Προλαμβάνοντας και αντιμετωπίζοντας τη σχολική βία και τον εκφοβισμό: η τέχνη, το παιχνίδι, η συζήτηση ως εφαρμόσιμες τεχνικές στο σχολείο

1. ΗΜΕΡΙΔΑ Π.Ο.Δ.Π.

2. «Τα 6 Σκεπτόμενα Καπέλα του Edward de Bono »
ως μέθοδος πρόληψης και επίλυσης συγκρούσεων
Μαρία Ζερβάκη
Μέλος Π.Ο.Δ.Π.
Ν.Σερρών

3. «…Στο δημοτικό σχολείο όπου φοιτούσα ο σκληρός ήταν ο Τζίμι,
ένα παιδί που πήγαινε στην τετάρτη όταν εγώ πήγαινα στην
πρώτη. Ήταν αυτός που θα έκλεβε τα λεφτά σου για το
κολατσιό, θα σου έπαιρνε το ποδήλατο, θα σου έδινε και καμιά
μπουνιά πάνω στην κουβέντα. Ο Τζίμι ήταν ο κλασικός
παλικαράς, αυτός που ξεκινούσε καβγά με την παραμικρή
αφορμή ή και με το τίποτα. Όλοι νιώθαμε δέος απέναντί του και
τηρούσαμε αποστάσεις ασφαλείας απ’ αυτόν. Όλοι τον
μισούσαμε και τον φοβόμασταν. Κανένας δεν έπαιζε μαζί του.
Λες και όπου πήγαινε να παίξει, ένας αόρατος σωματοφύλακας
σκόρπιζε όλα τα παιδιά μακριά του...»
(Daniel Goleman, Συναισθηματική Νοημοσύνη)
ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ «ΠΑΛΙΚΑΡΑΔΕΣ»

4. ΤΟ ΠΡΟΦΙΛ ΕΝΟΣ ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ
 Αντιδρά έχοντας ως δεδομένο την εχθρότητα, δίνοντας ελάχιστη προσοχή στο
τι πραγματικά συμβαίνει/ αν αντιμετωπίζει προβλήματα με κάποιον, τον θεωρεί
αυτόματα ανταγωνιστή
 Αν υποπτευθεί ότι απειλείται, εφορμά/ με τη στιγμιαία αντίληψη μιας εχθρικής
πράξης συνδυάζεται μια αυτόματη επιθετικότητα
 Θεωρεί δεδομένη την κακή πρόθεση κι όχι την αθωότητα
 Αδυνατεί να ελέγξει τις παρορμήσεις του
 Δεν προσπαθεί να βρει ένα ειρηνικό τρόπο να λύσει τις διαφορές του
 Αιτιολογεί την επιθετική ροπή του με απόψεις όπως:
 «Είναι φυσικό να χτυπήσεις κάποιον άμα σου την έχει δώσει τελείως»
 «Αν κάνω πίσω στον καβγά, θα νομίσουν πως είμαι φοβητσιάρης»
 «Αυτοί που τις τρώνε άγρια, στην πραγματικότητα δεν πονάνε και τόσο»

5. Γιατί γινόμαστε βίαιοι;
Όταν νιώθουμε θυμό που δε σταματάει ποτέ γινόμαστε βίαιοι.
 Το οικουμενικό κίνητρο του θυμού είναι η αίσθηση του κινδύνου, η οποία
σηματοδοτείται από:
• Πραγματικός κίνδυνος για τη φυσική
μας ακεραιότητα (αντίδραση μάχης)
Μια άμεση
φυσική απειλή
• Της αξιοπρέπειας
• Της αυτοεκτίμησης (άδικη, σκληρή
απειλή, προσβολή, εξευτελισμός,
απογοήτευση κατά την επιδίωξη ενός
στόχου)
Μια συμβολική
απειλή

6. EΠΙΘΕΤΙΚΑ ΠΑΙΔΙΑ
Για μια παρτίδα σκάκι…
Το
επιθετικό
παιδί
παίζει
σκάκι μ’
ένα άλλο
παιδί
Το άλλο παιδί
μετακινεί ένα
πιόνι χωρίς να
είναι η σειρά
του
Το επιθετικό παιδί θα
θεωρήσει την κίνηση
«ζαβολιά»
Αντί να του υποδείξει το
λάθος, το κατηγορεί, του
φωνάζει, το δέρνει
Όσο περισσότερο ενεργεί έτσι, τόσο
το ρεπερτόριο των εναλλακτικών
αντιδράσεων (ευγένεια, αστείο)
συρρικνώνεται

7. ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ (για το θύτη)
 Σχολική αποτυχία
 Χαμηλή αυτοεκτίμηση
 Απόρριψη/απομόνωση/περιθωριοποίηση
ΑΙΤΙΕΣ ΔΙΑΦΩΝΙΑΣ/ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ
 Να μην επικοινωνείς
 Να κάνεις υποθέσεις
 Να καταλήγεις σε βιαστικά συμπεράσματα
 Να μεταδίδεις «σκληρά» μηνύματα με τρόπο που δε διευκολύνει
τους άλλους να ακούσουν

8. ΣΤΟΧΟΙ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΠΡΟΛΗΨΗΣ
 Καλλιέργεια ενσυναίσθησης (να μαθαίνουν να βλέπουν τα πράγματα από την
πλευρά των άλλων παιδιών, να παίρνουν μια ιδέα του πώς θα σκέφτονταν/ τι θα
αισθάνονταν τα άλλα παιδιά σε μια κατάσταση παρόμοια με αυτήν που τα έκανε να
θυμώσουν πάρα πολύ)
 Να τους μάθουν να ελέγχουν την αντικοινωνική τους τάση/ τις παρορμήσεις τους
 Εκμάθηση τρόπων ειρηνικής επίλυσης διαφωνιών/συγκρούσεων (δεξιότητες
δημιουργικής επίλυσης προβλημάτων)
 Μπορούμε να διαφωνούμε
 Επιλύουμε το πρόβλημα
 Προλαβαίνουμε τη σύγκρουση
ΧΡΥΣΟΣ ΚΑΝΟΝΑΣ

9. Τι σημαίνει να είσαι δημιουργικός;
Το να είσαι
δημιουργικός
σημαίνει να
γεννάς αξιόλογες
ιδέες.
Πώς θα το καταφέρεις αυτό;
Για να σκεφτείς, πρέπει να βγεις «έξω από το κουτί»
« Think outside the box »

10. « Think outside the box »
Όταν κάποιος θέλει να βρει νέες
ιδέες, τότε θα πρέπει να βγει έξω από το
κουτί, να αποδράσει από αυτό.
Σκοπός του πρέπει να είναι να
σκεφτεί έξω από τα συνηθισμένα
όρια ώστε να βρει ιδέες που δεν
θα του ερχόντουσαν στο μυαλό,
αν είχε μείνει στο κουτί της
συνηθισμένης σκέψης.
“Think outside the box ”= να σκέφτεσαι πέρα από τα συνηθισμένα,
να είσαι δημιουργικός!

11.  Είναι γνωστός στη διεθνή βιβλιογραφία για τη συμβολή του στην
ανάπτυξη της δημιουργικής σκέψης
 Είναι ο εμπνευστής της θεωρίας της Πλάγιας Σκέψης (lateral
thinking)
Εισήγαγε τη μέθοδο των «6 Σκεπτόμενων καπέλων» ως μέθοδο επίλυσης
προβλημάτων (problem solving) αλλά και λήψης αποφάσεων (decision
making).
 Σήμερα το όνομα του de Bono είναι ευρέως γνωστό και οι τεχνικές που
εισήγαγε χρησιμοποιούνται για πολλούς εκπαιδευτικούς και θεραπευτικούς
σκοπούς.

12. ΚΑΘΕΤΗ (VERTICAL THINKING)
VS ΠΛΑΓΙΑΣ ΣΚΕΨΗΣ (LATERAL THINKNG)
Επιλεκτική
Παραγωγική

13. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΚΑΘΕΤΗΣ ΣΚΕΨΗΣ
(VERTICAL THINKING)
Μετά από ένα αγώνα τένις με τους φίλους
σου, φτάνεις στο σπίτι πολύ διψασμένος/ -η.
Πηγαίνεις στην κουζίνα και βρίσκεις ένα
μπουκάλι σόδα στο ψυγείο. Όμως, δεν
μπορείς να βρεις ένα ανοιχτήρι. Τι κάνεις;

14. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΚΑΘΕΤΗΣ ΣΚΕΨΗΣ
(VERTICAL THINKING)
Απαντήσεις – αποτέλεσμα κάθετης σκέψης :
 Να ανοίξω το μπουκάλι με τα δόντια
 Να ανοίξω το μπουκάλι με τη γωνία ενός τραπεζιού ή
τοίχου
 Να δανειστώ ένα ανοιχτήρι από κάποιον
 Να βάλω τη σόδα στην κατάψυξη. Η σόδα διαστέλλεται
όταν παγώνει, η πίεση που θα παραχθεί από τη διαστολή
μπορεί να αναγκάσει το μπουκάλι να ανοίξει
 Να σπάσω το μπουκάλι
 κ.τ.λ.
Επικεντρώνονται στο πώς θα ανοίξουν το μπουκάλι

15. Είναι η συγκλίνουσα σκέψη
Επιλέγει
Αξιολογεί
Βασίζεται στην κρίση και τη λογική
Επιδιώκει τη λύση καλά προσδιορισμένων προβλημάτων με μία μόνο
ορθή απάντηση

16.  Να πιω κάτι άλλο, όπως εμφιαλωμένο νερό
 Να αγοράσω ένα άλλο ποτό από κοντινό κατάστημα
 Να φάω φρούτα εναλλακτικά
 Να συνεχίσω να ψάχνω για άλλα ποτά στο σπίτι
 κ.τ.λ.
Επικεντρώνονται στο πώς θα ξεφορτωθούν το
μπουκάλι της σόδας. Έχουν ξεφύγει από τους
δοσμένους περιορισμούς και επεξεργάζονται το
πρόβλημα προς διαφορετικές κατευθύνσεις
Απαντήσεις – αποτέλεσμα πλάγιας σκέψης :
“THINK OUTSIDE THE ΒΟΧ!!!”

17. Είναι η αποκλίνουσα σκέψη
Βασίζεται στη φαντασία
Δημιουργεί και παράγει
Επιδιώκει έμμεσες λύσεις με απελευθερωμένο και παράξενο
τρόπο

18. Πρόταση για την πρόληψη και αντιμετώπιση των συγκρούσεων
Η ΠΛΑΓΙΑ ΣΚΕΨΗ
ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ

19. Γιατί τα 6 Καπέλα της Σκέψης;
 Στην παραδοσιακή αντιπαραθετική σκέψη, οι πλευρές A και B βρίσκονται σε
σύγκρουση διότι η μία πλευρά κριτικάρει την άλλη. Η μέθοδος των Έξι Καπέλων
προωθεί την παράλληλη σκέψη, όπου και οι δύο πλευρές φοράνε ταυτόχρονα το
ίδιο καπέλο καθώς ερευνούν όλες τις όψεις ενός ζητήματος. Η αντιθετική σκέψη
λοιπόν, αντικαθίσταται από την αμοιβαία εξερεύνηση του θέματος.

20. ΟΦΕΛΗ ΑΠΟ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ
Η εφαρμογή της στρατηγικής βοηθά στην εξεύρεση λύσεων και την
αποφυγή των συγκρούσεων, ενθαρρύνει τη συνεργασία και την ανακάλυψη.
 Η μέθοδος των 6 Σκεπτόμενων Καπέλων μας καλεί, χωρίς δογματισμούς και
προκαταλήψεις να γνωρίσουμε την άλλη θέση (να μπούμε στη θέση του άλλου) και
να την αξιολογήσουμε εκ των έσω, βιώνοντάς την.

21. ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ
 Η μέθοδος αυτή μπορεί να εφαρμοστεί κατά την επίλυση ενός
προβλήματος με τρόπο συλλογικό. Η τάξη χωρίζεται σε υπο-ομάδες και
κάθε ομάδα αντιπροσωπεύει ένα «σκεπτόμενο» καπέλο.
Παραδείγματα προβλημάτων που η μέθοδος αυτή μπορεί να βοηθήσει :
Διατήρηση πειθαρχίας στην αίθουσα
 Αύξηση του κινήτρου των μαθητών
 Προβλήματα με την παρακολούθηση στο σχολείο
 Η αντιμετώπιση των εμποδίων στην επικοινωνία (δασκάλου με δάσκαλο,
δασκάλου-μαθητή, δασκάλου- γονέα κ.τ.λ.)
 Πρόληψη - Επίλυση συγκρούσεων
Αναζήτηση μεθόδων για την βελτίωση του σχολείου
 Λήψη στρατηγικών αποφάσεων

22.  Θεμελιώδης αρχή της μεθόδου είναι ότι ο ανθρώπινος νους σκέφτεται
με διαφορετικούς τρόπους.
 Ο Εd. de Bono αναγνωρίζει έξι διακριτές καταστάσεις, οι οποίες
μπορούν να δώσουν ερέθισμα στον εγκέφαλό μας.
Σε κάθε μία από αυτές τις καταστάσεις έχει δοθεί, για λόγους
συμβολισμού ένα χρώμα:
ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ –
Τα 6 Σκεπτόμενα Καπέλα

23. Το Άσπρο Καπέλο
 Το Ασπρο Καπέλο συμβολίζει το ουδέτερο, το αντικειμενικό
 Αναζητεί την εξεύρεση στοιχείων και πληροφοριών για ένα πρόβλημα ή
κατάσταση χωρίς να κάνει αξιολογήσεις και επιλογές
 Το άτομο που φοράει το άσπρο καπέλο λειτουργεί σαν ένας ηλεκτρονικός
υπολογιστής που δίνει στοιχεία και πληροφορίες που του ζητούν
 Ελέγχει τα στοιχεία και τα επαληθεύει, προτού τα χρησιμοποιήσει για τη
λήψη μιας απόφασης ή την αντιμετώπιση μιας κατάστασης
 Διαχωρίζει τα αληθινά στοιχεία και τις πληροφορίες από τα μη αληθινά

24. Το Κόκκινο Καπέλο
 Το Κόκκινο Καπέλο συμβολίζει τα συναισθήματα
 Το άτομο που φοράει το κόκκινο καπέλο φορτίζεται συναισθηματικά
 Το κόκκινο καπέλο αναζητεί τις συγκινήσεις, τα αισθήματα, τα
συναισθήματα, τα δικά μας και των άλλων, για ένα πρόβλημα ή μια
κατάσταση χωρίς κρίση ή δικαιολογίες
 Παρατηρεί το βαθμό της συναισθηματικής κατάστασης και την
επιρροή τους πάνω στη σκέψη
 Κατευθύνει τα συναισθήματα για το καλύτερο αποτέλεσμα στην
αντιμετώπιση ενός θέματος

25. Το Μαύρο Καπέλο
 Το Μαύρο Καπέλο συμβολίζει την αρνητική σκέψη, την
απαισιοδοξία, την κατήφεια
 Όταν το άτομο φοράει το μαύρο καπέλο επιλέγει τι είναι λάθος, τι
είναι μη σωστό, τι είναι πλάνη, τι δεν εργάζεται, τι κίνδυνοι
ελλοχεύουν
 Το μαύρο καπέλο αναζητά αρνητικά στοιχεία και πληροφορίες για
ένα πρόβλημα ή μια κατάσταση, χωρίς να είναι αυτό ένα επιχείρημα
 Παρατηρεί τα σφάλματα στη διαδικασία της σκέψης και στις
μεθόδους της
 Προβάλλει μια ιδέα στο μέλλον για να προβλέψει αν θα έχει
επιτυχία ή αποτυχία

26. Το Κίτρινο Καπέλο
 Το Κίτρινο Καπέλο συμβολίζει τη θετική σκέψη, την αισιοδοξία, την
ελπίδα
 Όταν το άτομο φοράει το κίτρινο καπέλο κινείται μέσα στο φως, μέσα
στην αισιοδοξία
 Παρατηρεί τους θετικούς τρόπους και στοιχεία μιας ενέργειας
 Επιδιώκει με την περιέργεια, την ευχαρίστηση και την επιθυμία να κάνει
«τα πράγματα να υπάρξουν»
Προβάλλει τα στοιχεία στο μέλλον αναζητώντας ευκαιρίες και οφέλη

27. Το Πράσινο Καπέλο
 Το Πράσινο Καπέλο συμβολίζει τη δημιουργικότητα και τις νέες ιδέες
 Αυτός που φορά το πράσινο καπέλο βρίσκεται μέσα σ’ ένα κλίμα
καινοτομίας, δημιουργικότητας, αναζήτησης του νέου.
 Το πράσινο καπέλο αναζητεί το περίεργο, το παράξενο, το πρωτότυπο
 Παρατηρεί τους νέους τρόπους αντιμετώπισης των πραγμάτων
 Αντικαθιστά την κρίση με την κίνηση γιατί πιστεύει ότι μια ιδέα
χρησιμοποιείται για τη δυναμική της αξία

28. Το Μπλε Καπέλο
 Το Μπλε Καπέλο συμβολίζει τον έλεγχο και τη διαδικασία της
σκέψης
Αυτός που φοράει το μπλε καπέλο παρατηρεί, σχολιάζει, επιλέγει,
συνοψίζει και βγάζει συμπεράσματα για ένα θέμα
 Καθορίζει το σκοπό και τους στόχους, καταστρώνει ένα σχέδιο, δίνει
οδηγίες ανά πάσα στιγμή
Καθοδηγεί τη διαδικασία για την επίλυση ενός προβλήματος και
οργανώνει τη σκέψη αυτήν καθ’ εαυτήν

29. Το κίτρινο καπέλο φέρνει τη λιακάδα
και βοηθά να ανακαλύψουμε την αξία
και το όφελος
Το κόκκινο καπέλο επισημαίνει τα
συναισθήματα - θετικά και αρνητικά
Το μαύρο καπέλο είναι ο κριτής ή ο
«δικηγόρος του διαβόλου». Ένα
πανίσχυρο καπέλο, εύκολα
πολυχρησιμοποιούμενο
Πώς θα
βοηθήσει κάτι
τέτοιο;
Πώς
νιώθω;
Τι μπορεί να
πάει στραβά;
Το λευκό καπέλο παρουσιάζει
πληροφορίες και εστιάζει στα γεγονότα
Το μπλε καπέλο συντονίζει τη διαδικασία
Το πράσινο καπέλο εστιάζει στο
καινούριο: ιδέες, αντιλήψεις,
εναλλακτικές
Νέες ιδέες,
παρακαλώ!
Ας απαριθμήσουμε τους
κανόνες της διαδικασίας
Μόνο τα γεγονότα
παρακαλώ!

30. Θέμα – Πρόβλημα:
«Η Μελίνα χάνει τα χρήματά της την ώρα του
διαλείμματος, ενόσω βρισκόταν κάτω στην αυλή
και ζητάει από τον δάσκαλο να συζητήσουν το
πρόβλημά της με τη μέθοδο των Καπέλων Της
Σκέψης για να της δώσουν λύσεις»
Συμμετέχουν οι μαθητές της Δ΄ τάξης του Πειραματικού Σχολείου Σερρών

31. Στο διάλειμμα…

32. Θέμα –Πρόβλημα:
Η Μελίνα
αντιλαμβάνεται ότι
λείπουν τα χρήματά της
Καλεί το δάσκαλο να
συζητήσουν το
πρόβλημα με τα Καπέλα
της Σκέψης για να βρουν
λύση

33. Λευκό καπέλο:
πληροφορίες,
δεδομένα
Κόκκινο καπέλο:
συναισθήματα

34. Κίτρινο Καπέλο:
Θετική σκέψη,
αισιοδοξία

35. Μαύρο καπέλο:
αρνητική σκέψη,
απαισιοδοξία
Πράσινο καπέλο:
ιδέες, λύσεις,
προτάσεις

36. Μπλε καπέλο:
έλεγχος, οργάνωση,
συμπεράσματα

37. Μαρία Ζερβάκη