ΟΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΕΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΜΕΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ

1. 1
ΟΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΕΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΜΕΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ
Η Μέση Ανατολή περιλαμβάνει:
• Τουρκία.
• Εύφορη Ημισέληνος (Συρία, Λίβανος, Ιορδανία,
Παλαιστίνη, Ισραήλ και Ιράκ).
• Αίγυπτος και Σουδάν.
• Αραβική χερσόνησος.
• Αφγανιστάν και Πακιστάν.
Η Μέση Ανατολή ως γεωπολιτισμικός όρος

2. 2
Κοινωνικοπολιτικά δεδομένα στο Οικονομικό, Πολιτικό και
Πολιτιστικό πεδίο:
Πετρελαϊκά προβλήματα (Οικονομικό πεδίο).
Δημιουργία εθνικών κρατών (Πολιτικό πεδίο).
Εμφάνιση μονοθεϊσμού (Πολιτιστικό πεδίο).
Ανακάλυψη γραφής(Πολιτιστικό πεδίο).
Κυρίαρχη πολιτιστική ταυτότητα: αραβοισλαμική – γλώσσα
επικοινωνίας: αραβική.
Η χριστιανική παρουσία στη Μέση Ανατολή:
• Ελληνορθόδοξη Εκκλησία.
• Νεστοριανική Εκκλησία.
• Προχαλκηδόνιες ή Αρχαίες Ανατολικές Εκκλησίες ή
Ανατολικές Ορθόδοξες Εκκλησίες (Κοπτική, Αρμενική, Συρο-
Ορθόδοξη ή Ιακωβιτική, Αιθιοπική Εκκλησία.
• Ρωμαιοκαθολικές / Ουνιτικές Εκκλησίες.
• Προτεσταντικές Εκκλησίες.

3. 3

4. 4
Στοιχεία διερεύνησης:
• Αυτοπροσδιορισμός
• Ετεροπροσδιορισμός
• Θρησκευτική, εθνοτική και γλωσσική ταυτότητα
• Κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον
• Κρατικός σχηματισμός

5. 5
Ιστορική διαμόρφωση των χριστιανικών κοινοτήτων της
Μέσης Ανατολής:
Διάσπαση του Χριστιανισμού:
• 1ος - 4ος αι. κοινή πίστη (Α’ & Β’ Οικουμεν. Σύνοδοι) -
Ορθόδοξη Καθολική Εκκλησία.
• 5ος αι. Νεστοριανισμός (Γ’ Οικουμενική Σύνοδος)-
Νεστοριανική Εκκλησία.
• 5ος αι. Αντιχαλκηδόνιες ή Προχαλκηδόνιες ή Ανατολικές
Ορθόδοξες Εκκλησίες (Δ’ Οικουμενική Σύνοδος) -Κοπτική
Εκκλησία -Συρο- Ορθόδοξη Εκκλησία-Αρμενική Εκκλησία.
• 7ος αι. Μονοθελητισμός - Μαρωνιτική Εκκλησία.
• 10ος - 13ος αι. Σταυροφορίες- Ουνιτικές Εκκλησίες.
• 19ος αι. Προτεσταντικές Ιεραποστολές-Προτεστ.
Εκκλησίες.

6. 6
Νεστοριανισμός:
Ο Νεστόριος, αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως το 428
μ.Χ.
Δεν δεχόταν την υποστατική ένωση της θείας και ανθρώπινης
φύσης στο Χριστό.
Καταδικάστηκε από την Γ΄ Οικουμενική Σύνοδο (Έφεσος, 431
μ.Χ.).
• Οι Νεστοριανοί συστήνουν Εκκλησία με έδρα τη
Σελεύκεια ή Κτησιφώντα (κοντά στη σημερινή Βαγδάτη), μετά
την άρνησή τους να δεχτούν τις αποφάσεις της Γ΄ Οικουμενικής
Συνόδου της Εφέσου (431).

7. 7
• Η εκκλησία αυτή, που επιβιώνει σήμερα κυρίως στο Ιράκ,
διακρίνεται στην Ασσυριακή, η οποία στον τελετουργικό της
τύπο διατηρεί την αραμαϊκή γλώσσα και στη Χαλδαϊκή, η οποία
διατηρώντας επίσης τα παραδοσιακά της στοιχεία στη λατρεία
και τη γλώσσα, βρίσκεται σε κοινωνία με την Εκκλησία της
Ρώμης.
Το σχίσμα ανάμεσα στην Ορθόδοξη Καθολική Εκκλησία
και τις Ανατολικές Ορθόδοξες ή Αρχαίες Ανατολικές
Εκκλησίες:

8. 8
Πρώτη ρήξη. Επήλθε στους κόλπους της Εκκλησίας της
Αλεξάνδρειας μεταξύ των αυτόχθονων Αιγυπτίων και των
ελληνικών ή εξελληνισμένων κοπτικών στοιχείων της χώρας.
Δημιουργία του Κοπτικού Πατριαρχείου, με έδρα αρχικά την
Αλεξάνδρεια, και, μετά τη μουσουλμανική κατάκτηση, από τον
9ο αιώνα, το Κάιρο.

9. 9
Πρωτοεθνικά σχίσματα:

10. 10
Κοπτική κοινότητα:

11. 11
• Οι Κόπτες αποτελούν το 10% περίπου του πληθυσμού της
Αιγύπτου (δηλαδή 8 – 12 εκατομμύρια).
• Συνιστούν μια δραστήρια Εκκλησία, η οποία διατηρεί την
κοπτική ως γλώσσα λατρείας και έχει πλούσιο εκπαιδευτικό
και φιλανθρωπικό έργο.

12. 12
Συρο- ορθόδοξη κοινότητα:

13. 13
• Οι Συρο-ορθόδοξοι ή Συρο-Ιακωβίτες, κατά το πρότυπο
των Αιγυπτίων, οργανώνονται επίσης σε ανεξάρτητη εκκλησία,
τον 6ο αιώνα, με κέντρο την Αντιόχεια, από τον επίσκοπο
Έδεσσας Ιάκωβο Βαραδαίο (+578).
• Είναι εγκαταστημένοι κυρίως στη Συρία και στο Λίβανο
με πληθυσμιακές νησίδες στην Τουρκία και το Ιράκ.
• Η έδρα του Πατριαρχείου τους, σήμερα, βρίσκεται στη
Δαμασκό, μεταφερμένη από την Αντιόχεια, που ανήκει πλέον
στην Τουρκία.
• Οι εθνικές εκκαθαρίσεις στην Τουρκία μετά τον Α΄
παγκόσμιο πόλεμο και η μεγάλη μετανάστευση για
οικονομικούς και πολιτικούς λόγους έχει περιορίσει τον αριθμό
τους σε μερικές χιλιάδες (500.000 περίπου).

14. 14

15. 15

16. 16
Αρμενική Εκκλησία:
• Οι Αρμένιοι, για λόγους περισσότερο πολιτικούς παρά
θεολογικούς, διέκοψαν την κοινωνία τους με την ενιαία
Ορθόδοξη Καθολική Εκκλησία του Βυζαντίου ήδη από το 365
και απετέλεσαν ανεξάρτητη Εκκλησία υπό τον «Καθολικό»
(Πατριάρχη) του Ετσμιατζίν (Echmiatzin), υιοθετώντας
μεταγενέστερα (506) τη «μονοφυσιτική» ορολογία.
• Το επίκεντρο της αρμενικής Εκκλησίας στη Μέση
Ανατολή είναι το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων και περιλαμβάνει
τους πιστούς του Ισραήλ, της Ιορδανίας και της Παλαιστινιακής
Αρχής, ενώ το Καθολικάτο της Κιλικίας που εδρεύει στο

17. 17
Λίβανο, έχει δικαιοδοσία –συν τοις άλλοις- στο Λίβανο και τη
Συρία

18. 18
• Όλες αυτές οι ανατολικές ορθόδοξες ή αρχαίες ορθόδο-
ξες Εκκλησίες υιοθετώντας τη «μία φύση» του Χριστού ως
επίσημη διδασκαλία και χρησιμοποιώντας στην λατρεία τους
μια λειτουργική γλώσσα διαφορετική της ελληνικής (δηλαδή
κοπτική, συριακή και αρμενική αντίστοιχα) θα επικυρώσουν τις
αποστάσεις τους από την Ορθόδοξη Βυζαντινή Εκκλησία και
θα συγκροτήσουν όχι μόνο μια ιδιαίτερη θεολογική αλλά και
μια εθνο-πολιτισμική και γλωσσική ταυτότητα σε σχέση με την
ελληνόφωνη ορθοδοξία.
Μονοθελητισμός:
Ηράκλειος 610 – 641 μ. Χ.

19. 19
Μαρωνίτες:
Θεόδωρος του Φαράν ή της Αραβίας κήρυσσε την ύπαρξη μιας
«ενέργειας» ή «θελήσεως» από τη συνένωση της θείας και της
ανθρώπινης φύσης του Χριστού.

20. 20
• Οι Μαρωνίτες οργανώθηκαν σε ανεξάρτητη Εκκλησία
γύρω από το θρησκευτικό τους κέντρο, το μοναστήρι του Αγίου
Μαρούν, στην κοιλάδα του ποταμού Ορόντη (Χάμα Συρίας),
από όπου πήραν και το όνομά τους τον 7ο αιώνα (μετά την ΣΤ΄
Οικουμενική Σύνοδο, 680).
• Ο πρώτος Πατριάρχης της εν λόγω Εκκλησίας και
ηγούμενος αυτού του μοναστηριού, ο Ιωάννης Μαρούν,
μετέφερε την έδρα του Μαρωνιτικού Πατριαρχείου στο χωριό
Καφαρχάυ, του όρους Λιβάνου, στο οποίο είχαν καταφύγει και
ορισμένες μουσουλμανικές μειονότητες, κυρίως Σιίτες και
Δρούζοι.
• Οι Μαρωνίτες στη συνέχεια (1187) αποδέχτηκαν τη
δικαιοδοσία της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας και ενώθηκαν με
αυτήν.

21. 21
• Αποτελούν σήμερα τη μεγάλη πλειοψηφία των
χριστιανών στο Λίβανο και διατηρούν τη συριακή ως
λειτουργική τους γλώσσα.
Μαρωνιτική κοινότητα:
Λίβανος
Χριστιανοί
Μουσουλμάνοι
Μαρωνίτες

22. 22

23. 23
Ισλάμ και Χριστιανικές Εκκλησίες:
7ος αι. Μουσουλμανική κατάκτηση.
▫ Ορθόδοξα πατριαρχεία Αλεξανδρείας, Αντιοχείας και
Ιεροσολύμων πιστά στο Βυζάντιο.
▫ Νεστοριανοί, Αντιχαλκηδόνιοι και Μαρωνίτες πιστοί
στις Μουσουλμανικές δυναστείες (Ομμεγιάδες, Αββασίδες).

24. 24
Ρωμαιοκαθολική ή Λατινική Εκκλησία:
• Η διαίρεση μεταξύ Ανατολικού και Δυτικού
χριστιανισμού, τον 11ο αιώνα, είχε τις συνέπειές της και στον
αραβικό χριστιανισμό, καθώς εγκαθιδρύεται επίσης στην
περιοχή η παρουσία της Ρωμαιοκαθολικής ή Λατινικής
Εκκλησίας.
• Οι κατακτήσεις των σταυροφόρων αφενός και η
λειτουργία ιεραποστολών εκ μέρους των δυτικών εκκλησιών
αφετέρου, στα όρια των Δυνάμεων Εντολής, δημιούργησε νέες
εκκλησιαστικές διοικήσεις με τη μορφή ουνιτικών Εκκλησιών.
• Έτσι ανέκυψαν οι Ελληνο-καθολικοί, οι Συρο-καθολικοί,
οι Ασσυρο-χαλδαίοι, οι Κοπτο-καθολικοί και οι Αρμενο-
καθολικοί.
Σταυροφορίες:

25. 25

26. 26
Φρανσκίσκο Χαγιέζ
«Οι διψασμένοι σταυροφόροι κοντά στην Ιερουσαλήμ»
Η πολιορκία της Αντιόχειας, σε μεσαιωνικό χειρόγραφο
Προτεσταντικές Εκκλησίες:
• Οι νεώτερες προτεσταντικές ιεραποστολές του 19ου και
20ου αιώνα στην περιοχή όπως, οι Αγγλικανοί, οι
Πρεσβυτεριανοί, οι Βαπτιστές κ.ά., δημιούργησαν νέες
εκκλησιαστικές δικαιοδοσίες εις βάρος μάλιστα των αρχέγονων
χριστιανικών Εκκλησιών.
Οι ελληνορθόδοξοι ή Ρωμιοί Ορθόδοξοι:
• Εκτείνονται σε όλη τη Μέση Ανατολή, καθώς η
εκκλησιαστική τους δικαιοδοσία εκπροσωπείται από τα τρία

27. 27
πρεσβυγενή Πατριαρχεία της Ανατολής, δηλαδή Ιεροσολύμων,
Αντιοχείας και Αλεξανδρείας.
• Η εθνοτική και γλωσσική ταυτότητα των
ελληνορθόδοξων είναι ανομοιογενής, αφού η πληθυσμιακή
σύνθεση κάθε Πατριαρχείου είναι διαφορετική, όπως και η
λειτουργική του γλώσσα.
Πατριαρχείο Αντιόχειας και Πάσης Ανατολής:

28. 28
• Εδρεύει στη Δαμασκό.
• Ο Πατριάρχης, οι Επίσκοποι και οι πιστοί είναι Άραβες.
• Αραβοποίηση του Πατριαρχείου το 1899.
• Σημερινή γλώσσα λατρείας είναι η αραβική.
Δικαιοδοσία: Συρία, Λίβανος και Ιράκ.

29. 29

30. 30

31. 31

32. 32

33. 33
Κοιλάδα των χριστιανών:

34. 34
Μοναστήρια:

35. 35
Πατριαρχείο Αλεξανδρείας:

36. 36
• Στο Πατριαρχείο Αλεξανδρείας κυριαρχεί το ελληνικό
στοιχείο, αφού ο Πατριάρχης και οι επίσκοποι είναι Έλληνες
και ποιμαίνουν ένα ελληνόφωνο ποίμνιο στην πλειονότητά
του, ιδιαίτερα στην περιφέρεια της Αιγύπτου.

37. 37

38. 38
Πατριαρχείο Ιεροσολύμων:

39. 39
• Στο Πατριαρχείο Ιεροσολύμων, ο Πατριάρχης και οι
επίσκοποι είναι ελληνικής καταγωγής ενώ οι ιερείς και οι
πιστοί είναι αραβόφωνοι, παλαιστινιακής καταγωγής κυρίως.
• Οι ακολουθίες τελούνται και στις δύο γλώσσες αλλά
πολλοί αραβόφωνοι ορθόδοξοι επιδιώκουν την αραβοποίηση
όχι μόνο της λατρείας αλλά και της εκκλησιαστικής διοίκησης.

40. 40
Η θέση των χριστιανών στο σύγχρονο αραβικό κόσμο:
Ερωτήματα που ανακύπτουν:
• Με ποιο τρόπο συμμετέχουν στο πολιτιστικό, κοινωνικό,
πολιτικό, οικονομικό, εκπαιδευτικό πεδίο;
• Είναι Άραβες οι χριστιανοί και πόσο Άραβες είναι;
• Σε τι συνίσταται η αραβικότητα; Είναι θέμα γλώσσας ή
και θρησκείας; Άραβες είναι όσοι ομιλούν την αραβική γλώσσα
ή όσοι μετέχουν και της μουσουλμανικής θρησκείας;
• Και αν η θρησκεία είναι προσδιοριστικό της
αραβικότητας, τι σημαίνει άραβας χριστιανός;
• Ο ρόλος των χριστιανών στο κίνημα της αραβικής
αναγέννησης (Nahda) υπήρξε πολυεπίπεδος και πολύμορφος.
• Το κίνημα δημιουργείται κατά βάση από μια ελίτ
διανοουμένων (κυρίως στην ευρύτερη Συρία), στην
πλειονότητά τους χριστιανών, οι οποίοι, περισσότερο από ό,τι
οι μουσουλμάνοι συμπατριώτες τους, είχαν επαφή με τις
φιλελεύθερες ιδέες και τα απελευθερωτικά κινήματα της
Ευρώπης.
• Πρόκειται για ένα πνευματικό κίνημα, κατά κύριο λόγο,
που επεδίωκε την αναγέννηση του αραβικού έθνους, και κατά
δεύτερο, ένα πολιτικό κίνημα που επεδίωκε την απελευθέρωση
των Αράβων από την οθωμανική κατάκτηση αλλά και από τις
ευρωπαϊκές δυνάμεις που είχαν διεισδύσει στην περιοχή για να
αποδυναμώσουν το «Μεγάλο Ασθενή».

41. 41
• Βάση αυτού του κινήματος αποτελούσε η γλωσσική και
πολιτιστική ενότητα, η οποία θα επέτρεπε τη διάκριση
πολιτικού και θρησκευτικού πεδίου αφενός και την υπέρβαση
των θρησκευτικών διαιρέσεων αφετέρου εξαιτίας των οποίων
υπέφεραν οι μειονότητες και ιδιαίτερα οι χριστιανοί.
• Έτσι, με το κίνημα αυτό, τίθεται το έθνος πάνω από την
ούμα (κοινότητα), η αραβική ταυτότητα πάνω από τη
μουσουλμανική.
• Η επικράτηση εθνικών κοσμικών καθεστώτων θα
ευνοούσε τους χριστιανούς με το να αρθούν οι θρησκευτικές
διακρίσεις και να αντιμετωπιστούν όλοι επί ίσοις όροις επί τη
βάσει των αρχών της σύγχρονης δημοκρατίας.
• Γι’ αυτό οι χριστιανοί, όπως και άλλες μειονότητες,
πρωτοστάτησαν σε διάφορους πολιτικούς σχηματισμούς με
λαϊκή (κοσμική) βάση (κόμμα Μπάαθ, κίνημα παν-
συριανισμού, εθνικο-κοινωνικό συριακό κόμμα, κόμμα wafd
στην Αίγυπτο, κατά βάση κοπτικό, μια τάση του λιβανέζικου
εθνικισμού που εκφράζεται με τη Φοινικική Επιθεώρηση και
έχει μαρωνιτική βάση, το Μέτωπο για την Απελευθέρωση της
Παλαιστίνης).
• Όλα αυτά τα ιδεολογικο-πολιτικά σχήματα που
επιδιώκουν να υπερβούν το κοινοτικό μουσουλμανικό μοντέλο
μέσα από το εθνικό-πολιτικό μοντέλο οπισθοχωρούν υπό το

42. 42
βάρος διαφόρων παραγόντων που ευνοούν την άνοδο ενός
πολιτικού Ισλάμ.
• Η μετατόπιση του κέντρου βάρους του αραβικού κόσμου
από τον εθνικισμό (κοσμικό παράγοντα) στον ισλαμισμό
(θρησκευτικό παράγοντα) είχε σοβαρές επιπτώσεις στην
παρουσία των χριστιανών στη Μέση Ανατολή και τη συμβίωσή
τους με τους μουσουλμάνους συμπατριώτες τους. Στη
συνείδηση των ισλαμιστών οι χριστιανοί «επανασυνδέονται»
ιδεολογικά με τη Δύση και αντιμετωπίζονται συχνά ως ξένο
σώμα.
• Τα τελευταία χρόνια αποδεικνύονται ιδιαίτερα τραγικά
για τους Άραβες χριστιανούς.
• Οι χριστιανοί, ως μέλη θρησκευτικών μειονοτήτων, είναι
περισσότερο ευάλωτοι στη ρευστή πολιτική και κοινωνική
κατάσταση της Μέσης Ανατολής και γίνονται αποδέκτες
διώξεων, επιθέσεων και βίας, με αποτέλεσμα να
εγκαταλείπουν τις πατρογονικές τους εστίες και να
μεταναστεύουν μαζικά.
• Αν και μέχρι το 1945 αποτελούσαν το 20% των κατοίκων
της περιοχής, σήμερα υπολογίζεται ότι έχει απομείνει ένα
ποσοστό μικρότερο του 5%, ενώ υφίστανται έντονες πιέσεις
ιδιαίτερα στη Συρία και την Αίγυπτο.
• Το πρώτο ζήτημα που εντοπίζουν οι ερευνητές, το οποίο
μάλιστα χαρακτηρίζουν ως απειλή για τη μακραίωνη παρουσία

43. 43
των χριστιανών στην περιοχή, είναι η μετανάστευση, η οποία
έχει πάρει ανεξέλεγκτες διαστάσεις με αποτέλεσμα τον
κίνδυνο αλλοίωσης της δημογραφικής και πολιτισμικής
σύνθεσης του πληθυσμού της Μέσης Ανατολής.
• Οι διαστάσεις του προβλήματος είναι τέτοιες, που οι
σχετικές μελέτες και δημοσιογραφικές αναφορές μιλούν για
«έξοδο» των χριστιανών από τις πατρογονικές τους εστίες στην
αρχή του 21ου αιώνα.
• Το δεύτερο ζήτημα αφορά το μέλλον τους στο ρευστό και
μεταβαλλόμενο σκηνικό της Μέσης Ανατολής και τη συμβίωσή
τους με τους μουσουλμάνους συμπατριώτες τους.
• Η δραματική μείωση των χριστιανών συμβάλλει στην
περιθωριοποίησή τους στην πολιτική και κοινωνική ζωή και
συντελεί γενικότερα στην παρακμή των χριστιανικών
Εκκλησιών της Μέσης Ανατολής.
•Ποιο θα είναι το μέλλον τους στο σύγχρονο αραβικό κόσμο; Με
ποιους όρους θα συμβιώσουν με τους μουσουλμάνους αυτοί
που μένουν; Μπορούν να συνεργαστούν μαζί τους προς την
κατεύθυνση της από κοινού συμβίωσης σε μια κοινή πατρίδα
αλλά και να αναδείξουν την κοινή «μοίρα» χριστιανών και
μουσουλμάνων σε αυτήν την περιοχή του κόσμου;

44. 44
Το μέλλον της Μ.Α.:
• Χωρίς τους χριστιανούς προοδευτικά εξαφανίζεται ο
εθνο-θρησκευτικός πλουραλισμός που χαρακτήριζε τη Μέση
Ανατολή, ενώ σε πολιτικό επίπεδο, παραμένει ανοικτή η
πρόκληση του εκδημοκρατισμού της.
• Οι χριστιανοί πρωτοστάτησαν σε πολλές περιπτώσεις
στην πορεία εκδημοκρατισμού και απετέλεσαν τη μαγιά της
laïcité σε κάποιες περιοχές.
• Η συνεχιζόμενη παρουσία τους μπορεί να λειτουργήσει
ακόμη μια φορά ως μαγιά εκδημοκρατισμού και διάκρισης του
θρησκευτικού από το πολιτικό πεδίο, καθώς και υπεράσπισης
των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, μεταξύ των οποίων και το
δικαίωμα της θρησκευτικής ελευθερίας.
Οι τοποθετήσεις μουσουλμάνων διανοουμένων έχουν σημασία,
καθώς θεωρούν ότι με τη συρρίκνωση των χριστιανικών
κοινοτήτων των περιοχών τους, φτωχαίνει ο πολιτισμός και η
ιστορία τους, και χάνεται το αγαθό της πολυ-κοινοτικής
συνύπαρξης.
ΠΗΓΗ:
Πανεπιστημιακές παραδόσεις
Γιαλίδης Νέστωρ
Ταξίαρχος ε.α.,
Ηλεκτρολόγος Μηχανικός, Μηχανικός Η/Υ,
Ραδιοηλεκτρολόγος Α’,
Βιβλικός Θεολόγος και Ισλαμολόγος.