ΜΑΧΗ ΚΙΛΚΙΣ-ΛΑΧΑΝΑ 19 Ιουν

1. ΜΑΧΗ ΚΙΛΚΙΣ – ΛΑΧΑΝΑ
19 – 21 Ιουνίου 1913
Η ΑΞΙΑ ΤΟΥ ΠΕΖΙΚΟΥ ΣΤΟ ΠΕΔΙΟ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ
Παρουσίαση του Αντγου εα Καραποστόλου Γεωργίου στην Ημερίδα του ΓΕΣ
«Πεζικό, ο Κυρίαρχος του Πεδίου της Μάχης».
Θεωρώ σκόπιμο πριν σας περιγράψω τη μάχη Κιλκίς – Λαχανά, που χωρίς αμφιβολία αποτελεί την
ενδεικτικότερη σελίδα της νεώτερης στρατιωτικής ιστορίας του Ελληνικού Στρατού, σε ό,τι αφορά την
αξία, τις θυσίες, το ηρωικό πνεύμα και το κλέος των Μονάδων Πεζικού στο πεδίο της μάχης, να κάνω
μια γενική αναφορά στο απώτερο παρελθόν των ενόπλων συγκρούσεων προκειμένου να γίνει αντι-
ληπτό ότι κάθε πολεμική σύγκρουση είχε μια και μόνη διάσταση αυτήν που εφαρμόζετο κατά περιό-
δους με βάση την τακτική του Πεζικού.
ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΩΣ ΜΑΧΗΣ ΚΙΛΚΙΣ - ΛΑΧΑΝΑ
• ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ
• ΣΥΝΘΗΚΗ ΛΟΝΔΙΝΟΥ ΚΑΙ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ
• ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑ ΑΝΤΙΠΑΛΩΝ
• ΔΙΑΤΑΓΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ
• ΔΙΕΞΑΓΩΓΗ
• ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ ΑΠΌ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ
• ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ ΑΠΌ ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ
• ΕΠΙΛΟΓΟΣ
• ΓΕΝΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΑ ΤΟΥ ΠΕΖΙΚΟΥ ΣΤΟ ΠΕΔΙΟ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ ΜΕ Α-
ΦΟΡΜΗ ΤΗ ΜΑΧΗ ΚΙΛΚΙΣ-ΛΑΧΑΝΑ
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ
Μετά τους προϊστορικούς χρόνους, που δεν έχουμε καταγραφή του τρόπου παρατάξεως και
συγκρούσεως των αντιπάλων, εφαρμόζεται στους προηγμένους Στρατούς των Αθηνών και της
Σπάρτης η τακτική της φάλαγγας, που αποτέλεσε και καινοτομία, με τον πεζό μαχητή να αποτελεί την
κεντρική δύναμη επιβολής στο πεδίο της μάχης. Το Ιππικό αναλαμβάνει αποστολές καλύψεως ή α-
ναγνωρίσεως. Η εμφάνιση του Φιλίππου και του Μ. Αλεξάνδρου διαφοροποιεί την τακτική της λοξής
παράταξης και την μετατρέπει σε μια τακτική λοξής έφιππης φάλαγγας με κυρίαρχο ΑΝΣΚ την προ-
σπέλαση που όμως όπως έγραψε και ο Αριανός δεν διεννοείτο να μην στηρίζεται στην ισχυρά μακε-
δονική φάλαγγα και τα λοιπά τμήματα πεζικού που συνόδευαν την έφιππο προσπάθεια (Αριάνες α-
κοντιστές – Κρήτες τοξότες κλπ).
Ο περίφημος Ρωμαϊκός Στρατός που θα διαδεχθεί την πτώση της ελληνικής κυριαρχίας θα
στηριχθεί στις Λεγεώνες που δεν είναι τίποτε άλλο από Μονάδες Πεζικού που ενεργούν πλέον σε συ-
ντονισμό και τη βοήθεια εφίππων τμημάτων.

2. Η ακολουθούσα την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας περίοδος και ο κοινωνικοπολιτικός
Μεσαίωνας του φεουδαρχισμού θα υποβαθμίσει τις δυνάμεις Πεζικού, με εξαίρεση τον στρατό της
Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, και θα περάσουμε σε μια περίοδο ηρωϊκής μεν αλλά καμιά σχέση έχουσα
με Τακτική ή Στρατηγική με κυρίαρχο στοιχείο τον έφιππο μαχητή που για να επιβιώσει θα γίνει δύ-
σκαμπτος και σιδηρόφρακτος.
Η εμφάνιση της πυρίτιδος και η εξ αυτής διατρητικότητα των όπλων θα επαναφέρουν την τα-
κτική στο πεδίο της μάχης που κυριαρχούν τακτικές Μονάδες Πεζικού και περιθωριοποιεί τα έφιππα
τμήματα ενώ ταυτόχρονα και κυρίως από τα μέσα του 18ου
αιώνα εμφανίζονται καινούργιες διατάξεις,
τρόποι διοικήσεως, οργανώσεως και υποστηρίξεως των μαχομένων. Δυστυχώς στον νεότευκτο Ελ-
ληνικό Στρατό όλες αυτές οι διαφοροποιήσεις δεν θα εισέλθουν παρά τις παραμονές των Βαλκανικών
Αγώνων, γεγονός που καθιστά τις μάχες της περιόδου αυτής ένα μείγμα παλαιάς αντιλήψεως εφαρ-
μογής των κανόνων τακτικής και της σύγχρονης αντίληψης του μάχεσθαι.
ΜΑΧΗ ΚΙΛΚΙΣ - ΛΑΧΑΝΑ 19-21 ΙΟΥΝΙΟΥ 1913
Δεν θα επεκταθώ ούτε εν περιλήψει σε εξιστό-
ρηση των ενδόξων μαχών του Α΄ Βαλκανικού Πολέ-
μου που έφερε την Ελλάδα στη Θεσσαλονίκη, τα
Γιάννενα και στις περιοχές της Δυτικής και εν μέρει
Κεντρικής Μακεδονίας αλλά θα αναφερθώ επ΄ ολίγον
στα γεγονότα που προηγήθηκαν της πρώτης μάχης
του Β΄ Βαλκανικού στην τοποθεσία Κιλκίς – Λαχανά.
ΣΥΝΘΗΚΗ ΛΟΝΔΙΝΟΥ ΚΑΙ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ
Υπογραφή Συνθήκης Λονδίνου (17 Μαΐου 1913)
Μετά τη σύναψη της ανακωχής της Τσατάλτζας στις 20 Νοε 1912 την οποία δεν υπέγραψε η
Ελλάδα, αντιπρόσωποι των συμμάχων βαλκανικών κρατών συγκεντρώθηκαν στο Λονδίνο για να δι-
απραγματευτούν τους όρους ειρήνης. Οι διαπραγματεύσεις αυτές δεν παρουσίασαν καμία τελική
πρόοδο μέχρι τις 13 Απρ 1913 οπότε και υπεγράφη, μετά την πτώση της Σκόδρας, νέα ανακωχή.

3. ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΕΙΡΗΝΗΣ 17ης ΜΑΪΟΥ 1913
(Μεταξύ Εμπολέμων Α΄Βαλκανικού Πολέμου)
 Ειρήνευση μεταξύ εμπολέμων.
 Παραχώρηση υπό της Τουρκίας όλων των εδαφών που βρίσκονται Δυτικά της γραμμής
ΑΙΝΟΥ – ΜΗΔΕΙΑΣ καθώς και της νήσου ΚΡΗΤΗΣ.
 Οι Μεγάλες Δυνάμεις θα καθόριζαν τα σύνορα της νεοσυγκροτούμενης Αλβανίας καθώς
και την τύχη των νησιών του Αιγαίου.
Κατά το διάστημα αυτό οι Νεότουρκοι εγκατέστησαν νέα κυβέρνηση υπό τον Σεφκέτ πασά δι΄
επαναστάσεως μη αποδεχόμενοι κανέναν όρο ειρήνης. Οι Μεγάλες Δυνάμεις μετά από βολιδοσκό-
πηση των συμμάχων-κρατών συνέταξαν τους όρους οι οποίοι υπεγράφησαν στις 17 Μαϊου 1913 στα
Ανάκτορα του Αγίου Ιακώβου στο Λονδίνο υπό τύπον πρωτοκόλλου προκαταρκτικής ειρήνης το ο-
ποίο καθόριζε τα εξής :
 Η Οθωμανική Αυτοκρατορία θα παραχωρούσε στα σύμμαχα βαλκανικά κράτη όλα τα εδάφη
που βρισκόντουσαν δυτικά της γραμμής Αίνου – Μηδείας καθώς και τη νήσο Κρήτη.
 Οι Μεγάλες Δυνάμεις θα καθόριζαν τα σύνορα της νεοσυγκροτούμενης Αλβανίας καθώς και
την τύχη των νησιών του Αιγαίου Πελάγους.
 Οικονομικά ζητήματα, ανταλλαγή αιχμαλώτων και καθορισμός συνόρων εμπλεκομένων θα δι-
ακανονίζονταν με ειδικές συνθήκες μεταξύ των ενδιαφερομένων.
Η Ελλάδα από την πρώτη στιγμή κηρύξεως του πολέμου κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορί-
ας επιζητούσε τη συνεννόηση και τη δίκαιη διανομή των εδαφών που θα απελευθερώνονταν από τον
τουρκικό ζυγό. Τόσο η Σερβία αλλά ιδιαίτερα η Βουλγαρία η οποία οραματιζόταν τη δημιουργία της
«Μεγάλης Βουλγαρίας», έδειχνε απροθυμία τηρούσα την ίδια τακτική και απέναντι της Σερβίας με την
οποία είχε ρυθμίσει τα εδαφικά ζητήματα με τη συνθήκη του Φεβρουαρίου 1912.

4. Ενδεικτικά των προθέσεων της Βουλγαρίας είναι
τα αλλεπάλληλα επιθετικά γεγονότα σε βάρος α-
πελευθερωθέντων ελληνικών εδαφών, όπως πχ
γεγονότα Αριδαίας – Νιγρίτας – Παγγαίου κλπ κα-
θόλη τη διάρκεια του Α΄ Βαλκανικού.
ΤΗΛΕΓΡΑΦΗΜΑ
AΠΟ : VIIη ΜΠ
ΠΡΟΣ: Την Α.Μ. Τον Τσάρο της Βουλγαρίας ΦΕΡΔΙΝΑΝΔΟΝ. Θεσσαλονίκη 29 Οκτ. 1912
Μεγαλειότατε
Θέτω την Θεσσαλονίκην υπό το σκήπτρον Σας. Στρατηγός Θεοδώροφ. Μέραρχος
Οι Βούλγαροι έφεραν επιπλέον βαρέως την απώλεια της Θεσσαλονίκης και προσπαθούσαν με
διάφορα προσχήματα να διεισδύσουν σ΄ αυτήν εμφανίζοντας τις ελληνικές αρχές ανίκανες να επιβάλ-
λουν την τάξη και προς τούτο πρότειναν να αποσυρθεί ο Ελληνικός Στρατός δυτικά του Αξιού και στη
Θεσσαλονίκη να παραμείνει μόνον ο Πρίγκηπας Νικόλαος ως Στρατιωτικός Διοικητής της πόλεως και
να διοριστεί Βούλγαρος υποφρούραρχος. Φυσικά η πρόταση δεν έγινε δεκτή.
Το Δίκαιο και το Παράλογο
Εξαιτίας όλων αυτών των λόγων η Ελλάδα και η
Σερβία από τις 22 Απριλίου 1913 υπέγραψαν προκα-
ταρκτικό πρωτόκολλο συμμαχίας το οποίο την 1η
Μαϊου
συμπληρώθηκε και με στρατιωτική σύμβαση.
Της Συνθήκης του Λονδίνου ακολούθησε μετά 2
ημέρες (19 Μαϊου) οριστική συνθήκη συμμαχίας μεταξύ
Ελλάδος και Σερβίας που υπογράφτηκε στη Θεσσαλο-
νίκη. Με τη Συνθήκη αυτή συναπτόταν 10ετής αμυντική
συμμαχία μεταξύ τους προκειμένου ενωμένες να αντιμε-
τωπίσουν τις υπερβολικές εδαφικές απαιτήσεις και
προκλήσεις της Βουλγαρίας.

5. Ο Φερδινάνδος στη Θεσσαλονίκη
Εν τω μεταξύ και κυρίως εξαιτίας των συμπλοκών του Παγγαίου η Ελληνική και Βουλγαρική
κυβέρνηση αποδέχτηκαν πρόταση των Μεγάλων Δυνάμεων προκειμένου να χαραχτεί γραμμή δια-
χωρίσεως προς αποφυγή μελλοντικών προστριβών. Η Βουλγαρική πλευρά όρισε ως αντιπρόσωπο
τον Στρατηγό της 2ας Στρατιάς Ιβάνωφ ενώ η Ελληνική τον επιτελάρχη του Γενικού Στρατηγείου Συ-
νταγματάρχη Δούσμανη.
Μετά τριήμερες συζητήσεις οι δύο αντιπρόσωποι υπέγραψαν στις 21 Μαϊου, σχετικό πρωτό-
κολλο με το οποίο καθοριζόταν ως γραμμή διαχωρίσεως η υφιστάμενη εδαφική κατάσταση μεταξύ
των δύο στρατών με εξαίρεση μετά από επιμονή των Βουλγάρων για την ύπαρξη ενός βουλγαρικού
τάγματος στη Θεσσαλονίκη και των βουλγαρικών τμημάτων που φρουρούσαν τη σιδηροδρομική
γραμμή Θεσσαλονίκη-Κιλκίς-Σκόπια.
Μετά την υπογραφή της συνθήκης συμμαχίας με τη Σερβία και τη συμφωνία με τον Στρατηγό
Ιβάνωφ καθώς επίσης και τις απόλυτα θετικές πληροφορίες που υπήρχαν για επικείμενη αιφνιδιαστι-

6. κή βουλγαρική επίθεση κατά της Θεσσαλονίκης, το Ελληνικό Γενικό Στρατηγείο αποφάσισε τη βελτί-
ωση της στρατηγικής συγκεντρώσεως των Ελληνικών δυνάμεων στην περιορχή.
Έτσι, στις 24 Μαϊου εξέδωσε προκαταρκτική διαταγή αμυντικής εγκαταστάσεως στη γραμμή
Πολύκαστρο – Υψώματα βόρεια Θεσσαλονίκης – Λίμνη Λαγκαδά - Λίμνη Βόλβη – Κόλπος Ορφανού,
της οποίας το δεξιό θα υποστήριζε ο Στόλος. Παράλληλα, ενίσχυσε τις Μεραρχίες με οκτώ νεοδημι-
ουργηθεντα τάγματα.
ΟΔΗΓΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Γ.Σ ΤΗΣ 24ης ΜΑΙ 1913
 Αρχικά ΆΜΥΝΑ των Μεραρχιών στην τοποθεσία υψ. Πολυκάστρου, υψ. Βορείως Θεσ-
σαλονίκης, λίμνη Λαγκαδά, λίμνη Βόλβη, κόλπος Ορφανού, γιά την αντιμετώπιση των τριών
πιθανοτέρων τρόπων ενεργείας του εχθρού.
( Επίθεση κατά μέτωπο, επίθεση κατά ενός πλευρού, επίθεση κατά δύο πλευρών).
 Στη συνέχεια, εκδήλωση ΑΝΤΕΠΙΘΕΣΗΣ με τον όγκο του Στρατού, προς το πιθανό α-
σθενέστερο σημείο του αντιπάλου, σε συνδυασμό με την κατά μέτωπο άμυνα των Μεραρχιών
κατά των οποίων θα κατευθυνόταν η αρχική εχθρική επίθεση.
ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑ ΑΝΤΙΠΑΛΩΝ
ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ
1. Οι Βούλγαροι δεν είχαν κανονίσει με σαφήνεια τον σκοπό του Πολέμου.
2. Υιοθέτησαν την Στρατηγική των αιφνιδιαστικών ενεργειών, γιατί πίστευαν σε επέμβαση
των Μεγάλων Δυνάμεων.
3. Η ΙΙα Βουλγαρική Στρατιά δεν είχε σαφείς οδηγίες για την αποστολή της.
4. Ο Ιβανώφ είχε εκπονήσει σχέδιο Επιθετικών επιχειρήσεων προς Θεσσαλονίκη, που
προέβλεπε επίθεση επί των κατευθύνσεων:
α. Τσάγεζι (Ηρακλείτσα) – Θεσ/νίκη.
β. Λαχανάς – Θεσσαλονίκη.
γ. Κιλκίς – Θεσσαλονίκη, όπου καί η Κ.Π.

7. 5. Στις 18 Ιουνίου διατάχτηκε αναστολή κάθε επιθετικής ενέργειας προς την Ελλάδα και
μετάπτωση σε Άμυνα, λόγω της κρίσιμης κατάστασης που δημιουργήθηκε στο μέτωπο της
IVης Βουλγαρικής Στρατιάς που επιτέθηκε στη Σερβία.
Οι Βούλγαροι έχοντας αποφασίσει να επιτεθούν αιφνιδιαστικά κατά των Ελλήνων και των Σέρ-
βων μετέφεραν μέχρι τα μέσα Ιουνίου τον όγκο των δυνάμεων τους έναντι των Ελληνικών και Σερβι-
κών στρατευμάτων αφήνοντας στην Ανατολική Θράκη μόνο τις τελείως απαραίτητες δυνάμεις. Οι
Βουλγαρικές δυνάμεις που συγκεντρώθηκαν έναντι των Σέρβων ήταν η 1η
και 3η
Στρατιές βορείως, η
4η
στην περιοχή Ιστίπ – Στρώμνιτσας και η 5η
στο Κιουστεντίλ. Η 2η
Στρατιά με έδρα τις Σέρρες ήταν
ανεπτυγμένη απέναντι στις Ελληνικές δυνάμεις από τη Δοϊράνη μέχρι την Καβάλα με την 3η
Μεραρ-
χία στο Κιλκίς, την 1η
Ταξιαρχία στην περιοχή Λαχανά, μία Ταξιαρχία στο χωριό Στρυμωνικό, μια Τα-
ξιαρχία στο Ροδολίβος και την 11η
στην περιοχή Ελευθερουπόλεως.
Μετά την ολοκλήρωση της στρατηγικής συγκεντρώσεως η Ανωτάτη Βουλγαρική Διοίκηση διέ-
ταξε την 2η
και 4η
Στρατιά να επιτεθούν στις 15 Ιουνίου κατά των Ελλήνων και Σέρβων και να κατα-
λάβουν το ταχύτερο όσο το δυνατόν περισσότερα εδάφη πριν επέμβουν οι Μεγάλες Δυνάμεις. Οι δύο

8. Βουλγαρικές Στρατιές ολοκλήρωσαν τις προετοιμασίες μέχρι τις απογευματινές ώρες της 16ης
Ιουνίου
και στις 18.50 χωρίς να έχει προηγηθεί κήρυξη πολέμου επιτέθηκαν αιφνιδιαστικά σε ολόκληρο σχε-
δόν το μέτωπό τους.
Η 2η
Βουλγαρική Στρατιά εκδήλωσε την κύρια επιθετική της ενέργεια στην περιοχή του Παγ-
γαίου όρους. Μετά από σύντομη προπαρασκευή του Πυροβολικού, φάλαγγες Πεζικού παραβίασαν
τη γραμμή διαχωρίσεως κινούμενες προς Ελευθερές και Κοιλάδα Μουσθένης. Στον τομέα Ελευθερών
ένας Ελληνικός Λόχος αφού επιβράδυνε τον εχθρό επιβιβάστηκε κατά τη διάρκεια της νύχτας 16
προς 17 σε πλοιάρια και αποβιβάστηκε στην Σκάλα Σταυρού της Θάσου. Τα υπόλοιπα Ελληνικά
τμήματα του Παγγαίου δυνάμεως 2 Ταγμάτων περίπου, επιβραδύνοντας τον εχθρό πέρασαν το πρωί
της 17ης
Ιουνίου τον Στρυμώνα και συνενώθηκαν με τα τμήματα της VII Μεραρχίας στα βορειανατολι-
κά υψώματα των Νέων Κερδυλίων όπου αφού απέκρουσαν αλλεπάλληλες βουλγαρικές ενέργειες
συμπτύχθηκαν το βράδυ προς το χωριό Βρασνά. Το 21ο
ΣΠ της VII Μεραρχίας που ήταν αναπτυγμέ-
νο στην περιοχή Νιγρίτας λόγω της απειλής που δημιουργήθηκε στο δεξιό του συμπτύχθηκε στα νό-
τια υψώματα της Αρέθουσας όπου και εγκαταστάθηκε αμυντικά. Τις μεσημβρινές ώρες της 17ης
Ιου-
νίου κατέπλευσε στον Κόλπο Ορφανού το Αντιτορπιλικό ΛΕΩΝ, ενώ την επομένη το πρωί έφτασε και
ο υπόλοιπος Στόλος. Στον τομέα του Λαχανά εκδηλώθηκε επίθεση τις απογευματινές ώρες της 17ης
Ιουνίου. Τα Ελληνικά τμήματα προκαλύψεως αφού επιβράδυναν τον εχθρό εγκαταστάθηκαν στην
κυρία αμυντική τοποθεσία της Μεραρχίας μεταξύ Λιμνών Λαγκαδά και Βόλβης. Στον τομέα του Πολυ-
κάστρου (Χ Μεραρχία) επιτέθηκαν αιφνιδιαστικά την νύχτα 16 προς 17 και αφού αιχμαλώτισαν ολό-
κληρο σχεδόν τον Ελληνικό Λόχο προκαλύψεως στην περιοχή του χωριού Κάστρο αναχαιτίστηκαν
στο χωριό Πευκοδάσος από σημαντικά τμήματα που αφίχθησαν από την περιοχή Πολυκάστρου.
Στον τομέα της 4ης
Στρατιάς πέτυχαν να καταλάβουν άθικτη τη γέφυρα του Αξιού ποταμού ανατολικά
της Γευγελής και να προωθηθούν μέχρι αυτή. Τα Σερβικά τμήματα αναδιατάχθηκαν βορειοδυτικότε-
ρα.
Τη νύχτα 16 προς 17 Ιουνίου, οι επικοινωνίες της VII Μεραρχίας προς Θεσσαλονίκη και της Ι
Μεραρχίας με τα προκαλυπτικά τμήματα είχαν διακοπεί εξαιτίας βουλγαρικής δολιοφθοράς. Αυτό είχε

9. ως συνέπεια το Γενικό Στρατηγείο να πληροφορηθεί τα γεγονότα του Παγγαίου την 05.30 της 17ης
Ιουνίου. Αφού διαπίστωσε ότι δεν επρόκειτο για συνηθισμένα μεθοριακά επεισόδια ανέφερε στην Κυ-
βέρνηση και στον Αρχιστράτηγο Βασιλιά ζητώντας οδηγίες αν θα αναλάμβανε γενική επίθεση κατά
των Βουλγάρων ή θα περιοριζόταν στην ανακατάληψη της περιοχής Παγγαίου. Παράλληλα, πρότεινε
πριν από κάθε άλλη ενέργεια να απαλλαγεί η Θεσσαλονίκη από τα Βουλγαρικά τμήματα που στάθ-
μευαν εκεί. Την 12.00 το Υπουργικό Συμβούλιο υπό την προεδρία του Βασιλιά και του Πρωθυπουρ-
γού Ελευθερίου Βενιζέλου αποφάσισε ομόφωνα την ανάληψη γενικής επίθεσης την οποία και ανα-
κοίνωσε στο Γενικό Στρατηγείο μαζί με την έγκριση αναχωρήσεως από τη Θεσσαλονίκη του Στρατη-
γού Χεσαψήεφ ο οποίος από το πρωί είχε ζητήσει άδεια να μεταβεί στη Σόφια.
Οι Βουλγαρικές δυνάμεις διατάχθηκαν στις 15.00 της 17ης
Ιουνίου να εγκαταλείψουν σε μία
ώρα με ειδική αμαξοστοιχία τη Θεσσαλονίκη με έγγραφο του Διοικητή της ΙΙ Μεραρχίας Υποστρατή-
γου Καλλάρη και σε αντίθετη περίπτωση τα Βουλγαρικά τμήματα θα θεωρούνταν εχθρικά. Οι Βούλ-
γαροι όχι μόνον δεν απάντησαν στο παραπάνω έγγραφο αλλά άρχισαν αμυντικές προετοιμασίες
στην περιοχή των στρατωνισμών τους με αποτέλεσμα να αποκλεισθούν από Ελληνικές δυνάμεις ε-
ναντίον των οποίων άρχισαν να βάλλουν οι Βούλγαροι με μεγάλη σφοδρότητα. Ακολούθησε γενική
επίθεση των Ελληνικών τμημάτων που διήρκεσε όλη τη νύχτα και είχε ως αποτέλεσμα τη σταδιακή
παράδοση και αιχμαλωτισμό 19 Βούλγαρων αξιωματικών, 1.160 οπλιτών και 80 κομιτατζήδων. Επί-
σης βρέθηκαν 54 οπλίτες νεκροί και 6 κομιτατζήδες. Οι απώλειες των Ελληνικών τμημάτων ανήλθαν
σε 18 Οπλίτες νεκρούς και 4 Αξιωματικούς.
ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ
(Προς τον αναπληρούντα τον Στρατηγό XΕΣΑΨΗΕΦ Βούλγαρο Στργό ΛΑΖΑΡΩΦ Δκτή των ευρισκο-
μένων στη Θεσσαλονίκη Στρατευμάτων στις 4μμ της 17ης Ιουνίου 1913). (Γαλλιστί)
Κύριε Διοικητά
Επειδή τα Βουλγαρικά Στρατεύματα επετέθηκαν κατά των ημετέρων
Προφυλακών στη γραμμή διαχωρίσεως των Στρατών, σας παρακαλώ
όπως εντός μιάς ώρας από της λήψεως της παρούσης απέλθετε από την
πόλη αυτή με όλο το Στρατό σας. Οι Αξκοί μπορούν να κρατήσουν τα ξί-
φη τους. Οι Οπλίτες θα παραδώσουν τον οπλισμό τους σε Έλληνες Αξ-
κούς τους οποίους θα ορίσω. Τα Στρατεύματά σας θα αναχωρήσουν με
ειδικό σιδηροδρομικό συρμό, συνοδευόμενα καί από τμήμα του Στρατού
μου, μέχρι της γραμμής διαχωρίσεως, όπου θα αφεθούν ελεύθερα. Μετά
παρέλευση της παραπάνω προθεσμίας σας δηλώνω μετά λύπης μου ότι
θα θεωρήσω τα παραμένοντα στην πόλη Στρατεύματά σας ως εχθρικά.
Διατελώ μετά τιμής
Υπτγος Κάλλαρης Κων/νος

10. Το πρωί της 18ης
Ιουνίου έφθασε στη Θεσσαλονίκη με το ατμόπλοιο ΑΜΦΙΤΡΙΤΗ ο Αρχιστρά-
τηγος Βασιλιάς ο οποίος ενημερώθηκε αμέσως για την τακτική κατάσταση και στις 11.00 εξέδωσε δι-
αταγή επιχειρήσεων που καθόριζε τα εξής
 Η VII Μεραρχία αφήνοντας ένα Σύνταγμα Πεζικού με πεδινό Πυροβολικό στην Ασπροβάλτα
προς κάλυψη του δεξιού της να προελάσει προς την κατεύθυνση της Νιγρίτας φθάνοντας εντός της
ημέρας μέχρι το χωριό Αρέθουσα.
 Η Ι Μεραρχία να προελάσει προς το χωριό Βερτίσκος φθάνοντας εντός της ημέρας μέχρι του
χωριού Λοφίσκος.
 Η ΙΙ Μεραρχία να κινηθεί αμέσως και να διανυκτερεύσει μεταξύ των χωριών Μελισσοχώρι και
Λιτή.
 Οι λοιπές Μεραρχίες να παραμείνουν στη θέση τους αναμένοντας διαταγές, ενώ παράλληλα
ενημέρωσε το Στόλο να υποστηρίξει το Απόσπασμα της VII Μεραρχίας στην Ασπροβάλτα .
Με διαταγή του εξέφρασε τα θερμά του συγχαρητήρια προς την ΙΙ Μεραρχία και την Κρητική
Χωροφυλακή για την ταχεία εκκαθάριση της Θεσσαλονίκης.
Στον τομέα της 4ης
Βουλγαρικής Στρατιάς από την πρωϊα της 18ης
Ιουνίου η κατάσταση εξε-
λίσσετο δυσμενώς γι΄ αυτήν λόγω της ισχυράς αντεπιθέσεως των Σερβικών δυνάμεων γεγονός που
την υποχρέωσε να εγκαταλείψει τα καταληφθέντα εδάφη στην περιοχή της Γευγελής και να εγκατα-
σταθεί αμυντικά στη γραμμή διαχωρίσεως. Την αυτή διαταγή έλαβε και ο Διοικητής της 2ας
Στρατιάς ο
οποίος επέλεξε ως αμυντική τοποθεσία την περιοχή Κιλκίς – Λαχανά όπου και εγκατέστησε τον όγκο
των δυνάμεών του. Η τοποθεσία αυτή λόγω της μορφολογίας του εδάφους παρουσίαζε μεγάλες δυ-
σκολίες κινήσεως τμημάτων Πεζικού προς βορρά και ανατολικά, ενώ αντίθετα προσέφερε στον αμυ-
νόμενο άριστη παρατήρηση και εκτεταμένα πεδία βολής.
Επιπλέον οι Βούλγαροι αφότου κατέλαβαν στις 26 Οκτωβρίου 1912 την περιοχή αυτή άρχισαν
αμέσως να την οργανώνουν κατασκευάζοντας χαρακώματα, πολυβολεία, πυροβολεία και άλλα αμυ-
ντικά έργα με μέτωπο προς νότο και δυσμάς. Στην τοποθεσία εγκαταστάθηκε μια Μεραρχία στο Κιλ-

11. κίς, μία Ταξιαρχία στο Λαχανά, μία Ταξιαρχία ως εφεδρεία στο χωριό Στρυμωνικό και το 10ο
Σύνταγ-
μα Ιππικού στην περιοχή Ξυλούπολη Λαχανά. Επιπλέον κατά τη διάρκεια της μάχης μεταφέρθηκε
από την περιοχή Παγγαίου μια Ταξιαρχία που πήρε μέρος στον αγώνα τη νύχτα 19 προς 20 Ιουνίου.
ΔΙΑΤΑΞΗ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ
Οι συνολικές δυνάμεις των αντιπάλων φαίνονται στις προβαλλόμενες διαφάνειες.
EΛΛΗΝΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΜΑΧΗ ΚΙΛΚΙΣ-ΛΑΧΑΝΑ
 Γενικό Στρατηγείο (Γ.Σ.)
 Μεραρχίες ΠΖ :Οκτώ (8)
Ι,ΙΙ,ΙΙΙ,ΙV,V,VI,VII,X που διέθεταν:
 75 Τάγματα Πεζικού (8 χ 9=72+3=75)
 8 Ημιλαρχίες
 33 Πεδινές Πυροβολαρχίες (33χ4=132 Πυροβόλα)
 9 Ορειβατικές Πυρ/χίες (9χ4=36 Πυροβ.)
 Τάγμα Φρουριακού ΠΒ Θεσσαλονίκης (54 Βαρειά Πυροβόλα)
 Μία (1) Ταξιαρχία Ιππικού ( 8 Ίλες ).
ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΜΑΧΗ ΚΙΛΚΙΣ-ΛΑΧΑΝΑ
1. 2η Βουλγαρική Στρατιά.
 ΙΙΙη ΜΠ(-) με 2/ΙΙΙ καί 3/ΙΙΙ Ταξιαρχίες των 2 ΣΠ των 4 ΤΠ.
 Ανεξάρτητη Ταξιαρχία Δράμας (3 ΣΠ ).
 1/Χ Ταξιαρχία ( 2 ΣΠ ).
 10ο Σύνταγμα Ιππικού ( 7 Ίλες Εφίππων καί 7 Πεζοπόρες ).
ΣΥΝΟΛΟ : 32 ΤΠ, 1 Σ.Ι.καί 62 Πυροβόλα.

12. ΕΚΤΟΣ ΠΕΔΙΩΝ ΜΑΧΗΣ
1. Ανεξ.Ταξχία Σερρών (2ΣΠ):Παγγαίο (Μεταφέρθηκε καί έλαβε μέρος αγώνα).
2. ΧΙ Εφ. ΜΠ (3ΣΠ) : Ελευθερούπολη.
3. 5ο Τάγμα Συνόρων καί 10ο Συμπληρωμ.
4. ΙΙ ΜΠ (Σιδηρόκαστρο), VI ΜΠ (Καβάλα), Χ ΜΠ (-) (Ανατ. Θράκη).
ANAΛOΓIA ΔYNAMEΩN
ΜΑΧΗΣ ΚΙΛΚΙΣ – ΛΑΧΑΝΑ
ΕΙΔΟΣ ΔΥΝΑΜΕΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ ΑΝΑΛΟΓΙΑ
ΤΠ ή Ευζών. 75 32+8=40 1: 1,8
Ίλες Ιππικού 8 7 1: 1,1
Ημιλαρχίες 8 - -
Ίλες Πεζοπόρ. - 7 -
Πυροβόλα 168 62 1: 2,7
Δεν υπολογίστηκαν, επειδή δεν έλαβαν μέρος:
α. Το Τάγμα Φρουριακού ΠΒ Θεσ/κης (52 Πυρ)
β. Οι Βουλγαρικές Δυνάμεις:
 ΙΙ ΜΠ Σιδηροκάστρου
 VI ΜΠ Καβάλας
 Χ ΜΠ Ανατολικής Θράκης
 ΧΙ ΜΠ Ελευθερούπολης
 5ο Τάγμα Συνόρων καί 10ο Συμπληρωματικό.
Σχης (ΠΒ) Παρασκευό-
πουλος Λέων
Σχης (ΜΧ) Γεννά-
δης Στέφανος
Ανχης (ΙΠΠ) Ζα-
χαρακόπουλος
Κων.
Υπγτγος Μοσχό-
πουλος Κων
Υπτγος Καλλάρης
Κων.

13. Σχης (ΠΖ) Δελα-
γραμμάτιας Νικόλαος
Υπτγος Μανουσογι-
αννάκης Εμμανουήλ
Σχης (ΜΧ) Σωτή-
λης Ναπολέων
Υπτγος Δαμιανός
Κων.
Τχης(ΠΖ) Βελισσαρίου
Ιωαν
ΔΙΑΤΑΞΗ ΑΝΤΙΠΑΛΩΝ 19 ΙΟΥΝ 1913
Το πρωί της 18ης
Ιουνίου η Ρωσσία σε μια ύστατη προσπάθεια να προλάβει τη γενίκευση του
πολέμου μεταξύ των τριών πρώην συμμάχων προσκάλεσε τους Πρωθυπουργούς των χωρών στην
Πετρούπολη για συνεννοήσεις. Ήταν όμως αργά γιατί είχαν ήδη αρχίσει οι πολεμικές επιχειρήσεις και
φονικές μάχες συνάπτονταν κυρίως στο σερβο-βουλγαρικό μέτωπο και η Σερβική Κυβέρνηση είχε
ήδη κηρύξει την έναρξη του πολέμου κατά της Βουλγαρίας ενώ η Ελληνική Κυβέρνηση αφού ενημέ-
ρωσε για τη διπλωματική δραστηριότητα τον Βασιλιά το απόγευμα της ίδιας ημέρας επισήμανε ότι ο
πόλεμος ουσιαστικά έχει αρχίσει και ότι έπρεπε να αναλάβει ο Ελληνικός Στρατός επιθετικές επιχει-
ρήσεις κατά των Βουλγάρων. Το εσπέρας της ιδίας ημέρας ο Αρχιστράτηγος Βασιλιάς συγκεντρώνει
το μεγαλύτερο μέρος των Αξιωματικών στο Γενικό Στρατηγείο και σε ένα ηρωϊκό λόγο τους ενημερώ-
νει για την έναρξη του πολέμου και τις δυσκολίες του.

14. ,ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΟΜΙΛΙΑΣ
Βασιλέως Κωνσταντίνου προς τους Αξκούς
την παραμονή της Μάχης Κιλκίς – Λαχανά.
«...Γνωρίζω ότι από της εποχής του Κόδρου μέχρι του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, κανένας
Έλληνας Βασιλεύς καί Αρχηγός Στρατού συγχρόνως, δεν πέθανε στην κλίνη του. Η Μάχη που
θα συνάψουμε αύριο είναι σπουδαιοτάτη. Με συγκίνηση σκέπτομαι ότι αύριο δεν θα ξαναδώ
πολλούς από σας. Δεν μπορώ να σφίξω το χέρι καθενός. Περιορίζομαι λοιπόν να σας πω:
Κύριοι Αξιωματικοί, τεθείτε επί κεφαλής των ανδρών σας καί εκπληρώσατε το καθήκον σας.
Καί συ Διάδοχε επί κεφαλής του Λόχου σου..»
(σ.σ. Ο τότε Διάδοχος Γεώργιος ο Β΄ήταν 23 ετών, Διοικητής Λόχου στο 1ο Σύνταγμα Πεζι-
κού).
Στις 20.00 το Γενικό Στρατηγείο εκδίδει τη διαταγή επιχειρήσεων με την οποία καθοριζόταν η προέ-
λαση των Μεραρχιών από το πρωί της επομένης ως εξής
ΔΙΑΤΑΓΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ
ΔIATAΓH EΠIXEIΡHΣEΩN Γ.Σ. ΤΗΣ 18 20.00 ΙΟΥΝ 1913
Προέλαση των Μεραρχιών προς Βορράν από το πρωί της 19ης Ιουνίου ως εξής:
Η VIΙη ΜΠ εξασφαλίζοντας το Δεξιό της (Ανατ.) από την κατεύθυνση του χ. Νέα Κερδύλια,
να προελάσει προς τη Νιγρίτα καί από εκεί προς τη γέφυρα του Όρλιακο (Στρυμονικό), αν
αυτό κρινόταν από την ίδια αναγκαίο.
 Η Ιη ΜΠ να προελάσει από τις 05.00, μέσω των χ. Όσσα καί Νικόπολη προς τη γραμμή
χ. Ξυλόπολη- υψ. Λαχανάς, σε διαρκή σύνδεσμο με την VII ΜΠ.
 Η VΙη ΜΠ να προελάσει από την ίδια ώρα, μέσω του χ. Άσσηρος προς το υψ. Γερμανι-
κό (Κλέπε).
 Οι ΙΙη, ΙVη,Vη καί ΙΙΙη Μεραρχίες παρατεταγμένες από τα Ανατολικά προς τα Δυτικά, να
προελάσουν αντίστοιχα δια χ. Μονολόφου, Γαλλικού, Ξυλοκερατιάς, Γυναικοκάστρου προς
Κιλκίς καί να επιτεθούν κατά του εκεί εγκατεστημένου εχθρού.
 Η Χη Μεραρχία να επιτεθεί από τις 08.00 κατά των εχθρικών Τμημάτων στα υψώματα
Πολυκάστρου (Καλλίνοβο καί Σουλτογιαναίϊκα) καί στη συνέχεια να στραφεί προς το Κιλκίς,
εφ΄όσον η Τακτική κατάσταση θα το επέτρεπε.
 Η Ταξιαρχία Ιππικού προελαύνοντας προς τα χ. Κάτω Απόστολοι καί Βαπτιστής, να
συνδέσει τις Χη καί ΙΙΙη ΜΠ καί να εξακριβώσει αν υπάρχουν εχθρικές Δυνάμεις μεταξύ των χ.
Σουλτογιαναίϊκα καί Κιλκίς ή αν κινούνται στο δρόμο Δοϊράνη – Κιλκίς.
 Το Γενικό Στρατηγείο από τις 08.30 της 19ης Ιουνίου θα αναπτυχθεί στο χ. Μελισσοχώρι
(Μπάλτζα).

15. ΣΧΕΔΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ
ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΕΠΙΧΣΕΩΝ
 VII Mεραρχία
Εξασφαλίζοντας το δεξιό
της από το χωριό Νέα
Κερδύλια να προελάσει
προς τη Νιγρίτα κι εκείθεν
προς τη Γέφυρα του
Στρυμώνα κοντά στο χω-
ριό Στρυμωνικό εφόσον
αυτό κρινόταν εφικτό από
τη Μεραρχία.
 Ι Μεραρχία Να
προελάσει από τις 05.00
μέσω των χωριών Όσσα
και Νικόπολη προς τη
γραμμή Ξυλούπολη Λα-
χανά σε διαρκή σύνδεσμο
με την VII Μεραρχία.
 VI Mεραρχία Να προελάσει από την αυτή ώρα μέσω του χωρίου Άσσυρος προς το ύψωμα
Γερμανικό (Κλέπε).
 ΙΙ Μεραρχία Να προελάσει από 05.00 μέσω των χωριών Πετρωτό και Μονόλοφος και να
καταλάβει τα υψώματα ανατολικά του χωρίου Ποταμιά.
 IV Μεραρχία Να προελάσει από την 07.00 μέσω των χωρίων Γαλλικό και Κολχίς και να κα-
ταλάβει τα υψώματα μεταξύ χωρίων Κριστώνης και Ποταμιάς.
 V Μεραρχία Να προελάσει από την 07.00 μέσω του χωρίου Ξυλοκερατιά προς το Κιλκίς και
να επιτεθεί εναντίον του σε επαφή πάντοτε με τη IV Mεραρχία.
 ΙΙΙ Μεραρχία Να προελάσει από την 05.00 μέσω του χωρίου Νέο Γυναικόκαστρο προς το
Κιλκίς και να επιτεθεί στον εχθρό.
 Χ Μεραρχία Να επιτεθεί από τις 08.00 κατά των υψωμάτων του χωρίου Σουλτογιαννέικα
και στη συνέχεια εφόσον η τακτική κατάσταση το επέτρεπε να στραφεί προς Κιλκίς.
 Ταξιαρχία Ιππικού προελαύνουσα προς τα χωρία Κάτω Απόστολοι και Βαπτιστής Να απο-
τελέσει το σύνδεσμο της Χ και ΙΙΙ Μεραρχίας και να εξακριβώσει αν υπάρχουν εχθρικές δυνάμεις με-
ταξύ του χωρίου Σουλτογιαννέικα και του Κιλκίς ή αν κινούνται δυνάμεις στην οδό Δοϊράνης – Κιλκίς.
 Το Γενικό Στρατηγείο από τις 08.30 θα αναπτυχθεί στο Μελισσοχώρι.

16. ΔΙΕΞΑΓΩΓΗ
Επίθεση Τμημάτων Πεζικού προς Δίχαλο Τμήμα Πεζικού σε χώρο συγκεντρώσεως προ του
Λαχανά
ΠΡΩΤΗ ΜΕΡΑ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ
19 ΙΟΥΝ 1913
Από το πρωί της 19ης
Ιουνίου οι Ελληνικές Μεραρχίες άρχισαν να προελαύνουν ακάθεκτα και
με πρωτοφανή ενθουσιασμό εναντίον των Βουλγάρων.
 Η VII Μεραρχία επιτεθείσα από το χωριό Αρέθουσα προς τα βόρεια ανέτρεψε τα εχθρικά
τμήματα στην περιοχή του Σκεπαστού και κατέλαβε τον αυχένα Καρακόλι υποχρεώνοντας τους
Βουλγάρους να συμπτυχθούν προς Νιγρίτα και Δάφνη.

17.  Τις πρώτες απογευματινές ώρες απέκρουσε με επιτυχία βουλγαρική αντεπίθεση στον αυ-
χένα Καρακόλι. Το απόσπασμα Ασπροβάλτας συνέχισε την κίνησή του χωρίς να συναντήσει εχθρική
αντίσταση και στις 17.00 εγκαταστάθηκε αμυντικώς στο χωριό Νέα Κερδύλια.
 Η Ι Μεραρχία κινηθείσα από το χωριό Λοφίσκος προς βορρά μετά από σκληρό αγώνα κα-
τέλαβε τις τελευταίες απογευματινές ώρες τα χωριά Όσσα και Βερτίσκος. Οι Βούλγαροι υποχωρού-
ντες εγκατέλειψαν 6 πυροβόλα και άφθονο πολεμικό υλικό ενώ συνελήφθησαν πολλοί αιχμάλωτοι.
 Η VI Μεραρχία προωθηθείσα μέχρι τις 10.00 στο χωριό Άσυρος επιτέθηκε στα απέναντι
βουλγαρικά τμήματα τα οποία ανέτρεψε και κατέλαβε τη γραμμή Ύψωμα Γερμανικό – χωριό Καρτε-
ρές, λαμβάνοντας επαφή με την τοποθεσία Λαχανά. Οι απώλειες της Μεραρχίας λόγω των δυσχε-
ρειών του εδάφους, της σθεναράς αντίστασης των αντιπάλων και της ελλιπούς υποστηρίξεως από το
Πυροβολικό κατά την ημέρα αυτή ήταν πολύ μεγάλες και ξεπέρασαν τους 500 νεκρούς και τραυματί-
ες. Μεταξύ των νεκρών Αξιωματικών ήταν και ο Διοικητής του 8ου
Τάγματος Ευζώνων Ταγματάρχης
ΠΖ Ιατρίδης Γεώργιος.
 Η ΙΙ Μεραρχία προέλασε από τη Λιτή μέχρι το χωριό Μάνδρες όπου λόγω σοβαρής αντι-
στάσεως καθηλώθηκε. Μετά από πεισματώδη αγώνα και αφού ενισχύθηκε και από την IV Μεραρχία
κατόρθωσε να ανατρέψει τις καλά οργανωμένες Βουλγαρικές δυνάμεις και να τις απωθήσει σε αρκετό
βάθος. Κατά τη μάχη αυτή φονεύθηκε ο Διοικητής του 1ου
Συντάγματος Πεζικού Ταγματάρχης Διαλέ-
της Φωκίων.
 H IV Μεραρχία προελαύνουσα έλαβε επαφή με τα Βουλγαρικά τμήματα κοντά στο Γαλλικό
ποταμό τον οποίον και διέβη μετά από σκληρό αγώνα και αφού ενίσχυσε τη ΙΙ Μεραρχία έφτασε το
βράδυ στα Υψώματα του χωριού Κολχίς. Κατά τη διάρκεια της διαβάσεως του Γαλλικού ποταμού ε-
φονεύθη ο Διοικητής του 9ου
Τάγματος Ταγματάρχης Κουτήφαρης Αντώνιος.
 Η V Μεραρχία κινηθείσα μεταξύ του χωρίου Πικρολίμνη και του Γαλλικού ποταμού είχε τε-
ράστιες απώλειες από τα δραστικά πυρά του Βουλγαρικού πυροβολικού (οι απώλειες έφτασαν τους
1.275 νεκρούς και τραυματίες). Μεταξύ των νεκρών Αξιωματικών ήταν και ο Διοικητής του 16ου
Συ-
ντάγματος Πεζικού Αντισυνταγματάρχης Καμάρας Αντώνιος. Παρόλα αυτά συνέχισε την προέλασή
της και απώθησε τους Βουλγάρους πέρα από το χωρίο Μαυρονέρι προς την κατεύθυνση του Κιλκίς.
 Η ΙΙΙ Μεραρχία προελαύνουσα από το πρωί προς το Κιλκίς συνάντησε μικρές μόνο βουλ-
γαρικές αντιστάσεις και μέχρι το βράδυ έφθασε στο χωρίο Παλαιό Γυναικόκαστρο όπου και ανέκοψε
την παραπέρα κίνησή της φοβούμενη απομόνωσή της.
 Η Χ Μεραρχία μετά από σκληρό αγώνα κατέλαβε τα Υψώματα του χωριού Πλατανιά και
υποχρέωσε τους Βούλγαρους να συμπτυχθούν βορείως της αποξηραμένης σήμερα λίμνης Αρτζάν.
 Η Ταξιαρχία Ιππικού προέλασε από την περιοχή της Σίνδου προς το χωρίο Βαπτιστής και
έφθασε τις απογευματινές ώρες στο χωρίο Κάτω Απόστολοι όπου δέχθηκε βουλγαρική επίθεση και
υποχρεώθηκε ύστερα από αγώνα μιας ώρας να συμπτυχθεί πίσω από την ΙΙΙ Μεραρχία.

18. ΑΠΩΛΕΙΕΣ ΕΛΛΗΝΩΝ 1ης ΗΜΕΡΑΣ
(Νεκροί καί Τραυματίες)
Α/Α ΜΕΡΑΡΧΙΕΣ ΑΠΩΛΕΙΕΣ ΣΥΝΟΛΑ
1. VII MΠ 2/199
3/272
2. Χ ΜΠ 1/73
3. Ι ΜΠ 0/88
23/595
4. VI MΠ 23/507
5. ΙΙ ΜΠ 172
2/197
6. ΙΙΙ ΜΠ 250
7. ΙV MΠ 500
8. V ΜΠ 1/275
9. ΤΑΞΙΑΡΧΙΑ ΙΠΠΙΚΟΥ 4 4
ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ 3.094 3.094
Η προέλαση των Ελληνικών Μεραρχιών κατά την ημέρα αυτή ήταν πολύ δύσκολη γιατί γινό-
ταν κάτω από πυκνά βουλγαρικά πυρά ιδιαιτέρως αποτελεσματικά λόγω του αναπεπταμένου του ε-
δάφους αλλά παρόλα αυτά μέχρι το βράδυ είχαν κατορθώσει να καταλάβουν ολόκληρη την τοποθε-
σία των βουλγαρικών προφυλακών και να λάβουν επαφή με την κυρία αμυντική τοποθεσία του Κιλκίς
– Λαχανά.
Το Γενικό Στρατηγείο αφού συγκέντρωσε μέχρι τα μεσάνυχτα της 19ης
Ιουνίου όλες τις αναφο-
ρές των Μεραρχιών εξέδωσε στις 02.00 της 20ης
Ιουνίου διαταγή για συνέχιση του αγώνα σύμφωνα
με την οποία :
 Η Ι Μεραρχία θα συνέχιζε την επίθεση από το πρωί ενισχυμένη και από την VI Μεραρχία το
μέγιστο μέρος της οποίας θα ενεργούσε προς Ξυλούπολη.
 Οι λοιπές Μεραρχίες που ενεργούσαν προς Κιλκίς θα συνέχιζαν από τις 05.00 την επίθεση
κατά των απέναντι βουλγαρικών δυνάμεων, μετά τη σύμπτυξη των οποίων η ΙΙ και η IV Μεραρχίες θα
αναπτύσσονταν προς τα ανατολικά στη γραμμή των χωρίων Τέρπιλος – Ακροποταμιά, ενώ η ΙΙΙ και V
Μεραρχίες Πεζικού με την Ταξιαρχία Ιππικού θα καταδίωκαν τον εχθρό προς βορράν.
 Η Χ Μεραρχία αφού κατελάμβανε τα Υψώματα του χωριού Σουλτογιαννέικα θα συνέχιζε
προς την Καλίνδρια ή προς Μεταλλικό ανάλογα με την εξέλιξη της τακτικής καταστάσεως.
 Η αποστολή της VII Mεραρχίας δεν τροποποιήθηκε ενώ το Γενικό Στρατηγείο θα παρέμενε
στο Μελισσοχώρι.

19. ΔΙΑΤΑΓΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΥΠ΄ΑΡΙΘ
ΑΠΟ : ΓΕΝΙΚΟ ΣΤΡΑΤΗΓΕΙΟ
ΠΡΟΣ : Ι,ΙΙ,ΙΙΙ,ΙV,V,VΙ,VΙΙ,Χ ΜΠ,ΤΑΞΧΙΑ ΙΠΠ.
Μελισσοχώρι 20 02.00 Ιουνίου 1913
Επίθεση συνεχισθεί από Π.Φ.20ης Ιουνίου ως εξής:
 Ιη Μεραρχία συνεχίσει προσπάθειά της προς Λαχανά ενισχυόμενη καί από VΙη η οποία
να ενεργήσει προς Ξυλόπολη.
 ΙΙα, ΙVη, Vη καί ΙΙΙη Μεραρχίες, συνεχίσουν επίθεσή τους κατά δυνάμεων Κιλκίς, μετά
την σύμπτυξη των οποίων, οι ΙΙη καί ΙVη ΜΠ να αναπτυχθούν προς τα Ανατολικά, στη
γραμμή χ. Τέρπυλλος – Ακροποταμιά ενώ οι ΙΙΙη καί Vη ΜΠ καί η Ταξχία Ιππικού να κα-
ταδιώξουν τον εχθρό προς τα Βόρεια.
 Χη Μεραρχία αφού καταλάβει τα υψώματα Βόρεια του χ. Σουλτογιαναίϊκα, να συνεχίσει
προς το χ. Καλλίνδρια ή το χ. Μεταλλικό, ανάλογα με την εξέλιξη της Τακτικής Κα-
τάστασης.
 Αποστολή VIIης Μεραρχίας αμετάβλητη.
 Το Γενικό Στρατηγείο παραμένει στο χ. Μελισσοχώρι.
Εξέλιξη της Μάχης την 20η
Ιουνίου
Έφοδος
Σώμα Εθελο-
ντών Προ-

20. ΔΕΥΤΕΡΗ ΜΕΡΑ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ 20 ΙΟΥΝ 1913
Δ Ι Ε Ξ Α Γ Ω Γ Η
Με βάση τη νέα διαταγή οι Μεραρχίες συνέχισαν από το πρωί της 20ης
Ιουνίου την επιθετική τους ενέργεια
σε όλη τη γραμμή του μετώπου με τα εξής αποτελέσματα :
 Η VII Μεραρχία προέλασε και τις πρώτες μεσημβρινές ώρες εισήλθε στη Νιγρίτα την οποία οι Βούλ-
γαροι είχαν πυρπολήσει και είχαν σκοτώσει πολλούς από τους Έλληνες κατοίκους της. Από τη Νιγρίτα
προωθήθηκε μέχρι το χωρίο Τερπνή όπου και εγκαταστάθηκε ενώ εν τω μεταξύ στα Υψώματα Βεργο-
πουλιάνας αιχμαλώτισε τμήμα Βουλγάρων 1.500 ανδρών. Τη νύχτα 20 προς 21 αφικνείται από την περι-
οχή χωρίου Νέα Κερδύλια κατόπιν διαταγής της Μεραρχίας το απόσπασμα Ασπροβάλτας.
 Η Ι Μεραρχία ενεργώντας επιθετικά από το χωρίο Όσσα προς χωρίο Λαχανά ενεπλάκη σε σκληρό
αγώνα μέχρι τις πρώτες νυχτερινές ώρες χωρίς να μπορέσει να διασπάσει την βουλγαρική αμυντική το-
ποθεσία.
 Η VI Μεραρχία προελαύνοντας από το πρωί κατέλαβε στις 11.00 την Ξυλούπολη όπου και αιχμα-
λώτισε ένα βουλγαρικό λόχο. Συνεχίζοντας έφτασε σε απόσταση περίπου 1.000 μέτρων από την κύρια
βουλγαρική αμυντική τοποθεσία.
 Οι ΙΙ, IV,V,III Μεραρχίες που ενεργούσαν προς Κιλκίς συνέχισαν την επιθετική τους ενέργεια και πα-
ρότι ενέπλεξαν όλες τις δυνάμεις τους δεν μπόρεσαν να κάμψουν τη βουλγαρική αντίσταση. Πέτυχαν ό-
μως να προσεγγίσουν τις βουλγαρικές θέσεις σε απόσταση εφόδου και το βράδυ της 20ης
Ιουνίου κατεί-
χαν σταθερά τη γραμμή Μεγάλη Βρύση – Κρηστώνη – Ποταμιά και Ακροποταμιά. Οι απώλειες των Με-
ραρχιών ήταν πάλι πολύ μεγάλες λόγω του πεδινού εδάφους και της σθεναρής αντίστασης των Βουλγά-
ρων.
 Η Χ Μεραρχία αφού απέκρουσε βουλγαρική επίθεση από την κατεύθυνση του χωριού Εύζωνοι, κα-
τέλαβε τη Γευγελή και τη Γέφυρα του Αξιού ποταμού και μέχρι το βράδυ προωθήθηκε στη γραμμή των
χωριών Εύζωνοι – Κάστρο.
 Η Ταξιαρχία Ιππικού κινήθηκε αναγνωριστικά προς την κατεύθυνση Χωρύγι – Καστανιές και απώ-
θησε βουλγαρικό σύνταγμα Ιππικού που ενεργούσε δυτικά της ΙΙΙ Μεραρχίας. Φτάνοντας τις απογευματι-
νές ώρες κοντά στο χωριό Καστανιές δέχτηκε επίθεση από μικρή βουλγαρική δύναμη και συμπτύχθηκε
πίσω από την ΙΙΙ Μεραρχία στο χωριό Δαφνοχώρι επισύροντας τις αυστηρές παρατηρήσεις του Γενικού
Στρατηγείου γιαυτό και γενικά για τη διστακτικότητα των ενεργειών της.

21. ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΓΩΝΑ ΤΗΣ 20 ΙΟΥΝ 1913
ΜΑΧΗΣ ΚΙΛΚΙΣ – ΛΑΧΑΝΑ
 Παρά τις καταβληθείσες αιματηρές προσπάθειες από τον Ελληνικό Στρατό, δεν κυριεύ-
θηκαν οι οχυρωμένες Βουλγαρικές θέσεις των τοποθεσιών Κιλκίς καί Λαχανά, ενώ κυριεύθη-
καν οι θέσεις των δύο ακραίων τοποθεσιών Καλλινόβου καί Σοχού- Νιγρίτας.
 Παρά τις μεγάλες απώλειες ο Βουλγαρικός Στρατός κατόρθωσε να διατηρήσει τις ζω-
τικές του θέσεις καί να επιβραδύνει σοβαρά την Ελληνική προέλαση.
Το Γενικό Στρατηγείο ανησυχώντας για τη βραδύτητα εξελίξεως του αγώνα διέταξε στις 17.30 τις
Μεραρχίες που ενεργούσαν προς Κιλκίς να εντείνουν τις προσπάθειές τους ώστε να καταλάβουν το
Κιλκίς εντός της νύχτας 20 προς 21 Ιουνίου. Η διαταγή έφτασε γύρω στις 19.00 με αποτέλεσμα να
μην πραγματοποιηθεί ο απαραίτητος συντονισμός ημέρας και μόνο η ΙΙ Μεραρχία να ενεργήσει νυ-
χτερινή επίθεση.
Ταυτόχρονα το Γενικό Στρατηγείο θέλοντας να ενισχύσει την κυρία προσπάθεια προς Κιλκίς
και μη διαθέτοντας καμιά εφεδρεία διέταξε τις Ι και VI Μεραρχίες να συγκροτήσουν ένα απόσπασμα
από δύο Συντάγματα (ένα από κάθε Μεραρχία) υπό τον Διοικητή της VI Μεραρχίας Συνταγματάρχη
Δελαγραμμάτικα το οποίο να κινηθεί προς Κιλκίς επιτιθέμενο κατά το νότο και του ανατολικού πλευ-
ρού του εχθρού. Επίσης διέταξε τη Χ Μεραρχία να κινηθεί ταχύτατα και αυτή προς Κιλκίς προς ενί-
σχυση του αγώνα από δυτικά.
Εξέλιξη της Μάχης την 21η
Ιουνίου στον Τομέα Κιλκίς
Η ΙΙ Μεραρχία άρχισε αιφνιδιαστικά στις 03.30 της 21ης
Ιουνίου νυχτερινή επίθεση και ύστερα
από σκληρό αγώνα που συνεχίστηκε και το πρωί της ίδιας μέρας κατόρθωσε να καταλάβει σημαντι-
κές θέσεις των Βουλγάρων ανατολικά του Κιλκίς απειλώντας άμεσα το αριστερό πλευρό και τα νώτα.
Αλλεπάλληλες βουλγαρικές αντεπιθέσεις αποκρούστηκαν με επιτυχία αλλά και με μεγάλες απώλειες
αφού πολλές φορές υποχρεώθηκε να μάχεται χωρίς την υποστήριξη Πυροβολικού. Μεταξύ των νε-
κρών ο Διοικητής του 7ου
ΣΠ Αντισυνταγματάρχης Καραγιαννόπουλος Κωνσταντίνος.
Από το πρώτο φως της 21ης
Ιουνίου άρχισαν επιτιθέμενες και οι άλλες Μεραρχίες δι΄ εφόδου
με τη λόγχη κατά των βουλγαρικών θέσεων με αποτέλεσμα η IV Μεραρχία να καταλάβει τη νότια πα-
ρυφή της πόλης του Κιλκίς (στην προσπάθεια αυτή εφονεύθη ο Διοικητής του 8ου
ΣΠ Συνταγματάρ-
χης Καμπάνης Αντώνιος). Η V Μεραρχία πέρασε τη σιδηροδρομική γραμμή και κατέλαβε σημαντικές
θέσεις στα νοτιοδυτικά του Κιλκίς ενώ η ΙΙΙ Μεραρχία κατέλαβε το χωρίο Μεταλλικό δημιουργώντας
σοβαρή απειλή από δυσμάς και νώτα.

22. ΕΠΕΙΓΟΥΣΑ ΔΙΑΤΑΓΗ
ΑΠΟ : ΓΕΝΙΚΟ ΣΤΡΑΤΗΓΕΙΟ
ΠΡΟΣ : ΙΙ,ΙΙΙ,ΙV,V Μεραρχίες Πεζικού
Μπάλτζα 20 1730 Ιουν 1913
«Κιλκίς καταληφθεί εντός της απόψε»
Προ αυτής της καταστάσεως οι Βούλγαροι άρχισαν τη σύμπτυξη προς βορρά με την κάλυψη
ισχυρών οπισθοφυλακών. Ο κύριος όγκος των βουλγαρικών δυνάμεων συμπτύχθηκε προς το όρος
Δύσωρο και μόνο μονάδες μεταφορών κινήθηκαν προς Καλίνδρια.
Οι Ελληνικές Δυνάμεις συνεχίζοντας την κίνησή τους απελευθέρωσαν στις 09.30 το Κιλκίς και
καταδίωξαν σε μικρό όμως βάθος τις συμπτυσσώμενες δυνάμεις λόγω κυρίως της μεγάλης εξαντλή-
σεως και της ελλείψεως εφεδρειών.
Η Χ Μεραρχία αφού κατέλαβε τα Υψώματα στα Σουλτογιαννέικα δέχθηκε σφοδρά πυρά Πυ-
ροβολικού και κινήθηκε προς το χωρίο Βαλτούδι όπου και διανυκτέρευσε διαθέτοντας μόνο ένα Τάγ-
μα προς την κατεύθυνση της Καλίνδριας. Η Ταξιαρχία Ιππικού ενεργώντας με μεγάλη καθυστέρηση
και πολύ διστακτικά προσέβαλε μικρή δύναμη την Καλίνδρια και συνέλαβε περίπου 100 αιχμαλώ-
τους. Στη συνέχεια προωθήθηκε στην περιοχή του χωριού Κορομηλιά όπου και στάθμευσε ανακό-
πτωντας την περαιτέρω καταδίωξη του εχθρού.
Εξέλιξη της Μάχης την 21η
Ιουνίου στον Τομέα Λαχανά
Δ Ι Ε Ξ Α Γ Ω Γ Η
ΤΡΙΤΗ ΜΕΡΑ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ 21 ΙΟΥΝ 1913
Η Ι και VI Μεραρχίες άρχισαν από το πρωί της 21ης
Ιουνίου να αποσύρουν τμήματα από την πρώτη
γραμμή για να συγκροτήσουν το απόσπασμα που θα κινείτο προς Κιλκίς. Οι Βούλγαροι θεωρώντας
τις μετακινήσεις αυτές ως σύμπτυξη εκτόξευσαν σφοδρή επίθεση κατά του ανατολικού πλευρού της Ι
Μεραρχίας στην περιοχή του χωριού Κυδωνιές. Χάρις όμως στον απαράμιλλο ηρωϊσμό του 1/5 Τάγ-

23. ματος (του οποίου τέθηκαν εκτός μάχης όλοι σχεδόν οι Αξιωματικοί και φονεύθηκε ο Διοικητής του
Ταγματάρχης Κατσιμήδης Αναστάσιος) η βουλγαρική επίθεση αποκρούστηκε και αποσοβήθηκε μεγί-
στη απειλή.
Στο μεταξύ το Γενικό Στρατηγείο μετά την απελευθέρω-
ση του Κιλκίς ακύρωσε τη διαταγή συγκροτήσεως του μεικτού
αποσπάσματος και διέταξε τις δύο Μεραρχίες να συνεχίσουν
προς κατάληψη του Λαχανά. Μετά από αυτό αποφασίστηκε
από κοινού να επιτεθούν ταυτόχρονα στις 15.00.
Ύστερα από σύντομη αλλά σφοδρή προπαρασκευή
Πυροβολικού τα τμήματα των δύο Μεραρχιών εξόρμησαν με
εφ΄ όπλου λόγχη κατά των βουλγαρικών θέσεων. Μπροστά
στην ελληνική ορμή οι Βούλγαροι άρχισαν σε λίγο να υποχω-
ρούν άτακτα εγκαταλείποντας πυροβόλα, οχήματα, κτήνη, κλπ.
Τα Ελληνικά τμήματα αφού κατέλαβαν γύρω στις 16.00 το χωρίο Λαχανάς συνέχισαν την κα-
ταδίωξη μέχρι τα τελευταία Υψώματα προς την Κοιλάδα του Στρυμώνα όπου και ανέκοψαν την πε-
ραιτέρω κίνηση λόγω της νύχτας.
Παρότι ο αγώνας κατά την τελική αυτή φάση καταλήψεως Λαχανά ήταν σχετικά σύντομος οι
απώλειες υπήρξαν σοβαρές. Μεταξύ των νεκρών Αξιωματικών ήταν και ο Διοικητής του 4ου
ΣΠ Συ-
νταγματάρχης Παπακυριαζής Ιωάννης.
Η VII Μεραρχία η οποία δεν είχε πάρει άλλη διαταγή ζήτησε στις 05.30 της 21ης
Ιουνίου από το
Γενικό Στρατηγείο οδηγίες παίρνοντας την απάντηση ότι πρέπει να συμμορφωθεί προς τις προηγού-
μενες διαταγές κατά την κρίση του Διοικητή της Μεραρχίας. Γύρω στις 09.30 το Γενικό Στρατηγείο
πληροφορεί την Μεραρχία ότι τα βουλγαρικά τμήματα πιθανόν σύντομα να υποχωρούσαν προς το
χωρίο Στρυμωνικό. Μετά από αυτό η VII Μεραρχία τέθηκε σε κίνηση προς την κατεύθυνση Λαχανά
με μεγάλη όμως βραδύτητα και μόλις στις 16.00 έφθασε στη γραμμή Βέργη – Λυγαριά. Φτάνοντας
εκεί ενημερώθηκε για την κατάληψη του Λαχανά από το Γενικό Στρατηγείο και ότι οι Βούλγαροι συ-
μπτύσσονται πανικόβλητοι προς το Στρυμώνα γεγονός που επιβεβαιώθηκε και από τις δικές της
προφυλακές. Παρόλα αυτά η VII Μεραρχία συνέχισε την κίνηση της με μεγάλη βραδύτητα με αποτέ-
λεσμα οι Βούλγαροι μέχρι το βράδυ να περάσουν ανενόχλητοι τον Στρυμώνα και να κατευθυνθούν
προς Σέρρες – Σιδηρόκαστρο.
Έτσι έληξε η τριήμερη μάχη του Κιλκίς – Λαχανά με πλήρη επικράτηση των Ελληνικών όπλων
αλλά και με μεγάλες θυσίες αίματος. Οι συνολικές απώλειες και οι επιμέρους φαίνονται στις επόμενες
διαφάνειες.
Οι Βουλγαρικές απώλειες υπήρξαν κι αυτές μεγάλες πλην όμως ανεξακρίβωτες ενώ συνελήφ-
θησαν περίπου 2.500 αιχμάλωτοι και κυριεύθηκε μεγάλος αριθμός πολεμικού υλικού.
Επίθεση
στο Λαχα-

24. Το Γενικό Στρατηγείο εξέδωσε στις 21.00 διαταγή επιχειρήσεων για την επομένη σύμφωνα με
την οποία οι Μεραρχίες έπρεπε από το μεσημέρι της 22ας Ιουνίου να έχουν ετοιμότητα συνεχίσεως
της κινήσεώς τους εκτός από τις Μεραρχίες που ήδη καταδίωκαν τον εχθρό και οι οποίες θα εξακο-
λουθούσαν την καταδίωξή του.
ΔΙΑΤΑΓΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ
(Μετά την κατάληψη του Κιλκίς)
ΑΠΟ : ΓΕΝΙΚΟ ΣΤΡΑΤΗΓΕΙΟ
ΠΡΟΣ: ΤΑΞΙΑΡΧΙΑ ΙΠΠΙΚΟΥ
21 10.40 ΙΟΥΝ 1913
«Κιλκίς κατελήφθη. Εχθρός καταδιώκεται. Εξακριβώσατε διεύθυνσιν υποχωρήσεως. Κατα-
διώξατε απηνώς καί αγρίως».
ΑΠΟ : ΓΕΝΙΚΟ ΣΤΡΑΤΗΓΕΙΟ
ΠΡΟΣ: ΙΙ,ΙV,V,ΙΙΙ και Χ ΜΠ
21 13.00 ΙΟΥΝ 1913
«Καταδιώξατε κατά πόδας τον εχθρόν παντί σθένει καί μέχρι τελευταίας εξαντλήσεώς σας»
ΑΠΟ : ΓΕΝΙΚΟ ΣΤΡΑΤΗΓΕΙΟ
ΠΡΟΣ : ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΛΑΧΑΝΑ
21 10.40 ΙΟΥΝ 1913
«Αναστείλατε κίνησίν σας προς Κιλκίς »
ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΠΩΛΕΙΩΝ ΜΑΧΗΣ ΚΙΛΚΙΣ – ΛΑΧΑΝΑ
ΜΕΡΑΡΧΙΕΣ
&
ΤΑΞΙΑΡΧΙΕΣ
ΣΥΝΟΛΟ
ΑΠΩΛΕΙΩΝ
ΑΞΚΟΙ &
ΟΠΛΙΤΕΣ
ΣΥΝΟΛΟ
ΑΠΩΛΕΙΩΝ
ΚΑΤΑ
ΑΞΟΝΑ
ΑΠΩΛΕΙΕΣ
ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ
Χ ΜΠ 276
292
Βαρείες αλλά ανεξα-
κρίβωτες.
2.500 Αιχμάλωτοι.
Κυριεύθησαν:
 19 Πυρ/λα
 5 Βλητοφόρα.
 1300 Όπλα.
 Άφθονο Υλικό.
ΤΑΞ. ΙΠ. 16
ΙΙΙ ΜΠ 773
5.636
V ΜΠ 2123
ΙV ΜΠ 1257
ΙΙ ΜΠ 1483
Ι ΜΠ 1354
2.701
VI ΜΠ 1347
VII ΜΠ 199 199
Γ.ΣΥΝ. 8.828 8.828
Απώλειες Αξκών: 35 Νεκροί, 90 Τραυματίες.
Ταυτόχρονα λόγω των μεγάλων απωλειών σε Αξιωματικούς διέταξε να αφαιρεθούν από τα πηλίκια
όλων των Αξιωματικών τα διακριτικά του βαθμού τους για να μην παρέχουν καταφανή στόχο στον
εχθρό.

25. ΠEΣONTΕΣ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΙ, ΔΚΤΕΣ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΩΝ-ΤΑΓΜΑΤΩΝ (ΠΖ),
ΣΤΗ ΜΑΧΗ ΚΙΛΚΙΣ – ΛΑΧΑΝΑ
1. Σχης (ΠΖ) Καμπάνης Αντώνιος 8ο ΣΠ/ΙV ΜΠ
2. Σχης (ΠΖ) Παπακυριαζής Ιωάν. 4ο ΣΠ/ Ι ΜΠ
3. Ανχης (ΠΖ) Καραγιαννόπουλος Κ. 7ο ΣΠ/ΙΙ ΜΠ
4. Ανχης (ΠΖ) Καμάρας Αντών. 16ο ΣΠ/V MΠ
5. Τχης (ΠΖ) Διαλέτης Φωκίων 1ο ΣΠ/ΙΙ ΜΠ
6. Τχης (ΠΖ) Κουτήφαρης Αν. 2ο ΤΠ/9οΣΠ/ΙV ΜΠ
7. Τχης (ΠΖ) Κατσιμήδης Αν. 1ο ΤΠ /5οΣΠ/ Ι ΜΠ
8. Τχης (ΠΖ) Χατζόπουλος Ιωαν.2ο ΤΠ/4οΣΠ/ Ι ΜΠ
9. Τχης (ΠΖ) Ιατρίδης Γεώργ. 8ο ΤΕ/1ο ΣΕ/VΙ ΜΠ
10. Λγος (ΠΖ) Μακρυκώστας Χ.4οΤΠ/8οΣΠ/ΙV ΜΠ
Σύνολο Απωλειών Αξκών : 35 Νεκροί καί 90 Τραυματίες.
Οι διαπιστώσεις από τη Μάχη του Κιλκίς – Λαχανά σε ότι αφορά τις Ελληνικές ενέργειες καταδεικνύ-
ουν ότι παρά τις δυσκολίες εδάφους, αναλογίας δυνάμεων και αφομοιώσεως των νέων τακτικών ο
ηρωισμός, η αυταπάρνηση και η ορμητικότητα που πήγαζε από το σύνθημα «Εμπρός, Πάντα Ε-
μπρός», κυρίως των Αξιωματικών που εμάχοντο στην πρώτη γραμμή, καθόρισαν την έκβαση της
μάχης ενώ τα λάθη που μπορούν να συνοψιστούν όπως παρακάτω κατέστησαν αυτήν ως την πλέον
πολυαίμακτη μάχη της Ιστορίας του Ελληνικού Στρατού τηρουμένων των αναλογιών:
ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
(Επί Ελληνικών Ενεργειών)
 Η Διαταγή Επιχειρήσεων του Γενικού Στρατηγείου δεν περιελάμβανε στοιχεία ελιγμού.
 Υπήρχε δυσκολία συντονισμού λόγω αποκλινουσών κατευθύνσεων χωρίς ενδιάμεσο κλιμάκιο
διοικήσεως.
 Αδικαιολόγητη εμμονή του Γενικού Στρατηγείου σε μετωπικές επιθέσεις.
 Η κατάληψη του Λαχανά θα ήταν ευκολότερη αν υπήρχε συμμετοχή της VII Μεραρχίας υπό
ενιαία διοίκηση.
 Σε καμία στιγμή του αγώνα δεν εκδηλώθηκαν οι αρχές της Διευθύνσεως Ελέγχου και Συντονι-
σμού.
 Ανυπαρξία τηρήσεως ισχυρών εφεδρειών.
 Τα αποτελέσματα της διασπάσεως του Λαχανά ήταν περιορισμένα λόγω μη εγκαίρου ενημε-
ρώσεως VII Μεραρχίας αλλά και διστακτικότητας του Διοικητού της.
 Το βάθος καταδίωξης μετά τη διάσπαση στο Κιλκίς υπήρξε περιορισμένο.

26. (Επί Ενεργειών Βουλγάρων)
Ο Βουλγαρικός στρατός ο οποίος στο σύνολό του αριθμούσε περίπου 300 χιλιάδες και αρέσκετο να
τον ονομάζουν «Πρώσους των Βαλκανίων» είχε ικανούς διοικητές αλλά ήταν ανομοιογενής με καλά
εξοπλισμένους μόνο το 30% των μαχητών. Τα χαρακτηριστικά που επέδειξε στην αποφασιστική κα-
μπή της πρώτης μάχης του Β΄ Βαλκανικού μπορούν να συνοψιστούν ως εξής :
 Υπήρξε αξιοθαύμαστη ετοιμότητα και ικανότητα για ταχεία μετάπτωση και προσαρμογή των
δυνάμεων σε τελείως αντίθετες καταστάσεις (επίθεση – άμυνα).
 Το στρατηγικό σφάλμα των Βουλγάρων εστιάζεται στην ταυτόχρονη επίθεση κατά Σερβίας και
Ελλάδος και μάλιστα πριν την ολοκλήρωση της Στρατηγικής Συγκέντρωσης.
 Χαρακτηριστική πρόβλεψη είναι η από μηνών οργάνωση του εδάφους στην περιοχή αλλά και
η επίδειξη άριστης εκπαίδευσης και επιθετικού πνεύματος κυρίως στον τομέα Λαχανά.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
ΚΙΛΚΙΣ ΚΑΤΕΣΤΡΑΜΜΕΝΟ ΔΟΞΑΤΟ ΚΑΙΟΜΕΝΟ ΩΜΟΤΗΤΕΣ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ
ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΑ ΛΑΦΥΡΑ ΣΤΟ ΛΙΜΑΝΙ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
Ο ηρωισμός των Αξιωματικών και Οπλιτών στη μάχη θα εμπνεύσει το μεγάλο μας ποιητή Κω-
στή Παλαμά ο οποίος θα διαβάσει στα αποκαλυπτήρια του Μνημείου Πεσόντων στο Κιλκίς το προ-
βαλλόμενο ποίημά του,

27. Η ΠΑΤΡΙΔΑ ΣΤΟΥΣ ΝΕΚΡΟΥΣ ΤΗΣ
ΥΜΝΟΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ
Ε ί μ α ι η Π α τ ρ ί δ α . Μ ο υ σ ι κ ή σ τ ο δ ι ά β α μ ο υ τ ο ν α έ ρ α δ έ ν ε ι .
Ρ ι ζ ώ ν ω ό π ο υ σ τ α θ ώ . Φ ω ς ό π ο υ π α τ ώ σ π έ ρ ν ω .
Κ α ί μ ι ά ς α λ ή θ ε ι α ς κ α ί μ ι ά ς χ ά ρ η ς ε ί μ ’ ε γ ώ η μ η τ έ ρ α κ α ί ή ρ θ α .
Τ ο ν Ύ μ ν ο φ έ ρ ν ω .
Π α ι δ ι ά μ ο υ , ό σ ο ι π ρ ο φ ή τ ε ς μ ο υ , Σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς , Α ρ χ η γ ο ί
σ α ν τ α λ ι ο ν τ ά ρ ι α σ τ ή σ α τ ε κ ο ρ μ ι ά κ α ί σ α ν τ α κ ά σ τ ρ α
κ α ί μ ε ς τ η Μ α κ ε δ ο ν ι κ ή μ α τ ο θ ρ ε μ μ έ ν η γ η ,
β ά λ α τ ε τ η ν ε ι κ ό ν α μ ο υ φ ε ρ τ ή σ α ν α π ό τ ’ ά σ τ ρ α
σ τ ο υ Λ α χ α ν ά κ α ί σ τ ο υ Κ ι λ κ ί ς τ η ν ε κ κ λ η σ ι ά τ η ν π λ ά σ τ ρ α
π ν ο έ ς κ ι α ν π λ α ν ά σ θ ε σ ’ ά λ λ η ζ ω ή ,
λ ε ί ψ α ν α κ ι α ν κ ο ι μ ά σ τ ε , σ α ς λ ε ι τ ο υ ρ γ ώ σ τ η δ ό ξ α μ ο υ .
Μ α κ α ρ ι σ μ έ ν ο ι ν ά σ τ ε .
ΥΠΟΓΡΑΦΗ ΣΥΝΘΗΚΗΣ ΒΟΥΚΟΥΡΕΣΤΙΟΥ
Η Μάχη Κιλκίς – Λαχανά θα είναι η αρχή νέων ενδόξων σελίδων των Μονάδων Πεζικού και εν γένει
του Ελληνικού Στρατού με κατάληξη την υπογραφή της Συνθήκης Βουκουρεστίου της 28ης
Ιουλίου
1913. Μιας πολυσέλιδης Συνθήκης που καθορίζει ακόμα και σήμερα το καθεστώς των Βαλκανίων
όσο και αν αυτή έχει διαφοροποιηθεί με τις μεταγενέστερες Συνθήκες (πχ Λωζάνης).

28. ΓΕΝΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΑ ΤΟΥ ΠΕΖΙΚΟΥ ΣΤΟ ΠΕΔΙΟ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ
ΤΗ ΜΑΧΗ ΚΙΛΚΙΣ-ΛΑΧΑΝΑ
 Η Μάχη Κιλκίς – Λαχανά καταδεικνύει την απόλυτη αναγκαιότητα της υπάρξεως Μονάδων Πε-
ζικού σε κάθε είδους αγώνα αφού δύναται να μάχεται επί παντοδαπού εδάφους, να κατακτά και να
διατηρεί αυτό.
 Η άσκηση διοικήσεως των Μονάδων Πεζικού στο πεδίο της μάχης είναι πολύπλοκη, απαιτεί
συντονισμούς αλλά και συνδυασμό ευψυχίας και παραδείγματος.
 Η Ιδέα Ελιγμού και η ορθή προπαρασκευή καθορίζουν στις Μονάδες Πεζικού την επιτυχία της
αποστολής αλλά και την οικονομία χρόνου και ανθρωπίνου δυναμικού.
 Ο συντονισμός με τις γειτονικές δυνάμεις, τις εφεδρείες και τις υποστηρίζουσες δυνάμεις πρέ-
πει να αποτελεί διαρκή μέριμνα του Διοικητή των Μονάδων Πεζικού πριν – κατά και μετά την εκτέλε-
ση της αποστολής.
 Αν η ανυπαρξία Σωμάτων Στρατού στη Μάχη Κιλκίς – Λαχανά (γεγονός που αποκαταστάθηκε
αμέσως μετά τον Β΄ Βαλκανικό) αποτέλεσε «αχίλλειο πτέρνα» της σχεδιάσεως – εκδόσεως διαταγών
και παρακολουθήσεως της εξελίξεως της μάχης, σήμερα η πρόβλεψη ενδιαμέσων διοικήσεων με
ΜΝΗΜΕΙΟ ΠΕΣΟΝΤΩΝ
ΣΤΟ ΛΑΧΑΝΑ
ΜΝΗΜΕΙΟ ΠΕΣΟΝΤΩΝ
ΣΤΟ ΚΙΛΚΙΣ

29. εξουσιοδοτήσεις σε ένα ταχέως εξελισσόμενο πεδίο μάχης πρέπει να φτάνει μέχρι του Κλιμακίου της
Ομάδος και αυτό θα αποτελέσει σίγουρα καθοριστικό παράγοντα της επιτυχίας.
 Η έλλειψη ορμητικότητας, πρωτοβουλίας και αποφασιστικότητας των Διοικήσεων των Μονά-
δων Πεζικού (πχ Διοίκηση VII Μεραρχίας Πεζικού στο Λαχανά) κοστίζει σε χρόνο και αίμα.
 Η Μάχη Κιλκίς – Λαχανά αποτελεί το μεγάλο παράδειγμα, ιστορικό και όχι μόνο, του λόγου για
τον οποίο οι Μονάδες Πεζικού και οι επιχειρήσεις αυτών καθώς και οι υπόλοιπες συγγενείς επιχειρή-
σεις (Αεροκίνητες – Αμφίβιες – Ειδικές – κλπ) καθόρισαν και θα καθορίζουν το τελικό αποτέλεσμα ε-
νός πολέμου.
 Οι Μονάδες Πεζικού ήταν και θα είναι ο κυρίαρχος στο πεδίο της μάχης όπως συμβαίνει από
παρουσιάσεως των ενόπλων συγκρούσεων στην ανθρωπότητα.