1. Η σχέση της Συναισθηματικής Eργασίας με την Επαγγελματική
Eξουθένωση εκπαιδευτικών
Ελένη Κοζιάκη ΜΑ, Δρ. Αναστάσιος Ασβεστάς & Δρ. Νικόλαος Δρόσος
Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου
Contact details:
elenkoziake@gmail.com,anastasios.asvestas@gmail.com,
n.drosos@euc.ac.cy
Είναι γεγονός ότι το επάγγελμα των εκπαιδευτικών θεωρείται πολύπλευρο και
αποτελείται από γνωστικά και συναισθηματικά στοιχεία. Οι εκπαιδευτικοί
καταφεύγουν αναπόφευκτα στη συναισθηματική εργασία, οδηγούμενοι/ες πολλές
φορές στην επαγγελματική εξουθένωση. Σκοπός της παρούσας έρευνας είναι να
εξεταστεί η σχέση μεταξύ της Συναισθηματικής εργασίας και της Επαγγελματικής
Εξουθένωσης σε εκπαιδευτικούς στην Ελλάδα.
«Συναισθηματική εργασία» ορίζεται ως η πνευματική αλλά και η σωματική
προσπάθεια ορισμένων εργαζομένων να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους,
ώστε να παρουσιάζουν μία συγκεκριμένη επιθυμητή εικόνα στον χώρο εργασίας
τους. Οι στρατηγικές αντιμετώπισης της συναισθηματικής εργασίας είναι: η
επιφανειακή δράση & η βαθιά δράση.
«Επαγγελματική εξουθένωση» ορίζεται ως ένα ψυχολογικό σύνδρομο, το οποίο
προκύπτει από μία παρατεταμένη και συνεχή έκθεση σε αγχωτικές καταστάσεις
στον χώρο εργασίας. Γενικότερα έχει χαρακτηριστεί ως μία διαδικασία φθοράς,
αποτυχίας και εξάντλησης και σύμφωνα με τις Maslach και Jackson (1986)
αποτελείται από τρία στοιχεία: Την εξάντληση, την αποπροσωποίηση και την αίσθηση
μειωμένης προσωπικής επίτευξης.
Μεθοδολογία
Δείγμα:
110 Εκπαιδευτικοί (45,5% εργάζονται στην Πρωτοβάθμια εκπαίδευση, το
41,8% στη Δευτεροβάθμια, το 3,6% στην Τριτοβάθμια, το 4,5% στον ιδιωτικό
τομέα, το 3,6% σε ΚΕ.Δ.Α.Σ.Υ. και το 0,9% εργάζεται ως
αυτοαπασχολούμενος/η).
Εργαλεία συλλογής δεδομένων:
Εmotional Labor Scale (Brotheridge & Lee, (2003): Για να εξεταστούν τα επίπεδα
της συναισθηματικής εργασίας χρησιμοποιήθηκε το Emotional Labor Scale
(ELS). Χρησιμοποιεί την 5-βάθμια κλίμακα Likert, 1 = ποτέ, 5 = πάντα. Το ELS
αποτελείται από 9 προτάσεις οι οποίες χωρίζονται σε 3 υποκλίμακες:
«Επιφανειακή Δράση/Surface Acting», η οποία ορίζεται ως η στρατηγική
αντιμετώπισης της συναισθηματικής εργασίας, σύμφωνα με την οποία οι
εργαζόμενοι/ες προσποιούνται ή αποκρύπτουν τα πραγματικά τους
συναισθήματα, εκδηλώνοντας εντέλει στον εργασιακό τους χώρο
διαφορετικά από αυτά που αισθάνονται στην πραγματικότητα.
«Βαθιά Δράση/Deep acting», η οποία ορίζεται ως η στρατηγική σύμφωνα
με την οποία οι εργαζόμενες/ες προσπαθούν συνειδητά να αισθανθούν τα
συναισθήματα που απαιτούνται στον εργασιακό τους χώρο.
«Φυσικό Συναίσθημα», σύμφωνα με το οποίο οι εργαζόμενοι/ες
εκδηλώνουν τα πραγματικά τους συναισθήματα στον εργασιακό χώρο,
χωρίς να χρειαστεί να προσποιηθούν.
Στην παρούσα έρευνα εστιάσαμε στην επιφανειακή και βαθιά δράση
χρησιμοποιώντας 3 υποκλίμακες της επιφανειακής δράσης.
Oldenburg Burnout Inventory (Demerouti & Nachreiner, (1998): To Oldenburg
Burnout Inventory (OLBI)χρησιμοποιείται για τη μέτρηση της επαγγελματικής
εξουθένωσης. Αποτελείται από 16 ερωτήματα στο σύνολο. Η κάθε διάσταση
έχει οχτώ ερωτήσεις. 4 ερωτήσεις είναι θετικά διατυπωμένες και 4 αρνητικά.
Χρησιμοποιείται μία 4-βάθμια κλίμακα Likert (1=Συμφωνώ απόλυτα, 4 =
Διαφωνώ απόλυτα). Το OLBI λοιπόν, παρουσιάζει 2 διαστάσεις της
επαγγελματικής εξουθένωσης:
Την Εξάντληση (exhaustion), (πνευματική συναισθηματική, φυσική), η
οποία προκύπτει από παρατεταμένα διαστήματα όπου ο/η εργαζόμενος/η
έρχεται αντιμέτωπος/η με υπερβολικές και επίμονες εργασιακές απαιτήσεις.
Την Απεμπλοκή/Αποδέσμευση από την εργασία (disengagement),
σύμφωνα με την οποία ο/η εργαζόμενος/η χάνει το ενδιαφέρον του/της
για τα εργασιακά καθήκοντα, διατηρεί μία αρνητική άποψη και εικόνα για
την εργασία του/της και καταλήγει να διεκπεραιώνει τα καθήκοντα
μηχανικά, χωρίς κίνητρο και διάθεση.
Αποτελέσματα
Χρησιμοποιήθηκαν ανάλυση διακύμανσης (ANOVA) και ανάλυση συσχέτισης
(Bivariate correlation).
Εmotional Labor scale (ΕLS)
«Eπιφανειακή Δράση/Βαθιά δράση & Φύλο»: Σημαντική σχέση της Eπιφανειακής
Δράσης με το φύλο (F=4.208, p=0.043). Οι γυναίκες εκπαιδευτικοί χρησιμοποιούν
συχνότερα τη στρατηγική της Επιφανειακής Δράσης. Δεν εντοπίσαμε σημαντικές
διαφοροποιήσεις όσον αφορά τη Βαθιά Δράση.
«Επιφανειακή Δράση/Βαθιά Δράση & Ηλικία»: Δεν εντοπίστηκε σημαντική σχέση
της Επιφανειακής Δράσης με την ηλικία. Στη Βαθιά Δράση εντοπίστηκε οριακά
σημαντική σχέση (F=2.559, p=0.059). Οι ηλικίες 34–44 χρησιμοποιούν σε μεγαλύτερο
βαθμό τη στρατηγική της Βαθιάς Δράσης.
«Επιφανειακή Δράση/Βαθιά Δράση & Είδος Απασχόλησης & Εκπαίδευση»: Δεν
υπάρχει στατιστικά σημαντική συσχέτιση με την Επιφανειακή ή Βαθιά Δράση.
«Επιφανειακή Δράση/Βαθιά Δράση & Έτη εργασιακής εμπειρίας»: Δεν
παρατηρείται σημαντική σχέση των χρόνων εργασιακής εμπειρίας με την
Επιφανειακή Δράση, ενώ βρέθηκε σημαντική σχέση με τη Βαθιά Δράση. (F = 2.593, p
= 0.041).
Oldenburg Burnout Inventory (OLBI)
«Eξάντληση–Αποδέσμευση & Φύλο»: Σημαντική σχέση ανάμεσα στο φύλο και στην
Εξάντληση (F=10.166, p=0.002), εν αντιθέσει με το φύλο και τη Βαθιά Δράση. Οι
γυναίκες παρουσιάζουν υψηλότερα επίπεδα Εξάντλησης εν αντιθέσει με τους άντρες.
«Eξάντληση–Αποδέσμευση & Ηλικία & Εκπαίδευση». Απουσία σημαντικής σχέσης.
«Eξάντληση-Αποδέσμευση & Είδος Απασχόλησης»: Παρατηρήθηκε σημαντική
σχέση. Σχετικά με την Εξάντληση έχουμε F = 3.193, p=0.010 και στην Αποδέσμευση
F=2.408, p = 0.041. Οι εκπαιδευτικοί της Πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης παρουσιάζουν
υψηλότερα επίπεδα Εξάντλησης.
«Eξάντληση–Αποδέσμευση & Έτη εργασιακής εμπειρίας»: Σημαντική σχέση
ανάμεσα στην Εξάντληση και στα χρόνια απασχόλησης με F=2.954, p=0.023. Οι
εκπαιδευτικοί με 16–20 χρόνια εργασιακής εμπειρίας παρουσίασαν τα υψηλότερα
επίπεδα Εξάντλησης. Δεν εντοπίσαμε σημαντική σχέση Αποδέσμευσης και ετών
απασχόλησης.
ΕLS & OLBI:
• Εντοπίστηκε στατιστικά σημαντική σχέση της Επιφανειακής Δράσης και της Βαθιάς
Δράσης με τη Εξάντληση, (ρ = 0.447, p < 0.001) και (ρ=0.508, p < 0.001). Μικρότερη
συσχέτιση προέκυψε μεταξύ Επιφανειακής Δράσης και Εργασιακής Αποδέσμευσης
(ρ=0.280, p=0.003).
Οι συνεχείς αλλαγές στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα καθιστούν απαραίτητες τις
ενέργειες για την πρόληψη ή την αντιμετώπισή των φαινομένων της συναισθηματικής
εργασίας και της επαγγελματικής εξουθένωσης. Για την αποφυγή χρήσης της
Επιφανειακής ή Βαθιάς Δράσης, θα μπορούσαν να διενεργηθούν ενέργειες όπως η
μείωση των μαθητών/ριών στις τάξεις, δημιουργία καλύτερων υποδομών, υποστήριξη
των εκπαιδευτικών.
Κρίνεται απαραίτητη η περαιτέρω μελέτη των αιτιών της επαγγελματικής
εξουθένωσης με κύριο στόχο τη δημιουργία μελλοντικών προγραμμάτων για την
πρόληψη ή την αντιμετώπιση του φαινομένου.
Τέλος, ενδιαφέρον θα παρουσίαζε και το να μελετηθεί η συμβολή ορισμένων
ατομικών χαρακτηριστικών, όπως η ψυχική ανθεκτικότητα ή τα επίπεδα
αυτοαποτελεσματικότητας στην εμφάνιση συναισθηματικής εργασίας και
επαγγελματικής εξουθένωσης.
Εισαγωγή
Γράφημα 1,2: Ανάλυση Διακύμανσης δημογραφικών χαρακτηριστικών με ELS &ΟLBI
ΚυπροΕλλαδικό Συνέδριο Συμβουλευτικής και
Επαγγελματικής Αγωγής, 10/3/2023
Citations
• Brotheridge, C. M., & Lee, R. T. (2003). Development and validation of the Emotional Labour Scale.
Journal of Occupational and Organizational Psychology, 76(3), 365–379.
• Demerouti E, & Bakker AB, & Nachreiner F, & Schaufeli WB. (2001). The job demands-resources model of
burnout. J Appl Psychol, 86(3), 499-512.
Συζήτηση/Προτάσεις
Correlations
Surface
Acting
Exhaustion Dis-engagement
Surface Acting Correlation Coefficient 1.000 .447** .280**
Sig. (2-tailed) . <.001 3
N 110 110 110
Deep Acting Exhaustion Dis-engagement
Deep Acting Correlation Coefficient 1.000 .508** .288**
Sig. (2-tailed) . <.001 2
N 110 110 110
**. Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed).
Γράφημα 3: Συσχέτιση (δείκτης
Spearman) των επιμέρους
κλιμάκων του Ερωτηματολογίου
OLBI με την Eπιφανειακή και
Βαθιά Δράση
