SlideShare a Scribd company logo
Ukulandelana Konkamisa/
Vowel juxtaposition
EsiZulwini onkamisa abalandelani.
Imithetho yesiZulu iyakuphika ukuthi
imisindo ilandelane
1
Uma onkamisa belandelana nazi
izinguquko ezenzekayo emisindweni:
• Ukulumbana konkamisa (vowel coalescence)
• Ukweqiwa konkamisa (vowel elision/deletion)
• Ukulwangisa (palatalisation)
• Ukunkankazisa (nasalisation)
• Ukungwaqazisa (consonantalisation)
• Ukukhuphuka konkamisa (vowel raising)
• Ukunsininiza (alveolarisation)
2
Uma onkamisa belandelana
balumbana benze unkamisa omusha
• Unkamisa ophansi + unkamisa ophezulu =
unkamisa ophakathi nendawo, unkamisa
ophansi+ophansi= ophansi:
> a + i = e (na+inja = nenja; nga+impama =
ngempama)
> a + u = o (na+umona = nomona; nga+umusa
= ngomusa
> a + a = a (na+amanga = namanga;
nga+amandla = ngamandla)
• nganga+ijuba = ngangejuba; njenga+umuntu =
njengomuntu; nganga+amanzi = ngangamanzi
3
Ukulumbana konkamisa kwenzeka
ngaphansi kwalezi zimo:
• Uma kusetshenziswa isakhi sesihlanganiso /na/:
na+abantu = nabantu; na+itshe = netshe;
na+umuntu = nomuntu
• Uma sisebenzisa izakhi zokuqhathanisa: njenga+amasi
= njengamasi; okwa+izwe = okwezwe;
nganga+uThemba = ngangoThemba; kuna+inja =
kunenja
• Uma sakha isivumelwano sesiphawulo kanye
nongumnini: a+umu = omu- (omuhle); a+isi = esi-
(esihle); a+ama = ama- (amakhulu); la+inkukhu =
lenkukhu; la+amasi = lamasi; la+umuntu = lomuntu
4
Ukweqiwa konkamisa/ Vowel elision
• Uma onkamisa belandelana ngesinye isikhathi
abalumbani kodwa omunye wonkamisa uyeqiwa
noma alahlwe.
• Onkamisa beqewa ngaphansi kwezimo ezintathu:
seqa ngokuthanda, seqa ngempoqo, seqe
ngokohlelo
• Ukweqiwa konkamisa ngokuthanda – seqa
ngokuthanda uma sikhuluma ngokushesha:
Ingan’ egulayo iphuthunyiswe esibhedlela
ngemoto. / Umfan’ omubi ulunguza ewindini. –
Qaphela: seqa unkamisa wokuqala!
5
Ukweqiwa konkamisa
(kuyaqhutshwa)
• Ukweqiwa konkamisa ngempoqo: lokhu
kuvamise ukwenziwa ekuqaleni kwegama:
Lo mfana akezwa. Baba uyafika, baba
uyafika, lutho.
• Siphoqeleka ukweqa unkamisa uma sibabaza:
Mfana wami! Themba, woza lapha!
• Uma isibanjalo sandulela ibizo: Yiyona
nkululeko yenu lena. USipho nguyena mfana
osahlonipha.
6
Ukweqiwa konkamisa
(kuyaqhutshwa)
• Seqa unkamisa uma ibizo landulelwa yisenzo
esiphikayo: Angifuni kuzwa lutho okushoyo.
Akusiniswa mahleza lapha enyuvesi.
Angikhulumi manga mina. Akwaziwa
mbhantshi kujiya.
• Unkamisa siyameqa uma ibizo landulela inani:
Mfundisi muni lona oweshela esontweni?
Khanda lini leli elingapheli?
7
Ukweqiwa konkamisa
(kuyaqhutshwa)
• Uma isabizwana soqobo, umuntu okhulumayo
noma okukhulunywa naye, sandulela ibizo:
Nina bafana nicabanga ukuthi kuyadlalwa.
Thina zingane sigqoka kahle.
Wena Sipho uyedelela.
• Uma isabizwana sokukhomba sandulela ibizo:
Lo muntu udlala ngami.
Lesi sinkwa simnandi kabi.
8
Ukweqiwa konkamisa
(kuyaqhutshwa)
• Uma onkamisa belandelana siyameqa omunye ngenxa
yohlelo olungakuvumi ukulandelana konkamisa.
• Unkamisa wesivumelwano uyeqiwa uma elandelwa
isiqu sokubala /-nke/ noma /-dwa/: ba+a+o+nke>
bonke; si+a+o+nke> sonke; ni+a+o+dwa> nodwa;
ba+a+o+dwa> bodwa
• Uma kwakhiwa isivumelwano sikamenzi esenzweni
esiqala ngonkamisa: isela (li+eba=) leba imfe; Abafana
(ba+osa=) bosa inyama.
• Uma sinciphisa amabizo agcina ngonkamisa /-i/
nanezinhlamvu ezingalwangiseki: umsebenzi+ana>
umsebenzana; isiyezi+ana> isiyezana; insizi+ana>
insizana
9

More Related Content

What's hot

FET Phase IsiZulu Language Caps Doc.
FET Phase IsiZulu Language Caps Doc.FET Phase IsiZulu Language Caps Doc.
FET Phase IsiZulu Language Caps Doc.Celumusa Nkabinde
 
Ukulwangisa
UkulwangisaUkulwangisa
Ukulwangisa
MTHOKOZISI NTOKOZO
 
Izindlela zesenzo
Izindlela zesenzoIzindlela zesenzo
Izindlela zesenzo
university of johannesburg
 
Izindlela zesenzo (2)
Izindlela zesenzo (2)Izindlela zesenzo (2)
Izindlela zesenzo (2)
Sandile Gasa
 
IZINHLOBO ZEMISHO.pptx
IZINHLOBO ZEMISHO.pptxIZINHLOBO ZEMISHO.pptx
IZINHLOBO ZEMISHO.pptx
NJABULOTALIYANA
 
Izindlela zesenzo tst3 b
Izindlela zesenzo tst3 bIzindlela zesenzo tst3 b
Izindlela zesenzo tst3 b
Colile Dlamini
 
IZIMPAMBOSI ZESENZO (VERB DERIVATIVES).pdf
IZIMPAMBOSI ZESENZO (VERB DERIVATIVES).pdfIZIMPAMBOSI ZESENZO (VERB DERIVATIVES).pdf
IZIMPAMBOSI ZESENZO (VERB DERIVATIVES).pdf
Andile Ntimbane
 
Imikhakha
ImikhakhaImikhakha
Kenellä on?
Kenellä on?Kenellä on?
Kenellä on?KirsiA
 
Imisindvo yenkhulumo
Imisindvo yenkhulumoImisindvo yenkhulumo
Imisindvo yenkhulumo
MachaweDlamini1
 
Izindlela zesenzo (2)
Izindlela zesenzo (2)Izindlela zesenzo (2)
Izindlela zesenzo (2)
vivian khanye
 
Isifundo sezincazelo
Isifundo sezincazelo   Isifundo sezincazelo
Isifundo sezincazelo
Sinamile Gabela
 
S21 passiivi
S21 passiiviS21 passiivi
S21 passiivi
Minna Artimo
 
Ubuciko bomlomo asandah
Ubuciko bomlomo asandahUbuciko bomlomo asandah
Ubuciko bomlomo asandah
Asandah Mashele
 
SIYINI ISENZO
SIYINI ISENZOSIYINI ISENZO
SIYINI ISENZO
Bongumenzi Mtshali
 
Ulimi lwesizulu ulimi lwasekhaya
Ulimi lwesizulu ulimi lwasekhayaUlimi lwesizulu ulimi lwasekhaya
Ulimi lwesizulu ulimi lwasekhaya
University of johannesburg
 
ubuciko komlomo
ubuciko komlomoubuciko komlomo
ubuciko komlomo
Sduduzo Buthelezi
 
Ubuciko bomlomo slides
Ubuciko bomlomo slidesUbuciko bomlomo slides
Ubuciko bomlomo slides
sbusiso khumalo
 

What's hot (20)

FET Phase IsiZulu Language Caps Doc.
FET Phase IsiZulu Language Caps Doc.FET Phase IsiZulu Language Caps Doc.
FET Phase IsiZulu Language Caps Doc.
 
Ukulwangisa
UkulwangisaUkulwangisa
Ukulwangisa
 
Izindlela zesenzo
Izindlela zesenzoIzindlela zesenzo
Izindlela zesenzo
 
Isilandiso
IsilandisoIsilandiso
Isilandiso
 
Izindlela zesenzo (2)
Izindlela zesenzo (2)Izindlela zesenzo (2)
Izindlela zesenzo (2)
 
IZINHLOBO ZEMISHO.pptx
IZINHLOBO ZEMISHO.pptxIZINHLOBO ZEMISHO.pptx
IZINHLOBO ZEMISHO.pptx
 
Izindlela zesenzo tst3 b
Izindlela zesenzo tst3 bIzindlela zesenzo tst3 b
Izindlela zesenzo tst3 b
 
IZIMPAMBOSI ZESENZO (VERB DERIVATIVES).pdf
IZIMPAMBOSI ZESENZO (VERB DERIVATIVES).pdfIZIMPAMBOSI ZESENZO (VERB DERIVATIVES).pdf
IZIMPAMBOSI ZESENZO (VERB DERIVATIVES).pdf
 
Imikhakha
ImikhakhaImikhakha
Imikhakha
 
Kenellä on?
Kenellä on?Kenellä on?
Kenellä on?
 
Imisindvo yenkhulumo
Imisindvo yenkhulumoImisindvo yenkhulumo
Imisindvo yenkhulumo
 
Izindlela zesenzo (2)
Izindlela zesenzo (2)Izindlela zesenzo (2)
Izindlela zesenzo (2)
 
Isifundo sezincazelo
Isifundo sezincazelo   Isifundo sezincazelo
Isifundo sezincazelo
 
S21 passiivi
S21 passiiviS21 passiivi
S21 passiivi
 
Ubuciko bomlomo asandah
Ubuciko bomlomo asandahUbuciko bomlomo asandah
Ubuciko bomlomo asandah
 
Verbit
VerbitVerbit
Verbit
 
SIYINI ISENZO
SIYINI ISENZOSIYINI ISENZO
SIYINI ISENZO
 
Ulimi lwesizulu ulimi lwasekhaya
Ulimi lwesizulu ulimi lwasekhayaUlimi lwesizulu ulimi lwasekhaya
Ulimi lwesizulu ulimi lwasekhaya
 
ubuciko komlomo
ubuciko komlomoubuciko komlomo
ubuciko komlomo
 
Ubuciko bomlomo slides
Ubuciko bomlomo slidesUbuciko bomlomo slides
Ubuciko bomlomo slides
 

More from University of Johannesburg

11
1111
10
1010
9
99
8
88
6
66
5
55
4
44
Sicikozangosiba 161125075523
Sicikozangosiba 161125075523Sicikozangosiba 161125075523
Sicikozangosiba 161125075523
University of Johannesburg
 
Umlandowemibhaloyesizulu 161129134753
Umlandowemibhaloyesizulu 161129134753Umlandowemibhaloyesizulu 161129134753
Umlandowemibhaloyesizulu 161129134753
University of Johannesburg
 

More from University of Johannesburg (9)

11
1111
11
 
10
1010
10
 
9
99
9
 
8
88
8
 
6
66
6
 
5
55
5
 
4
44
4
 
Sicikozangosiba 161125075523
Sicikozangosiba 161125075523Sicikozangosiba 161125075523
Sicikozangosiba 161125075523
 
Umlandowemibhaloyesizulu 161129134753
Umlandowemibhaloyesizulu 161129134753Umlandowemibhaloyesizulu 161129134753
Umlandowemibhaloyesizulu 161129134753
 

Ukulumbanakonkamisa2 151030105824-lva1-app6891

  • 1. Ukulandelana Konkamisa/ Vowel juxtaposition EsiZulwini onkamisa abalandelani. Imithetho yesiZulu iyakuphika ukuthi imisindo ilandelane 1
  • 2. Uma onkamisa belandelana nazi izinguquko ezenzekayo emisindweni: • Ukulumbana konkamisa (vowel coalescence) • Ukweqiwa konkamisa (vowel elision/deletion) • Ukulwangisa (palatalisation) • Ukunkankazisa (nasalisation) • Ukungwaqazisa (consonantalisation) • Ukukhuphuka konkamisa (vowel raising) • Ukunsininiza (alveolarisation) 2
  • 3. Uma onkamisa belandelana balumbana benze unkamisa omusha • Unkamisa ophansi + unkamisa ophezulu = unkamisa ophakathi nendawo, unkamisa ophansi+ophansi= ophansi: > a + i = e (na+inja = nenja; nga+impama = ngempama) > a + u = o (na+umona = nomona; nga+umusa = ngomusa > a + a = a (na+amanga = namanga; nga+amandla = ngamandla) • nganga+ijuba = ngangejuba; njenga+umuntu = njengomuntu; nganga+amanzi = ngangamanzi 3
  • 4. Ukulumbana konkamisa kwenzeka ngaphansi kwalezi zimo: • Uma kusetshenziswa isakhi sesihlanganiso /na/: na+abantu = nabantu; na+itshe = netshe; na+umuntu = nomuntu • Uma sisebenzisa izakhi zokuqhathanisa: njenga+amasi = njengamasi; okwa+izwe = okwezwe; nganga+uThemba = ngangoThemba; kuna+inja = kunenja • Uma sakha isivumelwano sesiphawulo kanye nongumnini: a+umu = omu- (omuhle); a+isi = esi- (esihle); a+ama = ama- (amakhulu); la+inkukhu = lenkukhu; la+amasi = lamasi; la+umuntu = lomuntu 4
  • 5. Ukweqiwa konkamisa/ Vowel elision • Uma onkamisa belandelana ngesinye isikhathi abalumbani kodwa omunye wonkamisa uyeqiwa noma alahlwe. • Onkamisa beqewa ngaphansi kwezimo ezintathu: seqa ngokuthanda, seqa ngempoqo, seqe ngokohlelo • Ukweqiwa konkamisa ngokuthanda – seqa ngokuthanda uma sikhuluma ngokushesha: Ingan’ egulayo iphuthunyiswe esibhedlela ngemoto. / Umfan’ omubi ulunguza ewindini. – Qaphela: seqa unkamisa wokuqala! 5
  • 6. Ukweqiwa konkamisa (kuyaqhutshwa) • Ukweqiwa konkamisa ngempoqo: lokhu kuvamise ukwenziwa ekuqaleni kwegama: Lo mfana akezwa. Baba uyafika, baba uyafika, lutho. • Siphoqeleka ukweqa unkamisa uma sibabaza: Mfana wami! Themba, woza lapha! • Uma isibanjalo sandulela ibizo: Yiyona nkululeko yenu lena. USipho nguyena mfana osahlonipha. 6
  • 7. Ukweqiwa konkamisa (kuyaqhutshwa) • Seqa unkamisa uma ibizo landulelwa yisenzo esiphikayo: Angifuni kuzwa lutho okushoyo. Akusiniswa mahleza lapha enyuvesi. Angikhulumi manga mina. Akwaziwa mbhantshi kujiya. • Unkamisa siyameqa uma ibizo landulela inani: Mfundisi muni lona oweshela esontweni? Khanda lini leli elingapheli? 7
  • 8. Ukweqiwa konkamisa (kuyaqhutshwa) • Uma isabizwana soqobo, umuntu okhulumayo noma okukhulunywa naye, sandulela ibizo: Nina bafana nicabanga ukuthi kuyadlalwa. Thina zingane sigqoka kahle. Wena Sipho uyedelela. • Uma isabizwana sokukhomba sandulela ibizo: Lo muntu udlala ngami. Lesi sinkwa simnandi kabi. 8
  • 9. Ukweqiwa konkamisa (kuyaqhutshwa) • Uma onkamisa belandelana siyameqa omunye ngenxa yohlelo olungakuvumi ukulandelana konkamisa. • Unkamisa wesivumelwano uyeqiwa uma elandelwa isiqu sokubala /-nke/ noma /-dwa/: ba+a+o+nke> bonke; si+a+o+nke> sonke; ni+a+o+dwa> nodwa; ba+a+o+dwa> bodwa • Uma kwakhiwa isivumelwano sikamenzi esenzweni esiqala ngonkamisa: isela (li+eba=) leba imfe; Abafana (ba+osa=) bosa inyama. • Uma sinciphisa amabizo agcina ngonkamisa /-i/ nanezinhlamvu ezingalwangiseki: umsebenzi+ana> umsebenzana; isiyezi+ana> isiyezana; insizi+ana> insizana 9