επαγγελματικη εξουθενωση

1. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ
«ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΜΟΝΑΔΑΣ ΚΑΙ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ»
Ειδίκευση:
«Διαχείριση και Ανάπτυξη Της Σχολικής Μονάδας: Παιδαγωγικές Και Διδακτικές
Πρακτικές»
ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ «ΟΡΓΑΝΩΣΙΑΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ»
από την ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ
margchatz@primedu.uoa.gr
Α.Μ. 7981180221055
ΘΕΜΑ: « Εργασιακό στρες και επαγγελματική εξουθένωση: η εκδήλωσή τους στους
εκπαιδευτικούς»

2. 1.1. Τι είναι το εργασιακό στρες;
• Το εργασιακό στρες ορίζεται ως η κατάσταση στην οποία ένα άτομο νιώθει ότι οι απαιτήσεις του
περιβάλλοντος υπερβαίνουν τις ικανότητές του και έτσι δεν μπορεί να ανταποκριθεί σε αυτές
(Κοΐνης & Σαρίδη, 2014).
• Γενικά, είναι δύσκολο να δοθεί ένας κοινά αποδεκτός ορισμός για το εργασιακό στρες, καθώς οι
περιβαλλοντικές συνθήκες που το προκαλούν διαφοροποιούνται στις εκάστοτε περιστάσεις και έτσι
αναλόγως διαφοροποιείται και ο ορισμός του (Allan et al., 2015).
• Συχνά το στρες λειτουργεί θετικά, παρωθώντας το άτομο να δραστηριοποιηθεί, όμως με την
προϋπόθεση ότι εμφανίζεται σε περιορισμένο βαθμό. Όταν γίνεται χρόνιο και παρατεταμένο, το
άτομο χάνει την αποδοτικότητά του στην εργασία του και έχει αρνητικές συνέπειες στην υγεία
του, καθώς και στην κοινωνική και προσωπική του ζωή (Κοΐνης & Σαρίδη, 2014).

3. • Τα επαγγέλματα που είναι πιο στρεσογόνα είναι όσα συνεπάγονται την επαφή με τους
ανθρώπους και τη λήψη σημαντικών αποφάσεων (Κοΐνης & Σαρίδη, 2014). Τέτοιο είναι και
το επάγγελμα του εκπαιδευτικού.
• Οι παράγοντες που επηρεάζουν την ψυχική κατάσταση των εργαζομένων και συντελούν στην
εμφάνιση του εργασιακού στρες είναι:
 η διάρκεια του σωματικού και πνευματικού μόχθου,
 η ψυχική και διανοητική κατάσταση του ατόμου,
 οι συνθήκες της εργασίας και η οργάνωσή της,
 τα περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά του εργασιακού χώρου, όπως ο φωτισμός, η θερμοκρασία, ο
θόρυβος,
 και τα σωματικά προβλήματα του ατόμου, όπως ασθένειες, πόνοι, έλλειψη ύπνου κ.ά.
(Τσαρουχάς, 2019).

4. 1.2. Τι είναι η επαγγελματική εξουθένωση;
• Η επαγγελματική εξουθένωση (burnout) χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στη διεθνή αρθρογραφία
από τον Bradley το 1969. Ο όρος αναφερόταν στην εξάντληση των επαγγελματιών που ασχολούνται
με την προσφορά βοήθειας σε ανθρώπους.
• Η επαγγελματική εξουθένωση έχει οριστεί ως το αποτέλεσμα χρόνιου στρες στον εργασιακό χώρο, του
οποίου η αντιμετώπιση δεν έχει επιτευχθεί.
• Παρατηρείται συχνότερα σε επαγγέλματα κοινωνικής προσφοράς, όπως οι εκπαιδευτικοί, οι
γιατροί, οι νοσηλευτές, οι κοινωνικοί λειτουργοί κ.ά.
• Εκδηλώνεται ως:
 εξάντληση,
 αδιαφορία,
 κυνισμό,
 αρνητική διάθεση
 και απουσία αισθήματος ολοκλήρωσης, κατά την εργασία (Maslach & Jackson, 1981).

5. • Ο Αμερικανός ψυχίατρος Freudenberger θεωρείται ως ο
θεμελιωτής του ορισμού του φαινομένου «burnout».
• Ο ορισμός που έδωσε για το burnout ήταν η εξάντληση και
το αίσθημα αποτυχίας που ένιωθαν οι εθελοντές στο
κέντρο απεξάρτησης, μετά από κάποιο χρονικό διάστημα
που εργάζονταν εκεί, ως συνέπεια της υπερβολικής
προσπάθειας που έπρεπε να καταβάλουν για να
ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις της δουλειάς
(Freudenberger, 1974).

6. 1.3. Συμπτώματα και στάδια της επαγγελματικής
εξουθένωσης
• Τα συμπτώματα που εμφανίζουν οι ασθενείς με επαγγελματική εξουθένωση είναι:
 διαρκής κόπωση,
 ψυχική δυσλειτουργία, που αναφέρεται σε δυσκολίες στη συγκέντρωση και στη μνήμη, γενική
αποδιοργάνωση και αλλαγές στην προσωπικότητα του ατόμου, το οποίο γίνεται κυνικό και επιθετικό
(Weber & Jaekel-Reinhard, 2000),
 έντονο άγχος,
 κατάθλιψη,
 αυτοκτονικές τάσεις
 ανάπτυξη εξαρτήσεων,
 πονοκέφαλοι,
 γαστρεντερικά προβλήματα,
 ταχυκαρδίες και καρδιακές αρρυθμίες (Weber & Jaekel-Reinhard, 2000).

7. Ιατρέλλη, 2016.

8. • Η επαγγελματική εξουθένωση, σύμφωνα με τη θεωρία των Edelwich και Brodsky (1980),
εκδηλώνεται σε τέσσερα διαδοχικά στάδια, ξεκινώντας ήδη από την αρχή της εργασιακής πορείας
του ατόμου:
1ο στάδιο
• Αρχικά, ο εργαζόμενος βρίσκεται στο στάδιο του «ενθουσιασμού».
• Έχει υψηλές προσδοκίες από την εργασία του και προσπαθεί να νιώσει ικανοποίηση από τις
επιδόσεις του.
2ο στάδιο
• Εμφανίζεται το αίσθημα «αμφιβολίας και αδράνειας», καθώς ο εργαζόμενος
συνειδητοποιεί ότι η εργασία του δεν έχει τα προσδοκώμενα αποτελέσματα και νιώθει
απογοήτευση.
• Έτσι, προσπαθεί ακόμα περισσότερο να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της δουλειάς του, αλλά
ταυτόχρονα νιώθει ότι τελικά η συγκεκριμένη εργασία δεν τον ολοκληρώνει.
3ο στάδιο
• Προοδευτικά, ο εργαζόμενος, μην έχοντας καταφέρει να αντιμετωπίσει την εξάντληση που
νιώθει, περνάει στο στάδιο «της απογοήτευσης και της ματαίωσης», κατά το οποίο νιώθει
ότι η εργασία του τού δημιουργεί πολύ άγχος και ότι οτιδήποτε κάνει δεν έχει αποτέλεσμα.
• Έτσι, διαρκώς απογοητεύεται και ματαιώνεται.
4ο στάδιο
• Στο τέταρτο στάδιο της «απάθειας» ο εργαζόμενος πλέον αποφεύγει να αναλαμβάνει ευθύνες
και αρμοδιότητες σε μία απέλπιδα προσπάθειά του να μειώσει το στρες που αντιμετωπίζει.
• Εργάζεται αναγκαστικά, για να εξασφαλίσει τα προς το ζην, και αντιμετωπίζει με απάθεια
και αποστασιοποίηση τους συναδέλφους και τους πελάτες του.

9. • Οι Maslach και Jackson (1986) δημιούργησαν μία
λίστα με κριτήρια, με στόχο τη διάκριση τριών
επιπέδων στο σύνδρομο επαγγελματικής
εξουθένωσης.
• Το ονόμασαν Maslach Burnout Inventory (MBI)
και με βάση αυτό, διέκριναν τις τρεις διαστάσεις του
burnout:
 η χαμηλή εξουθένωση,
 ο κίνδυνος εξουθένωσης
 και η πλήρης εξουθένωση.

10. • Α. Η χαμηλή εξουθένωση έχει ως χαρακτηριστικά τις χαμηλές τιμές στην κλίμακα για τη
συναισθηματική εξάντληση και την αποπροσωποποίηση, ενώ το άτομο σημειώνει υψηλές
τιμές στην κλίμακα των προσωπικών επιτευγμάτων.
• Β. Στο στάδιο του κινδύνου επαγγελματικής εξουθένωσης, σταδιακά το άτομο
παρουσιάζει συμπτώματα επαγγελματικής εξάντλησης, οι αντοχές του μειώνονται,
παρουσιάζει μειωμένη ψυχική ανθεκτικότητα και ταυτοχρόνως χάνει την αίσθηση της
αυταξίας και την αυτοεκτίμησή του.
• Γ. Στο τελικό στάδιο της πλήρους εξουθένωσης, επικρατούν υψηλές τιμές εξάντλησης και
αποπροσωποποίησης, ενώ τα προσωπικά επιτεύγματα είναι εξαιρετικά μειωμένα (Mota,
Lopes, & Oliveira, 2021).

11. 2.1. Αίτια εργασιακού στρες και επαγγελματικής
εξουθένωσης στους εκπαιδευτικούς
• Στη σύγχρονη εποχή η κοινωνική και οικονομική ανασφάλεια είναι έντονες και επηρεάζουν
τόσο την προσωπική ζωή των ανθρώπων, όσο και την επαγγελματική τους πορεία.
• Έχει παρατηρηθεί ότι οι εκπαιδευτικοί αποτελούν μία από τις επαγγελματικές ομάδες που βιώνουν
τη μεγαλύτερη κόπωση και αστάθεια στον εργασιακό τους χώρο, μιας και οι συνθήκες εργασίας
τους έχουν μεταβληθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια.
• Κάποιες αιτίες αυτού του φαινομένου είναι
 η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας,
 οι κοινωνικές μεταβολές,
 οι αλλαγές των σχολικών προγραμμάτων
 και τα υψηλά επίπεδα στρες που βιώνουν οι εκπαιδευτικοί.
• Το στρες αυτό οφείλεται:
 στο πολύωρο και εξαντλητικό ωράριό τους,
 στην πίεση του χρόνου που αντιμετωπίζουν,
 στις απαιτητικές γραφειοκρατικές διαδικασίες,
 στον αυξημένο αριθμό μαθητών ανά τάξη
 και στην εναντιωματική συμπεριφορά των μη συνεργάσιμων μαθητών, οι οποίοι διαρκώς και
αυξάνονται (Mota et al., 2021).

12. • Γνωρίζουμε πως η έντονη κούραση εμφανίζεται στο άτομο όταν νιώθει στρες και ο παράγοντας που το
προκαλεί δεν αντιμετωπίζεται, παρά τις αμυντικές ενέργειες που πραγματοποιεί το σώμα και ο
εγκέφαλος. Έτσι, η εξάντληση εμφανίζεται ως αντίδραση του σώματος, κατά την απελευθέρωση
αδρεναλίνης και κορτιζόλης, όταν προσπαθεί να βγει από τη στρεσογόνο κατάσταση. Στο τέλος το άτομο
χάνει όλη του την ενέργεια, νιώθει κόπωση, ανίκανο πλέον να αντιδράσει και κατακλύζεται από
άγχος (Roloff & Brown, 2011).
• Σύμφωνα με τη Θεωρία Διατήρησης Πόρων, μπορεί να εξηγηθεί γιατί οι εκπαιδευτικοί βιώνουν
έντονο, χρόνιο άγχος. Οι πιο ουσιώδεις πόροι για το ανθρώπινο σώμα είναι ο ποιοτικός ύπνος, η υγιεινή
διατροφή, η άσκηση και η κοινωνικοποίηση.
• Εκ πρώτης όψεως, το ωράριο των εκπαιδευτικών είναι αρκετά βολικό, ώστε να τους επιτρέπει να έχουν
αρκετό ελεύθερο χρόνο για να καλύψουν τις ανάγκες τους σε ύπνο, ποιοτικό φαγητό, επαφή με φίλους
και οικογένεια και σωματική άσκηση. Όμως, στην πραγματικότητα οι εκπαιδευτικοί εργάζονται πολύ
περισσότερες ώρες και έτσι αυτή η σύγκρουση ανάμεσα στην προσδοκία για εργασία λίγων ωρών και
στην απαιτητική πραγματικότητα, προκαλεί σύγχυση στον εγκέφαλο, ο οποίος αντιδράει και βρίσκεται σε
κατάσταση επαγρύπνησης, συντηρώντας ενέργεια (Roloff & Brown, 2011).

13. • Η πολύωρη εργασία στο σπίτι εκτός από την εργασία στο
σχολείο, αυξάνει σημαντικά τα επίπεδα άγχους των εκπαιδευτικών.
Είναι γεγονός ότι οι δάσκαλοι πρέπει να διαθέτουν πολύ χρόνο για
να προετοιμάζουν τη διδασκαλία τους, να παρέχουν συμβουλές και
να επικοινωνούν και να βοηθούν τους μαθητές τους μετά το πέρας
του διδακτικού ωραρίου τους, τα οποία επιτείνουν το εργασιακό
στρες (Roloff & Brown, 2011).
• Επιπλέον, υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν
αρνητικά την ψυχική κατάσταση των εκπαιδευτικών, καθώς
προσπαθούν να κάνουν τη δουλειά τους με τον καλύτερο τρόπο και
να επιτύχουν τα βέλτιστα αποτελέσματα στην επίδοση των
μαθητών τους. Συχνά οι κτηριακές υποδομές δεν είναι οι
κατάλληλες, οι απαραίτητοι υλικοί πόροι δεν υπάρχουν και οι
δάσκαλοι χρειάζεται να διαθέσουν δικά τους χρήματα για να τους
εξασφαλίσουν. Έτσι, υπάρχουν αντικειμενικές δυσκολίες που τους
φθείρουν (Roloff & Brown, 2011).

14. • Επίσης, στη σύγχρονη εποχή που οι γονείς των παιδιών έχουν ολοένα λιγότερο χρόνο στη διάθεσή τους για να
ασχοληθούν με την ανατροφή τους, οι δάσκαλοι καλούνται να αναπληρώσουν αυτό το κενό της οικογένειας που
δημιουργείται. Οι μαθητές συχνά χρειάζονται ψυχολογική υποστήριξη, παρότρυνση για κοινωνικοποίηση και
παροχή συμβουλευτικής υποστήριξης. Αυτό τον ρόλο τον έχει αναλάβει ο δάσκαλος, εκτός από το έργο της
εκπαίδευσης και διαπαιδαγώγησής τους. Οι εκπαιδευτικοί μεριμνούν για την ασφάλεια των παιδιών, για τη
διαμόρφωση του χαρακτήρα τους, για την παροχή ίσων ευκαιριών σε αυτά (Roloff & Brown, 2011).
• Παράλληλα, ενώ οι ευθύνες των εκπαιδευτικών αυξάνονται
λόγω των κοινωνικών συνθηκών, η πολιτεία και οι τοπικοί
φορείς τους επιφορτώνουν ακόμα περισσότερο με
αρμοδιότητες. Ταυτόχρονα, οι χρηματικές απολαβές τους
είναι εξαιρετικά χαμηλές. Έτσι, αυτή η αυξημένη ευθύνη που
πρέπει να διαχειριστούν τούς προκαλεί επιπλέον άγχος και
το αίσθημα ότι δεν αμείβονται επαρκώς οδηγεί στην
εξουθένωσή τους (Roloff & Brown, 2011).

15. 2.2. Συνέπειες επαγγελματικής εξουθένωσης στους
εκπαιδευτικούς
• Οι συνέπειες της επαγγελματικής εξουθένωσης στους εκπαιδευτικούς είναι εξαιρετικά σημαντικές.
 Οι εκπαιδευτικοί που αντιμετωπίζουν χρόνιο εργασιακό στρες δεν αποδίδουν όσο οι
υπόλοιποι και συμπεριφέρονται απρεπώς μέσα στην τάξη, φωνάζοντας στους μαθητές,
παραβλέποντας λάθη κατά τη διόρθωση γραπτών κ.ά.
 Παρουσιάζουν ψυχολογικές μεταπτώσεις, έλλειψη ικανοποίησης, κατάθλιψη και
απουσία κινήτρων.
 Δεν εκφράζουν συναισθήματα και εφόσον παρουσιάζουν συμπτώματα
αποπροσωποποίησης, γίνονται κυνικοί και επιθετικοί. Έτσι, επηρεάζεται αρνητικά η
ικανότητά τους να μεταδώσουν τη γνώση στους μαθητές και να τους παρωθήσουν να
πειθαρχήσουν και να εμπλακούν στη μαθησιακή διαδικασία (Vandenberghe & Huberman,
1999).

16. • Σύμφωνα με έρευνες, έχει διαπιστωθεί ότι οι εκπαιδευτικοί που έχουν συμπτώματα επαγγελματικής
εξουθένωσης, δυσκολεύονται να ανεχθούν ανεπιθύμητες συμπεριφορές στην τάξη τους και
ενοχλούνται πολύ ευκολότερα από αυτές (Kokkinos, 2005; Prawat, 1992).
• Επιπλέον, άλλες έρευνες επιβεβαιώνουν ότι οι εκπαιδευτικοί με σύνδρομο burnout αδυνατούν να
δημιουργήσουν στενές σχέσεις με τους μαθητές τους, να συναισθανθούν και να κατανοήσουν τις
ανάγκες τους. Έτσι, η διδασκαλία τους δεν έχει τα αναμενόμενα παιδαγωγικά αποτελέσματα (Shen et al.,
2015).
• Άλλη έρευνα έδειξε ότι οι εκπαιδευτικοί με υψηλής έντασης σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης,
υπέφεραν από πόνους στην πλάτη, πονοκεφάλους, αλλά και εξαιρετικά χαμηλή αυτοεκτίμηση και
μειωμένες κοινωνικές δεξιότητες. Χαρακτηριστική ήταν και η απουσία ουσιαστικού
προσανατολισμού και στοχοθεσίας στη ζωή αυτών των εκπαιδευτικών, καθώς και οι συγκρούσεις που
βίωναν στις διαπροσωπικές τους σχέσεις με άλλα άτομα (Kidger et al., 2016).
• Έχει παρατηρηθεί συχνά ότι το σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης προκαλεί κατάθλιψη και
οδηγεί τους εκπαιδευτικούς σε πρόωρη συνταξιοδότηση και εγκατάλειψη του εργασιακού χώρου
(Smetackova, 2019).

17. 2.3. Αντιμετώπιση εργασιακού στρες και
επαγγελματικής εξουθένωσης
• Ένας από τους πιο αποτελεσματικούς τρόπους μείωσης του
στρες στην εργασία είναι η ανάπτυξη της ικανότητας του
ατόμου να λέει «όχι» στην ανάληψη μεγάλου όγκου
αρμοδιοτήτων. Με αυτόν τον τρόπο θα μπορεί να βάζει
όρια, να αποφεύγει συγκρούσεις και υπερβολικές πιέσεις,
που μπορεί να οδηγήσουν σε μη διαχειρίσιμο στρες (Βακόλα
& Νικολάου, 2019).
• Σύμφωνα με το μοντέλο αντιμετώπισης του στρες και
της εξουθένωσης του Murphy (2003), υπάρχουν τρεις
μέθοδοι αντιμετώπισής τους:

18. • Η πρώτη μέθοδος αφορά την πρόληψη της εμφάνισης εργασιακού
στρες και αφορά την οικοδόμηση μιας υγιούς και αποδοτικής σχέσης
ανάμεσα στον εργαζόμενο και στον οργανισμό στον οποίο
απασχολείται. Έτσι, με τη συμμετοχή των εργαζομένων στη διοίκηση, με
τον καθορισμό των επιμέρους στόχων κλπ. στοχεύεται η αντιμετώπιση των
αιτιών του άγχους, πριν παγιωθεί στην καθημερινότητα των εργαζομένων.
• Στο δεύτερο στάδιο αντιμετώπισης του εργασιακού στρες και της
εξουθένωσης προτείνεται η υιοθέτηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής και η
πραγματοποίηση δραστηριοτήτων που θα περιορίσουν το άγχος του
εργαζομένου.
• Στο τρίτο στάδιο που ο εργαζόμενος πια υποφέρει φανερά από την
επαγγελματική εξουθένωση, προτείνονται τρόποι για τη βελτίωση και την
τόνωση της ψυχικής του κατάστασης, ώστε να ξεπεράσει τα προβλήματα
που αντιμετωπίζει και να επανέλθει πιο αποδοτικός στην εργασία του.

19. • Για την αντιμετώπιση του στρες και της επαγγελματικής
εξουθένωσης, ο εκπαιδευτικός πρέπει να προσαρμόσει τις
συνήθειες και τον τρόπο ζωής τους, ώστε να
προφυλάσσει τη σωματική και ψυχική υγεία του
και να ανακτά τις δυνάμεις του.
• Ο εκπαιδευτικός, όπως και κάθε εργαζόμενος, πρέπει να
φροντίζει
 να ακολουθεί υγιεινή διατροφή,
 να αθλείται,
 να έχει επαρκή και ποιοτικό ύπνο
 και να κάνει σωστό προγραμματισμό των υποχρεώσεών
του, ώστε να διαθέτει ελεύθερο χρόνο σε ό,τι τον
ευχαριστεί (Maslach & Goldberg, 1998).

20. • Επίσης, έχει διαπιστωθεί ερευνητικά ότι η λογική αντιμετώπιση των προβλημάτων συμβάλλει
θετικά στην πρόληψη εμφάνισης εργασιακού στρες.
• Η χρήση στρατηγικών αντιμετώπισης προβλημάτων που ανακύπτουν στον εργασιακό χώρο,
όπως
 η θετική προσέγγιση ενός ζητήματος,
 οι στρατηγικές εργασιών και αρμοδιοτήτων
 και η επίλυση προβλημάτων, χωρίς την αποφυγή της αντιμετώπισής τους,
οδηγούν σε υψηλά επίπεδα επαγγελματικής επιτυχίας και μειωμένες πιθανότητες εργασιακής
εξάντλησης (Antoniou et al., 2013).

21. 3. Το σύνδρομο εργασιακού στρες και επαγγελματικής
εξουθένωσης στους Ευρωπαίους και στους Έλληνες
εκπαιδευτικούς
• Σύμφωνα με έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί σε Έλληνες και σε Ευρωπαίους
εκπαιδευτικούς πρωτοβάθμιας, εξήχθη το αξιοσημείωτο συμπέρασμα ότι οι
Ευρωπαίοι αντιμετωπίζουν σε μεγαλύτερο βαθμό επαγγελματική
εξουθένωση, σε σχέση με τους Έλληνες εκπαιδευτικούς (Pomaki &
Anagnostopoulou, 2003).
• Αυτό ίσως να μπορεί εν μέρει να αποδοθεί στο μικρότερο εργασιακό ωράριο
των Ελλήνων εκπαιδευτικών και στις πολυήμερες διακοπές που έχουν μέσα
στο σχολικό έτος (Kantas & Vassilaki, 1997).

22. • Παρ’ όλα αυτά, σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο επιστημονικής επετηρίδας
του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, υπήρξαν ευρήματα ότι οι Έλληνες εκπαιδευτικοί βιώνουν σε
μεγάλο βαθμό εργασιακό στρες και εξουθένωση.
• Αυτό ενδεχομένως να οφείλεται στις συνθήκες κάτω από τις οποίες εργάζονται οι Έλληνες
εκπαιδευτικοί τα τελευταία χρόνια, με τους χαμηλούς μισθούς, τη θέσπιση της αξιολόγησής
τους και τις ολοένα αυξανόμενες απαιτήσεις.
• Επιπλέον, οι εκπαιδευτικοί καλούνται να προσαρμόζονται διαρκώς σε μία αδιάκοπα
εξελισσόμενη και μεταβαλλόμενη κοινωνία και πρέπει να επιδεικνύουν συνεχή ετοιμότητα.
• Η ανασφάλεια που βιώνουν εν γένει οι εργαζόμενοι, αποτελεί μία ακόμα δυσκολία που έχουν να
αντιμετωπίσουν και οι Έλληνες εκπαιδευτικοί, καθώς πλέον η εργασιακή σταθερότητα δεν αποτελεί
χαρακτηριστικό στοιχείο του επαγγέλματός τους (Κάμτσιος & Λώλης, 2016).

23. 4. Συζήτηση - Συμπεράσματα
• Το εργασιακό στρες και το σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης είναι δύο φαινόμενα
αλληλένδετα που μαστίζουν τους σύγχρονους επαγγελματίες.
• Ο σύγχρονος τρόπος ζωής με τους γρήγορους ρυθμούς, την οικονομική και εργασιακή
ανασφάλεια και τις αυξανόμενες απαιτήσεις στον εργασιακό στίβο προκαλούν αδιαμφισβήτητα
έντονο άγχος.
• Ταυτοχρόνως, οι μειωμένες οικονομικές απολαβές και το πολύ απαιτητικό εργασιακό
ωράριο εξουθενώνουν τους εργαζόμενους και τους στερούν από το αίσθημα ικανοποίησης που θα
έπρεπε να νιώθουν μέσα από την εργασία τους.

24. • Οι εκπαιδευτικοί είναι λογικό να βιώνουν στρες και εξουθένωση, μιας και το επάγγελμά τους είναι
έντονα απαιτητικό και στρεσογόνο.
• Η ευθύνη που έχουν να εκπαιδεύουν, να καθοδηγούν και να φροντίζουν για την ασφάλεια των
μαθητών τους, επιφορτώνεται και με την υποχρέωση για τακτική επικοινωνία με γονείς,
καθώς και με την ανάληψη γραφειοκρατικής δουλειάς, τις ώρες που δεν διδάσκουν στην τάξη.
Οι αρμοδιότητές τους μέσα και έξω από το σχολείο είναι πολλαπλές και ο ελεύθερος χρόνος τους
ολοένα μειώνεται.
• Το σύνδρομο του burnout έχει το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό ότι εμφανίζεται σε επαγγέλματα
κοινωνικής προσφοράς που σχετίζονται με την ανθρώπινη επαφή και γι’ αυτό οι επαγγελματίες
είναι σημαντικό να το αντιμετωπίζουν εγκαίρως, ώστε να περιορίζουν τις συνέπειές του στην
εργασία τους.

25. • Ένας εξουθενωμένος εκπαιδευτικός που δεν μπορεί να επικοινωνήσει με τα παιδιά, να
συνδεθεί μαζί τους, να κατανοήσει τις ανάγκες τους και να τα αφουγκραστεί, σίγουρα
δεν μπορεί να επιτελέσει το έργο που οφείλει να κάνει. Έτσι, οι μαθητές νιώθουν
αποξενωμένοι και ενδεχομένως να αποκτούν αρνητική εικόνα για το σχολείο εν γένει.
• Επομένως, είναι σημαντικό οι εκπαιδευτικοί να αναγνωρίζουν εγκαίρως τις πρώτες
ενδείξεις της επαγγελματικής εξουθένωσης και να προσπαθούν να την
αντιμετωπίζουν, φροντίζοντας για τη σωματική και ψυχική τους υγεία, ώστε να έχουν και
μία ομαλή εργασιακή πορεία.

26. 5. Βιβλιογραφικές αναφορές
• Antoniou, A.-S., A. Ploumpi, and M. Ntalla. 2013. Occupational Stress and Professional Burnout in Teachers of Primary and
Secondary Education: The Role of Coping Strategies. Psychology 4 (3A): 349–355. doi:10.4236/psych.2013.43A051.
• Allan, B. A., Douglass, R. P., Duffy, R. D., & McCarty, R. J. (2015). Meaningful Work as a Moderator of the Relation
Between Work Stress and Meaning in Life. Journal of Career Assessment, 24(3), 429 – 440.
https://doi.org/10.1177/1069072715599357
• Bradley, H.B. (1969). Community-based treatment for young adult offenders. Crime and Delinquency, 15, 359-370.
https://doi.org/10.1177/001112876901500307
• Edelwich, J. & Brodsky, A. (1980). Burn-out: Stages of disillusionment in the helping professions. Human Services
Press.
• Freudenberger, H. J. (1974). Staff burnout. Journal of Social Issues, 30, 159-165.
https://doi.org/10.1111/j.1540-4560.1974.tb00706.x
• Kantas, A. & Vassilaki, E. (1997). Burnout in Greek teachers: Main findings and validity of the Maslach burnout inventory.
Work and Stress, 11, 94-100. https://psycnet.apa.org/doi/10.1080/02678379708256826

27. • Kidger, J., Brockman, R., Tilling, K., Campbell, R., Ford, T., Araya, R., King, M., & Gunnell, D. (2016). Teachers’
wellbeing and depressive symptoms, and associated risk factors: A large cross sectional study in English
secondary schools. Journal of affective disorders, 192, 76-82. https://doi.org/10.1016/j.jad.2015.11.054
• Kokkinos, C.M., Panayiotou, G., & Davazoglou, A.M., (2005). Correlates of teacher appraisals of student behaviors.
Psychology in the Schools, 42, 79-89. https://psycnet.apa.org/doi/10.1002/pits.20031
• Maslach, C., & Goldberg, J. (1998). Prevention of burnout: New perspectives. Applied and preventive psychology, 7(1),
63-74. https://psycnet.apa.org/doi/10.1016/S0962-1849(98)80022-X
• Maslach, C., & Jackson, S. (1981). The measurement of experienced burnout. Journal of Occupational Behaviour,2, 99-
113. https://doi.org/10.1002/job.4030020205
• Mota, A. I., Lopes, J. A. L., & Oliveira, C. R. G. (2021). Burnout in Portuguese teachers: A systematic review. European
Journal of Educational Research, 10(2), 693-703. https://doi.org/10.12973/eu-jer.10.2.693
• Murphy, L. R. (2003). Stress Management at Work: Secondary Prevention of Stress, Στο M. J. Schabracq, J. A. M
Winnubst, & C. L. Cooper (Eds.), Handbook of Work and Health Psychology (2nd ed.). JohnWiley&SonsLtd.
• Pomaki, G. & Anagnostopoulou, T. (2003). A test and extension of the demand/control/social support model:
Prediction of wellness/health outcomes in Greek teachers. Psychology and Health, 18, 537-550.
https://psycnet.apa.org/doi/10.1080/0887044031000147256

28. • Prawat, R. (1992). Teachers beliefs about teaching and learning: A constructivist perspective. American Journal of Education,
100, 354-395. https://doi.org/10.1086/444021
• Roloff, M.E., & Brown, L.A. (2011). Extra-Role Time, Εξουθένωση and Commitment: The Power of Promises Kept. Business
Communication Quarterly, 74(4). https://doi.org/10.1177/1080569911424202
• Shen, B., McCaughtry, N., Martin, J., Garn, A., Kulik, N., and Fahlman, M. (2015). The relationship between teacher burnout and
student motivation. Br. J. Educ. Psychol. 85, 519–532. https://psycnet.apa.org/doi/10.1111/bjep.12089
• Smetackova, I., Viktorova, I., Martanova, V. P., Pachova, A., Francova, V., & Stech, S. (2019). Teachers between job satisfaction
and burnout syndrome: What makes difference in Czech elementary schools. Frontiers in Psychology, 10.
https://doi.org/10.3389/fpsyg.2019.02287
• Vandenberghe, R. & Huberman, A. M. (1999). Understanding and preventing teacher burnout: A sourcebook of international
research and practice. Cambridge University Press. https://psycnet.apa.org/doi/10.1017/CBO9780511527784
• Weber, A., & Jaekel-Reinhard, A. (2000). Burnout syndrome: a disease of modern societies?. Occupational medicine, 50(7).
https://doi.org/10.1093/occmed/50.7.512
• Βακόλα, Μ., & Νικολάου, Ι. (2019). Οργανωσιακή ψυχολογία & συμπεριφορά. Εκδόσεις Rosili.
• Ιατρέλλη, Ι. (2016). Σύνδομο επαγγελματικής εξουθένωσης, Ομιλία από τη Διευθύντρια Αναισθησιολογικού Τμήματος του
Τζανείου ΓΝ Πειραιά.

29. • Κάμτσιος, Σ., & Λώλης, Θ. (2016). Βιώνουν οι Έλληνες εκπαιδευτικοί την επαγγελματική εξουθένωση; ο ρόλος
των δημογραφικών χαρακτηριστικών και των καθημερινών στρεσογόνων ερεθισμάτων. Επιστημονική Επετηρίδα,
Παιδαγωγικού Τμήματος Νηπιαγωγών Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, 9, 40-77.
https://doi.org/10.12681/jret.10277
• Κοΐνης, Α., & Σαρίδη, Μ. (2014). Εργασιακό στρες και η επίδρασή του στην επαγγελματική και προσωπική ζωή
των Επαγγελματιών Υγείας. Rostrum of Asclepius/Vima tou Asklipiou, 13(4).
• Τσαρουχάς, Ν. Θ. (2019). Το εργασιακό στρες και η επαγγελματική ικανοποίηση των εκπαιδευτικών ειδικής
αγωγής - Τεχνικές διαχείρισης του στρες σε εκπαιδευτικούς. Πανελλήνιο Συνέδριο Επιστημών
Εκπαίδευσης, 9, 826-836. https://doi.org/10.12681/edusc.3175