TEKST Voorjaarsconferentie Vereniging van Grondbedrijven Jurgen Hoogendoorn 13 juni 2012

1. Slide 1
Voorstellen
Op dit moment is deze presentatie ook te zien en te downloaden via internet op
www.slideshare.net
Ik hoop jullie het e.e.a. te kunnen vertellen over Tijdelijkheid en de perspectieven die dit
biedt voor ruimtelijke ontwikkelingen.
Maar deze presentatie zal geen comfortabele vlucht worden. Want onze omgeving is en
blijft voorlopig zeer turbulent.
Voor dat ik Tijdelijk als fenomeen ga behandelen wil ik daarom eerst samen met jullie een
flinke beker gif leegdrinken.
Slide 2
1. Veronderstelling was altijd dat vastgoed in waarde zou stijgen. Op basis van deze
veronderstelling werd eindeloos krediet verleend zowel aan projectontwikkelaars als
kopers van woningen (de hypotheekrente aftrek). De financiele crises van 2008 maakte
een eind aan deze kredietverstrekking.
Tegelijkertijd werd eveneens door de crisis de leegstand onder kantoren zichtbaar. En
sinds kort is ook de overbewinkeling duidelijk geworden. Immers we hebben winkels
genoeg voor 50 miljoen mensen. Volgens buitengewoon hoogleraar Cor Molenaar van de
Erasmus Universiteit verdwijnt de komende jaren 1 op de 3 winkels. Hij heeft er een boek
over geschreven.
Kantoren en ander commercieel vastgoed is één van de belangrijkste onderdelen van het
verdienmodel onder grondexploitaties.
2. egelijkertijd weet de vastgoed- en de bouwsector alsmaar niet te innoveren. Bevraag
prof Jan Rotmans eveneens van de Erasmus Universiteit hier maar eens over. Die is al 10
jaar bezig met innovatie in de bouwsector in relatie tot vooral duurzaamheid onder de
naam PSIbouw (Proces en systeeminnovatie).
Op een RVOB cafe een jaar geleden zaten jonge ruimtelijke professionals tezamen met de
gevestigde instituties. Men verstond elkaar gewoonweg niet. De instituties begrepen
letterlijk niet waar de jongeren het over hadden.
Ik krijg mede daardoor de indruk dat incrementele innovatie niet zal lukken. De gevestigde
bouw- en vastgoedsector als padafhankelijke sector zal zichzelf daarmee vernietigen en
daarmee ruimte scheppen voor nieuwe organisaties in een nieuwe paradigma. Schumpter
noemt dit creative destruction
Dat die jonge professionals de werkelijk goed in de gaten hebben bleek onlangs weer op
de onvolprezen website Ruimtevolk.nl. Ik adviseer jullie eens vaker op deze website te
kijken.
Presentatie Jurgen Hoogendoorn, Ontwikkelingsbedrijf gemeente Amsterdam,
Voorjaarscongres Vereniging van Grondbedrijven, 13 juni 2012.

2. 3. Geert Kooistra en Petra Maas pleiten op Ruimtevolk.nl in een op 1 juni geplaatst artikel
ervoor dat Gemeenten hun actieve grondbeleid af te bouwen. Door grondexploitatie
geregeerde planontwikkeling moet plaats maken voor nieuwe ontwikkelingsvormen en
financieringsconstructies. Zij besluiten hun artikel met de volgende oproep. Ik citeer “Laat
de gemeente zich ontdoen van haar oneigenlijke rol als ontwikkelaar en definitief aan de
kant gaan staan van de (initiatiefnemers uit de) samenleving en deze hierbij te helpen
waar ze kan. De maatschappij, dat zijn wij!”
Ook de oudere en wijze generatie laat van zich horen. Prof Willem Verbaan komt in zijn
onlangs gepubliceerde boek “Nieuw krachtenveld, nieuwe paradigma's; Trendverkenning
van de Nederlandse bouwsector” tot een wetenschappelijk onderbouwde zelfde conclusie.
Verbaan verklaart zelfs grondexploitaties als voltooid verleden tijd. Ik zou zeggen lezen dat
boek.
OK de gifbeker is leeg. Gelukkig overleven we dit. Het geeft daarom ook andere
perspectieven waarop ik nu wil ingaan.
Slide 3 t/m 7
Ook de verhouding tussen overheid en burger is sterk veranderd de laatste jaren. Niet in
de laatste plaats door het gebruik van sociale media.
Ik zal een aantal recente publicaties snel laten zien.
Slide 8
Het is duidelijk dat de legitimiteit van de overheid wereldwijd in twijfel wordt getrokken. De
Arabische lente is hier een extreem voorbeeld van. Ook de indignados uit de Zuidelijke
Europese landen – daar waar de crises het hardst aankomen – roeren zich in deze
legitimiteitsvraag. De occupy beweging – waarin ik me in de Amsterdamse variant heb
verdiept – zegt het evenals de eerder genoemde Geert Kooistra en Petra Vermaas op
Ruimtevolk het meest scherp: “Overheid voor wie ben je? voor ons de samenleving? Of
voor het kapitalistische systeem?”
Slide 9
Ook wij als overheid moeten daarom innoveren als is het maar om onze maatschappelijke
legitimiteit te behouden of opnieuw te krijgen.
We moeten dus naar het denken en doen van morgen. Het bijgaande chaoskruis van Jaap
Peters geeft daarvoor verschillende routes aan. Waarbij overigens elke van de drie routes
een goede is.
Slide 10
De crises zorgen voor stagnatie en braakliggende terreinen. Dat geeft mogelijkheden om
tijdelijk te experimenteren. Waarbij tijdelijk is zoals lang als het duurt. En daarmee dus
(voorlopig) het nieuwe permanent. Hoe dat gegaan is laat ik jullie zien aan de hand van
Presentatie Jurgen Hoogendoorn, Ontwikkelingsbedrijf gemeente Amsterdam,
Voorjaarscongres Vereniging van Grondbedrijven, 13 juni 2012.

3. de een aantal dia's. We hebben daarbij sociale media breed ingezet.
Slide 11
€ 15.000 – een educated quess – komt van mijn collega's van de afdeling Verwerving en
Beheer
€ 40.000 komt van Deltares en is berekend – heb zelf de rekensom niet gezien – in het
kader van het traject Tijdelijk Anders Bestemmen . NL
Dit traject Tijdelijk Anders Bestemmen .nl is opgezet door Rijkswaterstaat ism met
Deltares, Innovatienetwerk en Curnet.
Slide 12 t/m 19
Slide 20
1.Zuidas
2.Arena park
3.Zeeburgereiland – festival 10 jaar 3,6 ha tientallen initiatieven
4.Noordelijk ijoever Buiksloterham zwaarvervuild met plantjes en boten tussen de plantjes.
Slide 21
Wat betekent dit voor Grondbedrijven. Ik grijp dan even terug naar het eerder genoemde
boek van Prof. Willem Verbaan. Nieuw krachtenvel; nieuwe paradigma's.
De econoom Willem Verbaan geeft aan dat we naar een nieuw paradigma gaan nl die van
opbrengst naar levensduur. En daarmee van grondexploitatie naar gebiedsexploitaties.
Waarbij wordt uitgegaan van lange termijn en private financiering. Crowdsourcing en co-
creatie zijn daarbij de sleutelwoorden.
Als Verbaan gelijk heeft en als we als grondbedrijven deze paradigmawisseling weten te
omhelzen en gaan werken met gebiedsexploitaties wacht ons een gouden toekomst. Als
rekenmeesters, fondsbeheerders, als gebiedseconomen in plaats van planeconomen
krijgen we dan te maken met een ongelooflijk interessante toekomst. Waarbij de euro's
een minder pregnante rol krijgen. En we dus hoogstwaarschijnlijk ook gaan rekenen met
kilotons CO2 emissies en reducties, Kilowatts Energie, ecologische voetafdrukken en zelfs
met door bewoners ingezette uren, noppes en wat dies meer zij. Er zal veel van onze
creativiteit gevraagd worden. Het aantal stakeholders waarmee we te maken krijgen zal
verveelvoudigen.
Slide 23
Ons wacht een hoop werk in een boeiende toekomst.
Dank u voor uw aandacht en excuses voor de turbulentie tijdens onze vlucht.
Presentatie Jurgen Hoogendoorn, Ontwikkelingsbedrijf gemeente Amsterdam,
Voorjaarscongres Vereniging van Grondbedrijven, 13 juni 2012.