2. IINNTTRROODDUUCCIIÓÓNN
Como xa comentamos, o Reino Animal divídese en dous grandes grupos: Os
invertebrados e os vertebrados.
Os vertebrados posúen columna vertebral, esqueleto interno e simetría
bilateral.
Actualmente coñécense unhas 60000 especies.
É o noso grupo taxonómico, xa que nel están incluídos os mamíferos.
CCuueessttiióónn::
Que grupos de vertebrados coñeces?. Pon alomenos un exemplo de cada
grupo.

3. 11.. OOSS PPEEIIXXEESS
11..11.. CCOOMMOO SSOONN OOSS PPEEIIXXEESS
Máis da metade das especies coñecidas de vertebrados son peixes.
 Principais Características
-Son aaccuuááttiiccooss.
- A maioría teñen o corpo cuberto de eessccaammaass.
- A forma do seu corpo é ffuussiiffoorrmmee (máis ancho no centro e adelgazado nos
extremos) para facilitar o seu desprazamento na auga.
- Posúen aalleettaass, para maniobrar na auga.
-Son eeccttoottéérrmmiiccooss**, a súa temperatura corporal depende do medio.
- Respiran mediante bbrraannqquuiiaass.
*Reforzo: Animais de sangue fría

4. 111111...... OOOOOOSSSSSS PPPPPPEEEEEEIIIIIIXXXXXXEEEEEESSSSSS
11..11.. CCOOMMOO SSOONN OOSS PPEEIIXXEESS
- Teñen un órgano sensorial exclusivo chamado lliiññaa llaatteerraall* que se estende dende
a cabeza cara a cola nun surco situado baixo a pel a ambolos dous lados do animal.
Con este órgano detectan as vibracións e movemento na auga (sérvelles para
localizar obstáculos, presas e inimigos).
* Reforzo: En lugar de liña lateral é suficiente que saibades que é un surco que
detecta as vibracións na auga.

5. 11.. OOSS PPEEIIXXEESS
11..11.. CCOOMMOO SSOONN OOSS PPEEIIXXEESS
 Como se alimentan
-A maioría son ccaarrnníívvoorrooss, pero tamén os hai hheerrbbíívvoorrooss e oommnníívvoorrooss..
- Algúns son cazadores, outros aliméntanse de restos de cadáveres e hainos
incluso filtradores.
 Como se reproducen
- Teñen rreepprroodduucciióónn sseexxuuaall.
-Con ffeeccuunnddaacciióónn eexxtteerrnnaa na maioría dos casos.
- Son oovvííppaarrooss, poñen ovos sen casca impermeable.
- As súas crías denomínanse alevíns.
CCuueessttiióónn:: Saberías indicar que caraterísticas dos peixes son
consecuencia da adaptación ao medio acuático?
Ex. 1* (Ectotérmico=sangue quente), 2 e 3 p.98

6. 11.. OOSS PPEEIIXXEESS
11..22.. PPRRIINNCCIIPPAAIISS TTIIPPOOSS DDEE PPEEIIXXEESS
Hai dous tipos de peixes: ppeeiixxeess ccaarrttiillaaxxiinnoossooss e ppeeiixxeess óósseeooss.
Peixes Cartilaxinosos:
- Son as quenllas, raias, mantas-raia...
- Teñen eessqquueelleettoo ddee ccaarrttiillaaxxee.
- As branquias nnoonn posúen unha cuberta protectora ((ooppéérrccuulloo**).
- BBooccaa en posición vveennttrraall.
- Aleta caudal coas dúas metades de distinto tamaño (aalleettaa hheetteerroocceerrccaa**)).
- Escamas grosas e aguzadas (dentículos dérmicos*)
- Carecen de vexiga natatoria.

7. PPEEIIXXEESS CCAARRTTIILLAAXXIINNOOSSOOSS

8. 11.. OOSS PPEEIIXXEESS
11..22.. PPRRIINNCCIIPPAAIISS TTIIPPOOSS DDEE PPEEIIXXEESS
Peixes Óseos:
- Esqueleto óósseeoo.
- As branquias teñen cuberta protectora (ooppéérrccuulloo**).
- A bbooccaa sitúase no eexxttrreemmoo da cabeza.
- A aalleettaa ccaauuddaall ten dúas metades iguais (hhoommoocceerrccaa*).
- As escamas son planas e redondeadas.
- A maioría posúen vveexxiiggaa nnaattaattoorriiaa: órgano a modo de bolsa que enchen e
baleiran para flotar.
CCuueessttiióónn: As quenllas deben moverse continuamente senón caerían ó fondo. Que
órgano cres que lles falta?
Ficha I Reforzo

9. PPEEIIXXEESS ÓÓSSEEOOSS

10. 22.. OOSS AANNFFIIBBIIOOSS
22..11.. CCOOMMOO SSOONN OOSS AANNFFIIBBIIOOSS
 Principais Características:
- Vertebrados xeralmente tteerrrreessttrreess, pero que viven cerca da auga ou en
ambientes moi húmidos: a primeira etapa da súa vida é acuática, e como adultos
precisan a auga para evitar a desecación da posta.
- Posúen unha pel fina, sseenn eessccaammaass, e con numerosas glándulas que a manteñen
húmida.
- Nalgunhas especies hai glándulas de veleno.
- A maioría posúen ccaattrroo ppaattaass.
- Son eeccttoottéérrmmiiccooss**, polo que non aparecen en lugares moi fríos.
- Nos aadduullttooss hai rreessppiirraacciióónn ccuuttáánneeaa e ademais posúen ppuullmmóónnss. As llaarrvvaass que
teñen vida acuática respiran mediante bbrraannqquuiiaass.
* Reforzo: Animais de sangue fría

11. 22.. OOSS AANNFFIIBBIIOOSS
22..11.. CCOOMMOO SSOONN OOSS AANNFFIIBBIIOOSS
 Como se alimentan
- Os aadduullttooss ssoonn ccaarrnníívvoorrooss.
- As llaarrvvaass poden ser oommnníívvoorraass: vexetais e microorganismos.
 Como se reproducen
- Teñen reprodución sseexxuuaall.
- Case todos son oovvííppaarrooss.
- Poñen os oovvooss nnaa aauuggaa ou en zonas moi húmidas.
- Dos ovos, habitualmente, saen as larvas que sofren mmeettaammoorrffoossee*, e dicir, un
conxunto de cambios morfolóxicos importantes (como xa vimos nos Artrópodos):
as branquias son substituidas por pulmóns, aparecen as extremidades...

12. 22.. OOSS AANNFFIIBBIIOOSS
Ex. 1, 2*,3 e 4 p.100 e Ex. 5 p .112
Pasos da Metamorfose*:
1. Os ovos son fecundados.
2. Dos ovos nacen as larvas sen
extremidades, con branquias e cola
(ccáággaaddooss).
3. Os cágados van acurtando a
cola e desenvolven patas e
pulmóns.
*Reforzo: Cambios morfolóxicos na
vida dos anfibios.

13. 22.. OOSS AANNFFIIBBIIOOSS
22..22.. PPRRIINNCCIIPPAAIISS TTIIPPOOSS DDEE AANNFFIIBBIIOOSS
Hai dous tipos de anfibios: Anuros* (Anfibios sen cola) e Urodelos* (Anfibios con
cola).
 Os Anuros* (Anfibios sen cola)
- Son as ras e os sapos.
- Corpo curto e sen cola.
- Patas posteriores moi longas adaptadas ao salto.
- Nalgúns os dedos das patas traseiras están unidas por unha membrana
interdixital que facilita a natación.
 Os Urodelos* (Anfibios con cola)
- Son os tritóns e as píntegas (salamantigas).
- Corpo alongado con cola.
- Patas curtas, todas de igual lonxitude. Ex. 5 p.100 e Ficha II

15. 11.. OOSS RRÉÉPPTTIILLEESS
33..11.. CCOOMMOO SSOONN OOSS RRÉÉPPTTIILLEESS
 Principais características
- Vertebrados xeralmente tteerrrreessttrreess.
- Posúen unha ppeell ggrroossaa ee ccuubbeerrttaa ddee eessccaammaass que os protexe da desecación.
- A maioría teñen ccaattrroo ppaattaass que utilizan la locomoción, pero hainos sen elas
que se desprazan rreeppttaannddoo (arrastrándose a ras do chan).
- Son eeccttoottéérrmmiiccooss**.
- Respiran mediante ppuullmmóónnss.
 Como se alimentan
- A maioría son ccaarrnníívvoorrooss: lagartos, lagartas, serpes...
- Só algúns son herbívoros: algunhas tartarugas, lagartos e iguanas.
*Reforzo: Animais de sangue fría.

16. 33.. OOSS RRÉÉPPTTIILLEESS
33..11.. CCOOMMOO SSOONN OOSS RRÉÉPPTTIILLEESS
 Como se reproducen
- Teñen reprodución sseexxuuaall.
- A maioría son oovvííppaarrooss:
Posúen un oovvoo iimmppeerrmmeeaabbllee que impide a desecación permitíndolles unha gran
iinnddeeppeennddeenncciiaa ddaa aauuggaa. Esto posibilita aos réptiles a vivir en medios secos
lonxe da auga.
- Hai algúns ovovivíparos, e incluso algún vivíparo ( lagarta vivípara).
Ex. 3 p.102

17. 33.. OOSS RRÉÉPPTTIILLEESS
33..22.. PPRRIINNCCIIPPAAIISS TTIIPPOOSS DDEE RRÉÉPPTTIILLEESS
Hai tres tipos principais: Quelonios* (tipo tartaruga), Cocodrilianos* (tipo
cocodrilo) e Escamosos* (tipo lagartos ou serpes).
 Os Quelonios* (Réptiles tipo tartaruga)
-Son acuáticos ou terrestres.
-Non teñen dentes.
- Posúen un peteiro (pico) para cortar.
- Teñen unha coiraza que cobre e protexe o corpo do animal.
 Os Cocodrilianos* (Réptiles tipo cocodrilo)
- Acuáticos ou terrestres.
- Hainos de gran tamaño ( ata 6 m; o máis grande chegou aos 8,5 m
(cocodrilo mariño australiano)).
- Son carnívoros depredadores.
- Posúen unhas potentes mandíbulas e uns poderosos dentes.

19. 33.. OOSS RRÉÉPPTTIILLEESS
33..22.. PPRRIINNCCIIPPAAIISS TTIIPPOOSS DDEE RRÉÉPPTTIILLEESS
 Os Escamosos* (Réptiles tipo lagarto ou serpe)
-Adoitan ter unha lingua con dúas ramas (bífida*).
-Soen ter muda: cambian a súa capa de escamas periódicamente.
-Hai dous grupos: Saurios* (grupo dos lagartos) e Ofidios* (grupo das serpes).
 SSaauurriiooss**::
-Son o grupo dos lagartos, lagartas, iguanas, camaleóns...
- A maioría son terrestres.
- Algúns desprenden a cola para distraer ós depredadores e poder fuxir.
Despois poden rexenerala.
- A maioría posúen patas, pero nalgunhas especies poden estar moi reducidas
(esgonzos) ou carecer delas (escánceres)
Ex. 1* e 2 p.100

21. 33.. OOSS RRÉÉPPTTIILLEESS
33..22.. PPRRIINNCCIIPPAAIISS TTIIPPOOSS DDEE RRÉÉPPTTIILLEESS
 Os Escamosos* (Réptiles tipo lagarto ou serpe)
 OOffiiddiiooss**::
-Son todos os tipos de serpes: cobras, cobregóns, víboras...
-Hainos terrestres ou acuáticos.
-Corpo alongado e sen patas. Desprázanse por reptación.
-Hainos velenosos.
Ex.4 e 5 p.102
Ex.7 p.112
Ficha III Reforzo

23. 44.. AASS AAVVEESS
44..11.. CCOOMMOO SSOONN AASS AAVVEESS
 Como son as aves
-Son vertebrados terrestres.
- A maioría poden voar.
- Posúen un corpo aerodinámico*, e dicir, que ten unha forma que lles permite
atravesar o aire con facilidade durante o voo.
- Teñen plumas: algunha sérvenlles para voar (pplluummaass ddee vvoooo das ás e da cola) e
outras para conservar a calor (pplluummóónn do corpo).
-Posúen catro extremidades: as anteriores son ás e as posteriores son patas
cubertas de escamas, con catro dedos e con uñas.
- Teñen peteiro e carecen de dentes. A forma do peteiro depende do tipo de
alimentación.
- Os ósos son delgados, pero resistentes. Moitos deles están ocos para alixerar
o peso e facilitar o voo.

24. PPiiccoo-- ppaattaa

25. 44.. AASS AAVVEESS
44..11.. CCOOMMOO SSOONN AASS AAVVEESS
- Respiran por pulmóns. *Os pulmóns comunícanse cunhas bolsas chamadas
ssaaccooss aaeerreeooss que permiten que a ave teña suficiente osíxeno e lixeireza
durante o voo.
- Son endotérmicos*, e dicir, manteñen a temperatura corporal constante
independentemente da temperatura ambiente.
Ex. 1*, 2 e 3 p.104

26. 44.. AASS AAVVEESS
44..11.. CCOOMMOO SSOONN AASS AAVVEESS
 Como se alimentan
- Hainas carnívoras (aliméntanse de insectos ou doutros vertebrados) e
hainas herbívoras ( aliméntanse de froitos, sementes, plantas...).
 Como se reproducen
-Teñen reprodución sexual.
-Son ovíparas.
- Os seus ovos posúen unha casca dura e impermeable que os proxenitores
deben incubar para mantelos quentes.
- En moitos casos fabrican niños.

27. 44.. AASS AAVVEESS
44..22.. PPRRIINNCCIIPPAAIISS TTIIPPOOSS DDEE AAVVEESS
Clasifícanse en dous grupos: Ratites* (Aves corredoras) e Carenadas*
(Aves voadoras).
 Carenadas* (Aves Voadoras)
-Son a maioría das aves.
- A maioría destas aves son voadoras (gaivotas, rapaces, voitres, anades...),
pero hai excepcións como os pingüíns que non voan, aínda que precisan
realizar movementos moi similares ao voo para nadar.
- O esterno* (oso do tórax que protexe o corazón e os pulmóns) e moi
ancho nesta aves, e forma unha estrutura chamada qquuiillllaa que é capaz de
soster os potentes músculos que se precisan para voar.

28. CCaarreennaaddaass

29. 44.. AASS AAVVEESS
44..22.. PPRRIINNCCIIPPAAIISS TTIIPPOOSS DDEE AAVVEESS
 Ratites* (Aves Corredoras)
-Son aves corredoras, xeralmente de gran tamaño.
- Carecen de quilla.
- Teñen as ás atrofiadas (non poden voar).
- Son a avestruz, o casuario, o ñandú, o emú ou o Kiwi.
E x.4 p.104 e Ex. 1,3* e 6 p. 112. Ficha IV Reforzo.

30. RRaattiitteess
AAvveess CCoorrrreeddoorraass

31. 55.. OOSS MMAAMMÍÍFFEERROOSS
55..11.. CCOOMMOO SSOONN OOSS MMAAMMÍÍFFEERROOSS
 Principais características
-Son os vertebrados máis complexos.
- Hai algo máis dunhas 5000 especies.
- Habitan todos os medios.
- A maioría teñen o corpo cuberto de pelo. Sen embargo, nalgunhas
especies apenas existe pelo p.e. ratas-topo, mamíferos mariños...
- O pelo serve de illante térmico axudando no control da temperatura
corporal.
- Evidentemente son endotérmicos* xa que controlan a súa temperatura
corporal con independencia da temperatura do medio.
*Reforzo: sangue quente.

32. A EXCEPCIÓN: ¡¡MMaammííffeerrooss ccoonn ppoouuccoo ppeelloo!!

33. 55.. OOSS MMAAMMÍÍFFEERROOSS
55..11.. CCOOMMOO SSOONN OOSS MMAAMMÍÍFFEERROOSS
- As femias posúen mamas que producen leite para alimentar as crías nas súas
primeiras etapas.
- Posúen labios para poder mamar e diferentes tipos de dentes: para cortar
(iinncciissiivvooss)), para esgazar ((ccaanniinnooss)) e para triturar o alimento ((pprreemmoollaarreess ee
mmoollaarreess))..
- Teñen catro extremidades que varían segundo a súa locomoción: andar,
nadar, voar...
- Teñen pulmóns, incluso os acuáticos.
- Teñen un sistema nervioso moi desenvolvido.
Ex.2 p.106

34. DDeennttiinncciióónn MMaammííffeerraa
Dentición humana

35. EExxttrreemmiiddaaddeess nnooss MMaammííffeerrooss

36. 55.. OOSS MMAAMMÍÍFFEERROOSS
55..22.. PPRRIINNCCIIPPAAIISS TTIIPPOOSS DDEE MMAAMMÍÍFFEERROOSS
Hai tres grupos principais: Monotremas* (Mamíferos que poñen ovos),
Marsupiais e Placentarios.
 Monotremas* (Mamíferos que poñen ovos):
-Poñen ovos con casca (ovíparos).
- Teñen pés palmeados e cola aplanada.
- As crías, en lugar de mamar, lamen o leite; xa que neste grupo non hai
verdadeiras mamas con pezóns, senón os chamados “campos de mamas”
situados no abdome na base dos pelos.
- Son exemplos o equidna e o ornitorrinco.

37. OOss MMoonnoottrreemmaass

38. 55.. OOSS MMAAMMÍÍFFEERROOSS
55..22.. PPRRIINNCCIIPPAAIISS TTIIPPOOSS DDEE MMAAMMÍÍFFEERROOSS
 Marsupiales:
-Son vivíparos.
- Paren crías pouco desenvolvidas.
- As crías rematan o seu desenvolvemento despois de nacer, nunha bolsa
externa ventral (marsupio) onde se atopan as mamas.
- Son exemplos os koalas, os canguros...

39. OOss MMaarrssuuppiiaaiiss

40. 55.. OOSS MMAAMMÍÍFFEERROOSS
55..22.. PPRRIINNCCIIPPAAIISS TTIIPPOOSS DDEE MMAAMMÍÍFFEERROOSS
 Placentarios:
-Son a maioría dos mamíferos.
- As crías desenvólvense dentro do ventre da nai conectadas a ela
por un órgano chamado placenta ( a través dela o embrión obtén
nutrientes e elimina os refugallos).
- Son vivíparos e as crías saen ao exterior nun estado avanzado do
seu desenvolvemento.
- Neste grupo están animais tan diferentes como os morcegos, as
baleas, os cabalos, o home ou os ratos.

41. OOss PPllaacceennttaarriiooss

42. 66.. OO SSEERR HHUUMMAANNOO:: UUNN MMAAMMÍÍFFEERROO EESSPPEECCIIAALL
 Características principais:
-É un mamífero placentario.
- Está incluido na orde dos Primates xuntos cos gorilas, chimpancés e
orangután (simios antropomorfos).
-Posúe catro extremidades: dúas anteriores (brazos) e dúas posteriores
(pernas).
- É bípedo*, e dicir, mantense erguido e camiña sobre as extremidades
posteriores que son máis longas.
- Os brazos, ao camiñas erguido, quedan libres para realizar outras
funcións.
- As mans teñen un polgar opoñible que facilita a manipulación de obxectos e
ferramentas.
- Posúe unha cara máis plana e unha mandíbula inferior menos prominente
que noutros primates.

43. OOss PPrriimmaatteess

44. 66.. OO SSEERR HHUUMMAANNOO:: UUNN MMAAMMÍÍFFEERROO EESSPPEECCIIAALL
-As crías nacen moi indefensas e precisan un período máis longo de
coidado dos pais.
- O seu encéfalo* é máis grande e complexo que noutros
mamíferos. Esto permitíulle o desenvolvemento da intelixencia e o
uso dunha linguaxe complexa baseada nas palabras.
*Reforzo: encéfalo= cerebro.

46. GGRRAAZZAASS PPOORR AATTEENNDDEERRMMEE

47. BIBLIOGRAFÍA:
- Barrio Gómez de Agüero, Jorge; Bermúdez Meneses, Mª Luisa; Faure López,
Alicia; Gómez Esteban, Mª Felisa. “Ciencias da Natureza. 1º Secundaria”.
Proxecto Exedra. Oxford Educación. 2002. Madrid.
- Zubiaurre Cortés, Sabino; Hernández Gómez, Jesús; Martínez Casillas, Jesús;
Osuna Alcalaya, Mª del Carmen; Plaza Escribano, Concepción. “Ciencias da
Natureza. 1º Educación Secundaria”. Grupo Anaya. 2011. Madrid.
WEBGRAFÍA:
animales-e-informacion.blogspot.com
animalesmascotas.com
www.asturnatura.com
www.bioblogia.com
irc_ho1irc_ho1biologiaemocional.blogspot.com
www.biodiversidad.org
biologiavillanueva.wikispaces.com
www.birdingalbufera.es
centros.edu.xunta.es
clasificaciondemamiferos.wordpress.com
combinacionanimal.blogspot.com
commons.wikimedia.org

48. http://commons.wikimedia.org/wiki/File:NileCrocodile.jpg
curiosoanimal.blogspot.com
www.dibujosanimados.org
irc_ho3irc_ho3www.ecoosfera.com
www.educabarrie.org
ennuestraauladetrabajo.blogspot.com
www.escapula.com
www.espacionatural.com
fahi-gabi-felinos.blogspot.com
fr.academic.ru
www.flickriver.com
www.ikonet.com
www.infoanimales.com
www.infotortuga.com
illoranatural.blogspot.com
irene-costa.blogspot.com
janegoodallhopeforanimals.com
www.juntadeandalucia.es
www.kalipedia.com
lcgmjesusalberto.blogspot.com
es.lynxgenomics.eu
magufos.com
www.mascotasdigital.com

49. miriamnc96.blogspot.com
monyn.bligoo.com
nat-graciamaria.blogspot.com
naturalezacantabria.com
irc_ho6irc_ho6www.naturephoto-cz.com
www.proyectosalonhogar.com
www.revistacaos.com
www.ruizarafoto.es
severlasalreves-palindromos.blogspot.com
www.sindioses.org
www.science-art.com
www.serpentsdefrance.fr
siemprepesca.wordpress.com
student.discoverycollege.com.au
www.telecable.es
tiburonesengalicia.blogspot.com
usuarios.multimania.es
www.vertebradosibericos.org
visual.merriam-webster.com
wdfw.wa.gov
es.wikipedia.org
http://es.wikipedia.org/wiki/Crocodylidae
http://es.wikipedia.org/wiki/Mam%C3%ADferos
http://es.wikipedia.org/wiki/Ratites