Lakiernik 714[03] l1.01_u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Jan Goworko
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej i ochrony środowiska
714[03].L1.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

1
Recenzenci:
mgr inż. Krzysztof Lenkiewicz
mgr Romuald Mazur
Opracowanie redakcyjne:
Jan Goworko
Konsultacja:
mgr. Zenon W. Pietkiwicz
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 714[03].L1.01
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej
i ochrony środowiska
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Prawna ochrona pracy. Przepisy bezpieczeństwa. Wymagania higieniczno
– sanitarne i bezpieczeństwa pracy oraz bezpieczeństwa
przeciwpożarowego w lakiernictwie. Przewidywanie zagrożeń.
Skaleczenia, oparzenia termiczne. Oparzenia chemiczne. Zatrucia.
Alergie. Uszkodzenia oka i ucha. Choroby psychosomatyczne i nerwice 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzające 15
4.1.3. Ćwiczenia 16
4.1.3. Sprawdzian postępów 16
4.2. Wentylacja i klimatyzacja pomieszczeń pracy. Czynniki szkodliwe,
uciążliwe i niebezpieczne występujące w procesach pracy. Zasady
kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.
Zabezpieczenie urządzeń napędowych. Bezpieczeństwo pracy przy
urządzeniach elektrycznych 17
4.3. Środki ochrony indywidualnej i zbiorowej. Bezpieczeństwo pracy przy
urządzeniach pod ciśnieniem 33
4. 3.1. Materiał nauczania 33
4. 3.2. Pytania sprawdzające 37
4. 3.3. Ćwiczenie 38
4. 3.4. Sprawdzian postępów 38
4.4. Zagrożenia pożarowe, zasady ochrony przeciwpożarowej 39
4. 4.1. Materiał nauczania 39
4. 4.2. Pytania sprawdzające 46
4. 4.3. Sprawdzian postępów 48
4.5. Zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy. Zabezpieczenie miejsca
wypadku 49
5. Sprawdzian osiągnięć 61
6. Literatura 66

3
1. WPROWADZENIE
Poradnik, który otrzymujesz do rąk, będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy
o przepisach bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz przepisach
ochrony środowiska, a także ułatwi Ci praktyczne wykonywanie czynności z uwzględnieniem
przedmiotowej tematyki.
Poradnik ten zawiera:
− wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś
bez problemów mógł korzystać z poradnika,
− cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
− materiał nauczania, „pigułkę” wiadomości teoretycznych niezbędnych do opanowania
treści jednostki modułowej,
− zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś wiedzę z tej jednostki
modułowej,
− ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
− sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik sprawdzianu
potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas zajęć i że posiadasz wiedzę i umiejętności
z zakresu tej jednostki modułowej,
− literaturę.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp oraz
instrukcji przeciwpożarowej, wynikających z rodzaju wykonywanych czynności. Przepisy te
poznasz podczas trwania nauki.

4
Schemat układu jednostek modułowych
714 [03].L1
Fizykochemicze podstawy
lakiernictwa
714 [03].L1.01
Przestrzeganie przepisów bhp
ochrony ppoż. i ochrony
środowiska
714 [03].L1.02
Posługiwanie się
podstawowymi pojęciami
fizykochemicznymi
714 [03].L1.03
Wykonywanie pomiarów
laboratoryjnych
714 [03].L1.04
Rozróżnianie metali i
stopów
714 [03].L1.05
Zapobieganie korozji
metali
714 [03].L1.06
Rozpoznawanie
materiałów lakierniczych i
pomocniczych

5
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś:
− umieć korzystać z różnych źródeł informacji,
− znać obowiązujące w miejscu nauki przepisami bhp, ochrony ppoż. i ochrony
środowiska,
− zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,
− posiadać zaświadczenie o braku przeciwwskazań do nauki zawodu.

6
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś, umieć:
− zinterpretować podstawowe akty prawne, prawa i obowiązki pracownika oraz
pracodawcy związane z bezpieczeństwem i higiena pracy,
− dostrzec zagrożenia związane z wykonywaną pracą,
− wyjaśnić na wybranych przykładach działalności zawodowej zasady bezpiecznej pracy,
− zastosować procedury udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,
− zastosować odpowiednie zabezpieczenia miejsca wypadku,
− zareagować w przypadku zagrożenia pożarowego zgodnie z instrukcją przeciwpożarową,
− zastosować podręczny sprzęt oraz środki gaśnicze zgodnie z zasadami ochrony
przeciwpożarowej,
− zastosować zasady ochrony środowiska naturalnego,
− dobrać i zastosować odzież ochronną oraz środki ochrony indywidualnej we zależności
od prowadzonych prac lakierniczych,
− przewidzieć i zapobiec zagrożeniom życia i zdrowia pracowników,
− zastosować zasady bezpiecznej pracy podczas styczności z urządzeniami elektrycznymi i
mechanicznymi.

7
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Prawna ochrona pracy. Przepisy bezpieczeństwa. Wymagania
higieniczno – sanitarne i bezpieczeństwa pracy oraz
bezpieczeństwa przeciwpożarowego w lakiernictwie.
Przewidywanie zagrożeń. Skaleczenia, oparzenia termiczne.
Oparzenia chemiczne. Zatrucia. Alergie. Uszkodzenia oka
i ucha. Choroby psychosomatyczne i nerwice
4. 1.1. Materiał nauczania
Wykaz podstawowych przepisów dotyczących bhp. Przepisy kodeksu pracy.
Celem rozdziału „Prawna ochrona pracy” jest zaprezentowanie podstawowych informacji
w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczących norm prawnych i zawartych w nich
uregulowań szczegółowych obejmujących: prawa i obowiązki stron stosunku pracy
(pracodawcy i pracownika), odpowiedzialność za naruszenie przepisów bezpieczeństwa
i higieny pracy, nadzór nad warunkami pracy, postępowanie w sprawach wypadków przy
pracy i chorób zawodowych oraz świadczeń z tym związanych itp. W rozdziale tym
w skróconej formie przedstawiono także źródła polskiego prawodawstwa.
Podstawy prawne ochrony pracy stanowią przede wszystkim: kodeks pracy i akty
wykonawcze do tej ustawy. Ustanowione prawo nakłada na pracodawcę obowiązek
zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Nieprzestrzeganie
tego prawa skutkuje sankcjami w postaci kar, określonymi w art. 283 kodeksu pracy
i kodeksie karnym. Kodeks pracy nakłada także obowiązki na pracownika, a ich
nieprzestrzeganie zagrożone jest karami porządkowymi, określonymi w kodeksie. Większość
obowiązków pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy została określona
w dziale dziesiątym kodeksu pracy zatytułowanym Bezpieczeństwo i higiena pracy, a także
w dziale ósmym Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem i w dziale dziewiątym
Zatrudnianie młodocianych.
Podmioty obowiązków w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy
W polskim prawie pracy podmiotami obowiązków w zakresie bezpieczeństwa
i higieny pracy są strony stosunku pracy, tj. pracodawca i pracownik. W dziale dziesiątym
kodeksu pracy przewidziane są też obowiązki w zakresie bhp dla szczególnej grupy
pracowników, jakimi są osoby kierujące pracownikami.
W rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy
zostały określone obowiązki i uprawnienia służby bhp w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny
pracy.
Prawa i obowiązki pracodawcy określone zostały w dziale dziesiątym kodeksu pracy,
które podaję za ustawą:
Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie
pracy Art. 207.
Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie
bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć
nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany:
1) organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,

8
2) zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować
wykonanie tych poleceń,
3) zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez
organy nadzoru nad warunkami pracy,
4) zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.
Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązani znać, w zakresie niezbędnym
do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy, w tym przepisy
oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.
W razie gdy jednocześnie w tym samym miejscu wykonują pracę pracownicy zatrudnieni
przez różnych pracodawców, pracodawcy ci mają obowiązek (Art. 208):
1) współpracować ze sobą,
2) wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy
wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu,
3) ustalić zasady współdziałania uwzględniające sposoby postępowania w przypadku
wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników.
Wyznaczenie koordynatora nie zwalnia poszczególnych pracodawców z obowiązku
zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy zatrudnionym przez nich pracownikom.
Obowiązek ciąży na pracodawcy odpowiednio w razie zmiany miejsca, rodzaju i zakresu
prowadzonej działalności, zwłaszcza zmiany technologii lub profilu produkcji, jeżeli zmiana
technologii może powodować zwiększenie zagrożenia dla zdrowia pracowników.
Właściwy inspektor pracy lub właściwy państwowy inspektor sanitarny może zobowiązać
pracodawcę prowadzącego działalność powodującą szczególne zagrożenia dla zdrowia lub
życia pracowników do okresowej aktualizacji informacji.
Szczególną kategorię pracowników stanowią osoby kierujące pracownikami i są one,
zgodnie z art. 212 kodeksu pracy, obowiązane:
− organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy
− dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem
− organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie
pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami
związanymi z warunkami środowiska pracy
− dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego,
a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem
− egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy
− zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad
pracownikami.
Ponadto, zgodnie z art. 207 § 3 kodeksu pracy taka osoba jest obowiązana znać, w zakresie
niezbędnym do wykonywania ciążących na niej obowiązków, przepisy o ochronie pracy,
w tym także przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.
Prawa i obowiązki pracownika w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy
Przepisy art. 211 określają, że przestrzeganie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy jest podstawowym obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest
obowiązany:
− znać przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu i
instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym,

9
− wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek
przełożonych,
− dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład
w miejscu pracy,
− stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony
indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem,
− poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom
lekarskim, a także stosować się do wskazań lekarskich,
− niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo
zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne
osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,
− współdziałać z pracodawcą oraz przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy (jest to nowy obowiązek w polskim prawie pracy).
Podstawowe wymagania jakie powinny spełniać budynki i pomieszczenia pracy oraz ich
wyposażenie w tym zakresie określone są w ustawie - kodeks pracy. Szczegółowe wymagania
określa w szczególności:
− rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków
technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. nr 75, poz.
690) stosuje się przy budowie, odbudowie, rozbudowie i nadbudowie budynków po 15
grudnia 2002 r. (po wejściu w życie rozporządzenia).
Rodzaje urządzeń technicznych podlegających dozorowi technicznemu określone są
w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 16 lipca 2002 r. (Dz. U. Nr 120, poz. 1021).
Rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy określa
między innymi ogólnie obowiązujące przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładach
pracy, w szczególności dotyczące:
1) obiektów budowlanych, pomieszczeń pracy i terenu zakładów pracy,
2) procesów pracy,
3) pomieszczeń i urządzeń higienicznosanitarnych.
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2002 r. w sprawie wykazu chorób
zawodowych, szczegółowych zasad postępowania w sprawach zgłaszania podejrzenia,
rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz podmiotów właściwych w tych
sprawach.
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 marca 2000 r. w sprawie
bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych. (Dz. U. z dnia 10
kwietnia 2000 r.)
Rozporządzenie określa:
1) obowiązki pracodawcy dotyczące zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy przy
ręcznych pracach transportowych,
2) wymagania dotyczące organizacji i sposobów wykonywania ręcznych prac
transportowych, z uwzględnieniem wymagań ergonomii,
3) dopuszczalne masy przemieszczanych przedmiotów, ładunków lub materiałów,
4) dopuszczalne wartości sił niezbędne do przemieszczania przedmiotów.
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA z dnia 14 grudnia 2004 r. zmieniające
rozporządzenie w sprawie karty charakterystyki substancji niebezpiecznej i preparatu
niebezpiecznego (Dz. U. z 2005 r. Nr 2, poz. 8):

10
Tabela 1 Wzór karty charakterystyki
1. Identyfikacja substancji/preparatu*
Identyfikacja producenta, importera lub dystrybutora*
2. Skład i informacja o składnikach
3. Identyfikacja zagrożeń
4. Pierwsza pomoc
5. Postępowanie w przypadku pożaru
6. Postępowanie w przypadku niezamierzonego uwolnienia do środowiska
7. Postępowanie z substancją/preparatem* i jej/jego* magazynowanie
8. Kontrola narażenia i środki ochrony indywidualnej
9. Właściwości fizykochemiczne
10. Stabilność i reaktywność
11. Informacje toksykologiczne
12. Informacje ekologiczne
13. Postępowanie z odpadami
14. Informacje o transporcie
15. Informacje dotyczące przepisów prawnych
16. Inne informacje
* Niepotrzebne skreślić.
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 17 czerwca 1998 r. w sprawie
najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia
w środowisku pracy ustala wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń chemicznych
i pyłowych czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. Wartości określone są
w wykazach stanowiących załączniki do rozporządzenia.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu
odpadów. (Dz. U. z dnia 8 października 2001 r.) określa:
1) katalog odpadów wraz z listą odpadów niebezpiecznych,
2) sposób klasyfikowania odpadów.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 3 lipca 2002 r. w sprawie wykazu substancji
niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem. (Dz. U. z dnia 14 sierpnia 2002 r.)
ustala się wykaz substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem,
stanowiący załącznik do rozporządzenia.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 września 2003 r. w sprawie oznakowania
opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych (Dz. U. z dnia 6
października 2003 r.) reguluje:
1) sposób oznakowania opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów
niebezpiecznych;
2) informacje, które powinien zawierać wniosek do Inspektora do Spraw Substancji
i Preparatów Chemicznych, zwanego dalej "Inspektorem", o uzyskanie zgody na
zastosowanie alternatywnej nazwy rodzajowej.
Oznakowanie może być umieszczone na etykiecie lub bezpośrednio na opakowaniu
substancji niebezpiecznej lub preparatu niebezpiecznego.
Brzmienie zwrotów określających warunki bezpiecznego stosowania substancji
niebezpiecznej lub preparatu niebezpiecznego, jest zwane dalej "zwrotami S”.
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie
wprowadzenia obowiązku stosowania niektórych Polskich Norm dotyczących bezpieczeństwa

11
i higieny pracy. (Dz. U. z dnia 10 grudnia 1998 r.) wprowadza obowiązek stosowania
Polskich Norm wymienionych w załączniku do rozporządzenia.
Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 22 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych
wymagań dla urządzeń i systemów ochronnych przeznaczonych do użytku w przestrzeniach
zagrożonych wybuchem(Dz. U. z dnia 30 grudnia 2005 r.)
Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków
technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. (Dz. U. z dnia 15
czerwca 2002 r.)
USTAWA z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska. (Dz. U. z dnia 20 czerwca
2001 r.)
Wymagania higieniczno – sanitarne i bezpieczeństwa pracy oraz bezpieczeństwa
przeciwpożarowego w lakiernictwie
Kodeks Pracy dla obiektów budowlanych i pomieszczeń pracy stawia następujące
wymagania:
Pracodawca jest obowiązany zapewniać, aby budowa lub przebudowa obiektu
budowlanego, w którym przewiduje się pomieszczenia pracy, była wykonywana na podstawie
projektów uwzględniających wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy, pozytywnie
zaopiniowanych przez uprawnionych rzeczoznawców, zgodnie z odrębnymi przepisami
(Art. 213).
Obiekt budowlany, w którym znajdują się pomieszczenia pracy, powinien spełniać
wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy.
Przebudowa obiektu budowlanego, w którym znajdują się pomieszczenia pracy, powinna
uwzględniać poprawę warunków bezpieczeństwa i higieny pracy.
Przepisy stosuje się odpowiednio w przypadku, gdy budowa lub przebudowa dotyczy
części obiektu budowlanego, w której znajdują się pomieszczenia pracy.
Pracodawca jest obowiązany zapewniać pomieszczenia pracy odpowiednie do rodzaju
wykonywanych prac i liczby zatrudnionych pracowników (Art. 214).
Pracodawca jest obowiązany utrzymywać obiekty budowlane i znajdujące się w nich
pomieszczenia pracy, a także tereny i urządzenia z nimi związane w stanie zapewniającym
bezpieczne i higieniczne warunki pracy.
Wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy wobec budynków, znajdujących się w nich
pomieszczeń pracy i ich wyposażenia określone są w wielu aktach prawnych oraz normach.
Podstawowe wymagania w tym zakresie określone są w ustawie - kodeks pracy. Szczegółowe
wymagania określają w szczególności:
− rozporządzenie ministra infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków
technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. nr 75, poz.
690 stosuje się przy budowie, odbudowie, rozbudowie i nadbudowie budynków po 15
grudnia 2002 r. (po wejściu w życie rozporządzenia).
Wymagania dotyczące budynków i ich usytuowania oraz terenu zakładu pracy
Wymagania ogólne
Pomieszczeniami pracy, są to pomieszczenia przeznaczone na pobyt pracowników,
w których wykonywana jest praca. Nie uważa się za przeznaczone na pobyt
pracowników pomieszczeń, w których:
− łączny czas przebywania tych samych pracowników w ciągu jednej zmiany roboczej jest
krótszy niż 2 godziny, a wykonywane czynności mają charakter dorywczy, bądź praca
polega na krótkotrwałym przebywaniu związanym z dozorem lub konserwacją urządzeń
albo utrzymaniem czystości i porządku,

12
− mają miejsce procesy technologiczne nie pozwalające na zapewnienie odpowiednich
warunków przebywania pracowników w celu ich obsługi - bez zastosowania środków
ochrony indywidualnej i zachowania specjalnego reżimu organizacji pracy,
− jest prowadzona hodowla zwierząt, niezależnie od czasu przebywania w nich
pracowników zajmujących się ich obsługą.
Pomieszczenia pracy dzielą się na:
− pomieszczenia stałej pracy, jeżeli łączny czas przebywania tego samego pracownika
w pomieszczeniu w ciągu jednej doby trwa dłużej niż 4 godziny,
− pomieszczenia czasowej pracy, jeżeli łączny czas przebywania tego samego pracownika
w pomieszczeniu w ciągu jednej doby trwa od 2 do 4 godzin.
Pracodawca jest obowiązany zapewnić pomieszczenia pracy odpowiednie do rodzaju
wykonywanych prac i liczby zatrudnionych pracowników. Pomieszczenia te i ich
wyposażenie powinny zapewniać bezpieczne i higieniczne warunki pracy.
W pomieszczeniach pracy (przeznaczonych na pobyt pracowników) należy zapewnić:
− odpowiednie oświetlenie naturalne i sztuczne,
− urządzenia utrzymujące odpowiednią temperaturę wewnętrzną w okresie ogrzewczym,
− odpowiednią, do rodzaju prowadzonych prac, wymianę powietrza,
− zabezpieczenie przed wilgocią,
− zabezpieczenie przed szkodliwymi wyziewami, gazami, pyłami i promieniowaniem,
− zabezpieczenie przed uciążliwymi dźwiękami i drganiami,
− zabezpieczenie przed nadmiernymi stratami i zyskami ciepła, szkodliwymi przewiewami
itp.,
− właściwą odporność ogniową,
− warunki do prawidłowej (sprawnej) ewakuacji.
Pomieszczenia pracy, w których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia (np. wysoka
temperatura, hałas, drgania, promieniowanie, gazy, pyły) powinny być szczelnie oddzielone
od innych pomieszczeń higienicznosanitarnych albo powinny być zastosowane inne
rozwiązania zapobiegające przedostawaniu się tych czynników do innych pomieszczeń.
Pomieszczenia stałej pracy nie mogą znajdować się poniżej poziomu otaczającego terenu
chyba, że rodzaj produkcji tego wymaga, np. w rozlewniach win, w chłodniach itp.
Na każdego spośród pracowników jednocześnie zatrudnionych w pomieszczeniu stałej
pracy powinno przypadać co najmniej 13 m3
wolnej objętości pomieszczenia oraz 2 m2
wolnej powierzchni podłogi nie zajętej przez urządzenia techniczne, sprzęt itp.
Wysokość pomieszczeń stałej pracy, w których nie występują czynniki szkodliwe dla
zdrowia nie powinna być mniejsza niż:
− 3,0 m, jeżeli przebywają w nich więcej niż 4 osoby,
− 2,5 m:
− jeżeli przebywa w nich nie więcej niż 4 pracowników i na każdego z nich przypada
co najmniej 15 m3 wolnej objętości pomieszczenia,
− w pomieszczeniu usługowym lub produkcyjnym drobnej wytwórczości mieszczącym
się w budynku mieszkalnym, jeżeli przy wykonywanych pracach nie występują pyły
lub substancje szkodliwe dla zdrowia, hałas nie przekracza dopuszczalnych wartości
poziomu dźwięku w budynkach mieszkalnych (określonych w Polskiej Normie), a na
każdego pracownika przypada co najmniej 15 m3 wolnej objętości pomieszczenia,
− 2,2 m - w dyżurkach, portierniach, kantorach, kioskach ulicznych oraz kioskach
usytuowanych w halach dworcowych, fabrycznych, wystawowych i handlowych, a także
w pomieszczeniu usytuowanym na antresoli otwartej do większego pomieszczenia.
Pomieszczenia stałej pracy, w których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia powinny
mieć wysokość nie mniejszą niż 3,3 m.

13
Wysokość pomieszczeń, w których występują czynniki uciążliwe lub szkodliwe dla zdrowia
(3,3 m) oraz pomieszczeń, w których nie występują takie czynniki (3,0 m) może być obniżona
w stosunku do wymaganej w przypadku zastosowania klimatyzacji oraz po uzyskaniu zgody
państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego.
Wysokość pomieszczenia czasowej pracy nie może być mniejsza niż:
− 2,2 m w świetle, jeżeli w pomieszczeniu nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia,
− 2,5 m w świetle, jeżeli w pomieszczeniu prowadzone są prace mogące powodować
występowanie czynników szkodliwych dla zdrowia.
Przewidywanie zagrożeń. Skaleczenia, oparzenia termiczne. Oparzenia chemiczne.
Zatrucia. Alergie. Uszkodzenia oka i ucha. Choroby psychosomatyczne i nerwice
Zagrożenia są wynikiem szeroko rozumianej działalności człowieka i mają
odzwierciedlenie w przepisach prawnych.
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy określa:
Prace szczególnie niebezpieczne
Przez prace szczególnie niebezpieczne rozumie się prace, o których mowa
w niniejszym rozdziale, oraz prace określone jako szczególnie niebezpieczne w innych
przepisach dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy lub w instrukcjach eksploatacji
urządzeń i instalacji, a także inne prace o zwiększonym zagrożeniu lub wykonywane
w utrudnionych warunkach, uznane przez pracodawcę jako szczególnie niebezpieczne (§ 80).
Pracodawca jest obowiązany do ustalenia i aktualizowania wykazu prac szczególnie
niebezpiecznych występujących w zakładzie pracy.
Prace przy użyciu materiałów niebezpiecznych
Materiałami niebezpiecznymi w rozumieniu rozporządzenia są w szczególności
substancje i preparaty chemiczne zaliczone do niebezpiecznych, zgodnie z przepisami
w sprawie substancji chemicznych stwarzających zagrożenia dla zdrowia lub życia (§ 91).
Pracodawca jest obowiązany informować pracowników o właściwościach fizycznych,
chemicznych i biologicznych stosowanych w zakładzie pracy materiałów, półfabrykatów
i wyrobów gotowych oraz o ryzyku dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników związanym
z ich stosowaniem, a także o sposobach bezpiecznego ich stosowania oraz postępowania
z nimi w sytuacjach awaryjnych.
Prace na wysokości
Pracą na wysokości w rozumieniu rozporządzenia jest praca wykonywana na
powierzchni znajdującej się na wysokości co najmniej 1,0 m nad poziomem podłogi lub
ziemi.
Do pracy na wysokości nie zalicza się pracy na powierzchni, niezależnie od wysokości,
na jakiej się znajduje, jeżeli powierzchnia ta:
1) osłonięta jest ze wszystkich stron do wysokości co najmniej 1,5 m pełnymi ścianami lub
ścianami z oknami oszklonymi;
2) wyposażona jest w inne stałe konstrukcje lub urządzenia chroniące pracownika przed
upadkiem z wysokości.
Na powierzchniach wzniesionych na wysokość powyżej 1,0 m nad poziomem podłogi
lub ziemi, na których w związku z wykonywaną pracą mogą przebywać pracownicy, lub
służących jako przejścia, powinny być zainstalowane balustrady składające się z poręczy
ochronnych umieszczonych na wysokości co najmniej 1,1 m i krawężników o wysokości co
najmniej 0,15 m. Pomiędzy poręczą i krawężnikiem powinna być umieszczona w połowie

14
wysokości poprzeczka lub przestrzeń ta powinna być wypełniona w sposób uniemożliwiający
wypadnięcie osób.
Pracodawca jest obowiązany do ustalenia, czy w środowisku pracy występuje czynnik
chemiczny stwarzający zagrożenie oraz do dokonania i udokumentowania oceny ryzyka
zawodowego stwarzanego przez czynnik chemiczny.
Pracodawca jest obowiązany do uzyskania dodatkowej informacji od dostawcy czynnika
chemicznego lub z innych dostępnych mu źródeł, jeżeli jest to niezbędne w celu dokonania
oceny ryzyka zawodowego.
W tych przypadkach, gdy występuje narażenie na kilka czynników chemicznych, należy
ocenić ryzyko stwarzane przez wszystkie czynniki chemiczne łącznie.
Tabela 2 Wzory znaków ostrzegawczych oraz napisy określające ich znaczenie i symbole
Znak ostrzegawczy
Symbol ostrzegawczy
Napisy określające znaczenie znaku
ostrzegawczego
T+
Substancja/preparat/
produkt bardzo toksyczna/y
T
produkt toksyczna/y
Xn
produkt szkodliwa/y
C
produkt żrąca/y
Xi
produkt drażniąca/y
N
produkt niebezpieczna/y dla
środowiska
E
produkt wybuchowa/y
O
produkt utleniająca/y
F+ Substancja/preparat/
produkt skrajnie łatwo palna/y
F
produkt wysoce łatwopalna/y

15
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Wymień podstawowe akty prawne dotyczące ochrony pracy.
2. Wymień podmioty stosunków pracy w polskim prawie pracy.
3. Jaki dział Kodeksu Pracy w całości dotyczy spraw bhp?
4. Wymień trzy podstawowe obowiązki pracodawcy w dziedzinie bhp.
5. Wymień pięć podstawowych obowiązków pracownika w dziedzinie bhp.
6. Do jakiego wieku pracownika uważa się za młodocianego?
7. Jakie są negatywne oddziaływania hałasu na organizm ludzki?
8. Wymień źródło wymagań prawnych bezpieczeństwa i higieny pracy jakie powinny
spełniać budynki i pomieszczenia pracy oraz ich wyposażenie.
9. Wymień trzy urządzenia podlegające Dozorowi Technicznymi.
10. Wymień trzy dziedziny, w których obowiązują szczegółowe przepisy bezpieczeństwa i
higieny pracy.
11. Jakiego rodzaju instrukcje powinien pracodawca udostępnić pracownikom, wymień
dwie?
12. W jakim dokumencie są opisane najważniejsze właściwości substancji i preparatów
niebezpiecznych?
13. Na podstawie jakiego przepisu są wprowadzone do obowiązkowego stosowania Polskie
Normy dotyczące BHP?
14. Czy istnieje obowiązek prawny udzielenia pierwszej pomocy medycznej?
15. Wymień przepis prawny z którego wynikają podstawowe wymagania przeciwpożarowe
dla obiektów budowlanych.
16. Wymień podstawowy przepis dotyczący ochrony środowiska.
17. Kto powinien zapewnić i utrzymywać odpowiednie warunki bhp w obiektach
i pomieszczeniach pracy.
18. Gdzie znajdziesz wymagania dotyczące bhp w pomieszczeniach i obiektach pracy?
19. Jakie pomieszczenia uznajemy za pomieszczenia stałej pracy?
20. Jakie podstawowe wymagania powinny być zapewnione w pomieszczeniach stałej pracy,
wymień trzy?
21. Jaka wielkość kubatury i powierzchni pomieszczenia powinna być zapewniona na
jednego pracownika?
22. Jaka powinna być wysokość pomieszczeń, w których występują czynniki szkodliwe?
23. Podaj swoimi słowami pojęcie prac szczególnie niebezpiecznych.
24. Jakie wymagania powinien określić pracodawca przy wykonywaniu prac szczególnie
niebezpiecznych?
25. Kto powinien informować pracowników o właściwościach materiałów niebezpiecznych
stosowanych w zakładzie pracy?
26. Jakie wymagania powinny spełniać opakowania służące do przechowywania materiałów
niebezpiecznych?
27. W jakich przypadkach pracodawca powinien podjąć przedsięwzięcia w kierunku
zastąpienia tych procesów innymi?
28. Jakie przedsięwzięcia należy podjąć, jeżeli nie jest możliwe wyeliminowanie procesów z
substancjami niebezpiecznymi?
29. Jakie przedsięwzięcia należy podjąć w przypadku zagrożenia oblania substancjami
żrącymi?
30. Jakie kryterium decyduje o uznaniu pracy za pracę na wysokości?
31. Jakie czynności musi podjąć pracodawca w przypadku występowania w środowisku
pracy czynnika niebezpiecznego?
32. Co to jest czynnik chemiczny stwarzający zagrożenie?
33. Jakie może być oddziaływanie substancji chemicznych na organizm człowieka?

16
4.1.3. Ćwiczenie
Ćwiczenie 1
Przewidywanie zagrożeń bezpieczeństwa zdrowia człowieka na podstawie
zidentyfikowanych nieprawidłowości w zakresie bhp i ochrony przeciwpożarowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) Zapoznać się z jedną z niżej wymienionych instrukcji:
− instrukcja bezpieczeństwa pożarowego,
− instrukcja technologiczno- ruchowa,
− instrukcja bhp obowiązująca w lakierni,
2) Przeanalizować istniejące warunki w przedmiotowym zakresie
3) Dokonać porównania stanu faktycznego z wymogami
4) Wskazać zagrożenia wynikające z niespełnienia wymagań
Wyposażenie stanowiska pracy:
− instrukcje bezpieczeństwa pożarowego,
− technologiczno- ruchowa, bhp,
− materiały piśmienne.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: TAK NIE
1) podać kilka przepisów prawnych dotyczących zagrożeń
w środowisku pracy?
 
2) odczytać znaki ostrzegawcze znajdujące się na
opakowaniach?
 
3) wymienić podstawowe rodzaje zagrożeń ?  
4) podać oddziaływanie środków chemicznych na organizm
ludzki?
 
5) rozróżnić prace wykonywane na wysokości?  
6) wymienić zadania pracodawcy w przypadku występowania
czynników niebezpiecznych?
 
7) wymienić podstawowe przepisy, w których są zawarta wymagania
bhp dla pomieszczeń?
 
8) wymienić podstawowe wymagania dla pomieszczeń stałej
pracy?
 
9) wymienić podstawowe -minimalne wymiary pomieszczeń ?  
10) odszukać szczegółowe wymagania bhp stawiane pomieszczeniom
pracy?
 
11) ocenić godność pomieszczeń z podstawowymi wymaganiami bhp?  
12) wymienić podstawowe przepisy dotyczące spraw bhp?  
13) określić obowiązki pracownika w dziedzinie bhp?  
14) wymienić rodzaje instrukcji obowiązujących w lakierni ?  
15) wymienić podstawowe obowiązki pracodawcy w dziedzinie bhp?  
16) wymienić podstawowy przepis w dziedzinie ochrony środowiska?  

17
4.2. Wentylacja i klimatyzacja pomieszczeń pracy. Czynniki
szkodliwe, uciążliwe i niebezpieczne występujące w procesach pracy.
Zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych
warunków pracy. Zabezpieczenie urządzeń napędowych.
Bezpieczeństwo pracy przy urządzeniach elektrycznych
4.2.1. Materiał nauczania
Określenia podstawowe
Obudowa wentylacyjna – obudowa źródła zanieczyszczeń połączona z przewodem odciągu
miejscowego.
Odciąg miejscowy – urządzenie wentylacji miejscowej, powodujące odciąganie powietrza
z miejsca wydzielania się zanieczyszczeń.
Wentylacja – wymiana powietrza w całym pomieszczeniu lub w jego części, mająca na celu
usunięcie powietrza zużytego i zanieczyszczonego i wprowadzenie powietrza zewnętrznego.
Wentylacja naturalna – wymiana powietrza spowodowana działaniem sił natury, np.
konwekcją lub działaniem wiatru.
Wentylacja grawitacyjna – wentylacja naturalna, spowodowana różnicą temperatury
powietrza na zewnątrz i wewnątrz pomieszczenia.
Wentylacja mechaniczna – wymiana powietrza przeprowadzona w sposób z organizowany za
pomocą urządzeń mechanicznych wprawiających powietrze w ruch.
Wentylacja ogólna - wymiana powietrza w całej kubaturze pomieszczenia.
Wentylacja nawiewna – wentylacja polegająca na doprowadzaniu powietrza do
pomieszczenia.
Wentylacja wywiewna – wentylacja polegająca na odprowadzaniu powietrza
z pomieszczenia.
Wentylacja nawiewno-wywiewna – wentylacja wywołana jednoczesnym doprowadzaniem
powietrza do pomieszczenia i odprowadzaniem go na zewnątrz.
Wentylacja miejscowa – wymiana powietrza obejmująca określoną przestrzeń
w pomieszczeniu, stanowisko pracy lub urządzenie produkcyjne.
Wentylacja awaryjna – wentylacja wywiewna mechaniczna stosowana w pomieszczeniach,
gdzie możliwe jest nagłe, niespodziewane wydzielenie się dużych ilości substancji
szkodliwych dla zdrowia lub niebezpiecznych pod względem zagrożenia wybuchowego.
Zasady działania systemów wentylacyjnych
Wentylacja jest zorganizowaną wymianą powietrza w pomieszczeniach, a ponieważ
skutki jej oddziaływania obejmują wszystkich przebywających tam pracowników, jest
uznawana za jeden z najważniejszych środków ochrony zbiorowej. W zależności od
mechanizmów powodujących ruch powietrza wentylację dzieli się na dwie podstawowe
grupy:
− wentylację naturalną
− wentylację mechaniczną.
Wentylacja naturalna
Wentylacja naturalna powoduje wymianę powietrza w wyniku działania wiatru na obiekt
budowlany i wskutek ciśnienia grawitacyjnego, wywołanego różnicą temperatury powietrza
na zewnątrz i wewnątrz budynku. Funkcjonowanie wentylacji naturalnej jest uzależnione od
czynników środowiskowych, w dużym stopniu niezależnych od człowieka i mających
charakter przypadkowy.

18
Wentylacja mechaniczna
Funkcjonowanie wentylacji mechanicznej jest spowodowane ruchem powietrza
wymuszonym pracą urządzeń mechanicznych, takich jak wentylatory czy strumienice.
Rozróżnia się dwa rodzaje wentylacji mechanicznej:
− wentylację ogólną
− wentylacją miejscową.
Wentylacja ogólna
Zadaniem wentylacji ogólnej jest wymiana powietrza w całej objętości wentylowanej
przestrzeni. Rozróżnia się następujące systemy wentylacji mechanicznej ogólnej:
− wentylację nawiewną
− wentylację wywiewną
− wentylację nawiewno-wywiewną.
Wentylacja miejscowa
Wentylacja miejscowa ma za zadanie spowodowanie wymiany powietrza w sposób
zorganizowany w obrębie części kubatury pomieszczenia, stanowiska roboczego lub
urządzenia. Dlatego niezależnie od wentylacji miejscowej wewnątrz pomieszczeń, w których
wydzielają się zanieczyszczenia chemiczne, należy przewidzieć niezależnie działającą
wentylację ogólną. W zależności od sposobu funkcjonowania wentylację miejscową dzielimy
na:
− nawiewy miejscowe,
− odciągi miejscowe.
Odciągi miejscowe mają za zadanie uchwycenie zanieczyszczeń powietrza w miejscu ich
emisji i następnie odprowadzenie na zewnątrz pomieszczenia.
W zależności od rozwiązania elementów pochłaniających zanieczyszczone powietrze odciągi
miejscowe dzielimy na:
− obudowy całkowite,
− obudowy częściowe,
− ssawki o różnym kształcie wlotu, z osłonami lub bez,
− okapy.
Przykład takiego rozwiązania przedstawiono na rys.2
Rys. 2 Ssawka oparta na przegubowym wysięgniku na stanowisku spawania
Urządzenia wentylacyjne muszą one spełniać następujące wymagania ochrony
przeciwwybuchowej i przeciwpożarowej:
− przewody wentylacyjne wywiewne należy instalować oddzielnie dla każdego
pomieszczenia,

19
− przewody wentylacyjne powinny być obudowane lub wyposażone w klapy odcinające, w
sposób zapobiegający rozprzestrzenianiu się pożaru,
− wentylatory wywiewne nie mogą być źródłem iskrzenia, które mogłoby spowodować
zapalenie lub eksplozję substancji palnych i wybuchowych (muszą być w wykonaniu
przeciwwybuchowym).
Wentylacja awaryjna
W pomieszczeniach, w których może nastąpić nagłe wydzielanie się do powietrza dużej
ilości zanieczyszczeń szkodliwych dla zdrowia lub mogących stworzyć zagrożenie wybuchem
lub pożarem, należy zainstalować dodatkową, awaryjną wentylację wywiewną. Uruchomienie
tej wentylacji powinno być możliwe zarówno od wewnątrz jak i z zewnątrz pomieszczenia.
Czynniki szkodliwe, uciążliwe i niebezpieczne występujące w procesach pracy
Czynniki oraz procesy pracy stwarzające szczególne zagrożenie dla zdrowia lub życia
znalazły odzwierciedlenie w przepisach kodeksu pracy.
Pracodawca rejestruje wszystkie rodzaje prac w kontakcie z substancjami, preparatami,
czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym lub mutagennym,
określonymi w wykazie, o którym mowa w § 3, a także prowadzi rejestr pracowników
zatrudnionych przy tych pracach.
Pracodawca prowadzi rejestr prac narażających pracowników na działanie szkodliwych
czynników biologicznych oraz rejestr pracowników zatrudnionych przy takich pracach.
Tabela 3 Klasyfikacja zagrożeń zawodowych(według Europejskiego Technicznego Biura Związków
Zawodowych ds. ochrony zdrowia i bezpieczeństwa)
Nazwa czynnika
zagrożenia zawodowego
Wyszczególnienie zagrożeń
1. Czynniki fizyczne
1.1 Przedmioty wprowadzone w
ruch
części wirujące, obiegające, przemieszczające się,
wykonujące ruchy złożone
1.2 Przedmioty poruszające się
swobodnie
przedmioty upadające, toczące się, wywracające się,
będące w poślizgu
1.3 Części oddzielające się wióry, iskry, odpryski, odłamki, pyły
1.4 Materiały wypływające (ciekłe) płyny, gazy, pary, dymy, mgły
1.5 Zdarzenia uwarunkowane
geomechanicznie
zawalenia, zapadnięcia, osunięcia gruntu, upadki
kamieni
1.6 Niedogodne przestrzenie ruchu
(komunikacyjne)
ciasnota, nieergonomiczne wymiary pomieszczeń,
kolizje
1.7 Niebezpieczne nawierzchnie
(posadzki)
krawędzie, naroża, ostre, spiczaste występy, przedmioty
wystające z posadzek, nawierzchnie śliskie,
nawierzchnie narażone na oblodzenie i wysoką
temperaturę
1.8 Niebezpieczna nawierzchnia
stawiania stóp
miejsca śliskie, mokre, oblodzone, zatłuszczone,
zaoliwione, miejsca wzniesień, zagłębienia,
nieporządek, pochyłości
1.9 Warunki utrudnione miejsca sklejania się, ruchome płaszczyzny, miejsca w
których mogą tworzyć się pętle, zagrożenia odrzutem,
praca pod ziemią, pod wodą , stan nieważkości
1.10 Zagrożenia związane z energią
elektryczną
napięcie dotyku, pole elektryczne, pole magnetyczne,
łuk elektryczny, ładunki elektrostatyczne

20
1.11 Zagrożenie pożarowe i
wybuchowe
układy palne, źródła zapalenia, żar, otwarty płomień,
iskry, rozgrzane powierzchnie, mieszaniny wybuchowe,
materiały zapalne, nagromadzenie tlenu
1.12 Nadciśnienie, podciśnienie,
zmiany ciśnienia
sprężone powietrze i gazy techniczne, pary i ciecze pod
ciśnieniem
1.13 Klimat temperatura, wilgotność i ruch powietrza,
promieniowanie cieplne, zanieczyszczenia powietrza,
opady atmosferyczne, mgła, oblodzenie, burze
1.14 Oświetlenie natężenie oświetlenia, równomierność oświetlenia-
miejscowego i ogólnego, kontrast, pole widzenia,
oślepianie, barwy świetlne, efekt stroboskopowy
1.15 Hałas hałas stały, okresowy, pulsujący
1.16 Wibracja miejscowa, ogólna
1.17 Niedostateczna sygnalizacja sygnały słabe, zakłócenia, sygnały nierozpoznawalne
1.18 Promieniowanie jonizujące (alfa, beta, gamma), elektromagnetyczne,
podczerwone, ultrafioletowe, Promieniowanie X,
mikrofale, promieniowanie laserowe
2. Zagrożenia chemiczne
2.1 Substancje chemiczne substancje toksyczne, drażniące, żrące, rakotwórcze,
mutagenne, teratogenne, powodujące alergie
2.2 Reakcje chemiczne wyzwalające (uwalniające ) substancje, wyzwalające
(uwalniające) energię (reakcje egzotermiczne)
3. Zagrożenia biologiczne
3.1 Żywe komórki mikroorganizmy, bakterie, wirusy, pleśnie, grzyby,
glony jednokomórkowe, komórki zwierzęce i ludzkie,
kultury tkanek
3.2 Części składowe komórek komponenty biologiczne, aktywne enzymy, biomasa
3.3 Makroorganizmy rośliny, zwierzęta
4. Fizyczne i psychiczne czynniki
zagrożenia
4.1 Niewłaściwe obciążenia
fizyczne
brak ruchu, jednostronne obciążenie ciała, nadmierne
obciążenie statyczne i dynamiczne
4.2 Nadmierne obciążenie
psychiczne
Zmęczenie psychiczne, monotonia, stres, psychiczne
przeciążenie
5. Czynniki zagrożenia związane z
organizacją pracy, łącznie z
uwarunkowaniami
socjologicznymi
5.1 System organizacji regulacja obowiązków, zadania, kompetencje,
organizacja zakładu pracy, organizacja bezpieczeństwa
5.2 Przebieg pracy Regulacja zadań cząstkowych, przebieg pracy, podział i
przydział robót, struktura pracy, zarządzania zakładu
pracy, instrukcje
5.3 Aspekty socjologiczne treść pracy, zadania, relacje osobowe, komunikowanie
się, partycypacja, zgodność, współdecydowanie

21
6. Względy osobowe jako czynnik
zagrożenia
brak kwalifikacji, umiejętności, doświadczenia,
biegłość, nastawienie, motywacja, brak predyspozycji
(przydatności) pod względem fizycznym, zdrowotnym,
ograniczenia i przeciwwskazania do wykonywania
określonej pracy, niewystarczające predyspozycje
intelektualne i psychiczne
Zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy
W zakresie profilaktycznej ochrony zdrowia pracodawca:
1) ocenia i dokumentuje ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą oraz stosuje
niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko,
2) informuje pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą,
oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami (Art. 226 KP),
3) utrzymuje w stanie stałej sprawności urządzenia ograniczające lub eliminujące szkodliwe
dla zdrowia czynniki środowiska pracy oraz urządzenia służące do pomiarów tych
czynników,
4) przeprowadza, na swój koszt, badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia,
rejestrować i przechowywać wyniki tych badań i pomiarów oraz udostępniać je
pracownikom,
5) wykonuje wstępne badania lekarskie (Art. 229).
Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom odpowiednie urządzenia
higienicznosanitarne oraz dostarczyć niezbędne środki higieny osobistej, a także zapewnić
środki do udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku.
Szkolenie
Minister Edukacji Narodowej zapewnił uwzględnianie problematyki bezpieczeństwa
i higieny pracy oraz ergonomii w programach nauczania w szkołach, po uzgodnieniu zakresu
tej problematyki z Ministrem Pracy i Polityki Socjalnej (Art. 237).
Nie wolno dopuścić pracownika do pracy, do której wykonywania nie posiada on
wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także dostatecznej znajomości
przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.
Służba bezpieczeństwa i higieny pracy
Pracodawca zatrudniający więcej niż 100 pracowników tworzy służbę bezpieczeństwa
i higieny pracy, zwaną dalej "służbą bhp", pełniącą funkcje doradcze i kontrolne w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy, zaś pracodawca zatrudniający do 100 pracowników powierza
wykonywanie zadań służby bhp pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy. Pracodawca
posiadający ukończone szkolenie niezbędne do wykonywania zadań służby bhp może sam
wykonywać zadania tej służby, jeżeli:
1) zatrudnia do 10 pracowników albo,
2) zatrudnia do 20 pracowników i jest zakwalifikowany do grupy działalności, dla której
ustalono nie wyższą niż trzecia kategorię ryzyka w rozumieniu przepisów
o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
Pracodawca zatrudniający więcej niż 250 pracowników powołuje komisję bezpieczeństwa
i higieny pracy, zwaną dalej "komisją bhp", jako swój organ doradczy i opiniodawczy.
Metody eliminacji źródeł zagrożeń spowodowanych obecnością substancji chemicznych
w środowisku pracy.
Usuwanie odpadów
Jednym ze źródeł zagrożenia zdrowia pracowników i środowiska jest niewłaściwe
likwidowanie odpadów chemicznych, powstających w toku procesów technologicznych.

22
Wszystkie odpady chemiczne oraz opakowania po substancjach szkodliwych powinny
być przechowywane w specjalnych, właściwie oznakowanych pojemnikach.
Usuwanie odpadów toksycznych powinno się odbywać zgodnie z odpowiednimi procedurami
opracowanymi na przykład na podstawie informacji podanych w Kartach Charakterystyk
Substancji Niebezpiecznych. W razie braku możliwości prawidłowego niszczenia odpadów
należy je przekazać do jednostek wyspecjalizowanych w tym zakresie.
Pośrednie metody eliminacji zagrożeń chemicznych
Izolacja stanowisk pracy
Jednym z rozwiązań technicznych eliminujących zagrożenia chemiczne jest izolacja
stanowisk pracy, polegająca na umieszczaniu stanowisk, na których pracownik jest narażony
na działanie substancji niebezpiecznych, w osobnych, specjalnie zabezpieczonych
pomieszczeniach.
Automatyzacja i robotyzacja procesów technologicznych
Przetwórstwo tworzyw sztucznych, nakładanie powłok ochronnych oraz odlewnictwo to
najważniejsze procesy technologiczne, w których są stosowane roboty przemysłowe.
Najbardziej zaawansowana jest obecnie robotyzacja obsługi wtryskarek do tworzyw
sztucznych. Zastosowane roboty w procesie produkcji detali z tworzyw sztucznych metodą
wtrysku wykonują, zamiast człowieka, czynności załadowczo-wyładowcze, czyszczenie
i smarowanie form oraz wyjmowanie gotowych elementów z formy.
Ergonomia jako dziedzina kształtowania bezpiecznych warunków pracy
Jedna ze współczesnych definicji szeroko pojętej ergonomii i zawierająca cel jej działania
brzmi: ergonomia jest dziedziną nauki i praktyki, której celem jest kształtowanie działalności
człowieka - w tym przede wszystkim pracy - odpowiednio do jego fizjologicznych
i psychologicznych właściwości.
Zadania ergonomii
Zadaniem ergonomii w praktyce jest optymalne projektowanie wszystkich elementów
pracy w oparciu o tę wiedzę oraz analiza i ocena istniejących warunków pracy w celu jej
optymalizacji.
Kultura bezpieczeństwa pracy w przedsiębiorstwie
Kulturę bezpieczeństwa można kształtować m.in. przez:
− postawę kierownictwa (promowanie bezpieczeństwa jako wartości w firmie zapewnianie
odpowiednich środków na bezpieczeństwo),
− informowanie o ryzyku zawodowym (utrzymywanie świadomości pracowników co do
występujących w pracy zagrożeń oraz sposobów ochrony przed nimi),
− szkolenia (które polegają na edukacji oraz trenowaniu właściwych zachowań),
− motywowanie do bezpiecznego zachowania (np. programy modyfikacji zachowań),
− monitorowanie klimatu bezpieczeństwa,
− monitorowanie warunków pracy.
Ograniczenie ekspozycji na zagrożenia poprzez niezawodność wyposażenia
Zwiększona niezawodność elementów maszyny ogranicza ekspozycję na zagrożenia,
albowiem zmniejsza częstotliwość zakłóceń, które należy usuwać. Dotyczy to zarówno
systemów przenoszenia mocy (część robocza) jak i systemów sterowania, funkcji
bezpieczeństwa i innych funkcji maszyny. Należy przy tym stosować środki i elementy
związane z bezpieczeństwem (np. czujniki) o znanych parametrach niezawodności.
Ograniczenie ekspozycji na zagrożenia poprzez mechanizację lub automatyzację
ładowania (podawania) lub rozładowywania (usuwania).
Faza podawania lub usuwania materiałów, narzędzi, oprzyrządowania lub innych
elementów jest fazą newralgiczną dla zachowania bezpieczeństwa w procesie obsługi maszyn.
Ocenia się, że ok. 80% wypadków przy pracy ma miejsce w jakiejś fazie transportu.

23
Ograniczanie ryzyka przez zastosowanie środków bezpieczeństwa
Zagrożenia, których nie można wyeliminować przez rozwiązania konstrukcyjne, należy
nadzorować przez zastosowanie środków bezpieczeństwa. Środki bezpieczeństwa to ogół
przedsięwzięć mających na celu zminimalizowanie ryzyka do poziomu tolerowalnego.
Techniczne środki bezpieczeństwa
Do technicznych środków bezpieczeństwa zalicza się urządzenia ochronne
i uzupełniające. Ich dobór i stosowanie musi być poprzedzone dogłębną oceną ryzyka.
Zabezpieczenie urządzeń napędowych
Maszyny i inne urządzenia techniczne powinny być tak konstruowane i budowane, aby
(Art. 215 KP):
1) zapewniały bezpieczne i higieniczne warunki pracy, w szczególności zabezpieczały
pracownika przed urazami, działaniem niebezpiecznych substancji chemicznych,
porażeniem prądem elektrycznym, nadmiernym hałasem, szkodliwymi wstrząsami,
działaniem wibracji i promieniowania oraz szkodliwym i niebezpiecznym działaniem
innych czynników środowiska pracy,
2) uwzględniały zasady ergonomii.
Ogólne przepisy dotyczące obsługi i stosowania maszyn oraz innych urządzeń
technicznych zawarte są w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26
września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. nr
129, poz. 844 ze zm.).
Każda maszyna powinna być wyposażona w element sterowniczy przeznaczony do jej
całkowitego i bezpiecznego zatrzymywania. Gdy jest to konieczne w związku z zagrożeniami,
jakie stwarza maszyna, i jej nominalnym czasem zatrzymania się, maszyna powinna być
wyposażona w urządzenie do zatrzymywania awaryjnego.
W przypadku zespołowej obsługi maszyny lub gdy stwarza ona zagrożenie dla otoczenia,
należy zapewnić sygnalizację ostrzegawczą i alarmową - łatwo dostrzegalną i zrozumiałą
(§ 54).
Pasy, łańcuchy, taśmy, koła zębate i inne elementy układów napędowych oraz części
maszyn zagrażające spadnięciem, znajdujące się nad stanowiskami pracy lub przejściami na
wysokości ponad 2,5 m od poziomu podłogi, powinny być osłonięte co najmniej od dołu
trwałymi osłonami.
Osłony stosowane na maszynach powinny uniemożliwiać bezpośredni dostęp do strefy
niebezpiecznej. Osłony niepełne (wykonane z siatki, blachy perforowanej, prętów itp.)
powinny znajdować się w takiej odległości od elementów niebezpiecznych, aby przy danej
wielkości i kształcie otworów nie było możliwe bezpośrednie dotknięcie tych elementów.
Odległości bezpieczeństwa określają Polskie Normy.
Maszyny powinny być oznakowane znakami i barwami bezpieczeństwa, zgodnie
z wymaganiami określonymi w załączniku nr 1 do rozporządzenia oraz w Polskich Normach.
Maszyn będących w ruchu nie wolno naprawiać, czyścić i smarować, z wyjątkiem
smarowania za pomocą specjalnych urządzeń określonych w dokumentacji techniczno-
ruchowej.
Pracownicy zatrudnieni przy obsłudze maszyn z ruchomymi elementami nie mogą pracować
w odzieży z luźnymi (zwisającymi) częściami, jak np. luźno zakończone rękawy, krawaty,
szaliki, poły, oraz bez nakryć głowy okrywających włosy.
W czasie ruchu maszyny niedopuszczalne jest ręczne zakładanie i zrzucanie pasów
pędnych, lin i taśm. Czynności te mogą być wykonywane wyłącznie przy użyciu specjalnych
urządzeń przeznaczonych do tego celu.

24
Pędnie powinny posiadać urządzenia do zawieszania pasów pędnych zapobiegające
zetknięciu się zrzuconych pasów, lin lub taśm z częściami pędni będącymi w ruchu.
Pasy pędne, liny i taśmy pędne mogą być napinane, naprawiane, łączone, skracane
i smarowane po unieruchomieniu napędu maszyny.
Wymagania związane z eksploatacją maszyn i innych urządzeń technicznych
Urządzenia ochronne stosowane przy maszynach powinny spełniać następujące ogólne
wymagania:
− zapewniać bezpieczeństwo zarówno pracownikowi zatrudnionemu bezpośrednio przy
obsłudze maszyny jak i osobom znajdującym się w jej pobliżu,
− działać niezawodnie, posiadać odpowiednią trwałość i wytrzymałość ,
− funkcjonować samoczynnie, niezależnie od woli i uwagi obsługującego,
w przypadkach, gdy jest to celowe i możliwe,
− nie mogą być łatwo usuwane lub odłączane bez pomocy narzędzi,
− nie mogą utrudniać wykonywania operacji technologicznej ani ograniczać możliwości
śledzenia jej przebiegu oraz nie mogą powodować zagrożeń i dodatkowego obciążenia
fizycznego lub psychicznego pracowników.
Ruchome maszyny z własnym napędem mogą być obsługiwane wyłącznie przez
pracowników odpowiednio przeszkolonych w zakresie ich bezpiecznej obsługi.
ZAGROŻENIA MECHANICZNE
Aby dokonać rozpoznania zagrożeń mechanicznych, należy je analizować systematyzując wg
trzech aspektów podstawowych:
− czynniki zagrażające,
− sytuacje zagrożenia,
− zdarzenia szkodliwe - konsekwencje,
które się implikują w podanej sekwencji. Tak więc źródłami zagrożeń mechanicznych są
rozmaite czynniki niebezpieczne o oddziaływaniu mechanicznym, powodujące sytuacje,
których konsekwencjami mogą być różnego typu urazy. Zatem w trakcie systemowej analizy
zagrożeń mechanicznych należy rozpoznać wszystkie podane tu elementy.
Czynniki zagrażające
Najlepiej byłoby, gdyby rozpoznanie mechanicznych czynników zagrażających mogło być
prowadzone z zastosowaniem zadowalającej klasyfikacji. Obowiązująca norma polska
PN-80/Z-08052 specyfikuje te czynniki w zestawieniu z innymi czynnikami fizycznymi
w sposób następujący:
− poruszające się maszyny i mechanizmy,
− ruchome elementy urządzeń technicznych,
− przemieszczające się wyroby, półwyroby i materiały,
− naruszenie konstrukcji,
− obrywanie się mas i brył skalnych ze stropu lub ociosu, tąpnięcia,
− powierzchnie, na których możliwy jest upadek pracujących,
− ostrza, ostre krawędzie, wystające elementy, chropowatość i szerokość wyrobów,
urządzeń i narzędzi,
− temperatura powierzchni wyposażenia technicznego i materiałów,
− położenia stanowiska pracy w stosunku do powierzchni ziemi lub podłogi pomieszczenia,
− nieważkość,
− ciśnienie.

25
Bezpieczeństwo pracy przy urządzeniach elektrycznych
Instalacje i urządzenia elektryczne w zakładzie pracy powinny być tak wykonane
i eksploatowane, aby nie narażały pracowników na porażenie prądem, przepięcia
atmosferyczne, szkodliwe oddziaływanie pól elektromagnetycznych oraz nie stanowiły
zagrożenia pożarowego, wybuchowego i nie powodowały innych szkodliwych skutków.
Zapobieganie zagrożeniom elektrycznym
Ogólne wymagania techniczne dotyczące konstrukcji wyposażenia elektrycznego maszyn
przemysłowych zawarte są w normie EN 60204-1, w szczególności w jej podrozdziałach:
− ochrona przed porażeniem elektrycznym,
− zabezpieczenie przed zwarciem,
− zabezpieczenie przeciążeniowe.
Zagrożenia powodowane przez urządzenia elektryczne
Powszechne stosowanie urządzeń zasilanych energią elektryczną niesie ze sobą różnego
rodzaju zagrożenia, zarówno dla człowieka, jak i jego środowiska:
− porażenia i oparzenia prądem elektrycznym,
− zagrożenia pożarowe,
− zagrożenia wybuchem spowodowane używaniem wadliwych lub nieodpowiednich
urządzeń elektrycznych w pomieszczeniach lub środowiskach (strefach) zagrożonych
wybuchem,
− szkodliwe oddziaływania silnych pól elektrycznych i elektromagnetycznych przy
długotrwałym przebywaniu ludzi w pobliżu urządzeń o bardzo dużych napięciach lub w
pobliżu torów prądowych o bardzo dużych wartościach prądu,
− niebezpieczeństwa wynikające z działania pól elektrycznych.
Ochrona przeciwporażeniowa jest to ochrona człowieka przed porażeniem elektrycznym
i jego skutkami. Ma ona zapobiegać powstaniu niebezpieczeństwa i jest przede wszystkim
działaniem technicznym.
OCHRONA PRZECIWPORAŻENIOWA
Rodzaje ochrony przed porażeniem elektrycznym
Niebezpieczeństwo porażenia prądem elektrycznym występuje we wszystkich
urządzeniach elektrycznych, których wartości napięć roboczych są większe niż wartości
bezpieczne.
W celu ochrony człowieka przed skutkami porażenia prądem elektrycznym są stosowane
następujące środki:
− techniczne,
− nietechniczne.
Środki techniczne to:
− ochrona przed dotykiem bezpośrednim - ochrona podstawowa,
− ochrona przed dotykiem pośrednim - ochrona dodatkowa,
− ochrona przed dotykiem bezpośrednim i pośrednim - ochrona przez zasilanie napięciem
bezpiecznym,
− sprzęt ochronny (w tym środki ochrony osobistej).
Środki nietechniczne to:
− popularyzacja sposobów i zasad bezpiecznego użytkowania energii elektrycznej,
− szkolenie wstępne i okresowe wszystkich pracowników,
− szkolenie wstępne i okresowe pracowników obsługujących urządzenia elektryczne,
− wymagania kwalifikacyjne wobec pracowników obsługujących urządzenia elektryczne,
− instrukcje dotyczące eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych,
− pisemne polecenia wykonywania prac przez elektryków,

26
− egzekwowanie przestrzegania reguł bezpieczeństwa,
− badania okresowe,
− szkolenie w zakresie udzielania pierwszej pomocy przy porażeniach.
Klasyfikacja urządzeń elektrycznych
Wszystkie urządzenia elektryczne (odbiorniki i przyrządy) w zależności od stopnia
niebezpieczeństwa porażenia i z punktu widzenia ochrony przeciwporażeniowej (wg PN-
93/E-05031) dzieli się na cztery klasy ochronności: 0, I, II i III .
Rys. 3 Klasy ochronności urządzeń elektrycznych 1 - izolacja podstawowa, 2 - części czynne urządzenia,
3 - izolacja dodatkowa, 4 - przewód ochronny, 5 - przewody zasilające
− Klasa 0 - urządzenia, w których zastosowano tylko izolację podstawową, nie mające
zacisku uziemienia ochronnego i łączone z siecią zasilającą przewodem dwużyłowym
bez żyły ochronnej, zakończonym wtykiem bez styku ochronnego (jeżeli jest to przewód
ruchomy).
− Klasa I - urządzenia, w których zastosowano izolację podstawową i wyposażono je
w zaciski ochronne do łączenia części przewodzących dostępnych z przewodem
ochronnym układu sieciowego, czyli przewidziane do objęcia ochroną przed dotykiem
pośrednim.
− Klasa II - urządzenia, w których zastosowano izolację podstawową oraz izolację
dodatkową - wszystkie części przewodzące dostępne są, niezależnie od izolacji roboczej,
oddzielone od części czynnych (należących do obwodu elektrycznego) izolacją podwójną
lub wzmocnioną, której konstrukcja uniemożliwia powstanie awarii grożącej porażeniem
w warunkach normalnego użytkowania podczas założonego czasu trwałości wyrobu.
Symbol graficzny II klasy ochronności pokazuje rys. e. Symbol przedstawiony na rys. d,
należy umieszczać na zewnątrz i wewnątrz obudowy urządzenia elektrycznego, gdy
spełnia ona warunki II klasy ochronności lub izolacji równoważnej.

27
Rys. 4 Symbole graficzne uziemienia i klas ochronności (bezpieczeństwa)
a/ uziemienie (symbol ogólny),
b/ uziemienie ochronne,
c/ uziemienie ochronne, symbol spotykany,
d/ symbol na urządzeniu - urządzenie spełniające warunki II klasy ochronności lub izolacji
równoważnej,
e/ oznaczenie II klasy ochronności,
f/ oznaczenie III klasy ochronności
− Klasa III - urządzenia, które mogą być zasilane jedynie bardzo niskim napięciem
bezpiecznym SELV lub bardzo niskim napięciem ochronnym PELV a więc o wartości
nie większej niż 50 V prądu przemiennego i 120 V prądu stałego.
ZAGROŻENIE POŻAREM
Urządzenia elektryczne mogą być przyczyną powstania pożaru na skutek:
− złego stanu lub niewłaściwego doboru zabezpieczeń przetężeniowych (nadprądowych),
− złego stanu lub niewłaściwego rodzaju izolacji elektrycznej,
− złego stanu zestyków lub niewłaściwego doboru aparatów łączeniowych,
− niewłaściwego użytkowania urządzeń grzejnych,
− nadmiernego nagrzewania się urządzeń elektrycznych podczas pracy,
− błędnych połączeń lub zwarć w instalacjach (np. pomiędzy przewodami N i PE),
− braku ostrożności przy pracach spawalniczych,
− łuku elektrycznego,
− wewnętrznych zwarć w aparatach i urządzeniach zawierających palny olej mineralny,
− występowania przepięć pochodzenia atmosferycznego i łączeniowego.
ZAGROŻENIE WYBUCHEM
Strefa zagrożenia wybuchem jest to strefa, w której w określonych warunkach
i przestrzeniach w wyniku powstania mieszaniny wybuchowej może powstać stan zagrożenia
wybuchem.
Urządzenia elektryczne w strefach zagrożonych wybuchem
W strefach zagrożonych wybuchem instaluje się tylko te urządzenia elektryczne, które są
absolutnie niezbędne. Powinny one być tak wykonane, aby nie mogły przez zaiskrzenie lub
silne nagrzanie zapalić mieszaniny wybuchowej. Urządzenia, w których przewidziano środki
konstrukcyjne wykluczające lub utrudniające możliwość zapłonu mieszanin wybuchowych na
zewnątrz tych urządzeń, nazywa się elektrycznymi urządzeniami w wykonaniu
przeciwwybuchowym.
W zależności od przeznaczenia urządzenia elektryczne przeciwwybuchowe dzieli się na
dwie podstawowe grupy wybuchowości:
grupa I - urządzenia górnicze do stosowania w kopalniach zagrożonych wybuchem metanu
i pyłu węglowego,

28
grupa II - urządzenia do instalowania w pomieszczeniach i przestrzeniach zewnętrznych,
przy czym urządzenia w wykonaniu iskrobezpiecznym i w osłonach ognioszczelnych dzieli
się dodatkowo na podgrupy:
IIA, IIB i IIC w zależności od granicznego, eksperymentalnego prześwitu - dla urządzeń
z osłoną ognioszczelną oraz minimalnej wartości prądu wywołującego zapalenie - dla
urządzeń w wykonaniu iskrobezpiecznym.
ZAGROŻENIA ELEKTRYCZNOŚCIĄ STATYCZNĄ
Elektryczność statyczna jest to zespół zjawisk towarzyszących pojawieniu się na
materiałach o małej przewodności elektrycznej (dielektrykach, materiałach izolacyjnych) oraz
na obiektach przewodzących odizolowanych od ziemi (urządzeniach produkcyjnych lub ciele
człowieka chodzącego w obuwiu o nieprzewodzącej podeszwie) ładunku elektrycznego, który
nie jest zrównoważony ładunkiem przeciwnego znaku.
Materiałami antyelektrostatycznymi (antystatykami) nazywane są materiały mające
rezystywność o wartości nie większej niż 108
Ω/m lub rezystywność powierzchniową
o wartości nie większej iż 1010
Ω/m.
Ładunki elektrostatyczne na powierzchniach materiałów nieprzewodzących lub
odizolowanych obiektach przewodzących ciał powstają w wyniku:
− kontaktu danego ciała z innym nienaelektryzowanym ciałem,
− kontaktu danego ciała z innym naelektryzowanym ciałem,
− zmiany stanu skupienia,
− rozrywania, łamania, kruszenia, rozdzielania, rozpylania lub rozbryzgiwania,
− transportu cieczy lub materiałów sypkich rurociągami bądź przenośnikami taśmowymi,
− oddziaływania mechanicznego na struktury krystaliczne powodującego powstanie efektu
piezoelektrycznego (pojawianie się różnoimiennych ładunków elektrycznych na
przeciwległych i asymetrycznych względem siebie elementach powierzchniowych
niektórych kryształów pod wpływem nacisku lub rozciągania),
− procesów elektrochemicznych,
− jonizacji cząsteczek materiału lub adsorpcji (pochłaniania) jonów,
− polaryzacji w polu elektrycznym,
− indukcji w polu elektrycznym.
Elektryzowanie może być dorywcze (okresowe).
Wyładowania elektryczności statycznej mogą wywoływać lub inicjować wybuch substancji
albo mieszaniny wybuchowej bądź pożar.
Ochrona przed elektrycznością statyczną jest zespołem środków, które mają na celu
zapobieganie zagrożeniom lub zakłóceniom, eliminowanie ich i ograniczanie skutków
związanych z działaniem elektryczności statycznej.
Zapobieganie elektryzowaniu się obiektów (materiałów) ma na celu uniemożliwienie,
ograniczenie lub utrudnienie powstawania i gromadzenia się ładunków.
Uziemianie wszelkich przewodzących obiektów i elementów urządzeń, które mogą
gromadzić ładunek elektryczny jest podstawowym środkiem zapobiegawczym.
UWALNIANIE PORAŻONEGO SPOD NAPIĘCIA
W razie porażenia prądem elektrycznym najważniejszą czynnością jest szybkie
uwolnienie porażonego spod działania prądu i udzielenie mu pierwszej pomocy.
Uwalnianie porażonego spod działania prądu elektrycznego o napięciu do 1 kV
Porażonego należy natychmiast uwolnić spod działania prądu elektrycznego. Dokonuje się
tego jedną z następujących metod:
− przez wyłączenie napięcia,

29
− przez odciągnięcie porażonego od urządzeń będących pod napięciem,
− przez odizolowanie porażonego, uniemożliwiające przepływ prądu przez jego ciało.
Udzielanie pierwszej pomocy
Bezpośrednio po uwolnieniu porażonego spod napięcia należy:
1) 1)szybko zbadać go wstępnie
2) 2)czy nie jest uszkodzony odcinek szyjny kręgosłupa (po upadku z wysokości),
3) 3)zdecydować, jaki ma być zakres doraźnej pomocy i sposób jej udzielenia.
Sposób ratowania zależy od stanu porażonego:
− gdy jest przytomny, należy rozluźnić ubranie w okolicy szyi, klatki piersiowej i brzucha
oraz ułożyć porażonego wygodnie na prawym boku. Należy wezwać lekarza, a jeżeli jest
to niemożliwe, zaleca się przeniesienie lub przewiezienie porażonego do lekarza,
− gdy jest nieprzytomny i oddycha, należy ułożyć go na prawym boku (nie wolno na
plecach!), okryć np. kocem, wezwać lekarza i cały czas obserwować, gdyż może nastąpić
zatrzymanie oddechu,
− gdy jest nieprzytomny i nie oddycha, należy położyć go na plecach, porozpinać
uciskające części garderoby, oczyścić jamę ustną z resztek jedzenia, zapewnić dopływ
świeżego powietrza, rozpocząć sztuczne oddychanie i masaż serca, gdy nie jest
wyczuwany puls, oraz wezwać pogotowie ratunkowe.
BEZPIECZEŃSTWO I HIGIENA PRACY
Obowiązki zakładu pracy
Według obowiązujących przepisów zakład pracy zobowiązany jest:
− zapewnić pracownikom na podstawie najnowszych zdobyczy nauki i techniki bezpieczne
i higieniczne warunki pracy oraz prowadzić w tym zakresie systematyczne szkolenie
wszystkich pracowników,
− utrzymywać pomieszczenia pracy, budynki i inne obiekty budowlane oraz tereny
i urządzenia z nimi związane w stanie zapewniającym bezpieczne i higieniczne warunki
pracy,
− wyposażyć pracowników w zależności od warunków i rodzajów pracy w niezbędne
narzędzia pracy, sprzęt ochrony osobistej oraz odzież ochronną,
− zaznajomić pracowników z obowiązującymi przepisami w zakresie bezpieczeństwa
i higieny pracy związanymi z wykonywanymi przez nich pracami. Przyjęcie do
wiadomości tych przepisów musi być przez pracownika potwierdzone pisemnie,
− wydawać możliwie dokładne instrukcje i inne niezbędne wskazówki dotyczące
bezpieczeństwa i higieny na poszczególnych stanowiskach pracy, doręczane za
pokwitowaniem,
− w miejscach widocznych wywieszać niezbędne informacje zawierające wskazówki
w zakresie postępowania w razie wypadku (porażenia prądem, awarii, pożaru itp.), oraz
wyciągi z odpowiednich przepisów BHP określające podstawowe zasady bezpieczeństwa
pracy,
− stosować środki zapobiegające powstawaniu chorób zawodowych oraz utrzymywać
w sprawności urządzenia służące do przeciwdziałania czynnikom powodującym te
choroby,
− systematycznie prowadzić badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia,
− badać stan wypadkowości przy pracy oraz zachorowalności na choroby zawodowe
i inne schorzenia wywołane warunkami pracy oraz stosować odpowiednie środki
zapobiegawcze,

30
− zapewniać pracownikom odpowiednie urządzenia higieniczno-sanitarne oraz pranie,
odkażanie, suszenie i odkurzanie odzieży osobistej,
− umożliwiać innym zakładom pracy działającym na jego terenie funkcjonowanie
w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy.
Obowiązki pracowników
Przestrzeganie bezpiecznych warunków pracy stanowi jeden z podstawowych obowiązków
każdego pracownika na każdym stanowisku pracy w zakładzie. Każdy pracownik
zobowiązany jest:
− znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniach z tego
zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym,
− na każdym stanowisku wykonywać prace w sposób zgodny z zasadami BHP oraz
przestrzegać zarządzeń wydanych w tym zakresie,
− dbać o należyty stan urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz porządku w miejscu pracy,
− przydzieloną odzież ochronną i roboczą oraz sprzęt ochrony osobistej używać zgodnie
z przeznaczeniem,
− niezwłocznie zawiadamiać przełożonych o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo
zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego.
1. Wyjaśnij, co to jest strefa pracy?
2. Wyjaśnij pojęcia: wentylacja ogólna i wentylacja miejscowa.
3. Wyjaśnij pojęcie wentylacji awaryjnej.
4. Wymień rodzaje wentylacji
5. Wymień 6 podstawowych grup zagrożeń zawodowych
6. Wyszczególnij zagrożenia wynikające z systemu organizacji
7. Wyszczególnij zagrożenia wynikające z przebiegu pracy
8. Wyszczególnij zagrożenia względów osobowych jako czynnika zagrożenia
9. Podaj przepis prawny, na podstawie którego określa się przekroczenie ilości czynników
niebezpiecznych w środowisku pracy.
10. Wymień rodzaje badań lekarskich na jakie powinni być kierowani pracownicy.
11. Wymień rodzaje szkoleń w dziedzinie bhp, które muszą odbywać pracownicy.
12. Podaj kryteria tworzenia służby bhp.
13. Wymień kilka sposobów eliminacji zagrożeń wywołanych czynnikami chemicznymi
14. Podaj swoimi słowami cele ergonomii
15. Wymień bezpośrednie metody eliminacji zagrożeń.
16. Jaki podstawowy przepis reguluje bezpieczeństwo maszyn i urządzeń technicznych?
17. Podaj podstawowe wymagania dla urządzeń sterowniczych.
18. Jakie podstawowe wymagania powinny spełniać urządzenia ochronne w maszynach,
wymień kilka?
19. Jakiego rodzaju urządzenia podlegają dozorowi technicznemu podlegają dozorowi
technicznemu wykonywanemu przez organy dozoru technicznego
20. Objaśnij pojęcia: szkoda, zagrożenie, czynnik zagrażający, sytuacja zagrożenia, zdarzenie
szkodliwe, zagrożenie mechaniczne, wypadek, uraz, ryzyko.
21. Wymień parametry zagrożeń mechanicznych.
22. Wymień metody redukcji zagrożeń. Którą z nich uważasz za najważniejszą i dlaczego?
23. Jakie są różnice pomiędzy osłoną całkowitą, pełną a odległościową (dystansującą)?
24. Co to są odległości bezpieczeństwa?
25. Wymień czynniki zagrażające.

31
26. Wymień przepisy prawne określające wymagania dla sprzętu elektrycznego.
27. Wymień 5 podstawowych zasad bezpiecznej eksploatacji narzędzi z napędem ręcznym.
28. Wymień podstawowe zasady bezpiecznej obsługi przyłączy elektrycznych.
29. Wymień zagrożenia związane ze stosowaniem szlifierek i polerek.
30. Wymień zagrożenia powodowane przez urządzenia elektryczne.
31. Wymień rodzaje ochrony porażeniem elektrycznym.
32. Wymień zasady zapobiegania pożarom przy użytkowaniu urządzeń elektrycznych.
33. Wymień podstawowe wymagania dla urządzeń elektrycznych w strefach wybuchowych.
34. Co to jest elektryczność statyczna?
35. Wymień minimum 5 przyczyn powstawania ładunków elektrostatycznych.
36. Wymień środki zapobiegające powstawaniu elektryczności statycznej.
4.2.3. Ćwiczenie
Ćwiczenie 1
Udzielanie zgodnie z zasadami pierwszej pomocy osobie rażonej prądem elektrycznym
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z podstawowymi metodami uwalniania porażonego spod działania prądu
elektrycznego,
2) zapoznać się ze sposobami wyłączenia napięcia,
3) zapoznać się ze sposobami odciągnięcia porażonego od urządzeń będących pod
napięciem,
4) zapoznać się ze sposobami odizolowania porażonego, uniemożliwiające przepływ prądu
przez jego ciało,
5) zapoznać się ze sposobami udzielania pierwszej pomocy – przećwiczyć.
− sprzęt dielektryczny,
− fantom.
1. określić, co to jest wentylacja?  
2. wymienić rodzaje wentylacji?  
3. zagrożonych pożarem i wybuchem?  
4. podać wielkość wymaganej wentylacji w lakierni?  
5. wymienić podstawowe przepisy dotyczące urządzeń
wywoływanym przez urządzenia elektryczne?
 
6. zapobiegać powstawaniu elektryczności technicznej?  
7. wymienić czynniki zagrażające?  
8. wymienić wydarzenia mechaniczne powodujące wypadek?  
9. posłużyć się listą kontrolną do rozpoznania sytuacji
zagrożenia powodowanych mechanicznymi czynnikami
zagrażającymi?
 
10. wymienić typowe przykłady czynników i sytuacji zagrożenia?  

32
11. wymienić elementy wchodzące w skład kultury bhp w zakładzie
wymienić rodzaje szkoleń w dziedzinie bhp
 
12. wymienić przejawy kultury bezpieczeństwa?  
13. wymienić techniczne środki bezpieczeństwa maszyn?  

33
4.3. Środki ochrony indywidualnej i zbiorowej. Bezpieczeństwo
pracy przy urządzeniach pod ciśnieniem
Pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie środki ochrony
indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia
czynników występujących w środowisku pracy oraz informować go o sposobach
posługiwania się tymi środkami (Art. 237).
Pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie odzież i obuwie
robocze, spełniające wymagania określone w Polskich Normach:
1) jeżeli odzież własna pracownika może ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu,
2) ze względu na wymagania technologiczne, sanitarne lub bezpieczeństwa i higieny pracy.
Pracodawca ustala rodzaje środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia
roboczego, których stosowanie na określonych stanowiskach jest niezbędne oraz
przewidywane okresy użytkowania odzieży i obuwia roboczego.
Środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze stanowią własność pracodawcy.
Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez środków ochrony indywidualnej
oraz odzieży i obuwia roboczego, przewidzianych do stosowania na danym stanowisku pracy.
Pracodawca jest obowiązany zapewnić, aby stosowane środki ochrony indywidualnej oraz
odzież i obuwie robocze posiadały właściwości ochronne i użytkowe, oraz zapewnić
odpowiednio ich pranie, konserwację, naprawę, odpylanie i odkażanie. Powierzanie
pracownikowi prania, konserwacji, odpylania i odkażania przedmiotów, jest niedopuszczalne.
SZCZEGÓŁOWE ZASADY STOSOWANIA ŚRODKÓW OCHRONY
INDYWIDUALNEJ
Dostarczane pracownikom do stosowania środki ochrony indywidualnej powinny:
1) być odpowiednie do istniejącego zagrożenia i nie powodować same z siebie
zwiększonego zagrożenia;
2) uwzględniać warunki istniejące w danym miejscu pracy;
3) uwzględniać wymagania ergonomii oraz stan zdrowia pracownika;
4) być odpowiednio dopasowane do użytkownika - po wykonaniu niezbędnych regulacji.
Środki ochrony indywidualnej powinny być przeznaczone do osobistego użytku.
W wyjątkowych przypadkach środek ochrony indywidualnej może być używany przez więcej
niż jedną osobę, o ile zastosowano działania wykluczające niepożądany wpływ takiego
użytkowania na zdrowie lub higienę użytkowników.
Środki ochrony indywidualnej powinny być stosowane zgodnie ze swoim
przeznaczeniem, z wyłączeniem szczególnych i wyjątkowych sytuacji - zgodnie z instrukcją
przekazaną przez pracodawcę.
KLASYFIKACJA ŚRODKÓW OCHRONY INDYWIDUALNEJ
Środki ochrony indywidualnej - wg dyrektywy Unii Europejskiej 89/686/EWG, przez
„środki ochrony indywidualnej” rozumie się każde wyposażenie osobiste pracownika, którego
rola polega na indywidualnej ochronie pracownika przed czynnikami niebezpiecznymi
i szkodliwymi występującymi w miejscu pracy. Zgodnie z polską normą, środki ochrony
indywidualnej to:
− odzież ochronna,
− środki ochrony kończyn górnych i dolnych,
− środki ochrony głowy,

34
− środki ochrony oczu i twarzy,
− środki ochrony słuchu,
− środki ochrony układu oddechowego,
− sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości,
− środki izolujące cały organizm.
Ze względu na zagrożenia odzież ochronną można podzielić na:
− odzież chroniącą przed czynnikami mechanicznymi,
− odzież chroniącą przed czynnikami termicznymi,
− odzież chroniącą przed czynnikami chemicznymi,
− odzież chroniącą przed wodą,
− odzież chroniącą przed pyłami,
− odzież ostrzegawczą,
− odzież chroniącą przed czynnikami biologicznymi,
− odzież chroniącą przed promieniowaniem elektromagnetycznym i porażeniem prądem,
− odzież chroniącą przed promieniowaniem jonizującym,
− odzież chroniącą przed promieniowaniem jonizującym.
Rys. 5 Znaki graficzne dla odzieży ochronnej
Odzież ochronna powinna być dostarczona do odbiorcy wraz z instrukcją użytkowania
zawierającą podstawowe informacje na temat przeznaczenia odzieży, warunków
użytkowania, przeciwwskazań w stosowaniu (zakresy temperatur itp.), instrukcję czyszczenia
lub odkażania, przedstawienie prób, które użytkownik powinien wykonać przed użyciem.
Odzież chroniąca przed pyłami
Odzież chroniąca przed pyłami powinna być wykonana z materiałów stanowiących
skuteczną barierę dla pyłu. Na ten rodzaj odzieży stosowane są przede wszystkim tkaniny
o specjalnych splotach, charakteryzujące się odpowiednią pyłoszczelnością oraz w pewnym
stopniu przepuszczające powietrze. Do ochrony przed działaniem pyłów i włókien szklanych
stosowane są m.in. ubiory z włókniny polipropylenowej typu tyvek.
Konstrukcja odzieży chroniącej przed pyłami powinna uniemożliwiać penetrację pyłów.

35
W środowisku zagrażającym wybuchem do ochrony przed pyłami powinny być stosowane
kombinezony wykonane z tkaniny o małej zdolności do elektrostatycznego ładowania
(tkaniny bawełniane) lub z tkanin posiadających nitki elektroprzewodzące umożliwiające
odpływ ładunków elektrostatycznych.
Sprzęt ODO
Substancje niebezpieczne lub szkodliwe wchłaniane do organizmu człowieka drogą
inhalacyjną stanowią grupę czynników wysokiego ryzyka, stając się przyczyną przewlekłych
chorób zawodowych, często o charakterze nowotworowym, oraz nagłych wypadków przy
pracy.
Wszystkie działania powinny doprowadzić do spełnienia najważniejszej zasady ochrony
człowieka w środowisku pracy przed czynnikami wchłanianymi drogą oddechową - jest nią
zapewnienie, aby powietrze wdychane przez człowieka było zdatne do oddychania. Warunek
ten spełniony jest, gdy jednocześnie:
− ilość zanieczyszczeń wchodzących w skład powietrza do oddychania jest poniżej
wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń (NDS) wyznaczonych dla tych substancji,
− zawartość tlenu w powietrzu do oddychania jest powyżej 17% ,
− temperatura powietrza oddechowego odpowiada maksymalnej dopuszczalnej ze
względów fizjologicznych temperaturze, w której może pracować człowiek.
Klasyfikacja sprzętu ochrony układu oddechowego
Wyróżnia się dwie podstawowe grupy zagrożeń układu oddechowego:
− zanieczyszczone powietrze (występowanie szkodliwych substancji w postaci: cząstek,
gazów, par),
− niedobór tlenu (zawartość poniżej 17%).
Te grupy zagrożeń determinują sposób ochrony układu oddechowego. Ze względu na nie
wyróżnia się dwie metody ochrony:
− przez oczyszczenie powietrza (sprzęt oczyszczający),
− przez doprowadzenie powietrza lub tlenu ze źródła wolnego od zanieczyszczeń (sprzęt
izolujący).
Środki chroniące przed hałasem
Nauszniki przeciwhałasowe - ochronnik słuchu składający się z dwóch czasz tłumiących,
dociskanych do małżowin usznych albo do głowy i całkowicie zakrywających małżowiny
uszne.
Wkładka przeciwhałasowa - ochronnik słuchu noszony w zewnętrznym przewodzie
słuchowym albo w małżowinie usznej, zamykający wejście do zewnętrznego kanału usznego.
Wkładki przeciwhałasowe mogą być jednorazowego użytku lub wielokrotnego użytku.
Bezpieczeństwo pracy przy urządzeniach pod ciśnieniem
Zgodnie z przepisami ww. ustawy dozór techniczny sprawowany jest jako pełny,
ograniczony lub uproszczony w zależności od stopnia niebezpieczeństwa, jakie może być
stwarzane przez poszczególne urządzenia techniczne. W myśl przepisów rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 16 lipca 2002 r. w sprawie rodzajów urządzeń technicznych
podlegających dozorowi technicznemu (Dz. Nr 120, poz. 1021) do urządzeń podlegających
dozorowi technicznemu należą m.in. urządzenia:
− ciśnieniowe, w których znajdują się ciecze lub gazy pod ciśnieniem innym od
atmosferycznego,
− zbiorniki bezciśnieniowe i zbiorniki o nadciśnieniu nie wyższym niż 0,5 bara,
przeznaczone do magazynowania materiałów niebezpiecznych o właściwościach
trujących lub żrących oraz do magazynowania materiałów ciekłych zapalnych, których

36
prężność pary w temperaturze 500
C nie jest większa niż 3 bary, a temperatura zapłonu
nie jest wyższa niż 610
C, z wyjątkiem zbiorników w instalacjach zasilania silników
spalinowych pojazdów i zbiorników o pojemności nie większej niż 1000 dm3
.
Rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy użytkowaniu butli
z gazami sprężonymi, skroplonymi i rozpuszczonymi pod ciśnieniem dotyczy bezpieczeństwa
i higieny pracy pracowników zatrudnionych przy użytkowaniu butli z gazami technicznymi
sprężonymi, skroplonymi i rozpuszczonymi pod ciśnieniem.
Podstawowe zasady przechowywania butli
Butli nie wolno przechowywać w warunkach wpływających ujemnie na ich
wytrzymałość, np. w otoczeniu, w którym zachodzi możliwość działania substancji
korodujących.
Butle z gazami o własnościach trujących należy przechowywać w pomieszczeniach
zamkniętych, specjalnie na ten cel przeznaczonych i odpowiednio wentylowanych.
Butle z siarkowodorem należy przechowywać pod dachem na otwartym powietrzu.
Butle z innymi gazami można przechowywać albo w pomieszczeniach zamkniętych, albo pod
dachem na otwartym powietrzu.
Zabronione jest przechowywanie w tym samym pomieszczeniu butli z tlenem, z gazami
palnymi oraz z gazami tworzącymi z sobą mieszanki wybuchowej, jak również
przechowywanie ich z karbidem.
Butle z gazami palnymi mogą być przechowywane razem tylko z butlami na gazy obojętne.
Zamknięte składy na butle powinny być parterowe, ognioodporne, o dachach lekkich.
Wysokość pomieszczeń składów od podłogi do konstrukcji dachowej powinna wynosić co
najmniej 3,25 m.
Szyby okienne w składach od strony naświetlenia słonecznego powinny być matowe lub
zamalowane białą farbą.
Okna i drzwi w składach powinny otwierać się na zewnątrz.
Otwarte składy na butle powinny posiadać podłogę oraz dach zabezpieczający butle
przed działaniem promieni słonecznych i przed opadami atmosferycznymi.
Podłogi w składach, zarówno zamkniętych, jak otwartych, powinny być równe,
o powierzchni nieśliskiej, a dla składów butli z gazami palnymi - wykonane z materiału, nie
dającego iskier przy uderzeniu.
Ogrzewanie zamkniętych składów butli powinno być centralne (wodne lub parowe).
Temperatura w zamkniętych składach nie powinna przekraczać 35o
C; w każdym
pomieszczeniu składu powinien znajdować się termometr.
W razie przekroczenia temperatury określonej w ust. 2 należy stosować środki ochładzające,
nieszkodliwe zarówno dla butli, jak i dla personelu obsługującego.
Zamknięte składy butli z gazami powinny posiadać wentylację, zapobiegającą
powstawaniu niebezpiecznych stężeń gazów.
Jeżeli w składzie butli z gazami palnymi stosuje się wentylatory poruszane przez silniki
elektryczne, silniki te powinny być tak urządzone lub umieszczone, aby nie mogły
powodować wybuchów.
Gazy odpływające z urządzeń wentylacyjnych i mogące spowodować niebezpieczne dla
otoczenia stężenia w atmosferze należy przed wypuszczeniem do atmosfery unieszkodliwiać.
Instalacja oświetlenia elektrycznego składów butli na gazy palne powinna odpowiadać
obowiązującym normom dla pomieszczeń niebezpiecznych ze względu na możliwość
wybuchu.
Składy butli z gazami powinny być zaopatrzone w odpowiednie piorunochrony oraz we
właściwy sprzęt przeciwpożarowy.
Przy składowaniu należy butle segregować według ich zawartości.

37
Butle napełnione gazem posiadające stopy powinny być przechowywane w pozycji pionowej;
w tym celu składy otwarte i zamknięte powinny być zaopatrzone w przegrody lub bariery
zabezpieczające butle przed upadkiem.
Butle napełnione gazem nie posiadające stóp należy przechowywać w pozycji poziomej
w drewnianych ramach z przekładkami między warstwami i zabezpieczyć je przed
rozsuwaniem. Butle można układać w stosy o wysokości nie przekraczającej 1,5 m; zawory
należy kierować w jedną stronę.
Butle opróżnione z gazów należy układać osobno w pozycji poziomej. Stosy ułożonych butli
nie mogą przekraczać wysokości 1,5 m i powinny być zabezpieczone przed rozsunięciem się
lub spadaniem.
Osoby wchodzące do składu butli z gazami o własnościach trujących powinny być
zaopatrzone w sprzęt ochrony osobistej dróg oddechowych, odpowiedni dla danego gazu.
Sprzęt określony w ust. 1 w ilości koniecznej dla zaopatrzenia wszystkich osób wchodzących
do składu powinien być utrzymywany w stanie zdatnym do użytku i przechowywany
w oddzielnych pomieszczeniach w pobliżu składu.
Butle z gazami mogą być wydawane ze składu tylko z kołpakiem ochronnym,
nakręcanym na głowicę butli.
W odległości mniejszej niż 10 m od składu butli nie wolno przechowywać materiałów
łatwopalnych ani wykonywać robót z zastosowaniem płomienia otwartego, jak roboty
kowalskie lub spawalnicze.
Pojemność składu butli nie może przekraczać 3000 butli 40-litrowych.
Składy te powinny być podzielone ogniotrwałymi ścianami na oddzielne pomieszczenia.
W każdym pomieszczeniu wolno przechowywać najwyżej 500 butli z gazami palnymi lub
z gazami o własnościach trujących i najwyżej 1000 butli z innymi gazami. Każde
pomieszczenie powinno posiadać oddzielne wyjście na zewnątrz.
Przy składowaniu butli o pojemności większej niż 40 litrów określone wyżej ilości butli
ulegają proporcjonalnemu zmniejszeniu.
1. Kto sprawuje nadzór nad urządzeniami technicznymi stwarzającymi zagrożenie dla życia
lub zdrowia oraz mienia i środowiska?
2. Jakie rodzaje ciśnieniowych urządzeń technicznych podlegają dozorowi technicznemu?
3. Wyjaśnij pojęcie: urządzenia ciśnieniowe.
4. Wyjaśnij pojecie: osprzęt zabezpieczający
5. Jakiego rodzaju informacje podstawowe umieszcza się na urządzeniach ciśnieniowych?
6. Wymień informacje zamieszczane na urządzeniach ciśnieniowych do celów
instalacyjnych, użytkowych, konserwacyjnych i kontrolnych?
7. Jakie instrukcje powinny być dołączane do urządzeń ciśnieniowych?
8. Wymień przepis prawny dotyczący bhp przy użytkowaniu butli z gazem.
9. Czy w zakładzie użytkującym butle można dokonywać ich naprawy?
10. Przed czym należy chronić butle w czasie przechowywania?
11. Wymień przepis prawny dotyczący bhp przy użytkowaniu sprężarek.
12. Kto powinien dostarczyć pracownikowi środki ochrony i odzież roboczą?
13. Wymień podstawowe zasady stosowania środków ochrony indywidualnej.
14. Wymień grupy środków ochrony indywidualnej ze względu na zakres ochrony
15. Dokonaj podziału odzieży ochronnej ze względu na zagrożenia przed którymi chroni
16. Omów klasyfikację sprzętu ochrony dróg oddechowych
17. Wymień środki chroniące przed hałasem
18. Omów podstawowe zasady przechowywania i konserwacji środków ochrony
indywidualnej

38
4.3.3. Ćwiczenie
Ćwiczenie 1
Dobieranie środków indywidualnej stosownie do rodzaju prac
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) określić czynniki szkodliwe i niebezpieczne występujące w procesach pracy i rodzaj
oddziaływania na organizm ludzki.
2) określić sytuacje zagrożenia w czasie których czynnik szkodliwy oddziałuje na
pracownika
3) dobrać środki ochrony indywidualnej ze względu na rodzaj zagrożenia i zakres ochrony
− wykaz czynników szkodliwych,
− wykaz- klasyfikacja środków ochrony indywidualnej.
1) wskazać źródło wymagań prawnych w stosunku do środków
ochrony indywidualnej?  
2) dokonać podziału środków ochrony indywidualnej?  
3) dobrać środki ochrony indywidualnej do istniejących zagrożeń?  
4) dokonać podziału środków ochrony indywidualnej?  
5) dobrać środki ochrony indywidualnej do istniejących zagrożeń?  
6) wymienić zasady konserwacji przechowywania środków ochrony
indywidualnej?  

39
4.4. Zagrożenia pożarowe, zasady ochrony przeciwpożarowej
Podstawowe definicje użyte w opracowaniu
Pożar – niekontrolowany w czasie i przestrzeni proces spalania, stwarzający zagrożenia dla
człowieka i środowiska oraz powodujący straty dóbr materialnych nie przeznaczonych do
zniszczenia w danym czasie i w taki sposób.
Wybuch – reakcja chemiczna polegająca na gwałtownym spalaniu palnych gazów, par cieczy
palnych oraz pyłów lub włókien w powietrzu. Jest to egzotermiczna reakcja chemiczna, której
towarzyszy efekt akustyczny wywołany falą ciśnieniową pierwotną lub odbitą.
Dolna granica wybuchowości (DGW) – najniższe stężenie paliwa w mieszaninie palnej,
poniżej którego nie jest możliwy jej zapłon pod wpływem czynnika inicjującego (bodźca
energetycznego), w określonych warunkach badania.
Górna granica wybuchowości (GGW) – najwyższe stężenie paliwa w mieszaninie palnej,
powyżej którego nie jest możliwy jej zapłon pod wpływem czynnika inicjującego (bodźca
energetycznego), w określonych warunkach badania.
Rodzaje źródeł zapłonu i zapalenia
Funkcję źródła zapłonu mogą spełniać różne postacie energii cieplnej i różne przemiany
energetyczne, których wspólną cechą jest wytworzenie odpowiednio wysokiej temperatury.
Podział źródeł zapłonu i zapalenia przedstawiono na rysunku.
Rys. 5 Charakterystyki substancji palnych i wybuchowych
W praktyce zagrożenie pożarowe i wybuchowe stworzone przez substancje palne
charakteryzowane jest przez:
− parametry temperaturowe,
− granice wybuchowości,
− minimalną energię zapłonu,
− szybkość spalania,
− ilość wydzielanego ciepła.
Zapobieganie pożarom i wybuchom, podstawowe definicje
Bezpieczeństwo pożarowe - stan eliminujący zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi,
uzyskiwany przez funkcjonowanie systemu norm prawnych i technicznych środków
zabezpieczenia przeciwpożarowego oraz prowadzonych działań zapobiegawczych.

40
Zagrożenie wybuchem – możliwość tworzenia przez palne gazy, pary cieczy palnych, pyły
lub włókna palnych ciał stałych, w różnych warunkach, mieszanin z powietrzem, które pod
wpływem czynnika inicjującego zapłon wybuchają, czyli ulegają gwałtownemu spalaniu
połączonemu ze wzrostem ciśnienia.
Techniczne środki zabezpieczeń przeciwpożarowych – rozumie się przez to techniczne
urządzenia, sprzęt, instalacje lub rozwiązania budowlane, służące zapobieganiu powstawania
i rozprzestrzeniania się pożarów.
Obciążenie ogniowe – ilość drewna, w kg, o średnim cieple spalania 4400 kcal/kg (18,4
MJ/kg), przypadająca na 1 m2
powierzchni rzutu poziomego pomieszczenia
Strefa pożarowa – przestrzeń wydzielona w taki sposób, aby w określonym czasie pożar nie
przeniósł się na zewnątrz lub do wewnątrz wydzielonej przestrzeni.
Pomieszczenie zagrożone wybuchem – pomieszczenie, w którym może wytworzyć się
mieszanina wybuchowa powstała z wydzielającej się takiej ilości palnych gazów, par, mgieł
lub pyłów, której wybuch mógłby spowodować przyrost ciśnienia w tym pomieszczeniu
przekraczający 5 kPa.
Podstawowe regulacje prawne
Ustawa o ochronie przeciwpożarowej określa, że zakres ochrony przeciwpożarowej
obejmuje działania polegające na realizacji przedsięwzięć mających na celu ochronę życia,
zdrowia, mienia lub środowiska przed pożarem, klęską żywiołową lub innym miejscowym
zagrożeniem poprzez:
− zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożaru, klęski żywiołowej lub innego
miejscowego zagrożenia,
− zapewnienie sił i środków do zwalczania pożaru, klęski żywiołowej lub innego
miejscowego zagrożenia,
− prowadzenie działań ratowniczych.
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 3 listopada 1992 r. w sprawie
ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów określa:
− szczegółowe zasady ochrony przeciwpożarowej i zabezpieczenia przeciwpożarowego
budynków, innych obiektów budowlanych i terenów oraz wyposażenia ich w sprzęt,
urządzenia przeciwpożarowe i ratownicze,
− rodzaje budynków, innych obiektów budowlanych i terenów, w których jest wymagana
instalacja sygnalizacyjno-alarmowa.
Ustanawia się następującą klasyfikację stref zagrożenia wybuchem (§ 29 ust. 4):
a. 0 - strefa, w której mieszanina wybuchowa gazów, par lub mgieł występuje stale
lub długotrwale w normalnych warunkach pracy
b. 1 - strefa, w której mieszanina wybuchowa gazów, par lub mgieł może
występować w normalnych warunkach pracy
c. 2 - strefa, w której istnieje niewielkie prawdopodobieństwo wystąpienia
mieszaniny wybuchowej gazów, par lub mgieł, przy czym mieszanina
wybuchowa może występować jedynie krótkotrwale
d. 20 - strefa, w której mieszanina wybuchowa pyłów występuje często lub
długotrwale w normalnych warunkach pracy
e. 21 - strefa, w której zalegające pyły mogą krótkotrwale stworzyć mieszaninę
wybuchową wskutek przypadkowego zawirowania powietrza.
Techniczne środki stosowane w przemyśle w celu zapobiegania pożarom
i wybuchom
Obszar bezpiecznej eksploatacji dowolnej instalacji procesowej wyznaczają:
− systemy normalnej eksploatacji związane z przebiegiem procesu,

Lakiernik 714[03] l1.01_u

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to Lakiernik 714[03] l1.01_u

Similar to Lakiernik 714[03] l1.01_u (20)

More from Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe

More from Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe (20)

Lakiernik 714[03] l1.01_u