНША ОРЫН ИЕЛЕНДІРУ
2
3. А. ОРЫН ИЕЛЕНДІРУДІҢ МАТРИЦАЛЫҚ АМАЛЫ
Аталмыш амалдың көмегімен сол бақтағы қордаланған негізгі мәселелерді анықтайды.
1. Бақ азаматтарынан сол бақта қандай түйткілді мәселелер бар екендігін анықтап сұрайды.
2. Көп адамның мүддесін қамтыған бірнеше негізгі мәселені тақтаға жазады.
3. Азаматтардан маңыздылығы жағынан осынау мәселелердің қайсысын ең алдымен шешу қажеттігін
сұрап, 1-5 ұпай беріп орын иелендіреді. /ең маңызды мәселені 1-орынға/.
4. Ең алдыңғы орын иеленген мәселені Мәселе ағашы мен Шешім ағашын пайдалана отырып қалай
шешу керектігін анықтап, тиісті жобаларды маңыздылығы және ЖЖДҚ-ның бюжетіне сиысқан болу
қатарлы көрсеткіштер бойынша азаматтарға талқылатып, таңдатады.
3
4. Жаттығу жұмысы/Орын иелендіру матрицасы/- 15 минут
1. Қатысушылардан өмір сүріп отырған бағындағы қордаланған мәселелерді атауын сұрайды.
Ол мәселе көп адамның мүддесіне, пайдасына үйлескен болуы қажет.
2. Қордаланған мәселелерді тақтаға жоғарыдан төмен қарай тізіп жазады.
3. Тақтаға жазылған мәселелердің ішінен ең маңызды деген 5 мәселені қатысушыларға қол
көтертіп дауыс бергізу арқылы таңдатады /дауыс санайтын 1-2 адамды алдын ала
дайындайды/.
4. Таңдаған 5 мәселені ғана тақтаға қалдырып, басқасын өшіреді. Қажет болса үлкен
әріптермен жазады.
5. Қатысушылардан осынау 5 мәселенің қайсысы ең маңызды екенін анықтауды сұрайды.
Мұнда 1 адам 1 ғана дауыс беретіндіктен ең маңызды деп көрген мәселенің артына сары
қағаз жапсырады.
6. Жапсырылған сары қағаздарды санау арқылы тақтаға жазған 5 мәселені 1-5-ке дейінгі
ұпаймен орын иелендіреді. Орын иелендіру бойынша тізімнің ең басына шыққан 1-2
мәселені барлығына дауыстап оқып таныстырады.
4
5. Әсері
Ескеретін мәселелер:
Мәселе ағашының негізгі әсері, негізгі мәселесі, себептері кері мағынада
болуға тиіс екенін ескеріңіздер.
Егер матрицадан бірнеше Негізгі мәселе маңызды деп орын иелендірілген
болса, әрбір Негізгі мәселе бойынша жеке-жеке Мәселе ағашын құрып,
себебін, әсерін талқылайды.
Мәселе ағашының тамыр бөлігі немесе мәселенің себептері өзара
байланысты ма, жоқ па дегенді қатысушылардан анықтайды.
Б. “МӘСЕЛЕ АҒАШЫ”
Орын иелендіру матрицасы бойынша Негізгі мәселе деп
анықталған мәселені тақтаның ортаңғы бөлігіне жазады.
Аталмыш мәселенің пайда болуына әсер етіп отырған
Себептерді артына тізіп жазады.
Аталмыш Негізгі мәселе бақ азаматтарына қандай әсер
тигізіп отырғанын талқылап жазады.
Негізгі
мәселе
Себебі
5
6. 25 |
Жайылым жетіспеушілігі орын алу
Негізгі
мәселе
Мал басы өспеу, өнімі
нашарлау
Өзге сұмын, аймаққа
көшу
Жайылым дауы
Әсер
Себеп
Жайылымды ауыстырмау
Малшылардың жайылымды басқару жөнінде білімі жоқ
Бұлақ, бастаулар
тартылу
Тау-кен қалпына келтіру жұмысы
қанағатсыз атқарылу
7. Жаттығу жұмысы 2. Мәселенің себебін, салдарын анықтау /20
минут/
1.Өмнөх дасгалаас 1-д эрэмбэлэгдсэн
асуудлыг самбарт бичигдсэн “ГОЛ
АСУУДАЛ”-ын ард томоор бичнэ. /1
минут/
2.Уг асуудлыг үүсэхэд нөлөөлж буй
шалтгаануудыг оролцогчдоор жижиг
цаасан дээр бичүүлж, хурааж авна /5
минут/- багшид туслах 2 хүнийг сонгоно
3.Хураасан цаасанд бичигдсэн
шалтгаануудаас хамгийн олон хүн бичсэн
3-4 шалтгааныг самбарт “ШАЛТГААН”
гэсэн хэсэг хойш жагсаан бичнэ /5 минут/
7
Негізгі
мәселе
Әсер
Себеп
1. Алдыңғы жаттығудағы 1-орынға шыққан
мәселені тақтаға жазылған “НЕГІЗГІ МӘСЕЛЕ”—
нің артына бас әріппен жазады. /1 минут/
2. Аталмыш мәселенің орын алуына әсер еткен
себептерді қатысушыларға кішкентай қағазға
жазғызып, жинап алады /5 минут/. Мұғалімге
көмектесетін 2 адамды таңдау.
3. Жинап алған қағаздарға жазылған
сепепбердің ішінен ең көп адам жазған 3-4
себепті тақтадағы “СЕБЕП” деген бөліктен
кейін тізіп жазады /5 минут/.
8. Жаттығу жұмысы 2-нің жалғасы
8
4. “Негізгі мәселе”-ден туындаған салдарларды
қатысушыларға кішкентай қағазға жазғызып, жинап
алады /5 минут/
5. Жинап алған қағазға жазылған салдарлардан ең көп адам
жазған 3-4 себепті тақтаға “ӘСЕР” деген бөліктен кейін
тізіп жазады /3 минут/
6. Қатысушыларға нәтижесін таныстырады /1 минут/
9. 3. “ШЕШІМ АҒАШЫ”
• Ең алдымен негізгі мәселеге байланысты
Басты мақсатты оң мағынада анықтап
алады.
1. Мұнан соң басты мақсатқа жету үшін қандай
Межелер болуы керектігін талқылайды.
2. Жоғарыдағы межелерді жүзеге асыру үшін
қандай Амалдар /жоба, іс-шара,
бағдарлама/ болуы керектігін азаматтарға
талқылатады. Оларды жүзеге асырған соң
қандай оң нәтиже шығатынын сөйлеседі.
3. Мұнан соң ЖЖДҚ-ның бюжетіне сиятын,
Негізгі мәселені шешуге әсері ең көп тиетін
жоба, іс-шараларды азаматтарға таңдатады.
Жайылымның қолжетімділігін жақсарту
Межелер
Құдық қазу арқылы
жайылымдағы су
қажеттілігін қанымдау
Малшылар арасына
жайылым менежментін
жүзеге асыру
Тың жерлерді
игеру
Басты
мақсат
Амалдар
Малшыларға
жайылым
менежменті жөнінде
оқыту жүргізу
Малшылар тобын құрып, олардың
жайылымдарын дұрыс пайдалану
мәселесін шешуіне әдістемелік
ақыл-кеңес беру
Жайылымды ауыстырып
пайдалану бағдарламасын
жүзеге асыру
9
10. Топтық жаттығу жұмысы. Шешім әзірлеу
/40 минут/
1. Қатысушылар 4-6 адамнан құралған 5 топқа бөлінеді /3 минут/.
2. Әрбір топ Мәселе ағашы жаттығуындағы Негізгі мәселені оң мағынадағы “БАСТЫ
МАҚСАТ” болдырып, оны топ ішінде сөйлесіп анықтап, ватум қағазының жоғарғы
көлігіне үлкен үлкен әріптермен жазады. /5 минут/
3. Мұнан соң Басты мақсатқа жету үшін қандай Межелер болуы керектігін сөйлесіп,
нәтижесін ватум қағазының орта бөлігіне “МЕЖЕЛЕР”-дің артына жазады. /7 минут/
4. Топ мүшелері жоғарыдағы межелерді жүзеге асырудың қандай Амалдар /жоба, іс-
шара, бадарлама/-ы бар екендігін талқылайды. Бұларды жүзеге асырған соң қандай
оң нәтиже шығатынын сөйлеседі. /8 минут/
5. Құны ЖЖДҚ-ның бюжетіне сиятын, Негізгі мәселені шешуге ең көп әсері тиетін жоба,
іс-шараны таңдап, басқа түрлі қаламмен дөңгелектейді. /5 минут/
6. Топтар шыққан нәтижелерді қысқаша таныстырады /әрқайсысы 2 минут/- барлығы 8
минут
7. Топтық жұмыстың қорытындысы, пікірлер /4 минут/
10
11. 11
Алдыңғы тәсілдерді пайдалана отырып маңыздылығы жоғары жобаларды орын иелендіріп,
жобаны қолдау немесе қолдамау мәселесін ашық дауысқа салады. Нәтижесін біріктіреді.
Негізгі мәселе, оны шешетін жоба, іс-шараларды маңыздылығы бойынша орын
иелендірерде мейілінше ашық, түсінікті амал-тәсілдерді таңдаған жөн.
12. 29 |
3.3 ЖОБАЛАРДЫҢ ОРЫН ИЕЛЕНДІРГЕН ТІЗІМІН ТАНЫСТЫРЫП БЕКІТУ
Орын иелендірген алдыңғы
қатарлы қаржыландыру,
бағдарлама, жоба, іс-
шаралардың тізімін Кесте 6-да
көрсеткен бойынша әзірлеп
шығарып, АБЖ-ы қаулысымен
бекітеді.
Кесте 6. ЖОБА ТІЗІМІ
№
Талқыланған
жоба
пікірлері
Жобаның
орналас-
қан жері
Жоба пікірін
қолдаған адам
саны
Дауыс берген азаматтардың
санын бақтың сайлау жасындағы
барлық халқының санына
салғастырған қатынас
1.
2.
3.
12
1.Жобаларды жоғарыдағы тәсілдерді пайдаланып маңыздылық дәрежесі бойынша
тізіп жазған соң әр жобаға дауыс берген азаматтардың санын бақтың сайлау
жасындағы барлық азаматтарының санына салғастырған қатынас бойынша
орын иелендіреді.
Мәселен, бақтың сайлау жасындағы азаматтарының саны 150, ал А жобасына
дауыс берген адам саны 56, Б жобасына 52 адам дауыс берген болса А жобасы
37,3%/=56:150x100/, Б жобасы 34,7 пайызбен орын иелендіріледі.
13. Жаттығу жұмысы 4. Жоба тізімін әзірлеу /20 минут/
1. Мұғалім әр топқа жаттығу жұмысын таратып береді.
2. Алдыңғы Шешім ағашы тәсілі бойынша жобаларды маңыздылық дәрежесі бойынша тізіп
жазған соң, әр жобаға дауыс берген азаматтардың санын бақтың сайлау жасындағы
барлық халқының санына салғастырған қатынас бойынша орын иелендіреді. Келесі
парақтағы кестені толтырады. /10 минут/
• Ол үшін алдымен мұғалімнің берген жоба тізімі кестесіне Шешім ағашы тәсілі бойынша әзірлеген
“АМАЛДАР” деген бөлікке жазылған жобаларды тізіп жазады. Сондай-ақ, Шешім ағашына
сиыспағанымен азаматтардан көп дауыс алған өзге жобаларды да жаузға болады.
• Жобалардың орналасқан жерін 2-бағанға жазады.
• Әр бір жобаның артына неше адам дауыс бергенін мұғалімнің берген жаттығу жұмысы
парағындағы Жоба тізімі кестесінің 3-бағанына жазады.
• Топ мүшелері мұғалімнің берген жаттығу жұмысы парағының 4-бағанына бақтың сайлау
жасындағы азаматтарының санын пайдаланып есептеп шығарған пайыздарын жазады. Қай жоба
ең көп қолданғанын анықтайды.
3. Әр топ нәтижелерін қысқаша таныстырады /әр қайсысы 2 минут/
4. Мұғалімнің қорытындысы/5 минут- жаттығу минутынан бөлек 13
14. Төмендегі кестені толтырады:
14
№
Сөйлесілген жоба
пікірлері
Жобаның
орналасқан
жері
Жоба пікірін қолдаған
азаматтардың саны
Дауыс берген азаматтардың санын бақтың
сайлау жасындағы барлық халқының
санына салғастырған қатынас
1.
2.
3.
.... бағының АБЖ-ның жоба тізімі
