Voices for Custodial Justice newsletter - January 2013 issue

fhtš Úâ¡fhd Fuš #dtÇ - 2013
Voices for Custodial Justice
fhtš Úâ¡fhd Fuš
by:MalikSajad
Source: www.greaterkashmir.com

âšÈÆš mªj¥ bg© bfhûkhd KiwÆš ghÈaš
t ‹ ò z ® ¢ á ¡ F c Ÿ s h ¡ f ¥ g £ L b f h i y
b r Œ a ¥ g £ l J e k J r K j h a ¤ â š c Ÿ s
mÊî¥ó®tkhd Mzhâ¡f¡ fyh¢rhu¤ijí«,
rKjha¤âš t‹òz®¢áí«, ghÈaš t‹Kiwí«
vªj msÉ‰F CLUÉ¥ guÉîŸsd v‹gijí«
K‹D¡F¡ bfh©LtªJ muáaš Éthj¤â‹
ika¥ bghUsh¡»íŸsd. ï¤jifa t‹KiwfŸ
fhtšJiwÆ‹ kfË® ãÇîfŸ mšyJ bg©fŸ
k‰W« FHªijfS¡fhd muR¤ JiwfŸ k£Lnk
ifahs nt©oa xU r_f¥ ãu¢ridahf
RU¡f¥g£LÉl KoahJ. ekJ Ra jFâ¡F«, xU
njr« v‹w KiwÆš ekJ xUik¥gh£o‰F« ïªj
t‹KiwxÊ¡f¥glnt©oaJmtáakhF«.
nghuh£l« el¤âat®fŸÛJ fhtšJiwÆd®
bjhL¤j jh¡FjšfS«, v©z‰w muáašthâfŸ
b t Ë Æ £ l b t W ¡ f ¤ j ¡ f f U ¤ J f S «
ït®fËlÄUªJ ï¤jifa t‹Kiwfis
xÊ¤J¡f£Ltj‰fhd xU m¿î¥ó®tkhd â£l«
cUthF« v‹w e«ã¡ifia¡ bfhŠrK«
V‰gL¤jÉšiy. bg©fS¡F mâfhu« tH§FtJ
g ‰ ¿ g r ¥ ò b k h Ê n g R n t h ® c Ÿ Ë £ l
e h l h S k ‹ w t h â f Ÿ , m i k ¢ r ® f Ÿ k ‰ W «
mâfhÇfË‹ thÆÈUªJ ÉG»w ï¥go¥g£l
Mœªj ghÈaš ghFghL rh®ªj t‹k« ÄFªj
fU¤JfS¡F xnu xU tU¤j« bjÇÉ¥gJ k£L«
nghJkhdJ v‹W fUj¥gLtjhdJ, bg©fS¡F
v â u h d ï ¥ g o ¥ g £ l f © l d ¤ â ‰ F Ç a
mQFKiwfŸ vªj msî¡F rhjhuzkhf
âšÈÆ‹ mªj ïs« bg©Q«
ntW gy bg©fS« mDgÉ¤JŸs
bfhûkhd t‹KiwfŸ F¿¤J
eh« Mœªj ntjid¡F cŸshf
nt©oa neu« k£Lkšy ïJ,
khwhf kh‰w¤â‰fhd
xU jUzkhf ïij eh«
fhznt©oa neu« tªâU¡»wJ.
vL¤J¡bfhŸs¥gL»‹wd v‹gijí« mªj
m Q F K i w f Ÿ x U b j h ‰ W n e h a h f ¥
guÉÆU¥gijí«jh‹ fh£L»‹wd. muáaš
mik¥ig¢ rh®ªjt®fŸ vªj msÉ‰F ïªj eh£o‹
ï i s P ® f Ë l Ä U ª J « F o k ¡ f Ë l Ä U ª J «
J©o¡f¥g£lt®fshf ïU¡»wh®fŸ v‹gijí«,
ïâš brašgLnth® j§fis Ra MŒî mšyJ Ra
Ék®rd¤â‰F m¥gh‰g£l njtijfŸ nghš
Ãid¤J¡ bfhŸ»wh®fŸ v‹gij¤jh‹ ï¥go¥g£l
fU¤JfS« el¤ijfS« R£o¡fh£L»‹wd.
muáaš js¤âš bghJthd bghW¥òfËš
ïU¥gt®fŸ TW« fU¤JfËš, ekJ rKjha¤âš
xU Mnuh¡»akhd, kÇahij¡FÇa ghÈd Ãiyia
cUth¡f Koí« v‹gJ F¿¤J bfhŠrK«
brhšy¥gLtâšiy.
ghÈd ßâahd mšyJ kjßâahd áWgh‹ikÆd®,
áWt®fŸ, áWÄfŸ, bg©fŸ vd ahuhf ïUªjhY«
mt®fS¡F vâuhd ghÈaš t‹KiwfŸ e«ik
fy§f it¡»w NHY¡F eh« br‹whf nt©oa
mtáa« cŸsJ. mªj Ãiy¡F eh« v›thW
bršy¥ngh»nwh« v‹gJjh‹ nfŸÉ. nkY« nkY«
fLikahd r£l§fisí« j©lidfisí«
bfh©Ltuhkš eh« Ô®îfis v£oÉl KoahJ.
Vbd‹whš, ïªj r£l§fis brašgL¤J« ÃiyÆš
ïU¡»wt®fŸ j§fsJ ÃiyghLfŸ F¿¤njh,
kd¥gh§FfŸ F¿¤njh Érhuiz¡F c£gL¤j
nt©oa njit ïšiy v‹W fUJ»wh®fŸ.
âšÈÆ‹ mªj ïs« bg©Q« ntW gy bg©fS«
mDgÉ¤JŸs bfhûkhd t‹KiwfŸ F¿¤J eh«
Mœªj ntjid¡F cŸshf nt©oa neu« k£Lkšy
ïJ, khwhf kh‰w¤â‰fhd xU jUzkhf ïij eh«
fhznt©oa neu« tªâU¡»wJ. mnj neu¤âš
ïªj vâ®¥ò¥ nghuh£l§fS¡fhd vâ®ÉidfŸ
v‹git M©fS¡F vâuhd ãu¢rhukhfnth,
btW« jÂ¡if elto¡iffshfnth _¢R¤ âzw
it¡F« tifÆš Mil mÂaî« m›thW elªJ
bfhŸsî« nghâ¥gjhfnth gHikthj ghÈaš
be¿Kiwfshfnth RU§»Él¡TlhJ. mšyJ,
r £ l « b f h © L t U t J « , f L i k a h d
elto¡iffS« k£Lnk ï¤jifa t‹Kiwfis¡
f£L¥gL¤J« v‹W« eh« e«ãÉl¡ TlhJ. áy
bg©fŸ k‰wt®fisÉl TLjš ghJfh¥ò¡F
cÇat®fŸ, áy® k‰wt®fisÉl t‹òz®¢á¡F
xËuhj ïªâah khWtj‰fhd jUz«
- u¤dh fó®
2fhtš Úâ¡fhd Fuš #dtÇ - 2013

3
ïy¡fhf¡ Toat®fŸ mšy v‹w m‰g¤jdkhd
áªjidfis ïÅí« eh« V‰f¡ TlhJ.
gÂ¤jy§fËY«, mnjnghš åLfËY« ghÈd
rk¤Jt¤ij cWâ¥gL¤j nt©Lbk‹whš eh«
ghÈaš (br¡Þ) v‹gij ïy¡fhf it¡fhkš
ghÈaš nfh£ghL (br¡Ì[«) v‹gijna ïy¡fhf
it¤J Éthâ¡f nt©L«. xUtU¡F xUt®
cl‹g£L cwîbfhŸ»w XÇd ghÈaš cwî
F ‰ w k h f î « , ï U g h È d ¤ j t ® â U k z «
brŒJbfh©lã‹ el¡f¡Toa t‹òz®¢á
k‹Å¡f¤j¡fjhfî« ïU¡»w Ãiyikia eh«
ïÅí« V‰f¡TlhJ. ï¥go¥g£l rk¤JtÄ‹ikfŸ
k Å j c Ç i k k â ¥ Õ £ o š v ª j ï l ¤ â Y «
it¡f¤j¡fit mšy. “r£l¥ó®t t‹òz®¢á”
v‹w nghÈ¤jd¤â‹ Ñœ mšyJ “ïªâa fyh¢rhu
kh©òfŸ” v‹w ãu«ikÆ‹ Ñœ kiw¡f¤j¡fit
mšy.
t‹òz®¢á tH¡FfŸ
ïG¤jo¡f¥gLtj‰F mDkâ¡»w
mšyJ F‰wthËfis
ÉLÉ¥gj‰fhf yŠr« th§F»w
ÚâgâfŸ; j§fsJ kf‹fŸ
muh#fkhd KiwÆš
Mzhâ¡f¤ij
btË¥gL¤J»wnghJ mij
C¡FÉ¡»w, áy neu§fËš mij¥
ghuh£lî« brŒ»w bg‰nwh®fŸ
F‰w¥ ã‹dÂ cŸst®fis nt£ghsuhf ÃW¤jî«,
mt®fŸ ehlhSk‹w cW¥ãd®fshf gjÉ V‰fî«
mDkâ¥gj‹ _y« t‹Kiw¡ fyh¢rhu¤ij
C¡FÉ¡»w ekJ muáašthâfŸ k¡fS¡F gâš
mË¡f¡ flik¥g£lt®fshf M¡f¥gl nt©oa
mtáa« cŸsJ; mnj neu¤âš ãu¢rid mnjhL
K o ª J É l É š i y . t ‹ ò z ® ¢ á t H ¡ F f Ÿ
ïG¤jo¡f¥gLtj‰F mDkâ¡»w mšyJ
F‰wthËfis ÉLÉ¥gj‰fhf yŠr« th§F»w
ÚâgâfŸ; j§fsJ kf‹fŸ muh#fkhd KiwÆš
Mzhâ¡f¤ij btË¥gL¤J»wnghJ mij
C¡FÉ¡»w, áy neu§fËš mij¥ ghuh£lî«
brŒ»w bg‰nwh®fŸ; j§fsJ kidÉkh®fis
mtkâ¡»w, bg©fŸ kÇahijnahL el¤j¥gl
n t © o a t ® f Ÿ , m t ® f s J k Å j ¤ J t «
m§ÑfÇ¡f¥gl nt©L« v‹w áªjidfS¡F
khwhf mt®fŸ btW« cilik¥ bghUshf
e l ¤ j ¥ g l n t © o a t ® f n s v d j § f s J
k f ‹ f S ¡ F « k f Ÿ f S ¡ F « n g h â ¡ » w
fzt‹kh®fŸ M»a midtUnk ïªj t‹Kiw¡
fyh¢rhu¤âš r«kªj¥g£lt®fŸjh‹. muR
vªâu¤âš m§f« t»¡»wt®fshf mšyJ
jÅ¥g£l eg®fshf M©fŸ, rKjha¤â‹
ghJfh¥g‰w gFâÆdU¡F vâuhf j§fsJ
mâfhu¤ij btË¥gL¤J« xU eilKiwahf
t ‹ ò z ® ¢ á Æ š < L g L » w h ® f Ÿ v ‹ g J
mDgt¥ó®tkhd c©ik. ïUªjnghâY«,
t‹òz®¢á tH¡FfËš Äf¡ Fiwthdt®fns
F‰wthËfshf j©lid bgW»wh®fŸ v‹gJ,
t‹òz®¢á elªjjhf bg©fŸ bghŒ brhš»wh®fŸ,
mt®fS¡F v‹d elªjnjh mJ rhjhuzkhd
g h È a š F ‰ w « r « k ª j k h d J j h ‹ v ‹ w
brŒâia¤jh‹gu¥ò»wJ.
ïªj Ãfœ¢á ngh¡Ffis btW« “JuâZltrkhd
ÃfœîfŸ”, “jtwhd òÇjšfË‹” ÉisîfŸ,
mšyJ xÊ¡f¥gl nt©oa xU “bjhªjuî” v‹W
k£L« gh®¡f¡ TlhJ. ekJ jh®Ûf cz®îfis
cW¤j nt©oa ïªj ÃfœîfŸ bjhl®ghf eh« vªj
m s É ‰ F k u ¤ J ¥ n g h Œ É £ n l h « ,
cz®t‰wt®fsh»É£nlh« v‹gij¤jh‹
ï¤jifa á¤j¿¥òfŸ btË¥gL¤J»‹wd.
mid¤J bg©fŸ, ïªj t©z« ÄFªj mÊ¥ó®t
Mzhâ¡f¥ ngh¡»‰F ïiuahf¡ Toa mid¤J
xJ¡f¥g£l ãÇÉd® ït®fsJ clš rh®ªj k‰W«
ghÈd« rh®ªj KGik¤ j‹ikia eh« kâ¡f¤
jahuh»wtiuÆš, e«ik xU eådkhd mšyJ xU
ehfßfkhd njr« - muR v‹W brhšÈ¡
bfhŸtj‰fhd jFâ, mšyJ “<L ïiza‰w
ïªâah” v‹W KH§Ftj‰fhd jFâ ek¡F ïšiy.
ekJ kÅj nea¤ijí« fUiz cz®ití«
F Ê n j h © o ¥ ò i j ¤ J É £ L , t ‹ K i w ¡
b f h ^ u § f i s ¡ f © L b f h Ÿ s h j n g h ¡ i f
ts®¤J¡bfhŸnthbk‹whš, v‹djh‹ bghUshjhu
ts®¢á V‰g£oUªjhY«, mªÃa neuo KjäLfŸ vªj
msÉ‰F tªJ ghŒªjhY« mj‰bfšyh« kâ¥ò
ïU¡»wjhv‹d?
(u¤dh fó®, Í‹lhš Fnshgš r£l¡ fšÿÇÆš r£l¥
nguháÇauhfcŸsh®.)
Mjhu«: The Hindu, December 30, 2012

yšÈ njÉ¡fhf vÇaÉšiy
vªj bkGFt®¤âí«
- g¤Ç ehuha©
nrhfkhd kuz¤ij¤ jGÉa mªj 23 taJ¥ bg©,
mj‰F K‹ bfh^ukhd KiwÆš F«gyhf
t‹òz®¢á¡F cŸsh¡f¥g£lj‰F vâuhf¡
f©ld¡ FušfŸ vGªjd v‹whY«, jÈ¤ bg©fŸ
âdªnjhW« t‹òz®¢á¡F« jh¡FjšfS¡F«
ïy¡fhtJg‰¿v‹dbrhštJ?
ÉË«ò Ãiy¡F¤ jŸs¥g£lt®fË‹ Fušfis ah®
nf£gh®? ï§nf ÉË«ò Ãiy¡F¤ jŸs¥g£lt®fŸ
v‹»wnghJ, jiyefu¤âš tá¡fhjt®fŸ, ef®¥òw
eL¤ju t®¡f¤ij¢ nruhjt®fŸ, bjhiy¡fh£á
nfkuh¡fË‹ f©Âš glhjt®fŸ v‹W m®¤j«.
ÉË«ò Ãiy¡F¤ jŸs¥g£lt®fŸ, j§fSila
fijfis¡ nf£gj‰F ahU« ïšiy v‹gjhš
thŒ_okîdkhfïU¥gt®fŸv‹Wm®¤j«.
23 taJ¥ bg© bfh^ukhd KiwÆš F«gyhf
t‹òz®¢á¡F cŸsh¡f¥g£lij vâ®¤J âšÈ
Fok¡fŸ rÇahd KiwÆnyna j§fsJ Fušfis
v G ¥ ã d h ® f Ÿ . M d h š , ò Ÿ Ë É t u ¤ n j h L
ÃWt¥g£LŸs k‰w c©ikfË‹ fâ v‹d?
t‹òz®¢áí« jh¡FjšfS« jÈ¤ bg©fS¡F
m‹whl Ãfœîfshf ïU¥gij v‹dbt‹W
brhštJ? jÈ¤JfS¡F vâuhd F‰w¢ brašfŸ
bgU«ghyhdit gâî brŒa¥glhkny ngh»‹wd;
fhuz« v‹dbt‹whš fhtšJiwÆdU«, »uhk
k‹w§fS«, murh§f mâfhÇfS« ïªJ kj, rhâa
mik¥ã‹ ghFghLfis¥ ãuâgÈ¥gt®fshfnt
ïU¡»wh®fŸ. gÊth§f¥glyh«, fhtšJiwÆ‹
M¤âu¤â‰F cŸshfyh« v‹w m¢r§fË‹
f h u z k h f î « , y Š r « t H § f K o a h j j ‹
fhuzkhfî« mt®fS¡F vâuhd F‰w§fŸ
btË¥gL¤j¥glhknyngh»‹wd.
tYthd T£lÂahf cŸs Ãy cilikahs®fŸ,
Mâ¡f¢rhâ »uhk¤âd®, fhtšJiw mâfhÇfŸ
M»nahuhš jÈ¤ bg©fŸ ÛJ el¤j¥gL« ghÈaš
jh¡FjšfË‹ v©Â¡if “mrhjhuzkhd
msî¡F mâfkhf ïU¡»wJ” v‹W cyf¥ bghJ
k‹Å¥ò ÃWtd¤â‹ 2001« M©o‰fhd m¿¡if
bjÇÉ¡»wJ. 5 rjåj jh¡FjšfŸ k£Lnk gâî
brŒa¥gL»‹wd, 30 rjåj t‹òz®¢á¥ òfh®fŸ
nghÈahdit vd jŸSgo brŒa¥gL»‹wd v‹W
mªj MŒî kâ¥ã£LŸsJ. fhtšJiwÆd®
tH¡fkhfnt yŠr« nf£»wh®fŸ, rh£áfis
gaKW¤J»wh®fŸ, Mjhu§fis _o kiw¡»wh®fŸ,
bg©fË‹ fzt‹kh®fis mo¡»wh®fŸ v‹W«
mªj MŒt¿¡if TW»wJ. t‹òz®¢á¡F
cŸshdt®fŸ bfhiy brŒa¥g£lhY« Tl
F‰wthËfŸj©lidÆ‹¿¤j¥ã¡»wh®fŸ.
gilah£fŸ nghy brašgL»w f©fhÂ¥ò¡
F G ¡ f i s ¢ n r ® ª j t ® f Ÿ , c Ÿ q ®
fhtšJiwÆdÇ‹ cjÉnahL »uhk§fËš
jh¡Fjš bjhL¥gJ, jÈ¤ åLfS¡F¤ Ô it¥gJ,
bg©fis t‹òz®¢á brŒtJ v‹W bjhL¡»w
rhâa¥ nghÇ‹ xU gFâahfnt bg©fŸ
t‹òz®¢á¡F cŸsh¡f¥gLtJ« jh¡f¥gLtJ«
bgUksÉ‰FÃfœ»‹wd.
M â ¡ f ¢ r h â M © f Ÿ r h â a Ã i y f Ë š
mo¥gilÆnyna jÈ¤ k‰W« jhœ¤j¥g£l
rhâfis¢ nr®ªj bg©fis ghÈaš ßâahf
MSik bfhŸ»wh®fŸ v‹W r£l¥ó®t gâîfS«,
Clf¢ brŒâfS«, jÅ¥g£l th¡F_y§fS«
btË¥gL¤J»‹wd. ã‹tU« r«gt¤ij¥
gh®¥ngh«: myAhgh¤ efÇÈUªJ Rkh® 30 ».Û.
b j h i y É š c Ÿ s j h ® t h Œ f h t š Ã i y a
všiy¡F£g£l ê¤jšó® âfhÇ »uhk¤âš
m©ikÆš elªj r«gt« ïJ. 45 taJŸs yšÈ
njÉ jd¡F ïªâuh MthÞ nah#dh â£l¤â‹ Ñœ
xJ¡f¥g£l Ãy¤âš åL f£o¡ bfh©oUªjh®.
m¥nghJ cŸq® t£o¡ fil¡fhu® ntW áy
bršth¡FŸs eg®fnshL m§nf tªJ mªj å£il
ïo¤J¤ jŸËdh®. mt®fnshL yšÈ fhuz« nf£L
thjho¡bfh©oUªjnghJ mtuJ fzt® Fyh¥, 12
taJ kf‹ ïUtU« mªj F©l®fshš <î
ïu¡fÄ‹¿ mo¤J cij¡f¥g£ld®. yšÈ njÉ
gL¤Jw§fî« rikaš brŒaî« ga‹gL¤â tªj
Foir jiuk£lkh¡f¥g£lJ. ï‹W« Tl yšÈÆ‹
clÈš mªj ãuhkÂa t‹KiwÆ‹ tL¡fŸ
ïU¡»‹wd. Mdhš, fhtšJiwÆd® yšÈia 24
kÂ neu« fhtÈš it¤âUªjnjhL, vªj xU
t‹Kiwí«ÃfHÉšiyv‹WT¿d®.

nkhrkhd ghâ¥ò¡F cŸsh»wt®fŸ
ghÈaš t‹Kiwahš nkhrkhf ghâ¡f¥gL»wt®fŸ
jÈ¤ bg©fŸjh‹. Vbd‹whš mt®fŸ _‹W
ÃiyfËš xL¡FKiwia¢ rªâ¡»wh®fŸ-rhâ,
t®¡f«, ghÈd«. yšÈ njÉí« xU jÈ¤, xU bg©,
xU ciH¡F« t®¡f¤ bjhÊyhË v‹w KiwÆšjh‹
t‹bfhLikfis vâ®bfh©lh®. jÈ¤ bg©fŸ
g h È a š x L ¡ F K i w ¡ F « b g h U s h j h u ¢
Ru©lY¡F« r_f –- fyh¢rhu moik¤jd¤â‰F«
cŸsh»wh®fŸ. Mdhš eh£o‹ Úâ mik¥ò
mt®fisv¥nghJnkifÉL»wJ.
1989š É.ã. á§ ãujkuhf bghW¥ng‰w clndna,
mtuJ bjhFâah»a c¤ju ãunjr khÃy¤â‹
~gnjó® gFâÆš j‹uh{ v‹w xU jÈ¤, mt®
ntiy brŒJ tªj tašfË‹ cilikahs®fshd
áy jhT®fshš bfh^ukhd KiwÆš bfhiy
brŒa¥g£lh®. j‹uh{ jdJ kidÉia xU ïuî
j§fnshL ïU¡f mD¥ã it¡f nt©L« v‹W
Ãyîilikahs®fŸ f£lisÆ£L ïUªjd®. mªj¡
f£lisia mt® Û¿ajhš å£oÈUªJ btËna
ïG¤Jtu¥g£L cÆnuhL bfhS¤j¥g£lh®.
xL¡f¥g£l r_f§fË‹ u£rfuhf j‹id
K‹ÅU¤âa É.ã. á§ cldoahf mªj ïl¤â‰F
ÉiuªJ br‹W, j‹uhÍ‹ kidÉ¡F ïH¥Õlhf
ãujk® ey ÃâÆš ïUªJ %.1,000 tH§» xU
Ãy¤ijí« xJ¡»dh®. Mdhš, mtU¡F
xJ¡f¥g£l Ãy« jhT®fË‹ Ãy¤ij x£ona
ï U ª j J . M f n t m ª j Ã y ¤ â ‰ F Ÿ
j‹uh{kidÉahš bršynt KoaÉšiy. ã‹d®
elªj tH¡»š jhT®fŸ F‰wk‰wt®fŸ v‹W
ÉLÉ¡f¥g£lh®fŸ.
myfhgh¤ mU»YŸs jh›dh v‹w »uhk¤ij¢
nr®ªjt® Î›gh£oah v‹w jÈ¤ bg©. »uhk¤â‹
M â ¡ f r h â Æ d u h » a F ® Ä ( Ä f î «
ã‰gL¤j¥g£nlh®) ãÇit¢ nr®ªj áy áWt®fŸ
Î › g h £ o a h É ‹ Ã y ¤ â š É i s ª â U ª j
fhŒf¿fis Niwahodh®fŸ. mij mtuJ kf‹
vâ®¤jh‹. ïj‰fhf Î›gh£oah 1994 #dtÇ 21
m‹W »uhk¤ bjU¡fËš Ã®thzkhf ïG¤J¢
bršy¥g£lh®. ïªj¢ r«gt« elªjnghJ Kyha«
á§ ahj›, f‹Î uh« ïUtU« T£lÂ mik¤J
c¤juãunjr khÃy¤âš muR mik¤âUªjd®.
n k ‰ g o r « g t « e h L j G É a m s É š
brŒâahdij¤ bjhl®ªJ, Kyha« á§, f‹Î uh«
ïUtU« mªj »uhk¤â‰F ÉiuªJ br‹wd®.
ghâ¡f¥g£ltU¡F ÃyK« gzK« ïH¥Õlhf
tH§f¥g£ld. F‰wthËfŸ ifJ brŒa¥g£ld®.
mªj¢ r«gt« elªJ 17 M©LfŸ XoÉ£ld.
Mdhš, mªj khÃy¤â‹ Kjyik¢ruhf khahtâ
eh‹F Kiw gjÉ t»¤jh® v‹w nghâY« Tl,
ï‹wsî« mªj tH¡F mk®î Úâk‹w¤âš
f h ¤ J ¡ » l ¡ » w J . b r h š y ¥ n g h d h š
Î›gh£oahî¡F« Úâk‹w¤â‰F rh£á brhšy
tU»w mtuJ cwÉd®fS¡F« á¤âutijfŸ
mâfÇ¤JŸsd. âU«g¤ âU«g Úâk‹w¤â‰F
tunt©oa f£lha¤â‰F cŸsh»íŸs mt®fŸ
elªj r«gt¤ij Û©L« Û©L« brhšy
nt©oat®fshf ïU¡»wh®fŸ.
j‹uh{ jdJ kidÉia
xU ïuî j§fnshL ïU¡f
mD¥ã it¡f nt©L« v‹W
Ãyîilikahs®fŸ f£lisÆ£L
ïUªjd®. mªj¡ f£lisia mt®
Û¿ajhš å£oÈUªJ btËna
ïG¤Jtu¥g£L cÆnuhL
bfhS¤j¥g£lh®.
ï‹W mt®fŸ nf£gbjšyh« tH¡F Koî¡F¡
bfh©Ltu¥gl nt©L«. mj‹ _y« Úâk‹w¤â‰F
tunt©oa fhuz¤jhš ïÅí« j§fsJ m‹whl¡
TÈia ïH¡f¤ njitÆšiy v‹w Ãiyik V‰gl
nt©L« v‹gJjh‹. jÈ¤ bg©fŸ Clf§fŸ
k‰W« fhtšJiwÆ‹ f©fS¡F k£Lnk
b j Ç a h j t ® f s h f ï š i y , Ú â k ‹ w ¤ â ‹
f©fS¡F« mt®fŸ bjÇtâšiy v‹gJ f©TL.
mt®fŸ r«kªj¥g£l tH¡Ffis Koî¡F¡
bfh©LtUtâš c©ikahd m¡fiwíŸs
elto¡iffŸ VJÄšiy v‹gij ïij¤jh‹ ïJ
fh£L»wJ. âšÈÆš xU F«gÈ‹ t‹òz®¢á¡F
vâuhd bghJ k¡fŸ Mntr« c©ikÆnyna
K¡»a¤Jt« bg‰¿U¡f nt©Lkhdhš mJ
ghâ¡f¥g£l jÈ¤ bg©fS¡F« Úâ »il¥gj‰F
ï£L¢br‹whfnt©L«.
(g¤Ç ehuha©, myAhgh¤ gšfiy¡ fHf¤âš
muáaš m¿Éaš MáÇauhf cŸsh®)
Mjhu«: The Hindu, December 30, 2012

r£l Ãaha§fS¡F c£gl kW¡F« ml§fhj
j‹ikia¥ g‰¿...
- t. Ñjh
rkÄšyhj, t®¡f k‰W« ghÈd kâ¥ÕLfis
K‹it¥gjhf, j©lid¡F c£gl kW¡F«
ml§fhj j‹ik ïU¡»wJ. mj‹ všyh
t o t § f Ë Y « m J m â f h u ¤ i j ¡
f£lik¥gjhf ïU¡»wJ. mâfhu¤ij
mDgÉ¡F«nghnj mJ j©lid¡F
ml§fhj j‹ikÆ‹ milahs§fnshL
k»œnthL ïU¡»wJ. mjidna mJ
f t ® ¢ á a h d j h f , É U « g ¡ T o a j h f
kh‰W»wJ. ghÈaš t‹òz®¢áahs‹ xU
rhjhuz Fokfdhfnth, mšyJ xU muá‹
ghJfhtydhfnth ïU¡fyh«. j©lid¡F
ml§fhj j‹ik v‹gJ mâfhu¤ij¡
fh£L»w, F¿¥ã£l eilKiwahf ghÈaš
cwit M¡» mâš k»œtjhf ïU¡»wJ.
mâfhuK« ghÈaš cwî« Éá¤âukhf
x‹iwbah‹W jh¡f« brY¤Jtjhf
ïU¡»w Ôikahf ïJ ïU¥gij òÇªJ
bfhŸsnt©oa njit ïU¡»wJ.
o š È Æ š m ª j ï s « b g © Q ¡ F n e ® ª j
bfhLikia¥ g‰¿í« mtŸ cÆ® ãiH¡f Koahkš
nghd nrhf¤ij¥ g‰¿ ijÇakhf ngr th®¤ijfS«
ïšiy.kdtÈikí«ïšiy.
elªJ Koªj mªj Ãfœ¢á fhy« fhykhf elªJŸs
ïnj khâÇahd bfhLikfis Ãidî¡F¡ bfh©L
tªjJ. eh« bjhl®¢áahf vâ®¤J nghuho¡bfh©L
ïUªjhY«, bjhl®ªJ thG« MHkhd mÚâia
K‹ÅW¤Jtjhf ïUªjJ. k‰wt®fis¥ nghynt
ehD« nfhg¥g£nl‹, tU¤j« njhŒªj nfhgkhf mJ
ïU¥gij cz®ªnj‹. ghÈaš t‹Kiwahs®fË‹
brašfis Ãid¤J nfhg«. ekJ muR eh« Ãid¤j
KiwÆš brašgl kW¤JÉ£lij Ãid¤J nfhg«.
mj‹ ïayhikia Ãid¤J« nfhg«. ïit
k£Lkšyhkš vd¡F ntW xU Éõa¤âY« nfhg«
tªjJ. ekJ muR beU¡foÆš cŸs nghâY«. ïªj
muir k¡fŸ vâ®¡F«nghJ nkY« nkY«
mt®fS¡F vâuhf t‹Kiwia VÉÉL»wJ. jh‹
v‹d brŒjhY« j‹id¡ nf£ghÇšiy, jh‹
v ª j É j r £ l Ã a h a § f S ¡ F « f £ L ¥ g l
nt©oaâšiy v‹gâY« muR ftdkhf ïU¡»wJ.
ïªj Foauá‹ #dehaf¤J¡fhf ekJ ciH¥ig eh«
brY¤â, muR¡F jÉ®¡f Koahkš f£L¥g£ltuhf
ï‹dK« bjhl®ªJ e«ã¡ifnahL, ÉRthr¤njhL
muá‹ thœehis¥ òJ¥ã¡»nwh«. Mdhš, munrh
ïWkh¥òl‹ j‹ ngh¡»š brašg£L f£L¥ghl‰w
r£l Ãaha§fË‹ ml§fh¤ jd¤â‰F cŸns muR
nkY« ã‹th§» brš»wJ. mâfhu¤â‰FŸ j‹id
ÃiyÃW¤âtU»wJ.
rhâ Ãaha§fS¡F e«Äš gyU«
Jiz ngh»nwh«. xUtiubahUt®
btW¤J¡bfhŸsî«, ekJ
ciH¥ghË k¡fisí« ÉË«òÃiy
k¡fisí« mtkâ¡»w msî¡F«
e«ik ï£L¢brš»wJ.
cŸq® nghä°fhu® Kjš efu¤â‹ fhtšJiw
jiyikaf« tiuí«, efuh£á fî‹áy® Kjš k¤âa
mik¢r®fŸ tiuí«, muá‹ mid¤J k£l§fËš
cŸst®fË‹ mâfhu¤J¡F«, f£lis¤âwD¡F«
ïªj eh£oš ghJfh¥ò mË¡f¥g£L cŸsJ.
jÈ¤Jfisí«, Mâtháfisí« jh¡Ftijí«
mt®fis mÊ¤JÉLtijí« jkJ cÇikahf¡
bfh©L brašgL« Mâ¡f rhâfS« mJ k£L«
ïšyhkš rk¤JtÄšyhj, t®¡f ghÈd V‰ghLfS«
ahU¡F« vªjÉj r£l¤â‰F«, mâfhu¤â‰F«
f£L¥gl kW¤J ïnj Mzt¤Jl‹ j«ik
ÃiyÃW¤â¡bfh©LŸsd.
j©lid¡F«, r£l ÃaâfS¡F« c£gl kW¡F«
ml§fh¤ j‹ik v‹gJ mj‹ všyh tot§fËY«
m â f h u ¤ i j ¡ f £ l i k ¥ g j h f ï U ¡ » w J .
m â f h u ¤ i j m D g É ¥ g t ® k » œ n t h L
brašgL»‹wd®. mjid¡ if¡bfhŸnthU¡F
m J f t ® ¢ á a h d j h f , É U « g ¡ T o a j h f
mikªJÉL»wJ.
ïªj eh£o‹ ViHfS« ÉË«ò Ãiy k¡fS«
ïij¥g‰¿ e‹whf¤ bjÇªJ it¤JŸsd®. g£oaš
t F ¥ ã d ® k ‰ W « g £ o a š g H § F o Æ d ®

7
(t‹bfhLikfŸ jL¥ò) r£l« 1989‹go ÉrhÇ¡f
nt©oa F‰w§fis¥ g‰¿ 2012« tUl¤â‹
Mu«g¤âš elªj xU bghJ ÉrhuizÆš ehD«
g§nf‰W ïUªnj‹. fhtšJiwahš á¤utij
brŒa¥g£l, ïUs® r_f¤ij¢ nr®ªj eL¤ju
taJŸs xUt® mªj ÉrhuizÆš fyªJbfh©L
ngádh®. ml¡fkhd Mdhš nfŸÉ¡F£gL¤J«
bjhÅÆš, jd¡F ne®ªj ghâ¥ã‹ Égu§fis
ÉtÇ¤jh®. j‹id ÉrhÇ¤j _¤j MŒths®
rydÄ‹¿, bk¤jdkhf j‹id ÉrhÇ¤j Kiw,
r®trhjhuzkhf j‹id¢ á¤utij brŒjJ, jh‹
mjid vâ®¡f K‰g£lJ, nfŸÉ nf£lJ
M»at‰iw mikâahfî«, ftiyíl‹ ÉtÇ¤jh®.
ï¥gobašyh« el¡Fkh v‹W mt® nf£fhkš
nf£lh®. mªj fhtšJiw MŒths® jh‹ brŒjJ
jtW v‹W xUehŸ czukh£lhuh vd e«g¡ nf£L,
mt® jdJ th¡F_y¤ij Ko¤J¡bfh©lh®.
mtuJ ïªj e«ã¡if¡F¤ jFâa‰w muá‹ ÛJ
e«ã¡if it¤j xU FokfÅ‹ Ãahakhf mtuJ
th¡F_y« mikªjJ. Mdhš, mªj xU
fhuz¤J¡fhf k£L« eh‹ mªj rh£áa¤ij Ãidî
TwÉšiy. mj‰F« nkyhf gy Éõa§fis mJ
btË¥gL¤J»wJ. r£l¤J¡nfh, Ãaha¤J¡nfh,
j©lid¡nfh M£glhj rhâ r_f¤â‹ m‹whl
ÃiyiamJgâîbrŒjJ.
xU bg©Â‹ ÉU¥g¤J¡F
khwhfî«, jÉ®¡fKoahj flik
v‹w mo¥gilÆY« mtiu
âUkz¤J¡F« ghYwî¡F«
c£gL¤Jjš v‹gJ ï‹dK«
rf#khf ï‹W« el¡»wJ.
ïªj rhâ Ãaha§fS¡F e«Äš gyU« Jiz
ngh»nwh«. xUtiubahUt® btW¤J¡bfhŸsî«,
ekJ ciH¥ghË k¡fisí« ÉË«òÃiy k¡fisí«
mtkâ¡»w msî¡F« ïJ e«ik ï£L¢brš»wJ.
mÚâahd mâfhu« v‹gJ muál« k£LÄšiy,
áÉš rKjha¤âlK« ï¤jifa mâfhu«
goªJŸsJ v‹gJjh‹ c©ik. vdnt, ehK«
ïj‰bfšyh« clªijahf ïU¡»wh« v‹w
cz®nthL ošÈÆš elªj ghÈaš gyh¤fhu¤ij¡
nfŸÉ nf£f nt©oa njit ïU¡»wJ. áy
nfŸÉfis eh‹ nf£f¥ ngh»nw‹. ïªj
n f Ÿ É f n s h m š y J v d J É s ¡ f § f n s h
nfh®itahd thjkhf mikí« v‹W eh‹ cWâahf
brhšy KoahJ. Mdhš, ekJ áy Éthj§fis òâa
âirfËšâU¥ãÉL«vdeh‹e«ò»nw‹.
r£l Ãaha§fS¡F c£gl kW¡F« ml§fhj
j‹ikÆ‹ m‹whl eilKiw
bfhLikahd, mnj neu¤âš m‹whl« el¡f¡Toa
áy brašfË‹ j‹ikfËš ïUªJ vdJ
thj§fis eh‹ bjhl§f ÉU«ò»nw‹. bg©fis
th®¤ijfshš má§f¥gL¤JtJ, Mghr clš
iriffŸ, ghÈaš Äu£lšfŸ M»at‰iw x›bthU
ehS« bghJÉš òH§FifÆš eh« mDgÉ¡»nwh«.
mtkâ¡f¡Toa ng¢Rfisí«, ÉU¥gk‰w
clYwití«, ghÈaš á¤utijiaí« ekJ åLfËš
mDgÉ¡»nwh«. ïªj ïu©L cjhuz§fËY«,
gj£lkhd, nfhgkhd, bghWikÆšyhjjhf,
btW¥ghdjhf bksd« Fobfh©L mªj¢
brašfË‹ j‹ikia _o kiw¤JÉL»wJ. ïJ
ghÈaš ßâahd t‹Kiw, vdnt má§fkhdJ v‹W
bg©fŸ Ãid¥gJ xU fhuz«. mJ k£L« mšyhkš
t‹Kiwahs® jdJ brašfis ufáakhf brŒtJ«
mªj ufáa¤j‹ikia j‹dhš ghâ¡f¥gLnth®fŸ
nkš Rk¤JtJ« ïªj bksd¤â‰fhd k‰bwhU
fhuz« M»wJ. FL«g¤âš el¡F« ghÈaš
t‹Kiwia¥ bghW¤jtiuÆš “òfh® brŒa¡TlhJ,
ahU¡F« brhšy¡TlhJ, brh‹dhš c‹
Ãiyikjh‹ nkhrkhf nghF«'' v‹W m¥gh¡fŸ,
m©z‹-j«ãfŸ, khkh¡fŸ k‰W« á¤j¥gh,
bgÇa¥gh¡fŸ cŸË£l mid¤J bgÇat®fS«
j§fS¡FŸs mâfhu¤ij¥ ga‹gL¤â jh§fŸ
brŒí« ghÈaš t‹Kiwia _okiw¥gJ«, nfŸÉ
nf£lhš ghâ¡f¥g£ltU¡F¤jh‹ ãu¢rid
mâfkhF« v‹W mt®fis F‰w cz®îl‹
ïU¡f¢ brŒ»‹wd®. mjdhš ghâ¡f¥g£lt®, jh‹
j©o¡fjFªjtnuvdczuit¡f¥gL»wh®.
bghJ ïl¤âš ïªj t‹Kiw el¡F«nghJ mJ xU
g° mšyJ kh®¡bf£ mšyJ fhtšÃiyakhf
ïU¡fyh« - m§nf ufáa¤j‹ik v‹gJ
É¤âahrkhd KiwÆš ïU¡»wJ. t‹Kiwahs®,
jh‹ brŒtJ KiwnflhdJ, jtwhdJ, ïÊthdJ
v‹gij bjÇªnj mâš <LgL»wh®. mnj neu¤âš
jh‹ ï›thW brŒtâš ãu¢rid VJ« ïšiy v‹w
ïWkh¥ãš j‹ ÃiyÆš jd¡F thŒ¤JŸs
mâfhu¤ij mJ Fiwªjg£rkhf ïUªj nghâY«
mâš bt¿ fyªj c‰rhf¤njhL <LgL»wh®.
brŒa¡Tlhjt‰iw brŒa¡Toaâš cŸs ïªj

8
bt¿ fyªj c‰rhf«jh‹ r£l Ãaha§fS¡F
f£L¥glhj kdÃiy¡F Mjhukhf ïU¡»wJ. jÈ¤
bg©fË‹ clšfis bghU£lhfnt kâ¡fhj
(Mâ¡f rhâ M©fŸ jÈ¤ bg©fŸ ÛJ Vt¥gL«
tH¡fkhd th®¤ijßâahd mtkâ¥ò v‹gJ
m t ® f Ë ‹ f U ¥ i g f i s í « m t ® f Ë ‹
ãw¥òW¥òfisí« neh¡» ïU¡»wJ) Mâ¡f rhâ
M©fŸ jÈ¤ bg©fis gyh¤fhu¥gL¤JtJ
j§fsJ cÇik v‹W¡ bfhŸtJ« ï¤jifa
kdÃiyÆ‹btË¥ghLjh‹.
ghÈaš t‹Kiw v‹gJ
mrhjhudkhdJ v‹whY« Tl
m‹whl« ÃfG« gy brašfSl‹
bjhl®òilajhf ïUªjJ.
bjUKidÆš Ã‹Wbfh©L
bg©fË‹ clšfS¡F kh®¡
nghLtJ, gythwhf t®Â¥gJ, xU
kDÎia gh®itahš ms¥gJ,
mtis gaKW¤J« neh¡f¤njhL
ã‹ bjhl®tJ, mtis rªnjf¤â‹
ngÇš f©fhÂ¥gJ - ïit
mid¤Jnk Vnjh xU tifÆš
ghÈaš t‹KiwnahL
bjhl®òiladnt.
2002š F#uh¤âš ï°yhÄa bg©fË‹ clšfË‹
ÛJ Vt¥g£l btW¥òz®î« ï¤jifanj. J©L¥
ãuRu§fŸ, nfhõ§fŸ k‰W« ïju tot§fËš
gu¥g¥g£l btW¥òz®nthL ga§fukhd t‹Kiwí«
nr®ªJbfh©lJ. vij má§fkhdjhf, F‰wkhf¡
fUJ»wnjh mijna njo¢ bršY« ïªj kdÃiy,
jÈ¤Jfisí« ãw xJ¡f¥g£lt®fisí«
j©o¥gij xU nfË¡ifahf¡ bfh©L
b r a š g L » w J . m u i r ¥ b g h W ¤ j t i u ,
brŒa¡Tlhjt‰iw, Kiwa‰wt‰iw brŒtJ v‹gJ
Vw¤jhH f£lhakhd Éâahf kh¿ cŸsJ. mj‹
gÂah£fŸ m¤jifa brašfis ÉU«ã, uá¤J
brŒ»‹wd®. áÈ eh£L vG¤jhs® VÇaš lh®¥kh‹
vGâa “kuzK« f‹Å¥bg©Q«'' ehlf¤âš
lh¡l®. Äuh©lh v‹gt® tUth®. mt® muáaš
vâ®¥ghs®fŸ ÛJ Vt¥g£l fhtšJiw t‹Kiwia
kU¤Jtuhf ïUªJ f©fhÂ¤J tUth®. mj‹ãwF
mt® j‹dhš ghâ¡f¥g£lt®fis g‰¿ x¥òjš
th¡F_y¤ijtH§FifÆšï›thWTWth®.
“eh§fŸ nghÇš <Lg£LŸnsh« vd eh‹ Ãid¤nj‹.
mt®fŸ xU KGikahd r®thâfhu¤ij ÃWt
Ãid¤jh®fŸ. MdhY« mt®fS¡F Vnjh xU
tot¤âyhd xU kU¤Jt á»¢iria bgWtj‰F
cÇik ïU¡»wJ v‹W eh‹ Mu«g¤âš Ãid¤nj‹.
Mdhš, nghf¥ nghf mªj mwîz®î kiwa¤
bjhl§»aJ. mJtiuÆš mJ kiw¤âUªj xUÉj
bt¿ fyªj c‰rhf«........ eh‹ brŒjt‰¿‹ j‹ikia
v‹ÅlÄUªnj kiw¤j c‰rhf« nknyh§»aJ....
Ú§fŸ brŒant TlhJ v‹W rKjha« jL¤j,
vijbašyh« brŒant TlhJ v‹W m«kh
brh‹dhnuh mit x›bth‹iwí« brŒa¤
JÂªnj‹. mtis¥g‰¿, ãw bg©fnshL
ïU¥gij¥g‰¿fdîfhz¤bjhl§»nd‹.
ïªj x¥òjš th¡F_y« v‹gJ mtÇlÄUªJ
gytªjkhf bgw¥gL»wJ. mtuhš á¤utij
brŒa¥g£l bg© mªj á¤jutijÆ‹ j‹ikia
cz®ªjjhš ïªj th¡F_y« ï›thW mikªjjh
mšyJ á¤jutij brŒjt® gytªj¥g£L
th¡F_y« mË¤jjhš mt® ï›thW brh‹dhuh
v‹gij ehlf« bjËîgL¤jÉšiy. gh®itahsÇ‹
òÇjY¡nf mij ehlf MáÇa® É£LÉL»wh®. vJ
v¥go ïUªj nghâY« á¤jutij brŒgt® ‘mw«'
v‹W Ãid¥gt‰¿šjh‹ mt® á¤jutij¡fhd
‘Ãaha«' ïU¥gJ v‹gjhš mªj mw¤ijna eh«
nfŸÉ nf£gtuh»nwh«. eªâjh A¡rÇ‹
“ÑyhÅia F‰wŠrh£lš, m¥rY¡F Jh¡F'' vD«
ò¤jf« ‘mw§fis¥' g‰¿ ek¡F v¢rÇ¡if
brŒ»wJ. jdJ brašfS¡F vªjÉj r£l
Ãaha¤â‰F« f£L¥gl nt©oaâšiy v‹W
nfhU»w muR, bjhl®¢áahd gLnkhrkhd
elto¡iffis nk‰bfhŸ»wJ. F¿¥ghf muá‹
K¡»a CÊa®fS«, muR¡F beU¡fkhd
‘Fok¡fS«' ï¤jifa brašfËš <LgLtij
A¡r®F¿¥ãL»wh®.
ghÈaš gyh¤fhu¤ij¥ bghW¤jtiu, ghÈaš
gyh¤fhu« brŒgt® xU Fokfdhfnth, muá‹
fhtyuhfnth ïU¡fyh«. mt® nk‰bfhŸS« ïªj
t‹Kiw¢ brayhdJ ‘ghÈaš j‹ik' bg‰WŸsjhš
mâš <LgLgt® bt¿nahL k£LÄ‹¿ xUÉj
‘ f Ë ¥ n g h L « ' m â š < L g L » w h ® . g h È a š
t‹Kiw¡nf cÇa g©ò ïJ. ïj‹ Ôikia cŸsJ
cŸsgoahf òÇªJbfhŸsnt©ocŸsJ.

9
ghÈaš t‹Kiw
ghÈaš gyh¤fhu« v¥nghbjšyh« Érhuiz
brŒa¥gL»wnjh m¥nghJ mij ghYz®nthL
r«gªj¥gL¤â áy® ngR»wh®fŸ. ntWáynuh,
ghYz®î¡F« ïj‰F« r«gªjÄšiy. Mdhš,
mâfhu¤njhL r«kªj« ïU¥gjhf áy® ngR»wh®fŸ.
ãu¢rid v‹dbt‹whš ïit ïu©ilí«
m›tsî vËjhf e«khš ãÇ¤J gh®¡f KoahJ. xU
rKjha« ghYwî g‰¿ bfh©LŸs ruhrÇ
kâ¥ÕLfns ghÈaš t‹KiwÆ‹ j‹ikia
Ô®khÅ¡»‹wd. vdnt, ãu¢ridia mQF«nghJ
xU r_f¤â‹ ïªj ruhrÇ kâ¥ÕLfisí« eh«
nfŸÉ¡F£gL¤j nt©L«. ghÈaš t‹Kiw v‹gJ
mrhjhudkhdJ v‹whY« Tl m‹whl« ÃfG« gy
b r a š f S l ‹ b j h l ® ò i l a j h f ï U ª j J .
b j U K i d Æ š Ã ‹ W b f h © L b g © f Ë ‹
clšfS¡F kh®¡ nghLtJ, gythwhf t®Â¥gJ,
xU kDÎia gh®itahš ms¥gJ, mtis
gaKW¤J« neh¡f¤njhL ã‹ bjhl®tJ, mtis
rªnjf¤â‹ ngÇš f©fhÂ¥gJ - ïit
m i d ¤ J n k V n j h x U t i f Æ š g h È a š
t‹KiwnahLbjhl®òiladnt.
b g © f Ÿ k £ L k š y , â U e § i f a ® f Ÿ
ngh‹wt®fisí« ïªj¢ rKjha« ï¥go¤jh‹
gh®¡»‹wJ. M«ãis¢ r£o, bgh«gis¢ r£o v‹w
mtöWfis mt®fŸ ÛJ bghÊªJ t‹Kiw¡F
c£gL¤J»‹wJ. å£o‰F btËÆš ï¥go v‹whš,
å£onyh ntW Éjkhd ãu¢ridfŸ. ekJ
ehËjœfË‹ “kzk¡fŸ njit'' gFâfis
rhjhuzkhf go¤J¥ ghU§fŸ mšyJ bghU¤jkhd
ïUtiu ïiz¤J it¥gâš áw¥ò âwik bg‰WŸs
gšntW ïiza¤js§fis gh®itÆL§fŸ.
ghÈaš k‰W« âUkz n#hofis vªj ïy¡fz¥go
MŒî brŒ»wh®fŸ, milahs¥gL¤J»wh®fŸ
v‹gJek¡Fe‹whfÉs§F«.
nk‰F¿¥ã£LŸs ï¤jifa brašfŸ M©fË‹
el¤ijia tiuaW¡»‹wd. ‘M©ik¡fhd'
j u Ã i y f i s c U t h ¡ F » ‹ w d .
M © f Ë ¡ » i l Æ y h d n j h H i k i a í «
cUth¡F»wJ. mt®fŸ T£lhf ïªj Éõa§fËš
brašgLtJ« ïj‹ fhuz¤jhšjh‹. bg©fŸ
ï¤jifa brašghLfis btW¤jhY« m›thW
brŒgt®fŸ “e«k M£fŸ” ïšiy ek¡F
bghU¤jÄšyhj “ntW M£fŸ” v‹W v©Â
m t ‰ i w ¥ g ‰ ¿ m â f « á ª â ¥ g â š i y .
âUe§ifa®fis¥ bghU¤jtiuÆnyh mt®fŸ
N œ Ã i y ¡ n f ‰ g a h u h f ¤ j h « ï U ¡ f
ÉU«ò»wh®fnsh mij¥ bghU¤J ï¤jifa
ãu¢ridfis Koªjtiu rkhË¤J tU»‹wd®.
ek¡FŸs nfŸÉ ïJjh‹. ï¤jifa brašfËš
<LgL« ïisP®fŸ ghr«, fhjš, beU¡f«
v‹gt‰iwv›thWcz®»wh®fŸv‹gJjh‹mJ.
xU bg©Q¡F kh®¡ nghLtJ vªj¤ jUz¤âš
mtS¡F vâuhd t‹Kiwahf khW»wJ. m¤jifa
kh‰w¤â‰F ö©Lnfhyhf ïU¥gJ vJ. bg©fis
ms¡F« M©fË‹ gh®itÆnyna ãu¢rid
cŸsjh, mªj¥ gh®it t‹khf MF«nghJ
ãu¢ridah»wjh? rhâ, kj bghU¤j§fis¥ gh®¤J
mikí« âUkz§fŸ v¥bghGJ, v§F jl« kh¿
bg©fS¡F ghÈaš á¤jutij mDgtkhf
kh¿¥ngh»wJ? eh« rÇahdJ, KiwahdJ v‹W
V‰W¡bfhŸgt‰¿‹ Ú£á jh‹ mrhjhuzkhd
t‹kkhd brašghL v‹W eh« brh‹dhš mâš
Ãaha« ïU¡Fkh? ïJ c©ikahdhš eh« ÉU«ã
V‰W¡bfhŸtJ« eh« Kiwa‰wJ brŒa¡TlhjJ
v‹W Ãid¥gJ« ntW ntWjhdhf ïšyhkš
x‹nwhL x‹W bjhl®òiladthf M»‹wd. ïij
És¡f cjî« cjhuz¤ij ïªj neu« eh«
nahá¡fyh«.
t‹Kiwahs®, jh‹ brŒtJ
KiwnflhdJ, jtwhdJ,
ïÊthdJ v‹gij bjÇªnj mâš
<LgL»wh®. mnj neu¤âš jh‹
ï›thW brŒtâš ãu¢rid VJ«
ïšiy v‹w ïWkh¥ãš j‹
ÃiyÆš jd¡F thŒ¤JŸs
mâfhu¤ij mJ Fiwªjg£rkhf
ïUªj nghâY« mâš bt¿ fyªj
c‰rhf¤njhL <LgL»wh®.
m‹whl eilKiwÆš ghÈaš t‹k¤ij¡
F¿¡f¡Toa xU clš irif ïU¡»wbj‹whš mJ
clš cW¥òfis¤ bjhLjš MF«. xnu neu¤âš
ufáakhdjhf, nt©Lbk‹nw brŒa¥g£ljhf,
J‹òW¤Jtjhf mJ ïU¡»wJ - áÅkhÉš I£l«
e«g® mšyJ F¤J¥gh£L vd ïªj tifia¢
n r ® ª j J j h ‹ m J . F ¤ J ¥ g h £ i l
âiu¥glkh¡F«nghJ bg©fË‹ F¿¥ghd clš
cW¥òfshd bjh¥òŸ, kh®gf§fŸ, ã‹g¡f§fis
jh©o fhÄuh v¥nghJ« Éy» Jhukhf nghtnj
ïšiy. mij Äfî« btË¥gilahf brŒí«nghJ

10
R‰¿Y« bt¿¤j gh®itnahL M©fŸ ïU¥gijí«
mJ gâî brŒí«. mªj M©fŸ VnjD« xU
bg©Â‹ clš cW¥òfis bjhLtij v¥nghJ«
Élhkš brŒJ bfh©L ïU¥gh®fŸ. xU g°ányh
mšyJ xU T£l¤ânyh xU bg© j‹ clš
cW¥òfis k‰wt®fŸ bjhLtj‰F vâ®¥ò
bjÇÉ¥gJjh‹ ajh®¤jkhf ïU¡»wnghJ,
F¤J¥gh£il bghW¤jtiu mâš “f£o¥ão
f£o¥ãolh” ghÂÆyhd M£l¤â‹ ikakhf
ML»w bg© j‹ÛJ ãw M©fŸ fh£l¥gL»w
ftd¤âš bgÇa rªnjhõ« milªjtshf¡
fh£l¥gL»whŸ.
ïªj F¤J¥gh£L v‹gJ M©fË‹ m‹whl
elto¡ifia ‘jtW' v‹w ÃiyÆš ïUªJ mf‰¿
fdî v‹w Ãiy¡F mJ bfh©Lngh»wJ.
brŒa¡Tlhjij brŒtJ«, m›thW brŒtâš
urid bfhŸtJ« F¤J¥gh£L ngh‹w brašfËš
ïiz»‹wJ. jÄœ¥ ã‹dÂÆš ïªj I£l« e«g®
mšyJ F¤J¥gh£oš rhâ k‰W« ïd¤â‹
milahs§fŸ bghW¤j¥g£LŸsij¡ fhzyh«.
bgU«ghY« M£l«nghL« bg© ft®¢áfukhf
át¥ghdtshf ïU¥ghŸ. mtis¢ R‰¿ MLnth®
fU¥ghdt®fshf, ÉË«ò Ãiy k¡fshf mtŸÛJ
ÉU¥gK« mnj neu¤âš mtis mtkâ¡F«
tifÆš ifahSgt®fshfî« ïU¥gh®fŸ. mtsJ
át¥ò Ãw« mtis ‘btËahshf', ï¤jifa fU¥ò
M©fŸ Rygkhf‘milaKoahj' Mâ¡f rhâ
mšyJ tlïªâa¥ bg©zhf, ïU¥gijna
F¿¡»wJ. ï¤jifa brašghL âiu¥gl¤âš bghJ
btËÆš Ãfœ¤j¥gL«nghJ F¤jh£l« MLgtiu¥
nghš ïšyhkš ghâ¡f¥gL« bg© Äu©L
nghŒÉL»whŸ, mšyJ vâ®¥ò¤ bjÇÉ¡»whŸ.
F¤jh£l¤âš tU« bg© uá¡f¥gLgtuhf ïU¥gJ
v‹gJ k»œ¢á¡FÇa Éõakšy. bg© cliy
J©L J©lh¡», mij gFâ gFâahf EfU«
t‹k«jh‹mJ.
FL«g¤â‹ ã‹dÂÆš bg© clš ntW tifahd
ájwY¡F Msh»wJ. jtwhf el¥gJ v‹gJ xUtif
ájwš. ghÈaš t‹Kiw mšyJ ÉU¥gÄšyhj
br¡° (ghYwî) ïu©lh« tif ájwš. xU
bg©Â‹ ÉU¥g¤J¡F khwhfî«, jÉ®¡fKoahj
flik v‹w mo¥gilÆY« mtiu âUkz¤J¡F«
ghYwî¡F« c£gL¤Jjš v‹gJ ï‹dK« rf#khf
ï‹W« el¡»wJ. bg©fŸ j§fshš KoªjtiuÆš
ï¤jifa NHšfis rkhË¤J tªjnghâY« xU
f£l¤â‰F nkš mt®fshš jh«g¤a thœÉš ï‹g«
fhz Kotâšiy. jh«g¤a« v‹gnj Rikahf
kh¿ÉL»‹wJ. ï¤jifa ‘rf#khd' jh«g¤a¤ij
V‰fhkš rhâ flªj jh«g¤a¤ij neh¡»¢
bršgt®fË‹ghijnahntWÉjkhdJ.
fhjY«, Mirí« fhjÈ¡f¥gL»wtid neh¡»
bg©iz ïG¡»‹wd. rhâí«, FL«g mâfhuK«,
‘Xo¥ nghtjhš' khd« nghF« v‹w gijgij¥ò«
ïªj¢ NœÃiyÆš ‘Xo¥ nghFjš' v‹gJ k£Lnk
mtS¡F ãu¢ridia¤ Ô®¥gjhf cŸsJ. vJ jtW
v‹W r_f¤jhš R£l¥gL»wnjh, vij¢ brŒjhY«
mtŸ ‘bf£L¥ nghŒÉLthŸ' v‹W rKjha«
brhš»wnjh mJnt mtS¡F ‘Éoayhf'
mikªJÉL»wJ. r_f¤jhš V‰W¡bfhŸs¥glhj
cwîfËš rk ghYwî (Homosexuality) v‹gJ
ngr¥glhjjhf, ngr Koahjjhf ïU¥gnjhL,
ufáakhf nk‰bfhŸs¥gL« cwthfî« cŸsJ.
ï¥goahf ‘Xo¥ nghFjš', ‘ufáakhf' cwî
it¤J¡bfhŸSjš v‹gdnt É¤âahrkhf thH
Ãid¥gt®fS¡FÉ£Lit¡f¥g£LŸsd.
ghÈaš gyh¤fhu«: r£l Ãaha§fS¡F
ml§fhikÆ‹ ïWâahd milahs«:
rKjha« V‰fhjt‰iw, jtW v‹W brhšgt‰iw,
jil brŒa¥g£l brašfis ÉU¥g¤njhL,
rªnjhõkhf bjhl®ªJ brŒJ bfh©L ïU¥gJ
v‹gnj mâfhu¤ij Ãiy ÃW¤J»wJ. ï›tifÆš
ghÈaš t‹Kiw v‹gJ ‘f£L¥ghl‰w', ‘j£o¡nf£f
Koahj' brayhf j‹id milahs¥gL¤â¡
bfhŸ»wJ. ïjdhšjh‹, mJ âU«g¤ âU«g
brŒa¥gLtjhf ïU¡»wJ. ïªj¡ F‰w§fis
j©o¡f nt©oa ÃiyÆš cŸs fhtšJiwnah
uhQtK«Tl ïij âU«g¤ âU«g¢ brŒ»‹wd.
ïij¢ brŒtâš jt¿šiy, ï¥go¢ brŒjhš ahU«
e«ik¤ j£o¡nf£f kh£lh®fŸ v‹w kdÃiyÆ‹
f£L¥ghl‰w j‹ikia¤jh‹ ïJ F¿¡»wJ. r£l
Ãaha§fS¡F¡ f£L¥glhj, mâfhu kdÃiyÆ‹
Äf¤ ÔÉukhd btË¥ghL ïJjh‹. vj‰Fnk
f£L¥glhj ï¤jifa mâfhu¤ij vâ®¥gJ v‹gJ
mo¥gilÆš mªj mâfhu¤â‰F Mjhukhf cŸs
ruhrÇ ghÈaš Ãaâfis vâ®¥gâš ïUªJjh‹
bjhl§f nt©L«. muá‹ vnj¢râfhu¤ij nfŸÉ
nf£F« mnj ntisÆš ïijí« eh« brŒjhf
nt©L«. c©ikÆš eh« x‹iw âw‹Ä¡f
KiwÆšbrŒahkšk‰bwh‹iwí«brŒaKoahJ.
V. Geetha (geethv@gmail.com) is a writer
and publisher, and her interests include
feminism, caste and education.
Source: Economic Political & Weekly
Vol - XLVIII No. 02, January 12, 2013
fhtš Úâ¡fhd Fuš ã¥utÇ - 2013

frhò¡F ö¡F
- ~¥uh§¡Ë‹ ï Í«Ç§, nlÉ£ o #h‹r‹
2012 et«g® 21 m‹W KfkJ m{kš
frh¥ ö¡»Èl¥g£lJ, 2008
e t « g Ç š K « i g e f u «
K‰WifÆl¥g£l fijÆ‹ xU
K¡»a ikšfš. mnj neu¤âš mJ
ïªâahÉš kuz j©lidÆš
eåd tuyh‰¿š xU K¡»a
f£lKkhF«. 10 ng® bfh©l
gh»ÞjhÅa ga§futhj¡ FG
K«ig¡FŸ CLUÉ 166 ngiu
bfh‹W FÉ¤jJ«, fLikahd
fha§fis V‰gL¤âaJ«, bgU«
n r j § f i s V ‰ g L ¤ â a J «
ïªâahÉ‹ fhtšJiw¡F«
ghJfh¥ò¡F« MHkhd r§fl¤ij
V‰gL¤âaJ.
2 eh£fshf nfho¡fz¡fhndh®
bjhiy¡fh£áÆY« ïiza¤
js§fËY« neuoahf¥ gh®¤J¡
b f h © o U ¡ f f h t y ® f S «
g h J f h ¥ ò ¥ g i l Æ d U «
g i f t ® f i s b e U § f
Koahjt®fshf ïUªjh®fŸ. mªj
10 ngÇš frh¥ k£Lnk cÆUl‹
ïU¡f mt® ifJ brŒa¥g£L,
mªj bgU« râ¤ â£l¤âš mtuJ
g § F F ¿ ¤ j É r h u i z
nk‰bfhŸs¥g£lJ. ÑœÃiy¥
g i l a h s h d f r h ¥ m ª j
g a § f u t h j ¤ j h ¡ F j Y ¡ F
jiyik jh§»atnuh, mšyJ
ïªâa muR¡F xU tšyik
thŒªj vâÇnah mšy. Mdhš,
ghâ¡f¥g£nlh®fË‹ Jau¤â‰F«
gÊ cz®î¡F«, m¢r¤âš _œ»a
F o k ¡ f S ¡ F « ,
M¤âutr¥g£oUªj muR¡F«
» i l ¤ j x n u F ¿ , ï y ¡ F
mt®jh‹.
f r h ¥ Û j h d É r h u i z
cldoahf¤ bjhl§f¥g£lJ.
KiwpLfŸ ntfkhf jh¡fš
b r Œ a ¥ g £ l d . j © l i d í «
Éiuthf Ãiwnt‰w¥g£lJ. ïit
v š y h n k , m t u J n k h r k h d
F ‰ w § f Ÿ e l ª j e h ‹ n f
M©LfS¡FŸ KoªJ É£ld.
ïªâahÉ‹ kuzj©lid rh®ªJ
t s ® ª J Ÿ s á ¡ f š Ä F ª j
r £ l K i w Æ š ï ª j n t f «
K‹bd¥nghJ« fhzhjjhF«.
flªj 15 M©LfËš ïªâahÉš
Úâk‹w¤ Ô®¥ã‹go bfhšy¥g£l
ïu©lhtJ eg® frh¥ (Kjš eg®
bfhšf¤jhÉš, mt® F‰wthË
vd Úâk‹w¤jhš m¿É¡f¥g£L
13 M©LfŸ fÊ¤J 2004š
ö¡»Èl¥g£lh®).
ïj‰F ne® khwhd fh£áahf Ód
k ¡ f Ÿ F o a u á š x › b t h U
M©L« MÆu¡fz¡fhndh®
ö ¡ » È l ¥ g L » w h ® f Ÿ .
b g U « g h y h d M © L f Ë š
ïªâahÉšV‹ö¡Fj©lidfŸ
Ãiwnt‰w¥glÉšiy v‹whš,
ahU¡F« mªj¤ j©lid¡fhd
Ô®¥gË¡f¥glÉšiy v‹gjšy
mj‰F¡ fhuz«. brhšy¥ nghdhš
4 0 0 ¡ F « n k ‰ g £ l t ® f S ¡ F
ö¡F¤j©lid Ô®¥gË¡f¥g£L
m t ® f Ÿ ï ‹ D «
f h ¤ â U ¡ » w h ® f Ÿ . ö ¡ F
j©lid Ãiwnt‰w¥gLtij
fhytiuÆ‹¿ jŸË¥nghLtj‰F
j h k j ¤ i j í « K o î v L ¡ f
Koahjijí« ga‹gL¤J»w xU
Ã ® t h f ß â a h d f U i z
mik¥òjh‹ fhuz«. Mdhš
mªj¡ fUiz mik¥ò m{kš
frh¥Éõa¤âšbrašglÉšiy.
ï › t s î n t f k h f f r h ¥
ö¡»Èl¥g£lJ ïªâahÉš
kuzj©liz bjhl®ghd 3
nfŸÉfis vG¥ò»wJ. Kjš
nfŸÉ, ï¤jifa ntfkhd,
f L i k a h d v â ® É i d i a
V‰gL¤J»w msî¡F ïªj¡
F ‰ w ¤ â Y « , ï ª j
F‰wthËÆl¤âY« m¥goba‹d
á w ¥ ò ¤ j ‹ i k ï U ª j J ?
ïu©lhtjhf, kuzj©lidia
xÊ¥gJ v‹gij neh¡» ïªâah
Ó u h d K i w Æ š K ‹ n d ¿ ¡
bfh©oU¡»wnghJ frhã‰F
mË¡f¥g£l j©lid, mªj
Ka‰áfis Ó®Fiy¤J ÉLkh?
_ ‹ w h t j h f , ö ¡ F ¤
j © l i d f i s K i w ¥ g o
ÃW¤âit¥gij neh¡» ïªâah
brštj‰F, frhã‹ ö¡F¡F¥
ãªija NHš xU ešy rªj®¥gkhf
mikíkh?
K«ig tH¡F ï›tsî ntfkhf
ö ¡ F n k i l i a n e h ¡ » ¤
jhÉaij¥ g‰¿ v‹d brhštJ?
ïj‰F ïu©L gâšfŸ cŸsd.
x‹W, mªj tH¡»‰F¡ fhuzkhd
ga§futhj neh¡f«, ïu©L,
b f h š y ¥ g £ n l h Ç ‹ b g U «
v©Â¡if. MdhY« ïªj
gâšfŸ, ekJ r£l mik¥ã‹
tH¡fkhd eilKiwfËš ïUªJ
É y f h j k ‰ w g y b f h i y
t H ¡ F f Ë š ï U ª J K « i g
tH¡if¥ ãÇ¤J¡ fh£lÉšiy.
2008š elªj mªj¤ jh¡Fjš
R¤jkhd ga§futhj«jh‹ v‹gJ
cWâ. Mdhš, 1984š ïªâuhfhªâ
bfhšy¥g£lij¤ bjhl®ªJ
xU òâa bjhl¡fkh mšyJ ïªâahÉš
kuz j©lidia Koî¡F¡ bfh©L
tUtj‰fhd xU òâa bjhl¡fkh?

Ó¡»a®fŸ gLbfhiy brŒa¥g£lJ«, 2002š
F#uh¤âš Vuhskhd KÞÈ«fŸ gLbfhiy
brŒa¥g£lJ«, 2001š ïªâa ehlhSk‹w«
jh¡f¥g£lJ« ïnjngh‹witjh‹. ïnjnghš ntW
gy tH¡FfS« cŸsd. nkY«, 2008š 166 ng®
b f h š y ¥ g £ l h ® f Ÿ v ‹ g J x U b g Ç a
v©Â¡ifjh‹. Mdhš, 1984š bfhšy¥g£l
MÆu¡fz¡fhndhiu Él ïJ xU á¿a
v©Â¡ifna. F#uh¤âš bfhšy¥g£l MÆu« ng®
mšyJ mj‰F« nk‰g£nlhiuÉl ïJ Fiwthd
v©Â¡ifjh‹. mJ k£Lkšy, K«igÆnyna
ïj‰F K‹d® elªj ga§futhj¤ jh¡FjšfËš
c Æ Ç H ª n j h Ç ‹ v © Â ¡ i f i a É l ï J
Fiwîjh‹. 1993š K«igÆš elªj jh¡FjÈš 251
ng® bfhšy¥g£ld®, 2006š Ãfœ¤j¥g£l F©L
bto¥òfËš 209 ng® cÆÇHªjd®. mªj tH¡»š 2
ö¡F¤j©lidfŸ Ô®¥gË¡f¥g£ld. Mdhš
ï›tsîntfkhfÃiwnt‰w¥glÉšiy.
Kªija jh¡FjšfËš ïUªJ 2008M« M©o‹
jh¡Fjšfis ntWgL¤â¡ fh£L»w m«r§fË‹
bgU«gFâ vJbt‹whš, mªj t‹Kiw cŸeh£oš
V ‰ g £ l x U m â U ¥ â b t Ë ¥ g h l h f ¥
gh®¡f¥glÉšiy. khwhf, gh»ÞjhÅ‹ âO®
j h ¡ F j y h f ¥ g h ® ¡ f ¥ g £ l J . ï ª â a
c¢rÚâk‹w¤â‹ 2 ÚâgâfŸ frh¥ F‰w¤â‹
ïu©L K¡»a m«r§fis¢ R£o¡fh£oanghJ
ï›thW F¿¥ã£lh®fŸ: “…..frhã‹ F‰w« v›tsî
MHkhdJ v‹gJ« ïªâahÉ‰F vâuhf í¤j«
bjhL¥gâš mt® g§nf‰wh® v‹gJ«..” frh¥
ö¡»Èl¥glnt©L« v‹W nfhÇa, mt®
ö ¡ » È l ¥ g £ l i j ¡ b f h © l h o a ï ª â a ¡
Fok¡fis¥ bghW¤jtiuÆš frh¥ mt®fS¡F
yÞf® - ï- bjhŒgh ga§futhj mik¥ã‹ xU
ã u â Ã â a h f , x U n t i s g h » Þ j h Å ‹
ãuâÃâahfntTlbj‹g£lh®.
ïªj m«r§fŸ K«ig tH¡if¤ jÅ¤Jtkhd
x‹whf¡ fh£L»‹wd. ïitfŸ ïªâahÉš
kuzj©lidÆ‹ vâ®fhy¤âš v¤jifa
jh¡f¤ij V‰gL¤J«? »£l¤j£l 10 M©L
fhy¤âš KjšKiwahf Ãiwnt‰w¥g£LŸs ïªj¤
ö¡Fj©lid, ehL KGtJ« mL¤jL¤j
ö ¡ F j © l i d Ã i w n t ‰ w ¥ g L t j ‰ f h d
bjhl¡fkhf ïU¡Fkh, mšyJ áiw¢rhiyfËš
ö¡F¥nghL« ntiyia¢ brŒnthU¡F Ãuªjukhf
X Œ î b f h L ¥ g i j n e h ¡ » e h L e f ® ª J
bfh©oU¡»wnghJ, ïJ xU ÉâÉy¡fhf
ïU¡Fkh?
frh¥ ö¡»Èl¥g£lij¤ bjhl®ªJ mij
tÈíW¤âat®fŸ nkY« gy ö¡F¤j©lidfis
Ãiwnt‰w¡ nfhUth®fŸ v‹w xU thj«
it¡f¥gL»wJ. Mdhš, mj‰fhd thŒ¥ò
ïU¥gjhf¤ bjÇaÉšiy. ïªâa njr¤â‰F vâuhf
í¤j« bjhL¤jjhf ïªj¡ F‰wthËÆ‹ ÛJ
Ú â k ‹ w « T ¿ í Ÿ s F ‰ w ¢ r h £ L , k ‰ w
kuzj©lid¡fhd tH¡FfËÈUªJ ïjid
É¤âahr¥gL¤J»wnja‹¿, xU bghJthd
bfhŸif kh‰w¤ij tÈíW¤jÉšiy. frh¥
tH¡if¥ bghW¤jtiuÆš bghJk¡fË‹ m¢rK«
M¤âuK« ãujhdkhf, gh»ÞjhÅ‹ í¤j Ka‰á¡F
ntuhdjhf ïUªjd. ïj‰F khwhf, frh¥ tH¡if
mL¤J j©lid¡fhf¡ fh¤âU¡»w m¥rš FU
Ûjhd ö¡F¤ j©lid Étfhunkh cŸeh£L
vâ®thâ r«gªj¥g£lJ. ïjdhš, mtiu
ö¡»È£lhf nt©L« v‹w Ã®¥gªj« Fiw»wJ,
mt® ö¡»Èl¥gLtJ cŸeh£L mâU¥âia¡ »s¿
Él¡TL«v‹wmgha«mâfÇ¡»wJ.
ï›thwhf, ïªâahÉ‹ kuzj©lid Ãytu§fis
tH¡fkhdjhf it¤âU¡»w ü‰W¡fz¡fhd
bfhiyfËÈUªJ frh¥ tH¡F khWg£L jÅ¤J
És§F»wJ. ïªâahÉš ÃfG« ïju F‰w§fŸ
k‰W« j©lidfËÈUªJ khWgL»w frh¥
tH¡fhdJ, 2001š ïªâa ehlhSk‹w« jh¡f¥g£l
tH¡F, mnjnghš mj‰F 10 M©LfS¡F K‹ghf
K‹dhŸ ãujk® uhé›fhªâ bfhšy¥g£l tH¡F
M»at‰¿‹ j‹ik, r£l¥ó®t Ãiy M»at‰¿š
ïUªJ« ntWgL»wJ. K«ig jh¡Fjš V‰gL¤âa
m ¢ r ¤ n j h L « M ¤ â u ¤ n j h L « n t W v ª j
kuzj©lid¡ F‰wthËiaí« rkkhf¥ gh®¡f
ï a y h J v ‹ w Ã i y Æ š , f © o ¥ g h f
ö¡F¤j©lidia Ãiwnt‰¿na Mf nt©L«
v‹w f£lha« ntW vªj tH¡»‰F« ïšiy. K«ig¤
jh¡FjÈ‹ jÅ¤Jtkhd ga§fu¤ j‹ik, ö¡F
j©lid¡FÇa F‰w¢ brašfŸ v‹gj‰fhd
tu«igca®¤jî«TL«.
mbkÇ¡fhÉš onkhâ bk¡ntŒ ö¡»y¥g£lij¤
bjhl®ªJ mªj eh£o‹ Úâ mik¥ò rh®ªj mDgt«
ï§nf ftÅ¡f¤ j¡fJ. 1995š x¡ynAhkh á£o
efÇš cŸs muR¡ f£ol¤â‰F bk¡ntŒ F©L
it¤j r«gt«, 2008š K«ig efu« jh¡f¥g£l
r«gt¤â‰F ïizahdJjh‹. jdJ braš
mbkÇ¡f muR¡F vâuhdJ v‹W fUâdh®
b k ¡ n t Œ . m t u J j h ¡ F j È š , u h Q t n k h
fhtšJiwnah rhuhj 168 ng® bfhšy¥g£ld®. mªj
gLbfhiyfS¡fhd râ¤ â£l¤ij Ô£oaJ« mij

Ãiwnt‰¿aJ« bk¡ntŒjh‹. Mfnt, bk¡ntÆ‹
braš frhã‹ braiyÉlî«, kuz j©lid¡FÇa
xU F‰w«jh‹. 1988š xU òâa kuzj©lid¤
Ô®khd« Ãiwnt‰w¥g£lij¤ bjhl®ªJ 2001š Kjš
K i w a h f b k ¡ n t Œ ¡ f h d k u z j © l i d
Ãiwnt‰w¥g£lJ. m‹iwa mâguhf ïUªj
#h®{lãŸô òZ, mbkÇ¡f muá‹ jiyik
tH¡FiuP® #h‹ mZ»uh¥£ ïUtUnk, bk¡ntÆ‹
kuz j©lidia¤ bjhl®ªJ nkY« gy kuz
j©lidfS¡fhd Ô®khd§fis Ãiwnt‰w
nt©oa NHš tU« v‹W vâ®gh®¤jh®fŸ. Mdhš,
m¥go el¡fÉšiy. bk¡ntŒ bfhšy¥g£l 8
eh£fS¡F¥ ãwF ï‹bdhUtU¡F kuz j©lid
Ãiwnt‰w¥g£lJ. 2003 kh®¢ khj¤âš 3tJ egU¡F
kuz j©lid Ãiwnt‰w¥g£lJ. 2001 br¥l«gÇš
mš bfhŒjh el¤âa jh¡Fjiy¤ bjhl®ªJ
“ga§futhj¤â‰F vâuhd ngh®” m¿É¡f¥g£lJ.
vÅD«, 9 M©LfS¡F« nkyhf, muR¡F vâuhd
F‰w« bjhl®ghd xU kuz j©lid Tl
Ãiwnt‰w¥glÉšiy.
mâgU«, muR¤ jiyik tH¡FiuPU« kuz
j © l i d ¡ F t Y t h d M j u î b j Ç É ¤ j
mbkÇ¡fhÉš kuz j©lid¡F Mjuthd NHš
c Ÿ s m ª j e h £ o š , k u z j © l i d f Ÿ
Ãiwnt‰w¥gLtJ mâfÇ¡fÉšiy v‹»wnghJ,
ïªâahÉš 2013« M©oš ö¡F nkil¥
gÂahs®fŸ neu« fhyÄ‹¿ ntiy brŒa nt©o
tU« v‹gj‰fhd thŒ¥ò Äf¡ Fiwthfnt
ïU¡»wJ. brhšy¥nghdhš frh¥ ï›tsî
Éiuthf ö¡»Èl¥g£lJ, ïªâahÉš kuz
j©lidia Koî¡F¡ bfh©LtUtj‰fhd
Ka‰áfŸ nkY« K‹ndw¡Toa xU thŒ¥ig
V‰gL¤âÆU¡»wJ v‹W Twyh«. frhã‹ ö¡F
j © l i d ï ‹ D « g y M © L f S ¡ F
ïG¤jo¡f¥g£oU¡Fkhdhš mªj tH¡F xU åÇa«
cŸs M¤âu_£oahf Úo¤âU¡F«. kuz
j©lidia xÊ¥ò¡F vâuhd xU tYthd
thjkhfî« ïUªâU¡F«. frh¥ ö¡»Èl¥g£lj‹
_y« kuz j©lid njit v‹gj‰F ekJ ehL
K‹it¡f¡Toa xU mâfg£rthj¤â‰fhd thŒ¥ò
Ú§»íŸsJ vdyh«. Inuh¥ghÉš cŸs x›bthU
#dehaf eh£oY« V‰bfdnt kuz j©lid
xÊ¡f¥g£LÉ£lij¥ nghy ïªâahÉY« mJ
xÊ¡f¥gLtij neh¡» ehL ftd¤Jl‹ eilnghl
Koí«.
eilKiw¥goah? r£l¥goah?
v i j í « f h y t i u Æ ‹ ¿ ï G ¤ j o ¡ F «
mâfhu¥ó®tk‰w, mo¥gilÆš r£l« brašglhj
e i l K i w Æ ‹ f h u z k h f ¤ j h ‹ , ö ¡ F ¥
gÂahs®fŸ brašglhkš it¡f¥g£oU¡»wh®fŸ.
frhig ö¡»È£lhf nt©L« v‹w Ã®¥gªj«
Koî¡F tªJÉ£ljhš, kuz j©lidfis
Ãiwnt‰Wtj‰F Kiw¥go jilÉâ¥gj‰fhd xU
fhy« fÅªâU¡»wJ vdyh«. kuz j©lidia
K‰whf xÊ¥gj‰fhd ïªj Kjš elto¡ifia ntW
gy ehLfŸ ÉÇthd KiwÆš ga‹gL¤â cŸsd.
m©ikÆš ï¥go xU jilia Éâ¤jJ
mbkÇ¡fhÉ‹ ïšÈdhŒÞ khÃy«. mnjnghš Máa
ehLfËš bj‹bfhÇah ïªj Koî vL¤âU¡»wJ.
ãÇ£lid vL¤J¡bfh©lhš KjÈš 1965š m§F
kuz j©lidfis ÃW¤â it¥gj‰fhd
jilahiz ãw¥ã¡f¥g£lJ. ãwF 1969š m§F
kuzj©lidÃuªjukhfifÉl¥g£lJ.
kuz j©lid¡ bfhŸifÆš K‹dhš Ã‹W
tÊfh£LtJ v‹gJ bghJthf bghJ k¡fË‹
vâ®¥ã‰F cŸshf¡ TL«. ïªâahÉY« Ã¢rakhf
m¥go el¡F«jh‹. Mdhš, kuz j©lidia
ÃW¤â it¥gjhš bgU«ghyhd ïªâa k¡fËilna
xnu xU m¢r« V‰gl¡Toa mgha« ïU¡»wJ:
m j h t J ï ‹ b d h U K i w g a § f u t h â f Ÿ
CLUÉdhš, ï‹bdhU K«ig¥ gLbfhiyfŸ
elªjhšv‹dbrŒtJv‹gnjmªjm¢r«.
kuz j©lid¢ r£l¤âš Ó®âU¤j§fŸ njit vd
tÈíW¤j¥g£L tUtj‹ tuyh‰¿š ïªj m¢r¤ij¥
n g h ¡ f ¡ T o a x U M n y h r i d K ‹
it¡f¥g£oU¡»wJ. gy ehLfËš, ngh® mšyJ ngh®
n g h ‹ w b r a š f Ë š k u z j © l i d i a
m D k â ¥ g j ‰ f h d á w ¥ ò r £ l É â f i s
it¤J¡bfh©nl, “rhjhuz F‰w§fS¡F” kuz
j©lid mË¥gJ ÃW¤â it¡f¥g£oU¡»wJ.
ï¤jifa xU V‰ghL ïªâahÉY«, ghJfh¥ò«
bjhl®ghf bgÇJ« mŠR»wt®fS¡F xU ghJfh¥ò
cz®it tH§F«, mnj neu¤âš ïªâahÉ‹ kuz
j©lid bjhl®ghd ÄjÄŠáa Ku©ghLfS¡F
xUK‰W¥òŸËiaí«it¡f¡TL«.
(~¥uh§¡Ë‹ ï Í«Ç§, fÈngh®Åah gšfiy¡
fHf¤âš r£l MáÇauhf ïU¡»wh®. nlÉ£ o
#h‹r‹, AthŒ gšfiy¡ fHf¤âš r_fÉaš
MáÇauhf¥ gÂah‰W»wh®.)
Mjhu«: DECEMBER 29, 2012 VOL XLVII NO 52
EPW Economic & Political WEEKLY

Amnesty International Report-2012
ïªâa¡ FoauR:
ïªâa #dhâgâ: ãuâghgh£Oš
ïªâa¥ ãujk® : k‹nkhf‹ á§
kuz j©lid: j‰fhÈfkhf ÃW¤â
it¡f¥g£LŸsJ
k¡fŸ bjhif : 124105 ïy£r§fŸ
ruhrÇ taJ: 65.4 tUl§fŸ
5 taJfS¡F Ñœ cŸs FHªijfË‹ ïw¥ò
É»j« - MÆu« FHªijfS¡F 65.6
taJ tªnjh® fšÉ: 62.8 rjåj«
ïªâah cŸeh£oY« btËeh£oY« kÅj
cÇikfis¥ ghJfh¥gJ, nk«gL¤Jtij
Éiyahf¡ bfhL¤J áy neu§fËš bghUshjhu
ts®¢áia ÃiyÃW¤âíŸsJ. eh£o‹ k¤âa k‰W«
»H¡F¥ gFâfËYŸs khÃy§fËš khnthÆ°LfŸ
k‰W« ghJfh¥ò gil¡F« ïilÆš el¡F« r©il
r ¢ r u î f Ë ‹ n g h J R k h ® 2 5 0 k ¡ f Ÿ
bfhšy¥g£oU¡»wh®fŸ. ošÈ k‰W« K«ig
F © L b t o ¥ ò f Ë š V w ¤ j h H 4 0 e g ® f Ÿ
bfhšy¥g£oU¡»wh®fŸ. yŠr¤J¡F vâuhf
ïa‰w¥gl nt©oa xU§»izªj r£l« F¿¤j
m‹dh mrhnuÆ‹ ãu¢rhu¤J¡F Mu«g bt‰¿
»il¤jhY« ghuhSk‹w¤âš mJ r£lkh¡f¥glhkš
njhšÉ milªjJ. bjhÊš ÃWtd§fŸ j§fŸ
Ã y § f i s K ‹ d ¿ É ¥ ã ‹ ¿ ï y t r k h f
i f a f ¥ g L ¤ J t i j v â ® ¤ J M â t h á f Ÿ
(ó®tFofŸ) el¤âa nghuh£l§fshš áy bjhÊš
â£l§fŸ j‰fhÈfkhf ÃW¤â it¡f¥g£ld.
mâfhÇfŸ, òâa Ãy¢Óuik¥ò, Ru§f ntiyfŸ,
kWthœî M»at‰¿‰fhd r£l¤ âU¤j§fis
m¿Kf¥gL¤âd®. kÅj cÇik¥ nghuhËfËš áy®
khÃy muR k‰W« muRrhuh mik¥òfË‹
F‰w¢rh£LfS¡F Msh»d®. ïâš gy®
J ‹ ò W ¤ J j š , m ¢ R W ¤ j š n g h ‹ w
F‰w¢rh£LfS¡F MshdnjhL Rkh® eh‹F
brašgh£lhs®fŸbfhšy¥g£ld®.
mâfhÇfŸ, I¡»a ehLfŸ rigÆ‹ áw¥ò¥
ãuâÃâfS¡F v¥nghJ nt©LkhdhY« tUif ju
miH¥ò ÉL¤jd®. ïUªj nghâY« á¤utij,
Úâk‹w c¤juÉšyh j©lid, ifJ k‰W« áiw¤
j©lid, fhtÈš rhî ngh‹wit gy khÃy§fËš
ÃfœªJŸsd. á¤utijia r£l tu«ò¡F Û¿a
brayhf m¿É¡F« Ãiy ï‹D« cUthfÉšiy.
kÅj cÇikia¥ ghJfh¥gj‰fhd ÃWtd ßâahd
eilKiwfŸ ï‹D« gyådkhfnt ïU¡»‹wJ.
V‰bfdnt Ãfœªj T£lkhŒ bfhiy brŒjš,
Úâk‹w MizÆ‹¿ Ãfœ¤j¥g£l kuz j©lid
ngh‹w t‹Kiwfshš ghâ¡f¥g£lt®fS¡F Úâ
»il¡f¢ brŒí« brayh¡f« Äf bkJthf ef®ªJ
tU»‹wJ. K‹d® eilbg‰w kj¡ fytu§fshš
ghâ¡f¥g£lt®fË‹ kWthœî k‰W« Ãâia
cWâ¥gL¤j m¿Kf¥gL¤j¥g£l òâa r£l¤â‰F¥
ãwF« ïªj Ãiy. ehfhyhªJ k‰W« mrh«
khÃy§fËš Kªija t‹KiwfŸ k‰W«
b j h ª j u î f Ÿ b j h l ® ª J e i l b g ‰ W t U «
mikâ¡fhd K‹ Ka‰áfË‹ t£l¤â‰F btËÆš
ïU¡»‹wd. Vw¤jhH 110 eg®fŸ ÛJ Úâk‹w§fŸ
kuzj©lid Éâ¤JŸsJ. Mdhš, VHhtJ
tUlkhfkuzj©lidÃiwnt‰w¥glÉšiy.
ã‹dÂ: mâfÇ¤J tU« gzå¡f« k‰W« cyf
msÉš bghUshjhu ã‹dilÉ‹ Éisthf K¡»a
ef®¥òw§fËš ntfkhd bghUshjhu ts®¢á
FiwªJÉ£lJ. rÛg¤âa ts®¢á¥ gÂfŸ v‹gJ
»uhk¥ òw§fis bghW¤jtiu xU JË Tl v£o¥
gh®¡fÉšiy. vdnt, tWik¥ ãÂfËš á¡»a
r_f§fŸ všyh« Kl§»¥ nghd Étrha¥ gÂfŸ
fhuzkhf czî¥ ghJfh¥ò ïšyhkš ïU¡»‹wd®.
ïªâahÉ‹ ViHfŸ v‹nghÇ‹ rjåj« ïªâa
#d¤bjhifÆš 30 Kjš 50 rjåj« v‹W
brhšy¥gL»wJ. ïâš Fiwªjg£r« 15 rjåj k¡fŸ
efÇ‹ nrÇ¥ gFâfËš Kiwahd Rfhjhu ftÅ¥ò,
j © Ù ® , c z î , f š É n g h ‹ w i t Æ ‹ ¿
mtâ¥gL»‹wd®.
I¡»a ehLfË‹ ghJfh¥ò rig k‰W« I¡»a eh£L
kÅj cÇik rig ngh‹wt‰¿š ïªâah nj®î
brŒa¥g£oU¥gJ ïªâahÉ‹ g‹dh£L mªj°J
k‰W« k©ly mªj°J ngh‹witfis Fiw¤J
kâ¥ãlit¤JŸsJ.
I¡»a ehLfË‹ áw¥ò eilKiwfnshL x¤JiH¡f
ne®kiwahd tÊKiwfis ïªâa ehL vL¤JŸsJ.
#dtÇ khj¤âš I¡»a ehLfŸ rigÆ‹ kÅj
ïªâah

cÇik¡fhd áw¥ò FGÉd® kÅj cÇik¥
ghJfhty®fË‹ Ãiy g‰¿ gh®itÆl ïªâahÉ‰F
mYtyf miH¥ã‹ ngÇš tªjd®. br¥l«g®
khj¤âš vâ®ghuhj Éjkhf mâfhÇfŸ Ãuªju
miH¥ò x‹¿id I¡»a ehLfË‹ rigÆ‹ áw¥ò
elto¡ifFGÉ‰FmD¥ãit¤jd®.
r¤Ô°fÇš k£L« Vw¤jhH 3000
k¡fŸ ïªj nkhjšfËš 2005M«
M©LfËš Jt§» ïJtiu
bfhšy¥g£LŸsd®. Vw¤jhH
25,000 k¡fŸ ïl« bga®ªJŸsd®.
nkY«, 5000¡F« nk‰g£nlh®
Kfh«fËš tá¡»‹wd® k‰W«
20,000‰F« nk‰g£l k¡fŸ m©il
khÃy§fshd Mªâuh k‰W«
xorhÉš ájW©LŸsd®.
mªj mâfhÇfŸ kÅj cÇikfŸ F¿¤jhd
beU¡fofŸ ehLfË‹ gy gFâfËš ïUªJŸsij
btË¥gilahf¥ ngr¤ ja¡f« fh£od®. k¤âa
»H¡F, tl M¥Ç¡f ehLfËš k‰W« g¡f¤J ehlhd
Äah‹kÇš Ãfœªj kÅj cÇik Ûwš brašfŸ
elªjnghJ ïªâah bksd« fh¤J tªjJ.
ïy§ifÆš 2009 ïWâÆš Ãfœªj nghÇ‹ nghJ«
vGªjnjitiaMjÇ¡fî«jt¿É£lJ.
ghJfh¥ò gilÆd®, ïuhQt« k‰W«
khnthÆ°LfS¡»ilnaahd t‹KiwfŸ:
r¤Ô°f® kht£l¤âš Míjnkªâa khnthÆ°LfŸ,
ghJfh¥ò gilÆd® k‰W« khÃy muá‹ cj» bgW«
ršth ÍL« vD« mik¥ã‰»ilnaahd nkhjšfŸ
bjhl®fijahfnt cŸsJ. ïu©L ju¥ãY«
rhjhuz Fok¡fns ïy¡fhf cŸsd®. F¿¥ghf
M â t h á k ¡ f Ÿ b f h i y b r Œ a ¥ g L t J ,
fl¤j¥gLtJ, Ô it¡f¥gLtJ vd gšntW
t‹bfhLikfS¡F Msh»‹wd®. r¤Ô°fÇš
k£L« Vw¤jhH 3000 k¡fŸ ïªj nkhjšfËš
2 0 0 5 M « M © L f Ë š J t § » ï J t i u
bfhšy¥g£LŸsd®. Vw¤jhH 25,000 k¡fŸ ïl«
bga®ªJŸsd®. nkY«, 5000¡F« nk‰g£nlh®
Kfh«fËš tá¡»‹wd® k‰W« 20,000‰F« nk‰g£l
k¡fŸ m©il khÃy§fshd Mªâuh k‰W«
xorhÉšájW©LŸsd®.
k h n t h Æ ° L f Ÿ k ‰ W « g h J f h ¥ ò
gilÆdU¡»ilnaahd nkhjšfŸ gH§FoÆd®
mâfkhf tá¡F« xorh, #h®¡f©£ k‰W« nk‰F
t§f«ngh‹wgFâfËšmo¡foÃfœ»wJ.
nk‰F t§f¤âš nk khj« Jt§» el¤j¥g£l
khnthÆ°LfS¡bfâuhd elto¡iffŸ muáaš
rh®ªj t‹Kiw¡F« ifJfS¡F« miH¤J¢
br‹WŸsd. et«gÇš “»õ‹Í” vd miH¡f¥gL«
nfh£O°tu uh› v‹gt® nghÈ nkhjš bfhiyÆdhš
brhšy¥g£lJ mikâ¥ ng¢Rth®¤ij¡F Äf¥bgU«
ã‹dilitV‰gL¤âaJ.
ïªâa c¢rÚâk‹w¤â‹ ãuá¤â bg‰w Ô®¥ãdhš
nkhrkhd kÅj cÇik ÛwšfËš <Lg£l, khÃy
muá‹ cjÉnahL ïa§»a khnthÆ°LfS¡F
vâuhd gilia fis¤JÉ£L 6000 eg®fŸ cŸs
gykhd Jiz¥gilia cUth¡»anjhL áy
t‹KiwfËš mt®fS¡F ïUªJ g§fË¥igí«
kW¤jJ.
· #dtÇ khj¤jš xÇrh fhtšJiwí« uhQtK«
nr®ªJ khnthÆ°Lfshf¡ fUj¥g£l 25
eg®fis bt›ntW 6 r«gt§fËš bfh‹wJ.
Mdhš, kÅj cÇik brašgh£lhs®fŸ ïJg‰¿
T W t b j ‹ d b t ‹ w h š ï U t ® R u § f
ntiyfS¡F vâuhf¥ nghuhoat®fŸ v‹W«
k‰W« ehšt® khnthÆ°LfË‹ Mjuths®fŸ
v ‹ W « T W » ‹ w d ® . ï t ® f Ÿ Ú â k ‹ w
Ô ® ¥ ò f Ë ‹ ¿ ¡ b f h š y ¥ g £ o U ¥ g i j í «
R£o¡fh£od®.
· ã¥utÇ khj¤âš kht£l mâfhÇfŸ ïUtiu
x‹gJ eh£fshf xÇrhÉYŸs khšAh§»Ç
v‹DÄl¤âš mil¤J it¤J mt®fis ã‹d®
i f J b r Œ J i t ¡ f ¥ g £ o U ª j I ª J
khnthÆ°Lfis #hÛÅš ÉLjiy brŒjã‹
btËÆšÉ£ld®.
· kh®¢ khj¤âš fhtšJiwí« ršthéL«
mik¥ig¢ rh®ªj 300 eg®fŸ khnthÆ°LS¡F
vâuhf jh¡FjÈš <Lg£ld®. gh®gŸË, â«kòu«
k‰W« jhoÄ£yh vD« »uhk§fËš (r¤Ô°f®
khÃy¤âš) ïJ ÃfœªjJ. ïJ fhuzkhf _‹W
»uhk k¡fŸ bfhšy¥g£ld®. nkY« _‹W
bg©fŸ ghÈaš gyh¤fhu¤J¡F cŸshÆd®.

nkY« 295 åLfŸ Ô¡F ïiuah¡f¥g£ld. ïj‰F
gâyoahf khnthÆ°LfŸ eh‹F áw¥ò
mâfhÇfis bfh‹wnjhL IªJ eg®fis
fha¥gL¤âd®. Mâthá brašgh£lhsuhd
È§fuh« ïitfis btË¢r¤J¡F bfh©L
tªjjhš ïtU« ã¿bjhU brašgh£lhsuhd
nrhÅnrhÇ v‹gtU« ifJ brŒa¥g£ld®.
ïj‰F brhšy¥g£l fhuz« v°[h® °Oš°
v‹D« Éahghu ÃWtd« Míj« jh§»a
khnthÆ°LfS¡F gz« ju V‰ghL brŒjjhf
brhšy¥g£lJ. ïªj ïUtiuí« fhtšJiw
á¤utij brŒjJ. ïªj ïUtU« kdrh£áÆ‹¿
ifJbrŒa¥g£ld®vdyh«.
· kh®¢ khj¤âš #h®¡f©£ khÃy¤âš Ãahk£
m‹rhÇia bfh‹wnjhL k‰W« mtUl‹
gÂah‰W« ò¡f‹á§ v‹gtiu Äu£lY¡F
c £ g L ¤ â a J . V b d Å š , ï t ® f S ¡ F
khnthÆ°LfŸ, cŸq® x¥gªj¡fhu®fŸ k‰W«
td¤JiwÆdnuhL CHÈš g§F©L v‹W
btË¥gL¤âd®. #]iy khj¤âš Äu£lš
x‹¿id e‹F òfœbg‰w eh‹F r_f
brašgh£lhs®fshd #]‹ onuÞ k‰W« mUzh
uhŒ c£gl ehštU¡F btËÆ£ld®. ã‹ò
mjidâU«gbg‰W¡bfh©ld®.
· b r ¥ l « g ® k h j ¤ â š M í j ª j h § » a
khnthÆ°LfŸ b#f gªJ k{Ï v‹D«
MS§f£áahd ã#] #djhjs r£lk‹w
cW¥ãd® xUtiu bfh‹wd®. mtUila
ghJfh¥ò mâfhÇiaí« bfh‹wd®. ïJ
ÃfœªjJ xorhÉYŸs e¥u§ó® kht£l¤âyhF«.
ïªj r£lk‹w cWgãd® CHÈš <Lg£lt® v‹W
brhšÈïªjbfhiyiaÃaha¥gL¤âd®.
· m ¡ n l h g ® k h j ¤ â š u h Q t ¤ â d ® .
khnthÆ°LfS¡F vâuhd elto¡ifÆš
<Lg£L 29 tajhd ÎghÅ v‹gtiu ghÈaš
gyh¤fhu« brŒjd®. ïJ ÃfœªjJ nk‰F
t§fhs¤âYŸs Ä£eh¥ó® kht£l¤âš
m¥bg©Â‹ fzt® #hÛÅš btËtªâUªjh®.
mtiuí«Û©L«ifJbrŒaK‰g£ld®.
fh®¥gnu£ m¡fî©lãÈ£o:
gy khÃy§fË‹ Mâthá k¡fŸ k‰W« ÉË«ò
Ãiy¡F¤jŸs¥g£lr_f¤âdÇ‹vG¢ábjhl®ªJ
elªJ tªj k‰W« brŒtj‰F c¤njá¡f¥g£oUªj
â£l tiuîfŸ cjhuzkhf bgÇa mizfŸ
ngh‹witfS¡F j§fŸ Ãy« Ûjhd cÇik¡fhf
nghuhoaJ nk‰bfh©L eilbgw Koahkš jilahf
mikªjJ. mj‰F gâyhf mâfhÇfŸ eh£g£L nghd
Ãy cÇik¢r£l§fŸ ngh‹wt‰iw kh‰¿ mik¡F«
j ‰ f h È f â U ¤ j § f i s b f h © L t ª J
Ru§f¥gÂia bjhlu Kidªjd®. mj‹ _y«
f©fhÂ¥ò gÂ k‰W« k¡fS¡fhd kW Óuik¥ò
gÂfis Jt§»d®. ïUªjnghJ« nghuh£l§fŸ
bjhl®ªjJ. rÛg¤âa r£l¤ âU¤j§fŸ fhL mJ
bjhl®ªj Ãy« ngh‹wt‰¿š k¡fS¡fhd
cÇikfis c¤juthj« juÉšiy v‹gij k¡fŸ
bjÇÉ¤jd®. â£l tiuîfË‹nghJ k¡fË‹
r«kj«bgw¥glÉšiyv‹gijmJbjËth¡»aJ.
· #]‹, #]iy k‰W« et«g® khj§fËš
É t r h Æ f s h š e l ¤ j ¥ g £ l m i k â ¥
nghuh£l¤ij¡ fiy¡f fhtš Jiwahš
vL¡f¥g£l elto¡iffŸ ahî« njhšÉÆš
Koªjd. ïªj¥ nghuh£lkhdJ ÉtrhÆfshš
bghJ Ãy§fis tY¡f£lhakhf bj‰F
b f h Ç a ‹ n g h ° n f h ° O š f « b g Å ¡ F
tH§Ftj‰F vâuhf el¤j¥g£l nghuh£lkhF«.
#f¤á§ó® kht£l¤âš (xorh) â£l ntiyfis
Jt§f nk‰brh‹d bj‹bfhÇa f«bgÅ
â£lÄ£oUªjJ. mikâ¥ nghuh£l¤â‹ ïU
jiyt®fŸ mbgŒrhT k‰W« ehuhaz bu£o
v ‹ g t ® i f J b r Œ a ¥ g £ L f h t È š
it¡f¥g£ld®.
· #]iyÆš xÇrh ca®Úâk‹w« ïªâa
mâfhÇfŸ 2010š ãw¥ã¤j c¤juit ÃW¤â
it¤jJ. ntjhªjh mYÄÅa« v‹D« ÃWtd«
(ïJ ntjhªjh Mjhu§fŸ v‹D« ÃWtd¤â‹
xU »is) j‹ yh‹Ífh® mYÄÅa R¤âfÇ¥ò
ÃWtd ÉÇth¡f¤â‰fhf nf£oUªjJ. mJjh‹
ÃW¤j¥g£lJ. ïªâa mâfhÇfŸ ïJngh‹w
K o b t L ¡ f f h u z « M « b d ° o
ï©l®neõdÈ‹ m¿¡if btËahdj‰F
ã‹òjh‹. m›t¿¡ifÆš ÉÇth¡f¤J¡F
cl‹gLtJ Mâthá k¡fË‹ mo¥gil
cÇikfshd j©Ù®, Mnuh¡»a«, R‰W¢NHš
ngh‹wit Äfî« ghâ¡f¥g£LŸsJ v‹W
f©l¿a¥g£LŸsnjhL ÉÇth¡f« v‹gJ
Ãiyia ï‹D« nkhrkh¡»ÉL« v‹W
R£o¡fh£l¥g£oUªjJ. vdnt, Úâk‹w« mªj
f « b g Å f Ÿ Û © L « É © z ¥ ã ¡ f
brhšÈanjhL f£lha ÉâfS¡F c£g£L
É©z¥g« brŒa c¤juÉ£lJ. Mdhš, mªj¡
f«bgÅnahÚâk‹wKoitrthšÉ£oU¡»wJ.

mâf¥goahd gy¥ ãunahf«:
gy rªj®¥g§fËš fhtšJiw j‹ tu«ò¡F Û¿a
gy¤ij cgnahf¥gL¤â FW ÉtrhÆfŸ,
MâtháfŸ k‰W« jÈ¤JfË‹ nghuh£l¤ij
ml¡f K‰g£oU¡»wJ. mâfhÇfS« ïJngh‹w
r « g t § f Ë š e L Ã i y a h f m i k a h k š
xUjiy¥g£rkhf brašg£oU¡»‹wd®. br¥l«g®
khj¤âš VG jÈ¤JfŸ fhtšJiwÆduhš
bfhšy¥g£oU¡»wh®fŸ. jÄœeh£oš guk¡Fo¡F¢
br‹Wbfh©oUªj jÈ¤ jiyt® #h‹ gh©oaid
ifJ brŒjij vâ®¤J ÉLjiy brŒa brh‹d
F«giy R£ljhš tªjJjh‹ ïªj VG kuz§fS«.
V‰bfdnt ïJngh‹w Ãfœî x‹¿š bfhšy¥g£l
jÈ¤ jiyt® ï«khDntš nrfuÅ‹ kiwî
âd¤ij mDrÇ¡f¢ br‹w #h‹ gh©oa‹ ifJ
brŒa¥g£lh®.
· br¥l«gÇš 8 K°È« k¡fŸ fhtšJiwahš
bfhšy¥g£ld®. uh#°jhÅYŸs gu¤ó®
mU»YŸs nfhghšfh® v‹D« »uhk¤âš
kNâ¡FŸ J¥gh¡»¢ NL elªjjhš ÉisªjJ
ïJ.
· ã¥utÇ khj¤âš “bj®kš gt® ãsh‹£”¡fhf
< ° £ n f h ° £ v d ® Í f « b g Å Ã y «
i f a f ¥ g L ¤ j ¥ g £ l i j v â ® ¤ J ¥
nghuhoat®fis fhtšJiw R£ljhš ïUt®
bfhšy¥g£L It® fhaK‰wd®. MªâuhÉYŸs
tâ¤jhªjuh»uhk¤âšÃfœªjJïJ.
· V¥uÈš kfhuhZouhÉš b#ŒjhóÇš mQ ciy
mik¡f¥gl ïUªjij vâ®¤jt®fËš xUt®
bfhšy¥g£lh®. xUt® gLfhaK‰wh®. ïJ
ãbuŠR mÇth v‹D« f«bgÅahš Jt¡Ftjhf
ïUªj mQciy¡fskhF«. K«igÆÈUªJ
mikâahŒ eil gaz« nk‰bfh©lt®fŸ ÛJ
Vt¥g£lJïJ.
· nk khj¤âš ïu©L nghuhËfS« ïu©L
fhty®fS« bfhšy¥g£ld®. ïJ gh£lh
gh®brsš v‹D« »uhk¤âš ÉtrhÆfis
neh¡»¢ R£ljhš ne®ªjJ. ÉtrhÆfË‹
Ãy§fis f£lha¥gL¤â ifaf¥gL¤âajhš
ÉtrhÆfŸ 3 mâfhÇfis¡ fl¤â br‹wd®.
ošÈ¡F mU»YŸs behŒlh Éiuî¥ ghijÆš
br‹wnghJ fl¤j¥g£ld®. fhty®fŸ VG
bg©fis ghÈaš t‹Kiw brŒJ »uhk¤âš
bfhŸisao¤jd®. behŒlhÉYŸs Úâk‹w« 30
fhtš mâfhÇfŸ ÛJ gyh¤fhu« k‰W« bfhŸis
vD« F‰w¥gâit brŒjJ. c¢rÚâk‹wK« Ãy«
ifaf¥gL¤âaJ. r£l¤J¡F òw«ghdbj‹W
Ô®¥gË¤jJ.
· nk khj¤âš ïUt® nghä° R£lâš kh©lh
#h®¡f©£ khÃy¤âš tY¡f£lhakhf
btËna‰w¥g£lij vâ®¤J k¡fŸ el¤âa
nghuh£l¤ij neh¡» fhtšJiw R£lâš ïUt®
kh©ld®. Vw¤jhH xU y£r« k¡fŸ #h«b#£ó®,
uh‹á k‰W« bgh¡fhbus efu§fËš ïUªJ
f£lhakhfbtËna‰w¥g£ld®.
kÅj cÇik¥ ghJfhty®fŸ: Mâthá k¡fŸ
k‰W« ÉË«ò Ãiy k¡fË‹ kÅj cÇikfS¡fhf
jftš bgW« cÇik¢ r£l¤ij ga‹gL¤Jgt®fŸ
muR k‰W« muR rhuh mik¥òfshY« F¿ it¤J¤
jh¡f¥g£lh®fŸ. brašgh£lhs®fŸ áw¥ò¢ r£l«
x‹iw ï›Éj jh¡FjšfËlÄUªJ ghJfh¤J
bfhŸtj‰fhfnt©od®.
- ïJ #dtÇ khj m¿¡ifÆš I¡»a ehLfŸ
rigÆ‹tÊnfhu¥g£oUªjJ.
· V¥uÈš lh¡l® ãdha¡ br‹ mt®fis cŸq®
Úâk‹w« x‹W mjhtJ r£O°f® kht£l
Úâk‹w« MíŸ j©lid tH§» Ô®¥gË¤jJ
2010« M©L Míj nkªâa khnthÆ°LfSl‹
bjhl®òbfh©oUªjh® v‹gJ mt® Ûjhd
F‰w¢rh£L gy¤j njáa k‰W« g‹dh£L
ã u ¢ r h u § f Ÿ K a ‰ á b r Œ j j ‹ n g Ç š
c¢rÚâk‹w«mtiu#hÛÅšÉ£lJ.
· #]‹ khj¤âš R‰W¢NHš brašgh£lhs®fshd
unkZ mf®thš k‰W« AÇA® g£nlš bghŒ
F‰w§fË‹ ngÇš ifJ. brŒa¥g£ld®.
r£O°fÇYŸs ehŒfh kht£l¤âš bjhÊš
ts®¢á fhuzkhf vGªj R‰W¢NHš khR g‰¿
btËÆ£lJjh‹c©ikahdfhuz«.
· Mf°L khj¤âš R‰W¢NHš brašgh£lhs®
b õ f h k N L n g h g h š e f u ¤ â š R £ L ¡
bfhšy¥g£lh®. k¤âa¥ ãunjr¤âš efu
f£lik¥ò nk«ghLfŸ v‹D« bgauhš v¥go
R‰W¢NHš ÉâfŸ Ûw¥gL»wJ v‹gij btË
cyF¡F bfh©L tªjh®. nkY« ïâš k¤âa
ãunjr Ru§f ntiyfisí« rthY¡F
c£gL¤âdh®v‹gijftÅ¡fnt©L«.
· 2002« tUl« F#uh¤âš et«gÇš ehÕ iraJ
v‹D« K¡»a rh£á xUt® f¤âahš F¤j¥g£L

ïwªjh®. enuhjh gh£oah bfhiy tH¡»‹ K¡»a
rh£áahth®. mt® xU nfh®£ thŒjhÉš rh£á
brhšÈÉ£L btËna tªjnghJjh‹ ïJ
ÃfœªjJ.
· et«g® khj¤âš #h®¡f©£o‰F btËna tšrh
#h‹ v‹D« xU r_f brašgh£lhsuhd
»¿°Jt bg© JwÉ (nun) xUt® bfhiy
brŒa¥g£lh®. ït® MâtháfË‹ cÇik
ghJfh¥òfS¡fhf ntiy brŒJ tªjh®.
r£l¤J¡F¥ òw«ghf Ru§f ntiyfËš
<Lg£lt®fŸ kuzÄu£lY¡F cŸshdjhf
brhšy¥gL»wJ.
j©lid Éy¡f«:
r£l¤ij jtWjyhfnt ga‹gL¤jš k‰W«
ÉâÛwšfŸ mšyJ cÇik ÛwšfŸ v‹gJ xU
jiy¥g£rkhfnt ïU¡»‹wJ. tl»H¡F k‰W«
#«K fhZÛ® gFâfËš bjhl®ªj nghuh£l§fŸ
uhQt¤â‰fhd áw¥ò mâfhu§fis (r£l« 1958)
âU«g¥ bgw nt©Lbk‹gjhf elªjnghJ«
mâfhÇfŸ mr£ilahŒjh‹ ïU¡»wh®fŸ. Äf
ga§fukhd Ãytu§fËš R£L¡bfhšy ï¢r£l§fŸ
m D k â a Ë ¥ g j h š m ¥ g o Æ š y h n g h J «
R£L¡bfhštJÃfœ»wJ.
r£l¤â‹ tÊ mšyhkš bfh‹W nghLtJ,
fhzhkš brŒtJÉLtJ M»at‰iw flªj
fhy¤âš brŒjt®fŸ k‰W« kÅj cÇik
ÛwšfŸfis gŠrhãš brŒjt®fŸ (1984 k‰W«
1994fËš) mrhÄš (1998 k‰W« 2001š) ehfhyhªJ
k‰W« kÂ¥óÇš ï›Éj brašfŸ òÇªjt®fŸ
bjhl®ªJ Úâ KiwÆ‹ tÊ j©o¡f¥glhkš
j ¥ ã ¤ J ¡ b f h © L j h Å ¡ » w h ® f Ÿ . j È ¤
r_f¤âd® gy khÃy§fËš jh¡FjY¡F
c Ÿ s h f ¤ j h ‹ b r Œ » w h ® f Ÿ . g h F g h L
fh£l¥gL»wh®fŸ. ïU¡»‹w áw¥ò¢ r£l§fis¥
ga‹gL¤â ïJngh‹w t‹Kiwahs®fis
j©o¡f¥ nghJkhd muáaš tY ïšyhkšjh‹
ïU¡»wJ.
ïd k‰W« #hâa t‹Kiw:
Vw¤jhH g¤jh©LfS¡F¥ã‹ 2002š F#uh¤âš
Rkh® 2000 k¡fŸ bfhšy¥g£lã‹ j‰nghJ
F ‰ w t h Ë f b s d Ú â k ‹ w ¤ j h š
m¿É¡f¥g£oU¡»wh®fŸ.
· kh®¢ khj¤âš F#uh¤ áw¥ò Úâk‹w« 11
eg®fis kuzj©lid¡F« ã¿bjhU 20
e g ® f i s M í Ÿ j © l i d í « t H § f ¥
g£oU¡»wJ. ïJ rg®kâ Éiuî ïuÆš
bg£ofËš 59 ïªJ M‹Ûf ah¤âiuahs®fis
Ô it¤J bfh‹w jh¡FjšfS¡fhfî«
mj‹ã‹Ãfœªjfyf§fS¡fhfî«MF«.
· et«g® khj¤âš F#uh¤ áw¥ò Úâk‹w«
r®jfh®òuh gLbfhiyÆš F‰wŠrh£l¥g£l 73
eg®fËš 31 eg®fS¡F MíŸ j©lid
tH§»aJ. 33 KÞä«fŸjh‹ mªj r®jh®
gLbfhiyÆš bfhšy¥g£oUªjd®. ïJjh‹ 10
bgU« tH¡FfËš c¢rÚâk‹wnk neuoahf
tH¡Fngh¡iff©fhÂ¤jJ.
F#uh¤âš elªj cÇik ÛwšfS¡fhf j‰nghJ
ntiy brŒgt®fS« j‰nghJ bfhLik¥gL¤j¥
(beU¡fo¡F cŸsh¡F)gL»wh®fŸ.
· #dtÇ khj¤âš OþÞlh brjhšt£ v‹gt® Úâ
k‰W« mikâ¡fhd ika« (Centre for justice and
peace) k‰W« tH¡f¿P® FG ït®fŸ F#uh¤
fytu¤âš ghâ¡f¥g£lt®fŸ k‰W« mt®fŸ
F L « g ¤ i j n r ® ª j t ® f Ë ‹ c Ç i k ¥
ghJfh¥ò¡fhf ghLg£lt®fŸ. ït®fis F#uh¤
fhtšJiw rh£áa§fis rh¡F ngh¡F f©L
ão¤JmÊ¤jjhfF‰wŠrh£oíŸsJ.
#«K k‰W« fhZÛ®:
fhZÛÇš elªj r£l¤â‰F Û¿a bfhiyfŸ k‰W«
cÇik Ûwšfis brŒjt®fË‹ brašfS¡fhd
j©lid Éy¡F bjhl®»wJ. nkY« 1989 Kjš
uhQt¤âdÇ‹ fyf¤ij x£o MÆu¡fz¡fhd
k¡fŸ fhzhkš nghtâ‹ fhuzkhf ïUªjt®fŸ
j©o¡f¥glhkš nghtJ« elªJŸsJ. ü‰W¡F«
nk‰g£l ïisP®fis ghJfh¥ò¥ gilÆd® 2010«
nghuh£l¤â‹nghJ bfh‹wJ« j©o¡f¥glhkš
nghíŸsJ.
· kh®¢ khj¤âš kÅj cÇik tH¡f¿Puhd #äš
m‹uã bfhiyí©l 15 M©LfS¡F¥ ã‹ò
bfhiyÆš r«gªjÄU¥gjhf T¿ khÃy
mâfhÇfŸ nk#® mtjhu á§if mbkÇ¡fh
x ¥ g i l ¥ ò b r Œ í k h W t È í W ¤ â d ® .
mbkÇ¡fhÉlÄUªJgâštuÉšiy.
· br¥l«g® khj¤âš fhZÛÇš khÃy kÅj cÇik¡
fÄr‹ 2700 milahs« bjÇahj fšyiwfŸ
tlkhÃy fhZÛÇš cŸsjhf f©l¿ªJŸsd®.
cŸq® fhtš JiwÆd® v›tsî tYthŒ

milahs« bjÇahj ÔÉuthâfŸ" v‹W thâ£l
nghâY« kÅj cÇik¡ fÄõ‹ 574 clšfis
fhzhkš nghd cŸq® tháfŸ v‹W DNA
blÞ£-oš f©l¿ªJŸsd®. mâfhÇfnsh ïªj
ághÇá‹ngÇšvªjelto¡ifí«vL¡fÉšiy
kh®¢ khj¤âš M«dÞþo ï©l®neõdš xU
m¿¡if btËÆ£oUªjJ. mâš $efÇš Ã®thf«
jhnd ifJ brŒJ mil¤J it¥gij ÃW¤J«goí«
bghJ ghJfh¥ò r£l« jid âU«g¥ bgW«goí« 18
taJ¡F¡F Ñœg£lt®fis ifJ brŒí« braiy
jL¡F« t©z« #]tidš vd¥gL« ïsŠáwh®
Úâ¢ r£l¤ij âU¤â mik¡f nf£oUªjJ.
ïjid¤ bjhl®ªJ khÃy mâfhÇfŸ PSA -I
âU¤â, mil¤J it¡F« fhy¤ij Fiw¤J,
18 taJ¡F Ñœ¥g£lt®fis mil¤J it¥gij
jL¡f c¤njá¤jd®. ïUªj nghâY« PSA -‹ Ñœ
mil¤J it¡F« fhy« Fiw¡f¥glhkY« gy
muáaš jiyt®fŸ k‰W« brašgh£lhs®fŸ
Érhuiz ï‹¿ mil¤J it¡f¥g£oU¡»wh®fŸ.
gy FHªijfŸ M«bd°o ï‹l®neõdš
m¿¡if¡F¥ ã‹ mil¤J it¡f¥g£lâÈUªJ
ÉLÉ¡f¥g£oU¡»wh®fŸ.
· nk khj¤âš 17 tajhd K®lhrh k‹N® v‹gt®
ïu©lhtJ Kiwahf ifJ brŒJ mil¤J
it¡f¥g£LŸsh®. ïj‰F K‹ò xU khj¤âš
#«K k‰W« fhZÛ® ca® Úâk‹w« eh‹F
khjkhf mil¤J it¤âUªjij Fiy¤J
MizÆ£lJ.
j ‹ Å ¢ i r a h d i f J f Ÿ k ‰ W «
áiwÆyil¤jš:-
K«ig k‰W« blšÈÆš elªj F©L bto¥òfŸ
b j h l ® g h f 5 0 e g ® f Ÿ F ‰ w ¥ g ¤ â Ç i f
jahÇ¡f¥glhkš xU thu« bjh£L xU khj«
tiuÆyhd áiwÆU¥ãš ïU¡»wh®fŸ. ghJfh¥ò
r£l§fŸ K«igÆš et«g® 2008 jh¡FjY¡F ã‹ò
ïW¡f¥g£L rªnjf¤â‹ ngÇš gy® mil¤J
it¡f¥g£oU¡»wh®fŸ. ïUªjnghâY«, Kªija
tH¡FfŸ g‰¿a Érhuiz elto¡iffŸ Äf¡
FiwªjmsÉnynaK‹nd‰w«f©LŸsd.
· et«g® khj¤âš VG K°È« M©fŸ
kfhuhZouhÉYŸs khnyfh‹ efu« k‰W«
K « i g j h ¡ F j š 2 0 0 6 x £ o
F‰wŠrh£l¥g£lt®fŸ #hÛÅš ÉLjiy
M»íŸsh®fŸ. ïªj ÉLÉ¥ò ïªJ jiyt®
mÓkhdªjh Míj« Vªâa tyJrhÇfŸ
fhuzbk‹Wx¤J¡bfh©ljhšÃfœªJŸsJ.
kuz j©lid:-
FiwªjJ 100 k¡fŸ ÛJ kuz j©lid
Éâ¡f¥g£LŸsJ. ïUªjnghâY« bjhl®ªJ
VHhtJ M©lhf j©lid Ãiwnt‰w¥glÉšiy.
Mdhš kuz§fŸ ÃfH¡TL« v‹W mŠr¥gL»wJ.
V b d ‹ w h š m â f h Ç f Ÿ k u z j © l i d
tÇirÆÈU¡F« ItÇ‹ fUiz kD¡fŸ
ÃuhfÇ¡f¥g£ljhš ït‰¿š _t® K‹dhŸ ãujk®
uhé› fhªâ bfhiy tH¡»š F‰wŠrh£l¥g£L
Ã%ã¡f¥g£lt®fŸ.
òâa r£l§fŸ or«g® khj¤âš tªJŸsd. mj‹go
“ga§futhâfŸ” v‹W v©bzŒ k‰W« thí¡
FHhŒfË‹ tÊ rhî ne®ªj tH¡»Y« F‰w«
Ã%ã¡f¥g£lt®fŸ k‰W« F#uh¤ khÃy¤âš
r£l¤J¡F¥ òw«ghf rhuha« fhŒ¢á É‰wt®fŸ ÛJ«
kuzj©lidÉâ¡f¥g£LŸsJ.
Amnesty International Visits / Reports
·
and Kashmir Public Safety Act (ASA
20/001/2011)
· Open letter to India's Minister of Environment
and Forests on the threat of leakage from
Vedanta Aluminium's red mud mud pond in
Orissa (ASA20/032/2011)
· Generalisations, omissions, assumption: The
failings of Vedanta's Environment Impact
Assessments for iths bauxite mine and
alumina refinery in India's state of Orissa
(ASA20/036/2011)
· An open letter from Amnesty International to
Members of the Jammu and Kashmir
Legislative assembly (ASA20/046/2011)
· Indian executions would be blow to human
rights (PRE01/274/2011)
· India urged to implement court ban of anti-
Maoist militias (PRE01/340/2011)
Source: Amnesty International Report 2012
“A lawest law”: Detentions under the Jammu

K‹Diu: kÅj cÇikfŸ v‹gJ kÅj kh©ò
v‹gâÈUªJ bgw¥gLtnjhL kÅj cÆ®fnshL
ïizªJ mšyJ cŸSiwahŒ ïU¥gjhF«. kÅj
cÇikfŸ v‹gJ ïa‰ifahfnt kÅj cÆ®
vL¤jjhnyna mjhtJ brhšy¥nghdhš ãw¥ãnyna
tUtJ mJjh‹ kÅjthœî¡F mo¥gilahdJ.
kÅjÅlÄUªJ ãÇ¡f, kh‰w KoahjJ. k‰W«
m‹Åa¥gL¤j¡ TlhjJ. cu¤J TWtbj‹whš
kÅj cÇikfŸ v‹gJ x›bthU kÅjD¡F«
mo¥gilahd cÇikfŸ. m¥go¥g£l cÇikfŸ
ïašghf mikªJŸs fhuz¤jhš x›bthU
kÅjD« áÉš k‰W« muáaš r_f¤âš kh©òl‹
thœtj‰F Fiwªjg£r mo¥gil¤ njitahŒ
1
mikªJtU»wJvdyh«.
r£lK« mj‹ brašghLfS« m›t¥nghJ
nrhjid¡F£g£LÉL»‹wJ. v§bfšyh« vÅš
XahJ bjUÉš xÈ¡F« Xy§fŸ, kÅj T£l¤âš
mâY« F¿¥ghf j« ghJfh¥ò¡bfd ïU¡F«
r£l¥ãÇîfis m¿ahj Ef®nthuhf ïÅa
2
fhuzfhÇa§fis czuhâU¡F«nghJ vdyh« .
xU jÅeg® Rjªâu¤ij fh£oY« milg£L »l¡F«
F‰wthËfis ifJ brŒa¥g£L Érhuiz njâ¡F
fh¤âU¥gt®fis eh£o‹ ey‹ k‰W« ghJfh¥ò
f U â É r h Ç ¤ J n r f Ç ¤ j b r Œ â f i s
btË¡bfhz®tJjh‹ Äf K¡»akhdJ« KjÈš
el¡f nt©oaJ« Tl, ``bghJ k¡fË‹ ghJfh¥ò
jh‹ r£l¤â‹ c¢rÃiy” v‹gJ y¤ÔÅš xU
tH¡F “eh£o‹ ghJfh¥òjh‹ c¢rÃiy¢ r£l«”
v‹W« mJnt TW»wJ. vdnt, jÅ kÅjÅ‹
3
x£Lbkh¤jr_f¤â‹eyndnkyhdJ .
fhtš mâfhÇfŸ r£l« k‰W« xG§»‰F
b g h W ¥ g h d t ® f Ÿ F o k ¡ f Ë ‹ j Å k Å j
R j ª â u ¤ â ‰ F g h L g L « k â ¥ g Ë ¡ f
flik¥g£lt®fŸ r£l¤ij j« g¡f« âU¥ã¡
bfh©L mlhto¤ jdkhd r£l vâ® elto¡ifÆš
<Lg£LÉlyhfhJ. r£l« k‰W« xG§F¡fhd
fhty®fns Fok¡fŸ Rjªâu¤ij bfL¥gt®fŸ
Mf¡ TlhJ. mt® j« bghW¥ò« flikí«
4
fh¥gJjh‹ m‹¿ Fiy¥gJ mšy . mJnghy muR
v‹gJ rÇahd Úâahd k‰W« ne®ikahdjhf ïU¡f
nt©L«. r£l tÊ M£á el¡F« g©g£l eh£oš
fhtÈš rhî v‹gJ Äf nkhrkhd F‰w§fËš
5
x‹whF«. brŒâfis jftšfis¥ bgw nt©L«
v ‹ g j ‰ f h f v ª j É j k h d á ¤ u t i j i a í «
ifahŸtbj‹gJ rÇahdJ« mšy Úâí«
ne®ikahdJkšy. vdnt, mij bghW¤J¡
bfhŸsnth mDkâ¡fnth KoahJ. ïªâa muáaš
6
rhrd«ãÇî21‹gomJF‰wK«MF«.
2 ) e h L v ‹ g J j « F o k ¡ f Ë ‹
njh‰fo¡f¥gl¡ Tlhj cÇikfis
fh¥gj‰F¡ flik¥g£oU¡»wJ.
Fok¡fË‹ btšy¡Tlhj cÇikfis cÆ®
thœjiy cWâ¥gL¤JtJ xU muá‹ flikahF«.
ïªâa muáaš mik¥ò¢ r£l« ãÇî 21
cWâaË¡F« kâ¥òÄ¡f cÇikfis ifâ,
F ‰ w t h Ë , É r h u i z ¡ i f â v ‹ g j ‰ f h f
kW¡f¥gl¡TlhJ. mt®fS¡F r£l« kW¡F«
cÇikfŸ jÉu k‰witfS¡F cÇikí©L. vdnt,
áiw k‰W« fhtš mâfhÇfŸ j« bghW¥ãš
c Ÿ s t ® f Ë ‹ “ c Æ ® t h G « c Ç i k i a ”
k W ¡ f ¡ T l h J . m t ® f Ë ‹ á y c Ç i k f Ÿ
milg£oU¥gjhnyna jL¡f¥g£oU¡»wnj jÉu
ÛjKŸsitfŸ Äfî« ca®ªjitfŸjh‹. mnj
flik muá‰F« c©L. mâš ÉâÉy¡F ïšiy.
jtW brŒgt® mj‰F gâš brhšÈahf nt©L«.
m â š m u R ¡ F « b g h W ¥ ò © L . e h £ o ‰ F
áyt‰¿ÈUªJ ÉLgL«. “ïiwah©ik ftr«”
7
v‹gJïj‰F»ilahJ.
3)muR¥gÂahs®fŸbrŒí«jtwhdbrašfŸ:
muR gÂahs®fŸ r£l¤ij ÛWgt®fshf
ïU¡F«nghJ muáayik¥ò r£l¤â‹ Fuyhfî«
eh£o‹ cz®¢áia m¿í« j‹ikíilajhfî«
ïU¡»‹w Úâk‹w« r£lÛwš brašfËš
<LgLgt®fis Ç£ _y« j©o¤J« kÅj cÇikia
8
kâ¤JÛ£L¤jUtjhfî«ïU¡»wJ.
9
“muá‹ brašghlhf ïšyhjg£r¤âš muá‹
mYty®fŸ mt®fŸ brŒj jtW¡fhf ïH¥ÕL ju
nt©oÆU¡F«. bghJ mYtyf¤âš gÂ brŒí«
k¡fS¡fhf gÂah‰W« muR mâfhÇ j‹ ntiy
jtwhdJ v‹W bjÇªnj jtW brŒí«nghJ
20
kÅj cÇik ÛwšfŸ k‰W« ïH¥ÕLfŸ
áiw¡ifâfË‹ cÇikfŸ
- A. áuh#&Ô‹, tH¡f¿P®

10
mj‰fhd ïH¥Õil ju nt©oat® M»wh®. áÉš
k‰W« muáaš cÇikfS¡fhd r®tnjr cl‹ghL
(International Covenant on Civil and Political Rights)
1966ãÇî9(5)ï¥go¢brhš»‹wJ:-
“r£lKiw¥go mšyhJ vtbuhUt® ifJ
brŒa¥g£lhnyh mšyJ r£lKiw¥go mšyhJ
mil¤J it¡f¥g£lhnyh mkšgL¤j¤ j¡fjhd
ïH¥ÕLbgwcÇikcilat®”.
'Tort' v‹D« brhš y¤Ô‹ th®¤ijahd 'tortious'
v‹D« th®¤ijÆÈUªJ kUÉ cUthdJ. m¥go
v‹whš âÇ¤jJ mšyJ neuhf ïšyhkš tis¤jJ
v‹W bghUŸ. bghJthf tort v‹whš “jtW” v‹W
11
bghUŸ jU«. mJ jU« bghUŸ mšyJ m®¤j«
v‹dbt‹whš xU brhš braš tot« bgW«nghJ
cÇik mšyJ rÇahd brašghL MFtj‰F gâyhf
jtwhd brašghlhfî« cÇikia¥ ghâ¡»‹w
Éjkhfî« M»ÉLtij F¿¡»‹wJ. Torts mšyJ
jtWfŸ _‹W tifahdit. r£l¥go xUt®
k‰bwhUtU¡F¢ brŒa nt©oa flikia
brŒahkš ïU¥gJ« mšyJ xUt® r£l¥goahd j‹
flikia bghJ k¡fS¡F brŒahkš jtWtJ«
MF«.KjštifjtWfshdit:-
(a) xU egUila clY¡F brŒí« Ô§F
cjhuzkhf gy¤jfha« mšyJ mtUila
kâ¥ò¡F, Rjªâu¤â‰F brŒí« mtkhd« nfL
mšyJ jtwhf áiwÆnyh fhtÈnyh mil¤J
ÉLjšngh‹wd.
(b)brh¤J¡F ÉisÉ¡F« nfL, cjhuzkhf
m j Å ‹ W b t Ë n a ‰ W j š , m ¤ J Û ¿
ãuntá¤jš, bjhªjuî jUjš, åzh¡FtJ,
Fiw¤JÉLtJ,bjhšiyjUtJngh‹wd.
(c) jÅeg® brh¤J¡F nfL ÉisÉ¥gJ
cjhuzkhf (i) r£l¤J¡F òw«ghf ö¡»
bršYjš, vL¤J it¤J¡ bfhŸSjš, nrj«
ÉisÉ¤jš (ii) fh¥òÇikia mÊ¤jš, bjhÊš
milahs¤ijmÊ¤jšngh‹wd.
(d)bgaU¡FmtöWïiH¤jš.
(e) n r i t i a Ã W ¤ â É L j š . ï u © l h «
tifahdJ brŒahkš Vkh‰¿ÉLtJ k‰W«
brŒahkš ÉLtJ M»ad. _‹wh« tifÆš
bghJ k¡fS¡F brŒa nt©oa flikfŸ
brŒahjjhš jÅ egU¡F V‰gL« ïH¥ò
12
r«kªjkhd tH¡FfŸ ïjDŸ ml§F«.
r£l¤jhš brŒa¡ flik¥g£L brŒahkš
jtwÉ£l flikÆdhš V‰g£l jtW¡fhf
bghW¥ò ï¥go ne®ªj jt¿dhš V‰g£l
13
ghâ¥ò¡FMdïH¥ã‰F<LbrŒtJMF«.
áiw mšyJ fhtš Ãiya¤âš
ïw¥gbj‹gJ r£l¤â‹ tÊ
M£á eilbgW« xU g©g£l
r_f¤âš ÃfH¡ Toa
Äf nkhrkhd F‰wkhF«.
Ã ® t h f ¢ b r a š f Ÿ r £ l ¤ j h š b g w ¥ g £ l
mâfhu¤â‰F¥ òw«ghdjhf ïU¡F«nghJ, mJ
b r Œ a n t © o a i j b r Œ a h k š É £ l j ‰ F
k£Lkšyhkš ãwt‰W¡F« ïH¥ÕL bgw¤ j¡fjhF«.
Ñœf©lNœÃiycUthF«nghJ,
(a) x¤J¡ bfhŸs¥g£l xU jtwhd braš,
cjhuzkhf m¤JÛ¿ EiHjš, jtwhf ifJ
brŒJ fhtÈš it¤jš, ftd¡Fiwthš jtW
brŒJÉLtJ
(b)jtwhd neh¡f¤njhL brŒa¥g£oUªjhš,
cjhuzkhf fhank‰gL¤J« Mir, bghUªjhj
fhuz§fS¡fhfjh¡Fjšngh‹wd.
(c) mªj braš brŒtj‰F jk¡F mâfhuÄšiy
v‹W bjÇªJ« nfŸÉ¡FÇa xU braiy
brŒtJ bjÇªJ« bjÇahjJ nghš ghuh KfkhŒ
ïU¥gJ.
(d)bghJ¢ r£l¤â‹ MSif¡F c£g£l braš
r£lnk m¢braY¡F ïH¥ÕL cŸsjhŒ
14
m¿É¤jšngh‹wd.
4) muáayik¥ò r£l¤â‰fhd Úâk‹w§fns
ghâ¡f¥g£ltU¡F ïH¥ÕL tH§f gÂ¡f
nt©L«:
ïªj Úâk‹wK« ca®Úâk‹w§fS« Fok¡fË‹
áÉš cÇikfŸ ghJfhty®fshf ïU¥gjdhš jhnk
ïH¥ÕL tH§f muir¥ gÂ¥gj‰F mâfhu§fŸ
ïU¡»wJ. j§fŸ mâfhu tu«ò všiyÆnyna
muáayik¥ò¢ r£l¥ ãÇî 32 k‰W« 226‹go
g h â ¡ f ¥ g £ l t U ¡ n f h m š y J m t Ç ‹
thÇRjhuU¡nfh ãÇî 21‹ Ñœ muR k‰W« muR
mâfhÇfshš ne®ªj mo¥gil cÇik ÛwšfS¡F

áÉš k‰W« F‰wÉaš eilKiw¢ r£l¤âš tÊ
ïUªjhY« ïšiyba‹whY« ïH¥ÕL tH§f
MizÆlyh«. muR j« mâfhÇfshš ne®ªj
jtW¡F ïH¥ÕL tH§F« flik muR¡F c©L.
ãÇî 32 mšyJ 226‹ Ñœ ïH¥ÕL xnu xUKiwjh‹
tH§f Koí« mJî« ntbwªj r£l¤â‹ tÊahfî«
Ã t h u z « b g w t Ê Æ š i y v ‹ w r ª j ® ¥ g
15
NœÃiyfËš.
5) áiw mšyJ fhtš Ãiya¤âDŸ Ãfœªj
á¤utij v‹gJ khWghošyhj tifÆš
cWâ¥gL¤j¥gl nt©L«.
ïH¥Õ£o‰F MizÆLtj‰F K‹ Úâk‹w«
ã‹tU« nfŸÉfis MŒªj¿ªJ Koî brŒa
nt©L«.
(a) ãÇî 21‹go cÇik Ûwš ÃfœªjJ v‹gJ
bjËthfî« btË¥gilahfî« bjÇtnjhL
kh‰W¡ fU¤J¡F ïlÄšyhkš ïU¡f
nt©L«.
(b)cÇik Ûwš bgÇa msÉY« Úâk‹w¤â‹
kdrh£áia cY¡F« Éj¤âY« ïU¡f
nt©L«.
(c) cŸns elªj á¤utijahš rhî ÃfœªjJ
mšyJ kU¤Jt m¿¡ifÆ‹ Mjhu¤JlD«
f h a § f Ÿ m š y J t L ¡ f Ÿ b t Ë n a
b j Ç í « g o í « m š y J C i k f h a «
V‰gL¤âÆU¡fnt©L«.
ïJngh‹w vªj rh£áa§fS« jla§fS« ïšyhkš
xU egÇ‹ thŒbkhÊ m¿¡if _y« k‰W« kU¤Jt
MŒt¿¡if MjhuÄ‹¿ Äif¥gL¤j¥g£l Éj¤âš
mikªâU¡»wJ v‹W Úâk‹w§fŸ fUâdhš
bghJ¢ r£l Ãthuz¤â‹ ãÇî 32 mšyJ 226‹ Ñœ
ïH¥Õ£L¡F c¤juÉlhkÈU¡fyh«. Mdhš,
ghâ¡f¥g£l egiu ntW VnjD« bghU¤jkhd
r£l¤â‹ Ñœ ïH¥ÕL bgw kD brŒíkhW (áÉš
mšyJ F‰wÉaš eilKiw¢ r£l«) nf£L¡
16
bfhŸsyh«.
6) áiw mšyJ fhtš Ãiya¤âš ïw¥ò:
áiw mšyJ fhtš Ãiya¤âš ïw¥gbj‹gJ
r£l¤â‹ tÊ M£á eilbgW« xU g©g£l
17
r_f¤âš ÃfH¡ Toa Äf nkhrkhd F‰wkhF«.
fhtš Ãiya á¤utij k‰W« ïw¥òfËš neuoahd
rh£áa§fŸ »il¥gJ fod«. nkY« mt®fËl«
ïUªjnghJ v¥go ïw¡f ne®ªjJ v‹gij
18
mt®fnsjh‹ bjÇÉ¡f ïaY«. fhtš Ãiya
á¤utij k‰W« áiwÆš el¡F« rhî ït‰¿š k‰w
fhty®fË‹ T‰W« »il¡fhJ. ï§F Äifahd
19
rh£áfisnjomiyahkšKoî¡Ftuyh«.
ïJ j‰bfhiyahf ïU¡F«g£r¤âš bghJ¢
r £ l ¤ â ‹ m o ¥ g i l Æ š m u r h § f « j h ‹
ïH¥ãLj‹id ïwªjtÇ‹ thÇRjhu®fS¡F
bfhL¡f nt©L«. fhtyÇ‹ mr£ilahd braš
k‰W« ftd¡Fiwîjh‹. j‰bfhiy¡F ö©Ljš
v‹W brhšÈ j©o¡f KoahJ. bghJ¢ r£l¤â‹
20
mo¥gilÆš Koî ntwhdjhÆU¡F«. Érhuiz¡
ifâ áiw¡fhtÈš ïU¡F«nghJ mtÇ‹ cÆ®
thG« cÇikia fh¥gJ fhtš mâfhÇfË‹
m¤âahtáa flikahF«. m¡flik jtW«nghJ
mt®fŸ ïH¥ÕL junt©L«. vdnt, %.2,50,000 mt®
t h Ç R j h u ® f S ¡ F t H § F k h W M i z
21
ãw¥ã¡f¥gL«.
khÃy muR áiw¡FŸ ïU¡F« ifâfË‹ ghJfh¥ò
k‰W« cÆU¡F bghWng‰f nt©L«. VbdÅš
khÃy muR mâfhÇfns bghW¥ãš cŸsd®. xU 30
taJ¡F nk‰g£l ifâ xUtiu jiyik th®l‹
jiyÆš mo¡f ifâ áiwÆš ïwªjjhš khÃy muR
ïwªjtÇ‹ kidÉ¡F %.2,50,000 ïH¥ÕL bfhL¡f
gÂ¤jJ. xU tH¡»š fhtšJiw ViHfis fhtš
Ãiya¤J¡F T£lkhŒ miH¤J tªJ ntiyfŸ
ïytrkhf¢ brŒa brh‹dJ. Câa« nf£lnghJ
mt®fis mo¡f Jt§»aâš xUt® cÆÇHªjh®.
clš mt®fŸ tr« tH§f¥g£lJ. c¢rÚâk‹w«
fhtšJiw Miza« %.50,000 tH§FkhW
gÂ¤jJ.
7) r£l¤â‰F òw«ghf mil¤J it¤jš:
xU eg® r£l¤J¡F¥ òw«ghf fhtš Ãiya¤âš
mil¡f¥gL«nghJ ãÇîfŸ 21 k‰W« 22(2) go
c¢rÚâk‹w« gz ïH¥Õ£o‰F khÃy muir
2 4
gÂ¡fyh«; ãÇî 32‹ ÑG«, cÇik Ûwš
Ã¢rakhF«nghJ mil¤J it¡f¥g£ltU¡F
25
ïH¥ÕLbgwcÇikí©L.
8) ifÆš Éy§F nghLjš:
xU Érhuiz¡ ifâ ifÆš Éy§»l¥g£L
åâfËš C®tykhf fhtš JiwÆduhš miH¤J¢
bršy¥g£ljhš Úâk‹w« ïH¥ÕL mtU¡F ju
26
c¤juÉ£lJ.

9) áiw¡ ifâia á¤utij brŒtJ ãÇî
21‹ go cÇikÛwš:
muáayik¥ò¢ r£l« ãÇî 21‹Ñœ cŸs
cÇikfis, F‰wthË Érhuiz ifâ, áiw¡ ifâ
v‹D« fhuz¤J¡fhf kW¡f¥gl¡TlhJ. m›thW
kW¡f¥gL«nghJ r£l¤â‹go ïU¡f nt©L«. vªj
tot¤âš ÃfœªjhY« á¤utij, ïÊî¥gL¤Jjš
k‰W« kÅj j‹ika‰w elto¡iffŸ ahî«
27
ÉrhuizÆ‹nghJ ÃfH mDkâÆšiy. F‰w«
e l ª j j h f ¢ r ª n j f « v G « n g h J m ¿ É a š
mo¥gilÆyhd Érhuiz el¡f nt©LnkašyhJ
ãw tÊfŸ TlhJ. jftiy¥ bgW« neh¡f¤â‰fhf
bfhLik¥gL¤Jjš, _‹whªju elto¡iffis
mDkâ¡f KoahJ. rhjhuz F‰wthËnghy el¤j
Koahj nghJ« r£l¤jhš V‰W¡bfhŸs Koahj
28
brašfË‹tÊ_y«jftšfis¥bgwKoahJ.
m¥ghÉ¥ bghJk¡fË‹ mo¥gil kÅj cÇik
ÛwšfS¡F fhuzkhd ga§futhâfŸ r£l¤â‹go
j©o¥gl nt©oat®fŸ. mj‰fhf mt®fŸ Ûjhd
kÅj cÇik Ûwšfis r£l« mDkâ¤j tifÆš
29
mšyhkšÃaha¥gL¤jKoahJ.
10) òâa fUÉfis cUth¡f k‰W« òâa
Ãthuz§fŸ tH§f Úâk‹w§fŸ Ka‰á¡f
nt©L«:
jÅeg® Rjªâu¤ij c¤juthj¥gL¤Jtâš e«
elto¡iffŸ áw¥ghf ïU¡»‹w nghâY«
mâfhu¤ij jtwhf ga‹gL¤jhkš jL¡F«
elto¡iffŸ m¥go ïšiy. braYW¤J Úâ¥
nguhiz (Mandamus) be¿Kiw cz®¤J« Úâ¥
nguhiz ngh‹witfŸ mtÇ‹ braš KiwfŸ
ngh‹wd. e« òJíf¤J¡F Rjªâu« bgw
nghJkhdjhf ïšiy. muR gÂfŸ, jL¥ghiz
ngh‹witfS¡F V‰g mitfŸ fhy¤â‰F V‰g rÇ
brŒa¥gl nt©L«. ïJ ehlhSk‹w¤â‹ ntiy
mšy. Úâk‹w§fË‹ ntiy. brŒa nt©oíŸs
Ä f ¥ g y b g Ç a n t i y f Ë š ï J j h ‹ Ä f
30
K¡»akhdJ. r£l« v‹gJ ts®¢á¥ ngh¡»š
ÃfG« kh‰w§fS¡F V‰g tsu nt©oaJ bghJ
r£l KiwÆ‹ bfhŸiffËš m›ts®¢á
31
bfh©Ltu¥gl nt©L«. cÆ® thœjš k‰W«
jÅeg® Rjªâu« M»a mo¥gil cÇikfŸ
g¿¡f¥gL«nghJ Úâk‹w« VJ« brŒa Koahj
ÃiyÆÈšiy. Òòâa fUÉfis cUth¡»lî« òâa
Ãthuz§fis tH§f mo¥gil cÇikfŸ
ghâ¡f¥gL«nghJ Ka‰á¡f nt©L«. bghU¤jkhd
elto¡iffŸ Ãthuz« mË¡f¤ njitahd
Éra§fŸ ngh‹wit mo¥gil cÇikfis fh¤âl
32
ga‹gl nt©L«. ÄFªj mâfhu« tH§f¥g£LŸs
c¢rÚâk‹w« ãÇî 32‹go KGikahd Úâ
»il¤âl gz ïH¥ÕL mâY« ntW Úâk‹w Jiz
33
ïšiyvD«nghJòâatoÉšKa‰á¡fnt©L«.
11) ïH¥ÕL tH§f Ãâk‹w« Miz
ãw¥ã¤jš:
ïH¥ÕL tH§Ftj‰fhd bghJ Éâfis bghJ¢
r£l¤âÈUªJ vL¤J¡ bfhŸsyh«. mitfŸ ãÇî
21, muáayik¥ò¢ r£l« brhštJ nghy cÇik Ûwš
btË¥gilahf¤ bjÇí« t©z« ïU¥gJ; bgÇa
m s É y h d J « Ú â k ‹ w ¤ â ‹ k d r h £ á i a
cY¡Ftjhfî«, ïitbašyht‰nwhL cÇik Ûwš
bjËthfî« kh‰W¡ fU¤J njh‹whj Éj¤âY«
34
ïU¤jš. xU Úâk‹w« ajh®j¤ij f©L«
fhzhjJ nghyî« kdrh£áia _o¡bfh©L
Élî« KoahJ. jtW brŒjtiu j©o¤JÉLtjhš
k£L« ghâ¡f¥g£ltÇ‹ FL«g¤J¡F MWjš
»il¤JÉlhJ; ïH¥Õ£o‰fhd áÉš elto¡if
Ú©l fhykhF«; á¡fš ÃiwªjJ« Tl. vdnt,
gzkhf ÉiuÉš ïH¥ÕL »il¡f¢ brŒtJjh‹
cgnahfkhŒ ïU¡F«. mâY« ïwªJÉ£lt®jh‹
35
FL«g¤âš cztË¥gtuhŒ ïUªjhš ãÇî 21-‹
Ñœ 'cÆ® thœjš' vD« mo¥gil cÇik ÛwY¡F
vJî« ïH¥ÕL ïšiy. bghJthŒ¡ T¿Él KoahJ.
òâa tÊfŸ f©Lão¡f¥gl¤jh‹ nt©L«.
NœÃiy¡F x¥g r£l¤â‹ tÊÆyhd M£áia ÃWt
36
Ka‰áfŸnjit.
ïH¥ÕL tH§f¥gLtj‹ neh¡f« ghâ¡f¥g£ltÇ‹
ïH¥Õ£il rk‹ brŒa k£Lkšy jtW brŒa
fhuzkhŒ ïUªjtiu j©o¡f mj‰F bghW¥ng‰f
muir Ã®gªâ¡f vd¥gythF«. cÇik ghJfh¥ig
37
cWâgL¤j nt©oa munr jt¿aj‰fhf ÉÇthd
mâfhu§fŸ ïUªJ« cÇik g¿nghdij “<L
brŒa¡” nfhu jÅ egU¡F cÇikí©L. Miz
tH§f, tÊfh£o Úâk‹w« be¿¥gL¤j¥gl
38
nt©L«. bghJ¢ r£l¤âš ïH¥ÕL v‹gJ mo¥gil
cÇik ÛwY¡F tH§f MizÆl¥gLtJ cÇikia
m§ÑfÇ¤jhY« fh¡f¤ jt¿a flikia
tÈíW¤jî« MF«. ïJ áÉš cÇikia Ãiyeh£l
cŸsjÅ¢r£l¤âÈUªJntWg£lJ(TORTS)
12) ïJ bghJ¢ r£l« tH§F« Ãthuz«:
bghJ¢ r£l¤â‹ neh¡f« bghJ k¡fŸ mâfhu¤ij
be¿¥gL¤JtJ k£Lkšy Fok¡fS¡F mt®fŸ xU
r£l mik¥ã‹Ñœ mjhtJ mt®fË‹ eyK«

cÇikia fh¡F« mik¥ã‹ Ñœ thœ»wh®fŸ
v‹gij cWâ¥gL¤Jtj‰fhfî«jh‹. vdnt,
Úâk‹w« Ãthuz¤ij totik¥gJ “ïH¥ÕL”
vD«nghJ ãÇî 32 mšyJ 26 M»a muáayik¥ò
r£l¤âš mo¥gil cÇikfŸ fh¥gj‰fhf bghJ¢
r£l¤â‹ tÊ jt¿iH¤jtÇid j©o¡F«
KiwÆY« flik jt¿a muir m¤jtW¡F
40
bghW¥ng‰fit¥gj‰F«jh‹.
j Å ¢ r £ l e l t o ¡ i f i a É l b g h J ¢ r £ l
elto¡ifÆ‹ neh¡f« ntwhdJ. gzkhf¡
bfhL¡f¥gL« ÃthuzkhdJ khâÇahf¡
bfhŸsj¡f ïH¥Õlhf ãÇî 32‹ Ñœ c¢rÚâk‹wK«
mšyJ ãÇî 226‹ Ñœ c¢rÚâk‹wK« tH§F«
MizahF«. ïJ muáaš mik¥ò¢ r£l« tH§F«
bghJ¢ r£l Ãthuz« nkY« mo¥gil cÇik¥
ghJfh¥ò tH§f¥ bghW¥gË¡F« Éjkhf
41
tH§f¥gLtJ. ïJ jÅ¢ r£l¤â‹Ñœ jtwhf ifJ
brŒJ mil¡f¥g£l F‰w¤â‰fhf nf£f¥gL«
cÇik¡ nfhÇ¡if mšyJ mj‹go »il¡F«
ïH¥ÕL bgÇa msÉY« r_f bfsut¤ij kâ¥ig
ïHªjj‰fhfî« ïU¥gJ bghJ¢ r£l ãÇÉš
tH§f¥gL« ïH¥ÕL mo¥gil cÇikahd jÅ kÅj
42
Rjªâu¤ijïHªjj‰fhfk£L«jh‹.
13) Ç£ Úâk‹w« ïH¥ÕL tH§f c¤juÉlyh«:
xU eg® Úâk‹w¤J¡F cÇik¡ nfhÇ¡ifíl‹ tªJ
jh‹ jtwhf¡ ifJ brŒa¥g£lj‹ _y«
muáayik¥ò¢ r£l« k‰W« r£l cÇikfŸ m¤J
ÛwyhŒ elªjJ v‹W r£l cÇik É©z¥g«
it¡F«nghJ mtiu ÉLjiy brŒjhš k£L«
M¡»uÄ¥ò brŒjJ rÇah»ÉlhJ. rÇahd
tH¡FfËš gzkhf ïH¥ÕL tH§»¤jh‹ Mf
43
nt©L«. ghâ¥gilªjtU¡F mo¥gil cÇikfŸ
k W ¡ f ¥ g £ l j ‰ F m u á ‹ e l t o ¡ i f
fhuzkhF«nghJ bghJ¢ r£l¤â‹ Ñœ ïH¥ÕL
tH§f¥gl nkš Úâk‹w§fshš Koí«ãÇî 32 k‰W«
226 muáaš mik¥ò¢ r£l¤â‹Ñœ ïj‰F áÉš
r£l¤âš tH¡F¥ gâanth gâahknyh ïU¥gJ
44
v‹gJmtáakhdx‹wšy.
ghâ¡f¥g£l xU eg® ca®Úâk‹w¤ij ãÇî 226-‹
Ñœ ïH¥ÕL nfhÇ mQF«nghJ, kh‰W¡ fU¤âšyhj
t i f Æ š c © i k f Ÿ v â ® k D j h u ® Û J
i t ¡ f ¥ g L « n g h J ï H ¥ Õ i l m s É £ L
45
Ãthuz¤J¡F f£lisÆl Koí« ãÇî 32‹Ñœ
c ¢ r Ú â k ‹ w ¤ â Y « ã Ç î 2 2 6 ‹ Ñ œ
ca®Úâk‹w¤âY« ïH¥ÕL bgWtbj‹gJ mo¥gil
cÇik ïH¥ã‰fhf K¡»a¥ bghW¥ghËahf muR
M¡f¥gLtJ bghJ¢ r£l¤â‹goahF«. vdnt,
ï¢r£l¤â‹ Ñœ murh§f« Éy¡F bgw KoahJ.
vÅD« jÅ¢ r£lkhd jtW (TORT) v‹gj‹ Ñœ
46
muRÉy¡F(j‰fh¥ò)bgwKoahJ.
ãÇî 21‹go cÆ® thœjš k‰W« jÅeg® Rjªâu«
v‹gJ ghâ¡f¥g£lhš mjhtJ r£l¥go mšyhkš
ifJ brŒJ mil¡f¥g£lâÈUªJ ÉLjiy
brŒa¥gLtJ k£L« vÅš Úâk‹w« Miz
ãw¥ã¡fyh«. mij¢ brhšY« tÊ v‹dbtÅš
ï i H ¡ f ¥ g £ l j t W ¡ F g z k h f ï H ¥ Õ L
tH§f¥gÂ¥gjhF«. ehfßf«, g©ghL v‹git
ïªeh£oÈUªJ mÊªJÉlÉšiy v‹gj‰F
milahskhŒ jÅeg® cÇikfŸ kâ¡f¥gLtJ. mJ
#dehaf¤â‰F mo¤jskhF«. vdnt, murh§f«
mj‹ mâfhÇfshš ÉisÉ¤j Ô§F¡F ïH¥ÕL
jUtJ. m›tâfhÇfS¡F ï›thW jŠr« jUtij
47
vâ®¡fî«muRbrŒayh«.
vÅD« muR¥ gÂahŸ brŒí« jtW¡F muir¥
bghW¥ghË M¡FtJ ãÇî 21‹ Ñœ v‹whY«
v›tsî ïH¥ÕL jUtJ v‹gJ tH¡FfË‹ j‹ik
48
k‰W« rªj®¥g NœÃiyfis¥ bghW¤jjhF«.
mo¥gil cÇikfis f£o¡ fh¥gh‰w nt©oa muR
mâfhÇfis j£o¡ nf£gJ k‰W« xG§F
elto¡if vL¥gbj‹gJ brŒa nt©oa flikia¢
49
brŒa¤jt¿aik¡fhî«Tl.
xU tH¡»š ïu©L bg©fis mt®fŸ
FoÆU¡F« å£o‹ brhªj¡fhu® fhtš mâfhÇÆ‹
cjÉnahL (fhtš Ãiya¤â‹ jiyik) mâfhÇ
mo¤JÉ£lh®. ïªj tH¡»š c¢rÚâk‹wkhdJ
jtwhd gÂia¢ brŒj muR gÂahsÇ‹
F ‰ w ¤ J ¡ F m u r h § f « j h ‹ g h â ¡ f ¥ g £ l
bg©fS¡F ïH¥ÕL tH§f nt©L« v‹W
50
c¤juÉ£lJ.
1 4 ) m u R ¥ g Â a h s ® v ¥ n g h J
bghW¥ghËah¡f¥ gLtâÈUªJ És¡»
it¡f¥gLth®:
muR gÂahs® muáayik¥ò r£l¤â‹go muR
r£l¥go f£lisÆ£l xU gÂia Ãiwnt‰W«nghJ
V‰gL« jÅeg® ghâ¥òfS¡F bghW¥ng‰f KoahJ.
M d h š , m n j r k a ¤ â š v š y h t i f a h d
b r a š g h L f S ¡ F n k h m J n g h ‹ W f t r «
ï U ¥ g j h f n t h m š y J b r Œ a ¤ j t ¿ a
f l i k f S ¡ f h f n t h Ú â k ‹ w g h ® i t ¡ F
bfh©Ltu¥gL«nghJ ïªj¥ ghJfh¥ò »il¡f
nt©L« v‹W brhšy KoahJ. ïâš ftd¤âš

bfhŸs nt©oa Éra« v‹dbt‹whš xU
murh§f¥ ãuâÃâ gÂah‰W«nghJ vL¤J¡ bfhŸs
nt©oa r£l¤â‹ f£lis¥go mâfhu¤ij
b r Y ¤ â d h u h ï š i y a h v ‹ g J j h ‹ .
ïšiyba‹D«nghJ jt¿iH¤j‰fhd bghW¥ghf
51
fUj¥gL«.
muáayik¥ò¢ r£l« 21‹
mo¥gilÆš fh¥gJ muR
mâfhÇfË‹ flik MF«.
mâš mt®fŸ jtW«nghJ
mt®fS¡fhf muR
bghW¥ng‰f nt©L«.
1 5 ) m u r h § f m â f h u « v ‹ g J É â
Éy¡fhfhJ:
mur‹ vªj¤ jtW« brŒa KoahJ v‹D« M§»y¥
gHbkhÊ tªjj‹ mo¥gilÆš tªjJ ïJ. Mdhš,
mnj ï§»yhªâš Tl ïªj ghJfh¥ò¡ ftr« Tl
Koauá‹ elto¡iffŸ r£l« 1947š khw¤
bjhl§»aJ. ï§»yhªâ‹ mur‹ ï¥nghJ K‹ò
nghš KG ghJfh¥ò¥ bgw KoahJ v‹gnjhL muá‹
mâfhÇfŸ gÂahs®fŸ brŒí« jtW¡F munr
52
bghW¥ghËah»‹wJ. muR bghW¥ãšiy vD«
j‰fh¥ò v‹gJ mo¥gil cÇikfŸ c¤juthj¤â‰F
bghUªjhJ, m‹ÅakhdJ v‹gjhš muáayik¥ò¢
r £ l Ã t h u z ¤ â š m ¤ j i f a j ‰ f h ¥ ò
53
rh¤âakhdjšy gu«giu muR mâfhu§fshd
r£l« ïa‰Wjš, Ãâ Ã®thf«, r£l xG§if
guhkÇ¤jš, F‰w§fojš, nghU¡F bršYjš, mikâ
cl‹go¡if k‰W« mJ r«kªjkhditfŸ MF«.
muá‹ mâfhu§fŸ mšyhjitfŸ v‹gâyhd
ntWghL bjËthf ïšyhâUªjJ. vdnt, Úâ
gÇghyd«, r£l« k‰W« xG§if guhkÇ¤jš
F‰w§fojš ngh‹w mo¥gil Éra§fshjjhš muR
55
ïitfS¡FghJfh¥òïšiy.
mur‹ j¥ò brŒa KoahJ mšyJ jtWfS¡F muR
bghW¥ng‰fhJ v‹gJ ïªâa Úâ¤JiwÆš
ïlÄšiy. VbdÅš, mâfhu« murÅlÄšiy
k¡fËlÄU¡»wJ. mt®fŸ j§fŸ ãuâÃâfis
nj®ªbjL¤J murhs mD¥ò»‹w fhuz¤jhš
mt®fŸ muáayik¥ò Kiw¥go brayh‰w nt©L«.
ïšiyba‹whš ÛwY¡F mt®fŸ gâš brhšÈahf
56
nt©L«.
ehfßfkhd rKjha mik¥ãš xU Ã®th»ahf
ï U ¥ g t ® k ¡ f Ë l « É i s a h £ L ¤ j d k h f
elªJbfh©LÉ£L murÅ‹ ãuâÃânghš
M£áahs‹nghš elªjjhš ïH¥ÕL bghW¥ãšiy
v‹W brhšy KoahJ. bghJ ey« v‹gJ r_f
f£lik¥ã‹ kh‰w¤J¡F¥ã‹ kh¿¥ nghÆU¡»wJ.
vªjr£l mik¥ò« mšyJ muáayik¥ò« ï‹W
murh§f« r£l¤J¡F m¥gh‰g£lJ v‹W T¿
jÅegÇ‹ brh¤J¡F nrj« ÉisÉ¡fnth mâfhÇ
mr£ilahŒ ïUªjjhš ne®ªj ïH¥ò¡nfh Ãthuz«
ïšiyba‹W brhšÈÉl KoahJ. c©ik, âwik
k‰W« f©Âa« M»a muR¡ bfhŸiffŸ ï¥nghJ
r_f¢ RH‰áÆ‹ fhuzkhf ï¥nghJ Rjªâu«,
r k ¤ J t « k ‰ W « r £ l ¤ â ‹ t Ê M £ á
v‹wh»ÆU¡»‹wd.
eåd r_f¢ áªjid K‰ngh¡F¢ r_f¤âÅš
ÚâÆ‹ ngh¡F r®thâfhu¥ ngh¡F¡F vâuhf âU«ã
muR¡flikia tÈíW¤j¤ jtW«nghJ mj‰F«
Ãthuz« tH§f nfhU»wJ. vdnt, muá‹
Jiwfis Äf¡ fLikahf¥ ãÇ¤J M£áahs®
mšyJ M£áahs® mšyhnjh® v‹nwh murh§f«
mšyJ murh§fk‰wJ v‹nwh brhšÈÉl KoahJ.
mJ ï¥nghija r£l ïaY¡F khwhdJ.
murhŸtj‹ fhuzkhf murh§f¤â‰F mrhjhuz
m â f h u « n j i t v ‹ g â š r ª n j f Ä š i y .
ïUªjnghâY« muR mâfhÇ j§fËZl¥go elªJ
bfhŸsnth rhjhuz kÅjid J¢rkhf kâ¡fnth
m â f h Ç v ‹ W r h ¡ F i t ¤ J m â f h u
JZãunahfkhfnth r£l¤J¡F vâuhf elªJ
bfh©LÉlKoahJ.
muá‹ mâfhu§fŸ, mâfhÇfË‹ flikfŸ k‰W«
Fok¡fË‹ cÇikfŸ M»a všyhK« rkur« brŒJ
bfhŸs nt©oabjh‹whF«. m¥nghJjh‹
r£l¤â‹ M£á v‹gJ M£áÆ‹ ey¤âš
M£l§fhzhkš ïU¡F«. mbkÇ¡fhÉš Tl
M£áÆ‹ ïiwah©ik v‹gJ mbkÇ¡f T£L
murh§f¤â‹ bghUshjhu e‹ik fUânah
eilKiw trâ fUânah muá‹ bghW¥g‰w
j‹ikiaÉl muá‹ bghW¥òilik¡nf K¡»a«
ju¥bg‰¿U¡»‹wJ.
ešy muR v‹gJ eh£o‹ všiy¥ ghJfh¥ò k£Lkšy
r£l xG§if guhkÇ¥gJ v‹gJ k£Lkšy všyh
k£l¤âY« mjhtJ fšÉ, tÂf«, r_f«,
bghUshjhu muáaš k‰W« âUkz cwÉš Tl r£l
xG§if k¡fËl« tÈíW¤JtJjh‹. murh§f«
k‰W« murh§fÄšyhjJ v‹w ntWgL¤Jjš mšyJ
ãÇ¤J¡fh£L« nfhL mÊ¡f¥g£LÉ£lJ. vdnt Úâ

gÇghyd«, r£l« k‰W« xG§if guhkÇ¤jš,
F‰w¤jL¥ò elto¡if ngh‹w mo¥gil TWfËš
muR¡F ïH¥ÕL m‰w ghJfh¥ò v‹gij¡ nfhÇ¥ bgw
57
KoahJ.
M£áahs® v‹w KiwÆš muR mâfhÇfŸ mšyJ
gÂahs®fŸ brŒí« jtW¡F M£á bghW¥ng‰f
KoahJ v‹D« nfhÇ¡if muá‹ všyh¥
bghW¥òfËÅ‹W« ïU¡f KoahJ. áW jtW v‹w
KiwÆš bghUªJnk jÉu mo¥gil cÇikfŸ
ÛwšfS¡F« bghUªjhJ. vdnt, muáayik¥ò¢
r£l Ãthuz§fS¡F mâY« ãÇîfŸ 32 k‰W«
58
226¡F bghUªjhJ. vdnt, xU egÇ‹ cÆ® k‰W«
Rjªâu« v‹D« mo¥gil cÇik muá‹ brayhš
ghâ¥gilí«nghJ Úâk‹w« ïH¥ÕL tH§»l
MizÆlš nt©L«. ï§F muáayik¥ò¢
r£lÉâ Ûwš mo¥gilÆšjh‹ òâa bghW¥ò
m u R ¡ F j u ¥ g L » w n j a ‹ ¿ “ m u r h Ÿ g t ‹
bghW¥ghËahf KoahJ” v‹D« j¤Jt¤â‹
59
mo¥gilÆyšy.
16) cÇik¡F khwhf muá‹ brašghLfŸ
ïUªjhnyh mšyJ brašgl¤jt¿ajhš
cÇik ïHªjhšjh‹ ïH¥ÕL:
xUtÇ‹ cÇik muáayik¥ò¢ r£l¤â‹go
xUtÇ‹ mo¥gil cÇikahF«. mªj cÇik
ïH¥ò¡F muá‹ brašghL fhuzkhf mikªâU¡f
nt©L« mšyJ muR brŒa¤ jt¿a xU
flikÆdhš xU egU¡F mo¥gil cÇik
g¿nghÆU¡f nt©L«. ïªj NœÃiyfËšjh‹
bghJ¢ r£l¥ãÇîfË‹ Ñœ ïH¥Õ£L¡F Úâk‹w«
60
MizÆlKoí«.
17) ïªâa¡ Fokf‹ mšyhjt®fS«
ïH¥Õ£L¡F cÇikíilat®fŸ Mt®:
e« eh£o‹ Fok¡fŸ mšyhjt®fS« mjhtJ
m‹Åa®fS¡F« mâfhÇfŸ jtwhf brŒj
g Â f S ¡ f h f î « m š y J b r Œ a j t ¿ a
flikfS¡fhfî« ïªâa muáayik¥ò¢ r£l« 21‹
61
ÑœïH¥ÕLbgwyh«.
1 8 ) k ‰ w t ® f S ¡ f h f m u r h § f « j h ‹
bghW¥ng‰f nt©L«:
cÆ® thœjš k‰W« jÅeg® Rjªâu¤ij ghJfh¥gJ
muá‹ K¡»a¡ flikahF«. m¡flikÆÅ‹W
VnjD« rh¡Fngh¡F¢ brhšÈ j¥ã¤J¡ bfhŸtJ
TlhJ. Fok¡fS¡fhd mo¥gil cÇikfis
muáayik¥ò¢ r£l« 21‹ mo¥gilÆš fh¥gJ muR
mâfhÇfË‹ flik MF«. mâš mt®fŸ
jtW«nghJ mt®fS¡fhf muR bghW¥ng‰f
nt©L«. vdnt, k¡fŸ ey« ngQ« muR j‹
mâfhÇfŸ flik jtwhJ gÂah‰¿l bghW¥ng‰f
nt©L«. v¥gonah nghf£L« v‹W mâfhÇfŸ
62
flikah‰¿dhš muR bghW¥ng‰f nt©L«.
nkY« flika‰w nt©oa mâfhÇfŸ flik
jtW«nghJ muR bghW¥ng‰f nt©L«. r£l¤ij
j« ifÆš vL¤J¡ bfhŸtj‹ _y« Fok¡fŸ
mšyJ jÅ eg® j« Rjªâu¤ij ïH¡f¡
63
fhuzkhf¡ TlhJ.
muR¥ gÂfËš gÂahs®fshš jtW neU«nghJ
muRjh‹ mt®fŸ gÂÆš neU« jtWfS¡F¥
64
bghW¥ng‰f nt©L« v‹gJ r£lkh»ÆU¡»wJ.
ntbwªj gÂÃakd® v¥go xU jtW¡F
bghW¥ghthnuh mnjnghšjh‹ muR« muR¥
gÂahsÇ‹ gÂ Ãakd® v‹w KiwÆš jtW¡F¥
bghW¥ng‰f nt©L«. ï§»yhªâš mur‹
bghW¥ng‰f KoahJ v‹D« fU¤J giHa moik¢
rKjha mik¥ãš mur‹ jtW brŒa KoahJ v‹w
neh¡»švGªjjhF«.
vdnt, murÅ‹ muritÆnyna murid¤ j©o¡f
KoahJ. ïªâahÉš »H¡»ªâa¡ f«bgÅ
fhyªbjh£L jtWfË‹ nghnjh mšyJ x¥gªj
ntiy Fiw¥ghLfË‹ nghnjh murhŸgt® nkš
tH¡Fnghl tÊí©L vdnt, ïªâahÉš mJ
65
(mur‹bghW¥ng‰fKoahJ)eilKiwÆšïšiy.
F‰w« Ãfœtij jL¡F« Éj¤âš ifJ
brŒa¥g£L F‰wÉaš eilKiw¢ r£l« 151‹ Ñœ
m u á ‹ f h t È š x U e g ® ï U ¡ F « n g h J
mil¡f¥g£l egiu ftÅ¤J¡ bfhŸtJ mtU¡F
njitahd trâfŸ brŒa¥gl nt©oaâÈUªJ
muR jt¿ mªegiu jtwhf el¤âaj‰fhfnth
mšyJ mªegÇ‹ cÆÇH¥ã‰nfh mj‰F fhuz§fŸ
k‰W« rh£áa§fŸ bjËthf bjÇí«nghJ
k‰wt®fS¡fhf (muR mâfhÇ mšyJ muR¥
gÂahs®) mtÇ‹ jtW¡F muRjh‹ bghW¥ng‰f
66
nt©L«.
19) jtW brŒjj‰fhd Ãthuz« v‹gJjh‹
neh¡f«:
ïH¥ÕL v‹gij msÉLtj‰fhf m‹¿í«
Ãthuz« k‰W« ïH¥ÕL v‹gJ bghJ¢ r£l¤â‹
mo¥gilÆš ïU¥gj‰F¡ fhuz« mo¥gil
cÇikfŸ jL¡f¥gL«nghJ mj‰fhd ïH¥ÕL
67
»il¡fnt©L«.

2 0 ) ï H ¥ Õ L t H § f ¥ g £ l M i z
ã w ¥ ã ¡ f ¥ g £ l f h u z ¤ J ¡ f h f
ghâ¡f¥g£lt® cÇikÆaš Úâk‹w¤ij
mQFtij jL¡f KoahJ:
ïH¥ÕL tH§f Miz ãw¥ã¥gJ (bghJ¢ r£l
Ãthuz¤â‹ Ñœ) v‹gJ cÇik ïaš Úâk‹w¤âš
nk‰bfh©L Ãthuz« bgWtij jÅeg® cÇik
Ãthuz¤â‹ Ñœ jil brŒahJ, nkY« F‰wÉaš
Úâk‹w« cÇikÆaš Úâr£l elto¡if _y« ãÇî
357‹ Ñœ ïH¥ÕL Miz tH§Ftijí« jil
68
brŒahJ.
Reference:
1. Justice D. Murugesan in Tamil Sakthi v. State of
T.N. & Ors., 2010 CIJ 245 Mad(1)
2. Smt. Nandhini Satpathy Vs. PlL. Dani & Anr.,
AIR 1978 SC-1025, 1978-SCC-2-424
3. D.K.Basu v. State of West Bengal, AIR 1997 SC
610:1997 Cri LJ 743
4. BhimSingh v.State of Jammu & Kashmir, 1985
(4) SCC 677 : 1986 Cri LJ 192
5. D.K. Basu Vs. State of W.B., AIR 1997 SC –
610, 1997-SCC-1-416
6. D.K. Basu Vs.State of West Bengal, AIR 1997
SC 610 : 1997 Cri LJ 743
7. Smt. Nilabati Behera alias Lalita Behera, Vs.
State of Orissa and others, AIR 1993 SC-1960
1993-SCC-2-746
8. Sunil Batra Vs. Delhi Administration, AIR 1980
SC1579 1980-SCC-3-488
9. P. Viswanathan Vs. Dr.A.K. Burman And
Another, 2003-Cr.L.J-949-Cal
th
10. Administration Law by Sir William Wade, 8
Edn. (page 768)
11. P. Viswanathan Vs Dr. A.K. Burman And
Another, 2003-Cr.L.J-949-Cal
12. Jowitt's Dictionary of English Law
13. Winfield
th
14. Administration Law by Sir William Wade, 8
Edn.
15. Smt, Nilabati Behera@Lalitha Behera, Vs.
State of Orissa & Ors.AIR 1993 SC-1960; 1993-
SCC-2-746
16. Sube Singh Vs. State of Haryana & Ors. AIR
2006 SC 1117.
17. D.K.Basu Vs. State of West Bengal, AIR 1997
SC 610 : 1997 Cri LJ 743
18. Munshi Singh Gautam Vs. State of M.P., AIR
2005 SC 402, (2005) 9 SCC 631.
19. Dalbir Singh v. State of U.P., 2009 Cr.L.J. 1543
SC
20. B. Ammu v. State of T.N. and another, 2009
Cr.L.J. 866 Mad.
21. Murti Devi Vs. State of Delhi, 1998-SCC-9-604.
22. Sankari Masomat and another v. State of
Jharkhand and Others, 2009 Cr.L.J. 1445 Jhar.
23. Peoples Union for Democratic Rights Vs. Police
Commissioner, Delhi Police Headquarters,
1989-SCC-4-730.
24. Bhim Singh v. State of J. & K. (1985) 4 SCC 677:
AIR 1986 SC 494
25. S.Srinidhi Vs. State of Karnataka & Anr. AIR
2007(NOC) 1641 (Kar)
26. State of Maharashtra Vs. Ravikant S. Patil,
(1991)2 SCC 373: 1991AIR SCW 871
27. D.K. Basu Vs. State of West Bengal, AIR 1997
SC 610: 1997 Cri LJ 743
SC 610: 1997 Cri LJ 743
SC 610: 1997 Cri LJ 743
30. “Freedom under the Law” Hamlyn Lecture in
1949 by Lord Denning
31. Smt. Nilabati Behera @Lalitha Behera, Vs.
State of Orissa & Ors. AIR 1993 SC-1960 1993-
SCC-2-746
32. Bhagalpur Blinding cases: Khatri (II) v.State of
Bihar (198) 1 SCC 627 : AIR 1981 SC 928;
Khatri (IV) v. State of Bihar (1981) 2 SCC 493:
AIR 1981 SC 1068; Union Carbide Corporation
v. Union of India (1991) 4 SCC 584: AIR 1992
SC 248
33. Smt. Nilabati Behera @ Lalitha Behera, Vs.
State of Orissa & Ors, AIR: 1993 SC-1960,
1993-SCC-2-746
34. Justice D.Murugesan in Tamil Sakthi v. State of
T.N. & Ors., 2010 CIJ 245 Mad (1)

SC 610, 1997-SCC-1-416
1993-SCC-2-746
37. M.A.Meeran & Ors. v. Govt. of T.N. & Ors., 2009
Cr.L.J. (NOC) 1080 Mad.
38. Maharaj v. Attorney-General of Trinidad and
Tobago (No.2), (1978) (2)ALLER670
1993-SCC-2-746
40. Dino DG Dympep Vs. State of Meghalaya, AIR
2007 Gau, 155, Smt. Nilabati Behera @ Lalitha
Behera, Vs. State of Orissa & Ors, AIR: 1993
SC-1960, 1993-SCC-2-746
1993-SCC-2-746
42. Maharaj v. Attorney-General of Trinidad and
Tobago (No.2), (1978) (2)ALLER670
43. Bhim Singh v. State of Jammu & Kashmir, 1985
(4) SCC 677 : 1986 Cri LJ 192
44. P. Viswanathan Vs. Dr. A.K. Burman And
Another, 2003-Cr-L.J.-949-Cal
45. M.A. Meeran & Ors. v. Govt of T.N. & Ors., 2009
Cr.L.J. (NOC) 1080 Mad. (DB)
1993-SCC-2-746
47. Rudul Sah v. State of Bihar, AIR 1983 SC 1086 :
1983 Cri LJ 1644
48. Sube Singh Vs. State of Haryana & Ors 2006-
Cr.L.J – 1242-SC
49. Abdul Rashid Beigh Vs. State, 2004-Cr.L.J-
1706-J&K, Dino DG Dympep Vs. State of
Meghalaya,AIR 2007 Gau, 155
50. Saheli, A Women's Resources Centre Vs.
Commr. Of Police, Delhi,AIR 1990 SC 513
51. P. Viswanathan Vs. Dr. A. K. Burman And
Another, 2003-Cr.L.J.-949-Cal
52. State of A.P., Vs. Challa Ramakrishna Reddy
and others, AIR 2000 SC-2083, 2000-SCC-5-
712
1993-SCC-2-746
54. Lord Watson in Richard Coomber v. Justices of
the Country Berks, (1883-84) 9 AC 61, State of
Bombay Vs. Hospital Mazdoor Sabha, AIR
1960 SC 610, Corpn. Of the City of Nagpur Vs.
Its Employees,AIR 1960 SC 675
55. R.M. Sahai in N. Nagendra Rao & Co. v. State of
A.P.,AIR 1994 SC 2663
56. State of A.P., Vs. Challa Ramakrishna Reddy
and others, AIR 2000 SC-2083, 2000-SCC-5-
712
57. N. Nagendra Rao & Co. Vs. State of A.P., AIR
1994 SC 2663: (1994)6 SCC 205: 1994 AIR
SCW 3753
58. M/s. Kasturi Lal Ralia Ram Jain Vs. The State of
U.P.,AIR 1965 SC 1039
59. P. Viswanathan Vs. Dr. A. K. Burman And
Another, 2003-Cr.L.J.-949-Cal
60. Common Cause. A Registered Society Vs.
Union of India (1999) 6 SCC 667: AIR 1999 SC
2979
61. Chairman, Railway Board v. Chandrima Das,
(2000) 2 SCC 465 : 2000 Cri LJ 1473
1706 – J&K
63. Mrs. Meera Nireshwalia v. The Stae of T.N.,
(1990) 2 LW 621 : 1991 Cri LJ 2395
64. Joginder kaur v. The Punjab State, 1968 Acc CJ
28: (1969) Lab IC 501 (Punj)
65. State of Rajasthan v. Mst. Vidhyawati, 1962
Supp (2) SCR 989 :AIR 1962 SC 933
66. Premilaben R. Jaishwal & Ors. Vs. B.M. Jadeja
& Ors.2007 Cr.L.J. 4165 Guj.
1706 – J&K
68. Sube Singh Vs. State of Haryana 2006-Cr.L.J –
1242-SC
Source: Law and Practice of
Rights of Prisoners
nd
2 Edition March 2010
By council of Indian Jurisprudence
152, Broadway, Chennai

Voices for Custodial Justice newsletter - January 2013 issue

Voices for Custodial Justice newsletter - January 2013 issue

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Voices for Custodial Justice newsletter - January 2013 issue