W wolnym tlumaczeniu - droga wojownika. To japonski kodeks postepowania i sposób zycia samuraja. Jako czesc filozofii samuraja, Bushido podkresla, lojalnosc, skromnosc, opanowanie sztuki walki, i "honor az do smierci". Bushio narodzilo sie z filozofii i fechtunku. Wedlug japonskiego slownika Shogakukan Kokugo Daijiten "Bushido jest okreslone jako unikatowa filozofia (ronri) rozpowszechnionila sie w klasie wojownikow w okresie Muromachi (chusei)"

1. Bushido – Droga Wojownika B U S H Samuraj I D O Prezentacja Marcina Pieprzowskiego

3. Czym jest Bushido? W wolnym tlumaczeniu - droga wojownika. To japonski kodeks postepowania i sposób zycia samuraja. Jako czesc filozofii samuraja, Bushido podkresla, lojalnosc, skromnosc, opanowanie sztuki walki, i "honor az do smierci". Bushio narodzilo sie z filozofii i fechtunku. Wedlug japonskiego slownika Shogakukan Kokugo Daijiten "Bushido jest okreslone jako unikatowa filozofia (ronri) rozpowszechnionila sie w klasie wojownikow w okresie Muromachi (chusei)" Poprzedni Spis tresci Nastepny

4. W ksiazce Bushido: Dusza Japonii autor Inazo Nitobe napisał: „ ...Bushido wtedy byl kodeksem zasad moralnych do ktorych samurajowie byli zobowiazani przestrzegac... Powszechnie uwazany jako niewyrazalny i niepisany... Byl to organiczny byt tworzony przez dziesiecioleca kariery wojskowej.” Poprzedni Spis tresci Nastepny

5. Nitobe nie byl pierwsza osoba dokumentujaca japonska rycerskosc w ten sposób. W swoim tekscie Feudalna i Nowoczesna Japonia historyk Arthur May Knapp napisal: „ Za trzydziestoletnim Samurajem stalo tysiac lat szkolenia w prawie honoru, posluszenstwie, obowiazku oraz samoposwieceniu ..... Nie bylo potrzeby tworzenia ich czy ustanawiania. Jako dziecko byl instruowany, gdyz rzeczywiscie od najmlodszych lat byl wychowywany w etykiecie samoposwiecenia. Instynkt honoru którego grzywna wynosila bardzo duzo krwi ..." Poprzedni Spis tresci Nastepny

6. Historia do XII wieku Kojiki jest japonska najstarsza ocalala ksiazka. Napisana w 712 r. zawierala fragmenty o Yamato Takeru, synu cesarza Keiko. Opisuje wartosci i obraz idealnego Bushido, w tym odniesienia do wykorzystania i podziwu miecza japonskich wojownikow. Poprzedni Spis tresci Nastepny

7. Wczesny koncept znajdujemy równiez w Shoku Nihongi, wczesnej historii Japonii spisanej w 787 r.. Rozdzial obejmujacy rok 721 wyroznia sie poczatkiem stosowania treminu „Bushi” i odniesieniami do idealu wykszatlconego wojownika poety. Chisnkie slowo bushi weszlo do Japonskiego slownika wraz z przedstawieniem chinskiej literatury uzupelniajac miejscowe terminy tsuwamono i monofu. Poprzedni Spis tresci Nastepny

8. Wczesne odniesienia do saburau - czasownik który znaczy czekac na osobe lub towarzyszyc osobie wysokiej rangi - pojawia sie w Kokin Wakashu , pierwszej cesarskej antologii wierszy (na początku X w.). Pod koniec XII w., saburai - „sluga" stal sie w duzej mierze tozsamy z bushi, scisle zwiazane ze srednimi i wysokimi klasami wojowników. Choc wiele wczesnych japonskich dziel literackich zwiera obraz wojownika, to termin bushido nie pojawia sie we wczesnych tekstach jak w Kojiki. Idealy i postepowania wojownika moga byc ukazana ale slowo nie ukazywalo sie az do okresu Sengoku, pod koniec ery Muromachi (1336 – 1573). Poprzedni Spis tresci Nastepny

9. Od literatury XII do XVI wieku, istnieje mnóstwo odniesien do idealów Bushido. Carl Steenstrup zauwazyl, ze pusma (gunki) XIII i XIV wieku "przedstawialy bushi w ich naturalnym srodowisku – wojny. Wychwalaly takie cnoty jak lekomyslna odwaga, niezlomna duma rodziny i bezinteresowne, czasem bezmyslne oddanie swemu panu. Historia od XIIIw. do XVIw. Poprzedni Spis tresci Nastepny

10. Opracowane w 1371 r., kroniki Heike Monogatari opisujace walke pomiedzy klanami Minamoto i Taira o kontrole nad Japonia toczona pod koniec XIIw. – konflikt znany jako wojna Gempei. Oczywiscie w kronikach zostal przedstawiony ideal wojownika. Ukazany w kronikach ideal sluzyl jak wzorzec do którego dazyly kolejne pokolejna wojowników a idealy zawarte w kronikach nie byly uwazane za nieosiagalne. Wrecz energicznie do nich dazono wsród wyzszych klas spoleczenstwa wojowników i byly zalecane jako wlasciwa forma japonskiego zolnierza. Na poczatku XIVw. za rzadów Imagawa Ryoshun ideal Bushido byl juz jasno okreslony, a sam termin wszedl do powszechnego stosowania. Poprzedni Spis tresci Nastepny

11. Powiedzenia okresu Sengoku samurai i wladcow takich jak Kato Kiyomasa i Nabeshima Naoshigebyły. Na ogól rejestrowane i przekazywane mlodym na przelomie XVI wieku, kiedy Japonia weszla w okres wzglednego spokoju. W podreczniku skierowanym do wszystkich "Samurajów, niezaleznie od rangi," stwierdza Kato: „ Jesli człowiek zajmuje sie kwestia Bushido codziennie, trudno bedzie mu umrzec odwazna i meska smierca. Dlatego istotne jest, aby wyryc w pamieci wojownika te potrzebe” Poprzedni Spis tresci Nastepny

12. Kato byl okrutnym wojownikiem który zakazal nawet recytacji wierszy stwierdzajac: „ Nalezy wkladac wiele wysilku w dziedzinie nauki. Powinno sie czytac ksiazki dotyczac spraw wojskowych jak i skupiac sie wylacznie na cnocie wiernosci i poboznosci synowskiej. Bedac urodzonym w rodzinie wojownika powinnoscia jest pojac szutke wladania krotkim jak i dlugim mieczem oraz umrzec.” Poprzedni Spis tresci Nastepny

13. Naoshige mówil podobnie, ze „wstydem jest dla kazdego człowieka umrzec bez ryzykowania swojego zycie w walce, bez wzgledu na range.” Naoshige sugeruje równiez, ze „kazdy powinien osobiscie zaznac wysilku gdyz jest on znany w nizszych klasach.” Poprzedni Spis tresci Nastepny

14. Okres Sakoku: XVIw. – XIXw. Japonia przezywala okres wzglednego spokoju w okresie Sakoku od roku1600 do polowy XIXw., zwanym takze „Pax Tokugawa”. W tym czasie klasy samurajów odegraly kluczowa role w zakresie kontroli i administracji kraju pod rzadami rodu Tokugawa. Literatura Bushido tego okresu zawiera wiele mysli zwiazanych z klasa wojownikow poszukujacych bardziej powszechnego zastosowania doswiadczenia i zasad walki w czasie pokoju, jak równiez refleksji nad historia wojen Japonii. Poprzedni Spis tresci Nastepny

16. Ronin epoki „Tokugawa” i strateg Yamaga Soko (1622-1685) pisal w sprawach zwiazanych z Bushido, bukyo „Wyznanie Wiary Wojownika„ i bardziej ogólnej Shido, „Droga Gentelmana" przeznaczona do stosowania we wszystkich warstwach społeczenstwa. Soko próbuje stworzyc rodzaj "uniwersalnego Bushido", ze szczególnym naciskiem na "czyste" wartosci konfucjanskie (odrzucajac mistyczne wplywy Tao i buddyzmu w neo-konfucjanskiej ortodoksji), a jednoczesnie wzywa do poznania boskiej natury Japonii i kultury japonskiej. Poprzedni Spis tresci Nastepny

17. Te radykalne koncepcje, w tym bezgraniczne oddanie sie cesarzowi, niezaleznie od rangi i klanu doprowadzilo do sporu miedzy nim a panujacym rodem. Zostal zeslany do Ako a jego prace nie byly czytane i powszechnie znane do poczatku XXw. Pomnik Yamaga Soko Poprzedni Spis tresci Nastepny

18. Doktryna Bushido Bushido rozszerzylo i sformalizowalo wczesny kodeks samurajów, i podkreslal, skromnosc, lojalnosc, opanowanie sztuki walki i honor az do smierci. Zgodnie z idealem bushido, jesli samuraj stracil honor jego czesc mógl odzyskac, przeprowadzajac seppuku (rytualne samobójstwo). Poprzedni Spis tresci Nastepny

19. W fragment z ksiazki: Samurai World of Warrior , historyk Stephen Turnbull opisuje role seppuku w feudalnej Japonii: „ W swiecie wojownika, seppuku bylo aktem odwagi, który byl wspaniale dla samuraja, który wiedział, ze został pokonany, wzgardzony, lub smiertelnie ranny. Oznaczalo to, ze mógl skonczyc z zyciem a jego wystepki wymazane a jego dobre imie nie tylko nienaruszone, ale faktycznie wzmocnione. Ciecie brzucha samurajów uwalnialo ich ducha w najbardziej dramatyczny sposob, byl to bardzo bolesny i nieprzyjemny sposób umierania, a niekiedy samurajowy odcinal glowe w chwili konania wierny towarzysz.” Poprzedni Spis tresci Nastepny

20. Bushido bylo szeroko praktykowane, wahajac sie w czasie i w zaleznosci od róznic geograficznych i srodowisk społeczno-gospodarczych samurajów, którzy w jednym czasie stanowili do 10% populacji Japonii . Pierwszy spis ery Meiji pod koniec XIXw. wieku liczy 1.282.000 członków wyzszej klasy samrujaow, mogacych jezdzic konno oraz 492.000 członków nizszej klasy samurajow mogacych nosic dwa miecze, ale nie mogli jezdzic konno w kraju około 25 mln ludzi. Poprzedni Spis tresci Nastepny

21. Bushido obejmuje wspólczucie dla tych z nizin spolecznych. Literatura Bushido egzekwuje obowiazk, uczciwosci, sprawiedliwosci, przyzwoitosci zachowania sie ze spokojem. Zwiazek miedzy sposobem uczenia sie i wojownikiem jest wyraznie opisany, z których jedno jest naturalnym partnerem dla drugiego. Poprzedni Spis tresci Nastepny

22. Pozostale czesci filozofii bushido obejmuja metody wychowywania dzieci, wyglad i pielegnacja, ale moee to być postrzegane jako czesc jednego wielkiego przygotowania do smierci - dobrej smierci z honorem w nienaruszonym stanie, ostatecznym celem zycia wedlug bushido. Istotnie, "dobrea smierc" jest nagroda sama w sobie, i nie ma "przyszłych korzysci" w zaswiatach. Znani samurajów w historii gardzili dorzaeniami do takich korzysci, lub mieli swiadomosc, ze ich klasa spoleczna, - glownie zabila – jest wykluczona z takich nagrod, szczególnie w buddyzmie. Poprzedni Spis tresci Nastepny

23. Jednak dusza szlachetnego wojownika cierpiaca w piekle lub jego ducha jest powszechnym motywem japonskiej sztuki i literatury. Bushido, wykazujace wplywy Dao poprzez buddyzm zen, to filozofia, w przeciwienstwie do przekonan religijnych, o glebokim zaangazowaniu w przyzwoitosc na tym swiecie dla dobra przyzwoitosci. Poprzedni Spis tresci Nastepny

24. Siedem Przykazan Bushido sprawiedliwosc odwaga wspolczucie i dobroc uprzejmosc prawdomównosc honor lojalnosc Poprzedni Spis tresci Nastepny

25. Sprawiedliwosc Sposób ujecia tego terminu w bushido wyraza sie w cytacie, który równiez przywoluje w swojej pracy dr Nitobe: „ Prawosc jest sila wejscia bez wahania na droge, która wskazuje rozum, która kaze umrzeć gdy trzeba umrzec, uderzyc gdy trzeba uderzyc". Yamamoto Jocho przestrzega jednak, aby idea sprawiedliwosci nie przewyzszala w mniemaniu bushi innych wartosci: "Nienawidzic niesprawiedliwosci i glosic sprawiedliwosc - to trudne zadanie. Jednak jesli uznamy gloszenie sprawiedliwosci za najwyzsza wartosc i tylko do niej bedziemy dazyc, to popelnimy wiele bledów. Droga jest czyms wyzszym niz sprawiedliwosc. Dostrzezenie tej prawdy nie przychodzi latwo. To najwyzsza madrosc. Z tej wyzyny ogladana sprawiedliwosc i podobne jej rzeczy to drobiazgi." Poprzedni Spis tresci Nastepny

26. Odwaga Bushi jako wasal i zolnierz, byl zobowiazany dazyc do meznej obrony interesów swego pana na polu bitewnym i poza nim. Tchórze byli wyszydzani i potepiani, heroiczne czyny - przekazywane ustnie w opowiesciach jako wzorce. Yamamoto Jocho stwierdza: "Nalezy wciaz hartowac swoje mestwo, usilowac przewyzszac w nim innych i nigdy nie czuc sie gorszym od tego czy tamtego wojownika". Dalej tez mówi: „ Równiez na polu bitwy musisz starac sie, by nikt cie nie wyprzedzil, i myslec tylko o przelamaniu linii wroga. Wtedy nie zostaniesz w tyle za innymi, wykazesz swego bojowego ducha i przejawisz mestwo - tak mówia dawni mistrzowie. Takze jesli przyjdzie ci zginac w walce, postaraj sie, aby twoje cialo pozostalo zwrócone twarza do wroga". Poprzedni Spis tresci Nastepny

27. Wspolczucie i dobroc Te idee wynikaja z buddyzmu i konfucjanizmu. Wiaze sie z tym zawarty w bushido szacunek dla przeciwnika (jesli na to zasluguje) oraz troska o dobro ogólne. Szczególnie te wartosci odnosza sie do panów feudalnych. Jak pisze Konfucjusz: „ Jesli ksiaze jest pelen cnót, ludzie lgna do niego, wraz z ludzmi przychodzi ziemia, z ziemia z kolei - bogactwo, a bogactwo da mu nagrode za szlachetnosc ducha. Cnota więc jest korzeniem, a bogactwo pedem". Poprzedni Spis tresci Nastepny

28. Na uwage zasluguje to, iz bushi wierni bushido nie uwazali za godnego wspólczucia czy litosci wroga, który sie poddal, czyli próbowal zachowac zycie kosztem kontynuowania go z hanbą kleski. Nalezy tez wspomniec, iz, mimo ze wychowanie samurajskie nosilo cechy surowosci, to starano sie w dzieciach wzbudzac wrazliwosc na przyrode, sztuke, uczyc empatii (edukacja była najczęściej zaniedbywana w okresie intensywnych działań wojennych Sengoku). W " Hagakure " (znanym zbiorze przypowieści i zasad, którymi posługiwac powinien sie samuraj, we fragmentach przetlumaczonym takze na jezyk polski) jest dlugi ustep, mówiacy o wspólczuciu, bedacy cytatem z mnicha buddyjskiego imieniem Tannen, oto fragmenty traktujace o bushi: "Samuraj z sama tylko odwaga, bez wspólczucia, niechybnie przepadnie, i wiele znamy takich przypadków z dawnych i nowych czasów." Poprzedni Spis tresci Nastepny

29. "Wojownik, który na zewnatrz nie okazuje odwagi, a w sercu nie nagromadzi tyle wspólczucia, zeby mu piers rozrywało, nie bedzie umial przestrzegac prawdziwych zasad wojennego rzemiosla." „ Samuraje zas, którzy na jednym ramieniu dzwigają lojalnosc i oddanie wobec pana, a na drugim odwage i wspólczucie, a dzwigaja je w dzien i w nocy, az do bólu ramion - w wystarczajacym stopniu wypelniaja swoja powinnosc.„ Opowiescia o samurajskim wspólczuciu jest film Akiry Kurosawy: "Siedmiu samurajów" (siedmiu bushi decyduje sie na nieodplatna obrone rolników przed lupiezczym najazdem zbójów). Poprzedni Spis tresci Nastepny

30. Uprzejmosc Idea zaczerpnieta glównie z konfucjanizmu. Wyraza sie w niej japonski perfekcjonizm, który, abstrahujac od pola bitwy, nakazuje wojownikowi byc równiez wzorowym czlonkiem spoleczenstwa, który mozliwie jak najmniej zawadza innym, jest oszczedny w slowach, pomocny itp. Uprzejmosc w japonskim ujeciu silnie zwiazana jest ze wspólczuciem, empatia, co obrazuje podany przez doktora Nitobe przykład japonskiego zwyczaju, który nakazuje dzielic niedogodnosci towarzyszy nawet, gdy to nie jest fizycznie konieczne (dr Nitobe przywoluje przyklad skladania parasola przeciwslonecznego na czas rozmowy z kims, kto takiego nie posiada, by dzielic z nim niewygode przebywania pod silnym promieniowaniem). Poprzedni Spis tresci Nastepny

31. Moze sie to wydac Europejczykom smieszne, gdyz w ich kulturze praktykuje sie dzielenie sie z innymi jedynie róznymi dobrami (np. slodyczami), natomiast niewygody w ich opinii powinien odczuwać tylko ten, kto bezwzglednie musi, a skazywanie sie z własnej woli na solidarne cierpienie jest dla nich glupstwem. Dr Nitobe zwraca równiez uwae na pragmatyczny aspekt uprzejmosci, cytujac przedstawiciela popularnej szkoly etykiety, Ogasaware: "Cel kazdej etykiety jest nastepujący: musisz w ten sposób uksztaltowac swoja dusze, by największy brutal nie odważył sie zaczepic twojej osoby nawet wówczas, gdy najspokojniej sobie siedzisz". Poprzedni Spis tresci Nastepny

32. Prawdomownosc Prawda jest wartoscia nadrzedna wzgledem uprzejmosci. Bushi poprzez swoją szczerosc i prawdomównosc chcieli sie zdystansowac do innych klas, sadzac, ze im, jako klasie panujacej, przypada obowiazek nadzwyczajnej uczciwosci. Stawianie etykiety nad prawda bylo pietnowane jako „ludzenie pieknymi slówkami" i potepiane. Wasal, który jedynie sie przypochlebial swemu panu, a nie ukazywał mu jego bledów, byl pietnowany jako nei-shin, czyli lizus. Za szlachetne bylo uwazane odwodzenie wladcy od glupich kroków nawet kosztem wlasnego zycia, tzn. popelniajac samobójstwo-protest, zwane kanshi. Szczególnie klasa bushi gardzila kupiectwem za brak kregosłupa moralnego. Sporzadzanie pisemnych umów niekiedy wojownicy traktowali jako ublizanie ich honorowi. Uwazali samo wypowiedziane przez siebie slowo za wystarczajace "pokwitowanie". Poprzedni Spis tresci Nastepny

33. Honor Honor byl wartoscia glówna w hierarchii wzorowego bushi. Wiaze sie on ze zdolnoscia do autoszacunku ze wzgledu na wiernosc wlasnemu kodeksowi moralnemu. Wedlug bushido ten, kto stracil honor, uczynil swoje zycie bezwartosciowym i nie zasluguje na kontynuowanie go. Nitobe Inazo cytuje w swojej pracy: "Wstyd jest jako blizna na drzewie, nie znika, lecz powieksza sie z czasem". Jedna z maksym, formulowanych podczas panowania klasy bushi głosi: „ Mozna zyc, kiedy zyc sie godzi i umrzec, kiedy umrzec trzeba". Honor zobowiazuje do samodzielnego oceniania swoich czynów w mysl maksymy: "Gdy inni mówia o tobie zle, to nie odpłacaj zlem, lecz raczej zastanów sie nad tym, czy nie mogles sumienniej wykonywac swych obowiazków". Poprzedni Spis tresci Nastepny

34. Gdy ciezar przewinien i wynikajacej z nich hanby stawał sie odpowiednio wielki, bushi decydowal sie na seppuku (blednie przez Europejczyków okreslane jako harakiri) lub staral sie odkupic swoje winy, np. stajac w nastepnej bitwie w pierwszym szeregu. Jesli hanba wiazala sie z wina równiez kogos innego, przed samobójstwem bushi usilował dokonac aktu krwawej zemsty, zwanej katakiuchi (o czym opowiada slynna historia o 47 roninach). Traktuje o tym równiez fragment "Hagakure": "Czlowiek o nazwisku Takagi wdal sie w klótnie z trzema sasiadami ze wsi. Zostal przewrócony na srodku pola i pobity. [...] Po zapadnieciu zmroku [zona pobitego] przebrała sie jak do walki. "Przed chwila wyszlam zobaczyc. Tamci trzej własnie sie nad czyms naradzaja. To odpowiedni moment, wiec ruszajmy!" Stanela na przedzie, zapalila pochodnie, za pas zatknela krótki miecz i ruszyli w kierunku napastników. We dwoje natarli na nich, dwóch polozyli na miejscu, a jeden zraniony uciekl. Za to mezowi kazano pózniej popelnic seppuku". Poprzedni Spis tresci Nastepny

35. Faktem jest, ze w dawnej Japonii wojny scisle w sprawie honoru zdarzaly sie rzadko, czlonkowie klasy bushi, zwlaszcza biedniejsi, zajmowali sie grabieza, a pokonani najczesciej uciekali, by przygotowac sie do kolejnych bitew. Poprzedni Spis tresci Nastepny

36. Lojalnosc Wynika z konfucjanizmu, jest glówna cnota feudalna. "Hagakure" podaje: "Sluzba u pana, który traktuje nas po przyjacielsku, nie jest sluzba. Prawdziwa sluzba to taka, w której pan traktuje nas zimno i powierza zadania ponad sily. Te zasade nalezy sobie dobrze przyswoic." Poprzedni Spis tresci Nastepny

37. Tam tez znajduje sie opowiesc o chorym bushi: "W prowincji Hizen zył pewien czlowiek pochodzacy z rodu Taku. Mimo ze byl chory na ospe wietrzna, chcial wyruszyc z innymi atakowac zamek w Shimabara. Krewni ze wszystkich sil próbowali go powstrzymac, mówiac: "Nawet jesli dotrzesz tam mimo takiej choroby, nie przydasz sie do niczego". A on mówil: "Jesli umre po drodze, to spelni sie moje marzenie. Skoro mój pan obdarzyl mnie dobrodziejstwami, jakze mozna mówic, ze sie nie przydam?" [...] Nie dbal w ogóle o siebie, i nie wzdragal sie przed brudem. W rezultacie szybko powrócil do zdrowia i w wojnie wypelnil powinnosc wasala. [...] Mistrz, gdy o tym uslyszal, powiedzial: "Czyz jest cos równie czystego i wznioslego, jak odrzucenie swego zycia dla pana? Jesli ktos w imie obowiazku odrzuca wlasne zycie, to nie tylko bóg ospy, ale wszyscy bogowie niebios z pewnoscia go ochronia."" Poprzedni Spis tresci Nastepny

38. A oto fragment o wiernosci nie wzgledem pana, lecz kochanki: "Krancowy wyraz milosci meskiej to gotowosc do poswiecenia zycia. Jesli mezczyzna tego nie zrobi, okryje sie hanba" Poprzedni Spis tresci Nastepny