W wolnym tlumaczeniu - droga wojownika. To japonski kodeks postepowania i sposób zycia samuraja. Jako czesc filozofii samuraja, Bushido podkresla, lojalnosc, skromnosc, opanowanie sztuki walki, i "honor az do smierci". Bushio narodzilo sie z filozofii i fechtunku. Wedlug japonskiego slownika Shogakukan Kokugo Daijiten "Bushido jest okreslone jako unikatowa filozofia (ronri) rozpowszechnionila sie w klasie wojownikow w okresie Muromachi (chusei)"

1. Bushido – Droga Wojownika
B
U
S
H Samuraj
I
D
O Prezentacja Marcina Pieprzowskiego

2. Spis tresci
• Czym jest Bushido?
• Historia do XII wieku
• Historia od XIIIw. do XVIw.
• Okres Sakoku: XVIw. – XIXw.
• Doktryna Bushido
• Siedem Przykazan Bushido
• Bibliografia

3. Czym jest Bushido?
W wolnym tlumaczeniu - droga wojownika. To japonski kodeks
postepowania i sposób zycia samuraja. Jako czesc filozofii
samuraja, Bushido podkresla, lojalnosc, skromnosc, opanowanie sztuki
walki, i "honor az do smierci". Bushio narodzilo sie z filozofii i
fechtunku.
Wedlug japonskiego slownika Shogakukan Kokugo Daijiten
"Bushido jest okreslone jako unikatowa filozofia (ronri)
rozpowszechnionila sie w klasie wojownikow w okresie Muromachi
(chusei)"
Poprzedni Spis tresci Nastepny

4. W ksiazce Bushido: Dusza Japonii autor Inazo Nitobe napisał:
„ ...Bushido wtedy byl kodeksem zasad moralnych
do ktorych samurajowie byli zobowiazani przestrzegac...
Powszechnie uwazany jako niewyrazalny i niepisany...
Byl to organiczny byt tworzony przez dziesiecioleca kariery
wojskowej.”
Poprzedni Spis tresci Nastepny

5. Nitobe nie byl pierwsza osoba dokumentujaca japonska rycerskosc
w ten sposób. W swoim tekscie Feudalna i Nowoczesna Japonia
historyk Arthur May Knapp napisal:
„Za trzydziestoletnim Samurajem stalo tysiac lat szkolenia w
prawie honoru, posluszenstwie, obowiazku oraz samoposwieceniu .....
Nie bylo potrzeby tworzenia ich czy ustanawiania. Jako dziecko byl
instruowany, gdyz rzeczywiscie od najmlodszych lat byl
wychowywany w etykiecie samoposwiecenia. Instynkt honoru którego
grzywna wynosila bardzo duzo krwi ..."
Poprzedni Spis tresci Nastepny

6. Historia do XII wieku
Kojiki jest japonska najstarsza ocalala ksiazka. Napisana w
712 r. zawierala fragmenty o Yamato Takeru, synu cesarza Keiko.
Opisuje wartosci i obraz idealnego Bushido, w tym odniesienia do
wykorzystania i podziwu miecza japonskich wojownikow.
Poprzedni Spis tresci Nastepny

7. Wczesny koncept znajdujemy równiez w Shoku Nihongi,
wczesnej historii Japonii spisanej w 787 r.. Rozdzial obejmujacy rok
721 wyroznia sie poczatkiem stosowania treminu „Bushi” i
odniesieniami do idealu wykszatlconego wojownika poety. Chisnkie
slowo bushi weszlo do Japonskiego slownika wraz z przedstawieniem
chinskiej literatury uzupelniajac miejscowe terminy tsuwamono i
monofu.
Poprzedni Spis tresci Nastepny

8. Wczesne odniesienia do saburau - czasownik który znaczy
czekac na osobe lub towarzyszyc osobie wysokiej rangi - pojawia sie w
Kokin Wakashu, pierwszej cesarskej antologii wierszy (na początku X
w.). Pod koniec XII w., saburai - „sluga" stal sie w duzej mierze
tozsamy z bushi, scisle zwiazane ze srednimi i wysokimi klasami
wojowników.
Choc wiele wczesnych japonskich dziel literackich zwiera obraz
wojownika, to termin bushido nie pojawia sie we wczesnych tekstach
jak w Kojiki. Idealy i postepowania wojownika moga byc ukazana ale
slowo nie ukazywalo sie az do okresu Sengoku, pod koniec ery
Muromachi (1336 – 1573).
Poprzedni Spis tresci Nastepny

9. Historia od XIIIw. do XVIw.
Od literatury XII do XVI wieku, istnieje mnóstwo odniesien do
idealów Bushido. Carl Steenstrup zauwazyl, ze pusma (gunki) XIII i
XIV wieku "przedstawialy bushi w ich naturalnym srodowisku –
wojny. Wychwalaly takie cnoty jak lekomyslna odwaga, niezlomna
duma rodziny i bezinteresowne, czasem bezmyslne oddanie swemu panu.
Poprzedni Spis tresci Nastepny

10. Opracowane w 1371 r., kroniki Heike Monogatari opisujace
walke pomiedzy klanami Minamoto i Taira o kontrole nad Japonia
toczona pod koniec XIIw. – konflikt znany jako wojna Gempei.
Oczywiscie w kronikach zostal przedstawiony ideal wojownika.
Ukazany w kronikach ideal sluzyl jak wzorzec do którego
dazyly kolejne pokolejna wojowników a idealy zawarte w kronikach
nie byly uwazane za nieosiagalne. Wrecz energicznie do nich dazono
wsród wyzszych klas spoleczenstwa wojowników i byly zalecane jako
wlasciwa forma japonskiego zolnierza. Na poczatku XIVw. za
rzadów Imagawa Ryoshun ideal Bushido byl juz jasno okreslony, a
sam termin wszedl do powszechnego stosowania.
Poprzedni Spis tresci Nastepny

11. Powiedzenia okresu Sengoku samurai i wladcow takich
jak Kato Kiyomasa i Nabeshima Naoshigebyły. Na ogól
rejestrowane i przekazywane mlodym na przelomie XVI wieku,
kiedy Japonia weszla w okres wzglednego spokoju. W
podreczniku skierowanym do wszystkich "Samurajów,
niezaleznie od rangi," stwierdza Kato:
„Jesli człowiek zajmuje sie kwestia Bushido codziennie, trudno
bedzie mu umrzec odwazna i meska smierca. Dlatego istotne jest,
aby wyryc w pamieci wojownika te potrzebe”
Poprzedni Spis tresci Nastepny

12. Kato byl okrutnym wojownikiem który zakazal nawet recytacji
wierszy stwierdzajac:
„Nalezy wkladac wiele wysilku w
dziedzinie nauki. Powinno sie
czytac ksiazki dotyczac spraw
wojskowych jak i skupiac sie
wylacznie na cnocie wiernosci i
poboznosci synowskiej. Bedac
urodzonym w rodzinie wojownika
powinnoscia jest pojac szutke
wladania krotkim jak i dlugim
mieczem oraz umrzec.”
Poprzedni Spis tresci Nastepny

13. Naoshige mówil podobnie, ze „wstydem jest dla
kazdego człowieka umrzec bez ryzykowania swojego zycie w
walce, bez wzgledu na range.” Naoshige sugeruje równiez, ze
„kazdy powinien osobiscie zaznac wysilku gdyz jest on znany
w nizszych klasach.”
Poprzedni Spis tresci Nastepny

14. Okres Sakoku: XVIw. – XIXw.
Japonia przezywala okres wzglednego spokoju w okresie
Sakoku od roku1600 do polowy XIXw., zwanym takze „Pax
Tokugawa”. W tym czasie klasy samurajów odegraly kluczowa role
w zakresie kontroli i administracji kraju pod rzadami rodu
Tokugawa. Literatura Bushido tego okresu zawiera wiele mysli
zwiazanych z klasa wojownikow poszukujacych bardziej
powszechnego zastosowania doswiadczenia i zasad walki w czasie
pokoju, jak równiez refleksji nad historia wojen Japonii.
Poprzedni Spis tresci Nastepny

15. Przyklady literatury z tego okresu:
• Ostatnia Deklaracja przez Torii Mototada (1539-1600)
• Ksiega Pieciu Kregow (Go Rin No Sho) przez Musashi Miyamoto
(1584-1645)
• Kodeks Mlodego Samuraja przez Taira Shigesuke, Daidoji Yuzan
(1639-1730)
• Hagakure przez Tsuramoto Tashiro (1709 - 1716)
Poprzedni Spis tresci Nastepny

16. Ronin epoki „Tokugawa” i strateg Yamaga Soko (1622-
1685) pisal w sprawach zwiazanych z Bushido, bukyo
„Wyznanie Wiary Wojownika„ i bardziej ogólnej Shido, „Droga
Gentelmana" przeznaczona do stosowania we wszystkich
warstwach społeczenstwa. Soko próbuje stworzyc rodzaj
"uniwersalnego Bushido", ze szczególnym naciskiem na "czyste"
wartosci konfucjanskie (odrzucajac mistyczne wplywy Tao i
buddyzmu w neo-konfucjanskiej ortodoksji), a jednoczesnie
wzywa do poznania boskiej natury Japonii i kultury japonskiej.
Poprzedni Spis tresci Nastepny

17. Te radykalne koncepcje, w tym bezgraniczne oddanie sie cesarzowi,
niezaleznie od rangi i klanu doprowadzilo do sporu miedzy nim a
panujacym rodem. Zostal zeslany do Ako a jego prace nie byly
czytane i powszechnie znane do poczatku XXw.
Pomnik
Yamaga Soko
Poprzedni Spis tresci Nastepny

18. Doktryna Bushido
Bushido rozszerzylo i sformalizowalo wczesny kodeks samurajów, i
podkreslal, skromnosc, lojalnosc, opanowanie sztuki walki i honor az
do smierci. Zgodnie z idealem bushido, jesli samuraj stracil honor jego
czesc mógl odzyskac, przeprowadzajac
seppuku (rytualne samobójstwo).
Poprzedni Spis tresci Nastepny

19. W fragment z ksiazki: Samurai World of Warrior, historyk
Stephen Turnbull opisuje role seppuku w feudalnej Japonii:
„W swiecie wojownika, seppuku bylo aktem odwagi,
który byl wspaniale dla samuraja, który wiedział, ze został
pokonany, wzgardzony, lub smiertelnie ranny. Oznaczalo to,
ze mógl skonczyc z zyciem a jego wystepki wymazane a jego
dobre imie nie tylko nienaruszone, ale faktycznie
wzmocnione. Ciecie brzucha samurajów uwalnialo ich ducha
w najbardziej dramatyczny sposob, byl to bardzo bolesny i
nieprzyjemny sposób umierania, a niekiedy samurajowy
odcinal glowe w chwili konania wierny towarzysz.”
Poprzedni Spis tresci Nastepny

20. Bushido bylo szeroko praktykowane, wahajac sie w czasie
i w zaleznosci od róznic geograficznych i srodowisk społeczno-
gospodarczych samurajów, którzy w jednym czasie stanowili do
10% populacji Japonii . Pierwszy spis ery Meiji pod koniec
XIXw. wieku liczy 1.282.000 członków wyzszej klasy
samrujaow, mogacych jezdzic konno oraz 492.000 członków
nizszej klasy samurajow mogacych nosic dwa miecze, ale nie
mogli jezdzic konno w kraju około 25 mln ludzi.
Poprzedni Spis tresci Nastepny

21. Bushido obejmuje wspólczucie dla tych z nizin
spolecznych. Literatura Bushido egzekwuje obowiazk,
uczciwosci, sprawiedliwosci, przyzwoitosci zachowania
sie ze spokojem. Zwiazek miedzy sposobem uczenia sie i
wojownikiem jest wyraznie opisany, z których jedno jest
naturalnym partnerem dla drugiego.
Poprzedni Spis tresci Nastepny

22. Pozostale czesci filozofii bushido obejmuja metody
wychowywania dzieci, wyglad i pielegnacja, ale moee to być
postrzegane jako czesc jednego wielkiego przygotowania do
smierci - dobrej smierci z honorem w nienaruszonym stanie,
ostatecznym celem zycia wedlug bushido. Istotnie, "dobrea
smierc" jest nagroda sama w sobie, i nie ma "przyszłych korzysci"
w zaswiatach. Znani samurajów w historii gardzili dorzaeniami
do takich korzysci, lub mieli swiadomosc, ze ich klasa spoleczna,
- glownie zabila – jest wykluczona z takich nagrod, szczególnie
w buddyzmie.
Poprzedni Spis tresci Nastepny

23. Jednak dusza szlachetnego wojownika cierpiaca w
piekle lub jego ducha jest powszechnym motywem japonskiej
sztuki i literatury. Bushido, wykazujace wplywy Dao poprzez
buddyzm zen, to filozofia, w przeciwienstwie do przekonan
religijnych, o glebokim zaangazowaniu w przyzwoitosc na tym
swiecie dla dobra przyzwoitosci.
Poprzedni Spis tresci Nastepny

24. Siedem Przykazan Bushido
sprawiedliwosc
odwaga
wspolczucie
i dobroc honor
uprzejmosc
lojalnosc
prawdomównosc
Poprzedni Spis tresci Nastepny

25. Sprawiedliwosc
Sposób ujecia tego terminu w bushido wyraza sie w cytacie, który równiez
przywoluje w swojej pracy dr Nitobe:
„Prawosc jest sila wejscia bez wahania na droge, która wskazuje
rozum, która kaze umrzeć gdy trzeba umrzec, uderzyc gdy trzeba uderzyc".
Yamamoto Jocho przestrzega jednak, aby idea sprawiedliwosci nie
przewyzszala w mniemaniu bushi innych wartosci:
"Nienawidzic niesprawiedliwosci i glosic sprawiedliwosc - to trudne
zadanie. Jednak jesli uznamy gloszenie sprawiedliwosci za najwyzsza
wartosc i tylko do niej bedziemy dazyc, to popelnimy wiele bledów. Droga jest
czyms wyzszym niz sprawiedliwosc. Dostrzezenie tej prawdy nie przychodzi
latwo. To najwyzsza madrosc. Z tej wyzyny ogladana sprawiedliwosc i
podobne jej rzeczy to drobiazgi."
Poprzedni Spis tresci Nastepny

26. Odwaga
Bushi jako wasal i zolnierz, byl zobowiazany dazyc do meznej obrony
interesów swego pana na polu bitewnym i poza nim. Tchórze byli wyszydzani
i potepiani, heroiczne czyny - przekazywane ustnie w opowiesciach jako
wzorce. Yamamoto Jocho stwierdza:
"Nalezy wciaz hartowac swoje mestwo, usilowac przewyzszac w nim
innych i nigdy nie czuc sie gorszym od tego czy tamtego wojownika".
Dalej tez mówi:
„Równiez na polu bitwy musisz starac sie, by nikt cie nie
wyprzedzil, i myslec tylko o przelamaniu linii wroga. Wtedy nie zostaniesz w
tyle za innymi, wykazesz swego bojowego ducha i przejawisz mestwo - tak
mówia dawni mistrzowie. Takze jesli przyjdzie ci zginac w walce, postaraj
sie, aby twoje cialo pozostalo zwrócone twarza do wroga".
Poprzedni Spis tresci Nastepny

27. Wspolczucie i dobroc
Te idee wynikaja z buddyzmu i konfucjanizmu. Wiaze sie z tym
zawarty w bushido szacunek dla przeciwnika (jesli na to zasluguje) oraz
troska o dobro ogólne. Szczególnie te wartosci odnosza sie do panów
feudalnych. Jak pisze Konfucjusz:
„Jesli ksiaze jest pelen cnót, ludzie lgna do niego, wraz z ludzmi
przychodzi ziemia, z ziemia z kolei - bogactwo, a bogactwo da mu nagrode
za szlachetnosc ducha. Cnota więc jest korzeniem, a bogactwo pedem".
Poprzedni Spis tresci Nastepny

28. Na uwage zasluguje to, iz bushi wierni bushido nie uwazali za
godnego wspólczucia czy litosci wroga, który sie poddal, czyli próbowal
zachowac zycie kosztem kontynuowania go z hanbą kleski. Nalezy tez
wspomniec, iz, mimo ze wychowanie samurajskie nosilo cechy surowosci, to
starano sie w dzieciach wzbudzac wrazliwosc na przyrode, sztuke, uczyc
empatii (edukacja była najczęściej zaniedbywana w okresie intensywnych
działań wojennych Sengoku).
W "Hagakure" (znanym zbiorze przypowieści i zasad, którymi
posługiwac powinien sie samuraj, we fragmentach przetlumaczonym takze na
jezyk polski) jest dlugi ustep, mówiacy o wspólczuciu, bedacy cytatem z
mnicha buddyjskiego imieniem Tannen, oto fragmenty traktujace o bushi:
"Samuraj z sama tylko odwaga, bez wspólczucia, niechybnie
przepadnie, i wiele znamy takich przypadków z dawnych i nowych czasów."
Poprzedni Spis tresci Nastepny

29. "Wojownik, który na zewnatrz nie okazuje odwagi, a w sercu nie
nagromadzi tyle wspólczucia, zeby mu piers rozrywało, nie bedzie umial
przestrzegac prawdziwych zasad wojennego rzemiosla."
„Samuraje zas, którzy na jednym ramieniu dzwigają lojalnosc i
oddanie wobec pana, a na drugim odwage i wspólczucie, a dzwigaja je w
dzien i w nocy, az do bólu ramion - w wystarczajacym stopniu wypelniaja
swoja powinnosc.„
Opowiescia o samurajskim wspólczuciu jest film Akiry Kurosawy:
"Siedmiu samurajów" (siedmiu bushi decyduje sie na nieodplatna obrone
rolników przed lupiezczym najazdem zbójów).
Poprzedni Spis tresci Nastepny

30. Uprzejmosc
Idea zaczerpnieta glównie z konfucjanizmu. Wyraza sie w niej
japonski perfekcjonizm, który, abstrahujac od pola bitwy, nakazuje
wojownikowi byc równiez wzorowym czlonkiem spoleczenstwa, który mozliwie
jak najmniej zawadza innym, jest oszczedny w slowach, pomocny itp.
Uprzejmosc w japonskim ujeciu silnie zwiazana jest ze wspólczuciem,
empatia, co obrazuje podany przez doktora Nitobe przykład japonskiego
zwyczaju, który nakazuje dzielic niedogodnosci towarzyszy nawet, gdy to nie
jest fizycznie konieczne (dr Nitobe przywoluje przyklad skladania parasola
przeciwslonecznego na czas rozmowy z kims, kto takiego nie posiada, by dzielic
z nim niewygode przebywania pod silnym promieniowaniem).
Poprzedni Spis tresci Nastepny

31. Moze sie to wydac Europejczykom smieszne, gdyz w ich kulturze
praktykuje sie dzielenie sie z innymi jedynie róznymi dobrami (np.
slodyczami), natomiast niewygody w ich opinii powinien odczuwać tylko
ten, kto bezwzglednie musi, a skazywanie sie z własnej woli na solidarne
cierpienie jest dla nich glupstwem.
Dr Nitobe zwraca równiez uwae na pragmatyczny aspekt
uprzejmosci, cytujac przedstawiciela popularnej szkoly etykiety,
Ogasaware:
"Cel kazdej etykiety jest nastepujący: musisz w ten sposób uksztaltowac
swoja dusze, by największy brutal nie odważył sie zaczepic twojej osoby
nawet wówczas, gdy najspokojniej sobie siedzisz".
Poprzedni Spis tresci Nastepny

32. Prawdomownosc
Prawda jest wartoscia nadrzedna wzgledem uprzejmosci. Bushi poprzez
swoją szczerosc i prawdomównosc chcieli sie zdystansowac do innych klas,
sadzac, ze im, jako klasie panujacej, przypada obowiazek nadzwyczajnej
uczciwosci.
Stawianie etykiety nad prawda bylo pietnowane jako „ludzenie
pieknymi slówkami" i potepiane. Wasal, który jedynie sie przypochlebial
swemu panu, a nie ukazywał mu jego bledów, byl pietnowany jako nei-shin,
czyli lizus.
Za szlachetne bylo uwazane odwodzenie wladcy od glupich kroków
nawet kosztem wlasnego zycia, tzn. popelniajac samobójstwo-protest, zwane
kanshi. Szczególnie klasa bushi gardzila kupiectwem za brak kregosłupa
moralnego.
Sporzadzanie pisemnych umów niekiedy wojownicy traktowali jako
ublizanie ich honorowi. Uwazali samo wypowiedziane przez siebie slowo za
wystarczajace "pokwitowanie".
Poprzedni Spis tresci Nastepny

33. Honor
Honor byl wartoscia glówna w hierarchii wzorowego bushi. Wiaze sie
on ze zdolnoscia do autoszacunku ze wzgledu na wiernosc wlasnemu
kodeksowi moralnemu. Wedlug bushido ten, kto stracil honor, uczynil swoje
zycie bezwartosciowym i nie zasluguje na kontynuowanie go. Nitobe Inazo
cytuje w swojej pracy:
"Wstyd jest jako blizna na drzewie, nie znika, lecz powieksza sie z
czasem".
Jedna z maksym, formulowanych podczas panowania klasy bushi głosi:
„Mozna zyc, kiedy zyc sie godzi i umrzec, kiedy umrzec trzeba".
Honor zobowiazuje do samodzielnego oceniania swoich czynów w mysl
maksymy:
"Gdy inni mówia o tobie zle, to nie odpłacaj zlem, lecz raczej zastanów
sie nad tym, czy nie mogles sumienniej wykonywac swych obowiazków".
Poprzedni Spis tresci Nastepny

34. Gdy ciezar przewinien i wynikajacej z nich hanby stawał sie
odpowiednio wielki, bushi decydowal sie na seppuku (blednie przez
Europejczyków okreslane jako harakiri) lub staral sie odkupic swoje winy,
np. stajac w nastepnej bitwie w pierwszym szeregu.
Jesli hanba wiazala sie z wina równiez kogos innego, przed
samobójstwem bushi usilował dokonac aktu krwawej zemsty, zwanej
katakiuchi (o czym opowiada slynna historia o 47 roninach). Traktuje o tym
równiez fragment "Hagakure":
"Czlowiek o nazwisku Takagi wdal sie w klótnie z trzema
sasiadami ze wsi. Zostal przewrócony na srodku pola i pobity. [...] Po
zapadnieciu zmroku [zona pobitego] przebrała sie jak do walki. "Przed
chwila wyszlam zobaczyc. Tamci trzej własnie sie nad czyms naradzaja. To
odpowiedni moment, wiec ruszajmy!" Stanela na przedzie, zapalila
pochodnie, za pas zatknela krótki miecz i ruszyli w kierunku napastników.
We dwoje natarli na nich, dwóch polozyli na miejscu, a jeden zraniony
uciekl. Za to mezowi kazano pózniej popelnic seppuku".
Poprzedni Spis tresci Nastepny

35. Faktem jest, ze w dawnej Japonii wojny scisle w
sprawie honoru zdarzaly sie rzadko, czlonkowie klasy
bushi, zwlaszcza biedniejsi, zajmowali sie grabieza, a
pokonani najczesciej uciekali, by przygotowac sie do
kolejnych bitew.
Poprzedni Spis tresci Nastepny

36. Lojalnosc
Wynika z konfucjanizmu, jest glówna cnota feudalna. "Hagakure" podaje:
"Sluzba u pana, który traktuje nas po przyjacielsku, nie jest sluzba.
Prawdziwa sluzba to taka, w której pan traktuje nas zimno i powierza
zadania ponad sily. Te zasade nalezy sobie dobrze przyswoic."
Poprzedni Spis tresci Nastepny

37. Tam tez znajduje sie opowiesc o chorym bushi:
"W prowincji Hizen zył pewien czlowiek pochodzacy z rodu
Taku. Mimo ze byl chory na ospe wietrzna, chcial wyruszyc z innymi
atakowac zamek w Shimabara. Krewni ze wszystkich sil próbowali go
powstrzymac, mówiac:
"Nawet jesli dotrzesz tam mimo takiej choroby, nie przydasz sie
do niczego". A on mówil: "Jesli umre po drodze, to spelni sie moje marzenie.
Skoro mój pan obdarzyl mnie dobrodziejstwami, jakze mozna mówic, ze sie
nie przydam?" [...]
Nie dbal w ogóle o siebie, i nie wzdragal sie przed brudem. W
rezultacie szybko powrócil do zdrowia i w wojnie wypelnil powinnosc
wasala. [...] Mistrz, gdy o tym uslyszal, powiedzial: "Czyz jest cos równie
czystego i wznioslego, jak odrzucenie swego zycia dla pana? Jesli ktos w
imie obowiazku odrzuca wlasne zycie, to nie tylko bóg ospy, ale wszyscy
bogowie niebios z pewnoscia go ochronia.""
Poprzedni Spis tresci Nastepny

38. A oto fragment o wiernosci nie wzgledem pana, lecz kochanki:
"Krancowy wyraz milosci meskiej to gotowosc do poswiecenia
zycia. Jesli mezczyzna tego nie zrobi, okryje sie hanba"
Poprzedni Spis tresci Nastepny

39. Bibliografia
• Historia Bushido – angielska wikipedia
• Siedem Przykazan Bushido – polska wikipedia
• Grafika tla – Artystka Soniei
• Obrazy, zdjecia, grafiki - wyszukiwarka google.com
pod slowami „samurai, samuraj, bushido”
Poprzedni Spis tresci Nastepny