1. Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Agnieszka Mąkosa
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpoŜarowej oraz ochrony środowiska
322[03].O1.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

1
Recenzenci:
mgr Katarzyna Zarębska
lekarz dentysta Alicja Jędrzejczyk
Opracowanie redakcyjne:
mgr inŜ. Agnieszka Mąkosa
Konsultacja:
mgr Ewa Kawczyńska-Kiełbasa
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[03].O1.01
„Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej oraz
ochrony środowiska”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu higienistka
stomatologiczna.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 4
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Prawna ochrona pracy
4.1.1. Materiał nauczania
4.1.2. Pytania sprawdzające
4.1.3. Ćwiczenia
4.1.4. Sprawdzian postępów
7
7
9
9
11
4.2. Higiena pracy
4.2.3. Ćwiczenia
12
12
16
16
18
4.3. Grupyfikacja czynników szkodliwych w środowisku pracy
4.3.3. Ćwiczenia
19
19
21
21
23
4.4. ZagroŜenia Ŝycia i zdrowia pracowników
4.4.1 Materiał nauczania
4.4.3. Ćwiczenia
24
24
31
31
37
4.5. Metody i środki zapobiegania czynnikom szkodliwym
4.5.1 Materiał nauczania
4.5.2 Pytania sprawdzające
4.5.3 Ćwiczenia
4.5.4 Sprawdzian postępów
38
38
41
41
44
4.6. Środki ochrony osobistej
4.6.3. Ćwiczenia
45
45
45
46
46
4.7. ZagroŜenia poza pracą: techniczne, organizacyjne i ludzkie
4.7.3. Ćwiczenia
47
47
49
50
52
4.8. Pierwsza pomoc 53
4.8.1. Materiał nauczania 53
4.8.2. Pytania sprawdzające 63
4.8.3. Ćwiczenia 63
4.8.4. Sprawdzian postępów 64

3
4.9. Wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpoŜarowej oraz ochrony środowiska w placówkach ochrony
zdrowia i placówkach Ŝywienia
4.9.3. Ćwiczenia
65
65
73
73
76
5. Sprawdzian osiągnięć 77
6. Literatura 82

4
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w stosowaniu przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpoŜarowej oraz ochrony środowiska w pracy higienistki stomatologicznej.
W poradniku zamieszczono:
− wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć juŜ ukształtowane, abyś
bez problemów mógł korzystać z poradnika,
− cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
− materiał nauczania, „pigułkę” wiadomości teoretycznych niezbędnych do opanowania
treści jednostki modułowej,
− zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy juŜ opanowałeś podane treści,
− ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
− sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań, pozytywny wynik sprawdzianu
potwierdzi, Ŝe opanowałeś wiedzę i umiejętności z zakresu tej jednostki modułowej,
− wykaz literatury.
Schemat układu jednostek modułowych
322[03].O1.01
Przestrzeganie przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpoŜarowej,
ochrony środowiska
322[03].O1
Podstawy zawodu
322[03].O1.02
Nawiązywanie i utrzymywanie
kontaktów międzyludzkich
322[03].O1.03
Analizowanie budowy, fizjologii
i patofizjologii narządu Ŝucia
322[03].O1.04
Udzielanie pierwszej pomocy
322[03].O1.05
Stosowanie przepisów prawa
i zasad ekonomiki w ochronie zdrowia

5
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− korzystać z róŜnych źródeł informacji,
− korzystać z technologii informacyjnej,
− identyfikować stanowiska pracy,
− wykonywać prace zgodnie z zasadami bhp,
− obsługiwać urządzenia techniczne,
− obsługiwać komputer na poziomie podstawowym,
− pracować w grupie i indywidualnie.

6
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− posłuŜyć się przepisami prawa dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpoŜarowej oraz ochrony środowiska,
− zastosować przepisy prawa dotyczące pracownika i pracodawcy w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy,
− rozpoznać źródła i czynniki niebezpieczne w środowisku pracy,
− zapobiec zagroŜeniom Ŝycia i zdrowia pracowników oraz pacjentów,
− zastosować środki ochrony indywidualnej,
− dobrać metody i środki zapobiegania czynnikom szkodliwym,
− zastosować podstawowe zasady higieny i fizjologii pracy oraz wymagania ergonomii,
− określić zasady normowania czasu pracy i wypoczynku,
− zaplanować działania związane z podnoszeniem efektywności oraz poprawą warunków
pracy,
− zastosować procedury dotyczące zasad aseptyki i antyseptyki,
− zastosować zasady zapobiegania zakaŜeniom wirusem HBV, HIV, prątkiem gruźlicy oraz
innym chorobom zakaźnym,
− zastosować zasady postępowania ze środkami chemicznymi uŜytkowanymi w gabinecie
stomatologicznym,
− zabezpieczyć substancje i skaŜone materiały po wykonaniu zabiegów stomatologicznych,
− zinterpretować przepisy, zasady i procedury dotyczące bezpieczeństwa w drodze do pracy
i z pracy,
− określić przyczyny wypadków w pracy, w drodze do pracy i z pracy,
− zareagować w przypadku zagroŜenia poŜarowego zgodnie z instrukcją przeciwpoŜarową,
− zastosować zasady ochrony środowiska podczas wykonywania zadań zawodowych.

7
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Prawna ochrona pracy
Sprawny system, umoŜliwiający zapewnienie bezpieczeństwa i higieny w miejscu pracy
jest jednym z niezbędnych warunków wypełnienia ustawowych obowiązków państwa
w stosunku do jednego obywatela. Nieodłącznym elementem systemu ochrony pracy jest
prawo pracy. NajwaŜniejszym polskim aktem prawnym, regulującym m.in. kwestie
bezpieczeństwa i higieny pracy jest Kodeks Pracy. Instytucjami powołanymi do nadzoru
i kontroli przestrzegania prawa pracy oraz zasad i przepisów higieny pracy i warunków pracy
są przede wszystkim: Państwowa Inspekcja Pracy (PIP) oraz Państwowa Inspekcja Sanitarna
(PIS). Gwarancją niezawisłości tej inspekcji jest podporządkowanie jej bezpośrednio Radzie
Ochrony Pracy, działającej przy Sejmie RP. W zakresie działań Państwowej Inspekcji
Sanitarnej znajduje się natomiast kontrola higieny pracy i warunków środowiska pracy.
W miejscu pracy naleŜy przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
przepisów przeciwpoŜarowych. Obowiązek przestrzegania przepisów bhp spoczywa tak na
pracodawcy jak i na pracowniku.
Rozpoczynając działalność pracodawca jest obowiązany zawiadomić w terminie 30 dni
od dnia rozpoczęcia działalności właściwego państwowego inspektora sanitarnego
i właściwego inspektora pracy o następujących zdarzeniach:
– o miejscu, rodzaju, zakresie prowadzonej działalności,
– zmianie miejsca, rodzaju i zakresie prowadzonej działalności, zwłaszcza zmianie
technologii lub profilu produkcji, jeŜeli zmiana technologii moŜe spowodować
zwiększenie zagroŜenia dla zdrowia pracowników.
Naruszenie powyŜszych obowiązków stanowi wykroczenie przeciwko prawom
pracownika i zagroŜone jest karą grzywny.
Podstawowe prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa
i higieny pracy regulują przepisy zawarte w Kodeksie Pracy [11, rozdz. X],
a w szczególności dział dziesiąty – Bezpieczeństwo i higiena pracy.
Podstawowe obowiązki pracodawcy
1. Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy
w zakładzie pracy.
2. Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i Ŝycie pracowników poprzez zapewnienie
bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu
osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany:
a) organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,
b) zapewnić przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz
kontrolować wykonywanie tych poleceń,
c) zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez
organy nadzoru nad warunkami pracy,
d) zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.
3. Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązani znać, w zakresie
niezbędnym do wykonywania ciąŜących na nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy,
w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.

8
4. W razie, gdy jednocześnie w tym samym miejscu wykonują swe obowiązki pracownicy
zatrudnieni przez róŜnych pracodawców, pracownicy ci mają obowiązek:
a) współpracować ze sobą,
b) wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy
wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu,
c) ustalić zasady współdziałania uwzględniające sposoby postępowania w przypadku
wystąpienia zagroŜeń dla zdrowia lub Ŝycia pracowników.
Prawa i obowiązki pracownika:
1. W razie, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy
i stwarzają bezpośrednie zagroŜenie dla zdrowia lub Ŝycia pracownika albo, gdy
wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom,
pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym
niezwłocznie przełoŜonego.
2. JeŜeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie spowoduje usunięcia zagroŜenia
przez pracodawcę, pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagroŜenia, zawiadamiając
o tym niezwłocznie przełoŜonego.
3. Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagroŜenia,
w tych szczególnym przypadku, pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.
4. Pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełoŜonego, powstrzymać się od
wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej w przypadku,
gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza
zagroŜenie dla innych osób.
5. Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym
obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany:
– znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu
i instruktaŜu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom
sprawdzającym;
– wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa
i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń
i wskazówek przełoŜonych;
– dbać o naleŜyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład
w miejscu pracy;
– stosować środki ochrony zbiorowej, a takŜe uŜywać przydzielonych środków
ochrony indywidualnej oraz odzieŜy i obuwia roboczego, zgodnie z ich
przeznaczeniem,
– poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom
lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich;
– niezwłocznie zawiadomić przełoŜonego o zauwaŜonym w zakładzie pracy wypadku
albo zagroŜeniu Ŝycia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników,
a takŜe inne osoby znajdujące się w rejonie zagroŜenia, o groŜącym im
niebezpieczeństwie,
– współdziałać z pracodawcą i przełoŜonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy.

9
Obowiązki kierującego pracą w zakładzie pracy:
– organizować stanowiska pracy podległych pracowników zgodnie z przepisami
i zasadami bhp,
– dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem,
– organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniające zabezpieczenie
pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami
związanymi z warunkami środowiska pracy,
– dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposaŜenie techniczne,
o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem,
– egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy,
– zapewnić wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami.
Do podstawowych obowiązków pracodawcy naleŜą równieŜ prawidłowe i terminowe
wypłaty wynagrodzeń, których dokonuje się co najmniej raz w miesiącu w stałym i z góry
określonym terminie [6, s. 7].
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie instytucje nadzorują bhp?
2. Jaki akt prawny reguluje kwestię bezpieczeństwa i higieny pracy?
3. Jakich czynności i zachowań niezgodnych z przepisami bhp naleŜy unikać w miejscu
pracy?
4. Czego naleŜy przestrzegać w miejscu pracy?
5. Jakie są zadania pracownika i pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy?
6. Na kim spoczywa obowiązek przestrzegania przepisów bhp?
7. Jakie są obowiązki pracodawcy w zakresie bhp i przeciw poŜarowej?
8. Do czego jest zobowiązany pracodawca rozpoczynający działalność?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ obowiązki pracownika i pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.
Obowiązki pracodawcy Obowiązki pracownika
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) rozróŜnić obowiązki pracownika i pracodawcy,
2) przeanalizować obowiązki pracownika i pracodawcy,

10
3) wypełnić kartę pracy – ćwiczeń,
4) zaprezentować obowiązki pracownika i pracodawcy na forum grupy.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
– karta pracy – ćwiczeń,
– przybory do pisania,
– literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Przeczytaj uwaŜnie poniŜsze zdania i oceń ich prawdziwość oznaczając literami
P – prawda lub F – fałsz
Karta pracy – ćwiczeń
JeŜeli pracodawca nie stwarza warunków na stanowisku pracy zgodnych z przepisami
bhp i przeciw poŜarowej pracownik ma prawo do:
− ucieczki z pracy__
− oddalenia się z miejsca zagroŜenia (zawiadamiając o tym niezwłocznie przełoŜonego),
jeŜeli pomimo powstrzymania się od wykonywania pracy zagroŜenie nadal występuje__,
− powstrzymania się od wykonywania pracy, niezwłocznie zawiadamiając przełoŜonego) –
jeŜeli warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy,
stwarzają bezpośrednie zagroŜenie dla zdrowia lub Ŝycia pracownika, albo gdy
wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwom innym osobom__,
− do pracy bez względu na brak bezpieczeństwa pracy__.
1) przeanalizować obowiązki pracodawcy i pracownika w miejscu pracy stosującego
przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy,
3) przedyskutować na forum grupy swoją opinię.
Ćwiczenie 3
Określ obowiązki pracownika i pracodawcy stawiając znak X w odpowiednim kwadracie.
Uzasadnij wybraną odpowiedź.

11
Tak Nie
1. Czy pracodawca ma obowiązki w zakresie bhp w stosunku do
pracownika?
Jakie?..........................................................................................................
2. Czy pracownik rozpoczynając pracę musi być zapoznany z przepisami
bhp?
Dlaczego?...................................................................................................
3. Czy istnieją instytucje bezpieczeństwa i higieny pracy?
Jeśli tak, to w jakim celu?...........................................................................
1) wyszukać w kodeksie pracy dział dotyczący bhp,
2) przeanalizować powyŜsze pytania,
3) znaleźć w kodeksie pracy podpowiedzi na powyŜsze pytania,
4) wskazać dział, rozdział i artykuł w kodeksie pracy, gdzie znajdują się odpowiedzi na
powyŜsze pytania,
6) omówić swoje propozycje na forum grupy.
– karta pracy,
– komputer z dostępem do Internetu,
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wskazać instytucje powołane do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa
pracy oraz zasad i przepisów higieny pracy i warunków pracy?
2) wskazać obowiązki pracodawcy?
3) wskazać prawa pracownika?
4) scharakteryzować jak naleŜy wykonywać pracę zgodnie z przepisami
bhp?
5) wyszukać akty prawne dotyczące bhp?

12
Higiena pracy
4.2. Higiena pracy
Słowo higiena pochodzi z języka greckiego. Jest to zapobieganie chorobom oraz ochrona
zdrowia. W procesie pracy oznacza ono tworzenie takich warunków, które zapewniają
otrzymanie produktu, procesu pracy zdrowego i bezpiecznego dla konsumenta.
Celem zabiegów higienicznych jest usunięcie wszelkich zanieczyszczeń, drobnoustrojów,
owadów i gryzoni oraz zabiegi powodujące zapobieganie powstawaniu wszelkich
zanieczyszczeń.
Nieprzestrzeganie zasad higieny jest niebezpieczne dla zdrowia konsumentów i personelu.
Zgodnie z międzynarodowym prawem higiena to wszystkie warunki i pomiary niezbędne do
zapewnienia bezpieczeństwa i odpowiednich cech produkcji na wszystkich etapach procesu
jej działania. [2, s. 15–16]
Od pracowników wymaga się więc znajomości przepisów sanitarno – higienicznych oraz
ich przestrzegania w codziennej pracy. Wynika to równieŜ z zasad etyki zawodowej. [2, s. 16]
Postanowienia kodeksu pracy zobowiązują pracodawcę do zapewnienia pracownikom
bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Bezpieczeństwo pracy to działalność
zmierzająca do ochrony pracownika przed wypadkiem. Natomiast higiena pracy obejmuje
działania chroniące pracownika przed utratą zdrowia, zwłaszcza w następstwie chorób
zawodowych. [6, s. 9]
Higienę pracy moŜna podzielić na kilka etapów, (rys. 1).
Rys. 1. Etapy higieny pracy [2, s. 16]
Higiena
w zakładzie
pracy
Higiena
personelu
Higiena
produktów
Przykłady:
– sprzątanie,
mycie,
dezynfekcja
pomieszczeń,
naczyń
urządzeń,
– zwalczanie
szkodników.
Przykłady:
– higieniczna
obróbka
nieuszkodz–
nych surowców
bez oznak
zepsucia,
– dodatki
i opakowania
spełniające
normy
chemiczne
i mikrobiolo–
giczne.
Przykłady:
– higiena
osobista,
– zapobieganie
chorobom,
– dobór
i pielęgnacja
odzieŜy
ochronnej,
badania
lekarskie
personelu.
Higiena
produkcji
Przykłady:
– zachowanie
zasad higieny
pracy w
procesie pracy.

13
Zasady higieny dotyczą:
– pomieszczeń produkcyjnych (usługowych),
– innych pomieszczeń w zakładzie,
– sprzętu, maszyn i urządzeń,
– procesów produkcji,
– produktów,
– odpadów,
– zatrudnionego personelu,
– zaopatrzenia w wodę.
Organizm człowieka odgrywa duŜą rolę w rozprzestrzenianiu drobnoustrojów
chorobotwórczych, dlatego ludzie powinni utrzymywać wysoki standard higieny osobistej.
Pracownicy zobowiązani są do przestrzegania następujących zasad:
1. Posiadania aktualnej ksiąŜeczki zdrowia i zgłoszenie się na badania okresowe.
2. Osoby chore lub podejrzane o chorobę powinny być odsunięte od pracy.
3. Włosy powinny być czyste, związane, zabezpieczone nakryciem głowy.
4. Nie powinno się dotykać podczas pracy nosa, ust i uszu – jeśli to zrobimy, powinniśmy
umyć ręce w środku myjąco – dezynfekującym.
5. Jedzenie, picie, Ŝucie gumy i palenie tytoniu podczas pracy są zabronione.
6. OdzieŜ ochronna powinna być czysta – nie powinno się uŜywać agrafek czy szpilek.
7. Przed wyjściem do toalety, poza teren zakładu lub miejsce sprzedaŜy naleŜy zdjąć odzieŜ
i obuwie robocze oraz środki ochrony indywidualnej, np. rękawiczki jednorazowe.
8. Noszenie biŜuterii jest zakazane.
9. Uczestnictwo w szkoleniach z zakresu higieny jest obowiązkowe.
Natomiast w higienie produkcji obowiązują następujące zasady:
1. Poszczególne czynności powinny być wykonywane na wydzielonych stanowiskach pracy
przy uŜyciu wydzielonego sprzętu.
2. Procesy produkcyjne brudne muszą być prowadzone w wydzielonych pomieszczeniach
z zachowaniem izolacji od procesów czystych.
3. Nie wolno uŜywać tego samego sprzętu wielokrotnie do róŜnych działań.
4. Odpadki organiczne i śmieci naleŜy segregować zgodnie z ich rodzajem. Jak najszybciej
naleŜy je usuwać poza teren zakładu. [7, s. 24]
Pomieszczenia, które związane są z produkcją, powinny spełniać wymagania sanitarno –
higieniczne, dotyczące:
– właściwego rozplanowania pomieszczeń – bardzo waŜne jest, aby drogi „brudne” nie
krzyŜowały się z „czystymi”,
– materiałów konstrukcyjnych, stosowanych w zakładzie,
– wysokości pomieszczeń,
– rodzaju powierzchni ścian i posadzek,
– konstrukcji okien,
– instalacji elektrycznej,
– wentylacji,
– oświetlenia,
– rodzaju i temperatury wody ciepłej i zimnej,
– pomieszczeń do usuwania odpadów,
– ochrony środowiska,
– dróg transportu,
– dojazdu do lokalu,
– utrzymania czystości.

14
Sprzątanie to podstawowy zabieg, w czasie którego usuwa się mechanicznie z powierzchni
róŜne zanieczyszczenia, wśród nich drobnoustroje. [2, s. 25]
DuŜe znaczenie w higienie pomieszczeń ma sprzątanie codzienne obejmujące czynności
porządkowe wykonane pod koniec dnia pracy i po kaŜdej zmianie. Są to:
– mycie powierzchni stołów, blatów,
– mycie maszyn, urządzeń, drobnego sprzętu,
– porządkowanie pomieszczeń i stanowisk pracy,
– usuwanie z pomieszczeń resztek produkcyjnych,
– mycie i dezynfekcja pojemników na odpadki,
– mycie urządzeń sanitarnych,
– wietrzenie pomieszczeń produkcyjnych,
– sprzątanie pomieszczeń konsumenckich,
– sprzątanie całego otoczenia zakładu. [2, s. 25]
WyposaŜenie techniczne kaŜdego zakładu powinno być tak zaprojektowane, aby zapewniało:
– wysoką jakość powierzchni procesu pracy,
– dobór odpowiednich połączeń i uszczelnień,
– odpowiedni sposób ustawienia i mocowania do podłoŜa,
– łatwość mycia.
Proces mycia i dezynfekcji ma decydujące znaczenie w higienie produkcji. Zapewnia
przyjemne i bezpieczne warunki pracy, mogące przyciągać gryzonie i inne szkodniki,
zapobiega awariom, korzystnie działa na klientów. [2, s. 28]
Skuteczne przeciwdziałanie zagroŜeniom zdrowia i Ŝycia ludności, charakterystycznym
dla współczesnej cywilizacji jest moŜliwe jedynie przy szerokim zaangaŜowaniu społecznym.
Przeciwdziałanie obecnym zagroŜeniom zdrowotnym wymaga, bowiem zbiorowego wysiłku,
np. w celu ochrony środowiska. Niezwykle waŜne jest takŜe, kształtowanie poŜądanych
nawyków zdrowotnych w społeczeństwie. Postęp cywilizacji i wzrost dobrobytu mogą,
bowiem stać się czynnikiem działającym destruktywnie na nasze zdrowie, o czym świadczą
przykłady z wielu krajów wysoko rozwiniętych, w których pojawiają się niekorzystne zmiany
w sposobie Ŝycia mieszkańców, sprzyjające upowszechnienie się tzw. chorób
cywilizacyjnych. Do zmian takich naleŜy np. zmniejszona aktywność ruchowa, nieprawidłowe
odŜywianie, rozpowszechnienie palenia tytoniu czy nadmierne obciąŜenie neuropsychiczne.
Działania prowadzące do zapobiegania chorobom i wzmacniania zdrowia moŜna podzielić na
trzy grupy:
– kształtowanie optymalnych dla Ŝycia i rozwoju człowieka warunków środowiska
materialnego i społecznego,
– rozwijanie kultury zdrowotnej społeczeństwa,
– rozwijanie profilaktycznej działalności słuŜby zdrowia.
W zapobieganiu zakaŜeniom bardzo duŜe znaczenie ma higiena trybu Ŝycia.
Na pojęcie higienicznego trybu Ŝycia składają się róŜnorodne uświadomione
i nieuświadomione zachowania człowieka, które mają wpływ na zapobieganie chorobom
i polepszanie zdrowia. Prowadzenie higienicznego trybu Ŝycia to nie tylko przestrzeganie
zbioru ścisłych reguł. Musi iść z nim w parze daleko idąca indywidualizacja, poniewaŜ nie ma
jednego wzoru na sposób Ŝycia. Istnieją wszakŜe pewne wspólne zasady postępowania
zgodnie z potrzebami zdrowia. Higieniczny tryb Ŝycia nie moŜe być czymś uciąŜliwym.
Pojęciem higieny osobistej określa się całość zachowań sprzyjających utrzymaniu
i umacnianiu zdrowia, w tym takŜe działań związanych z utrzymaniem czystości ciała,
odzieŜy i najbliŜszego otoczenia, z doborem odzieŜy i obuwia pod kątem ich właściwości
zdrowotnych, z higienicznym przyrządzaniem posiłków.

15
Zachowanie czystości było i jest jednym z podstawowych wymagań higienicznych, poniewaŜ
uchybienia w tym zakresie stanowiły i jeszcze stanowią bardzo istotną przyczynę szerzenia się
chorób zakaźnych. Istnieje np. pojęcie chorób „brudnych rąk”, do których zalicza się dur
brzuszny, czerwonkę i inne choroby przewodu pokarmowego o podłoŜu zakaźnym.
Obok względów estetycznych utrzymanie czystości skóry ma istotne znaczenie higieniczne,
przyczyniające się do prawidłowego jej funkcjonowania jako powłoki ochronnej. Źle
utrzymana skóra, zwłaszcza rąk, zaniedbane włosy czy paznokcie mogą stanowić doskonałe
podłoŜe dla rozwoju drobnoustrojów chorobotwórczych. Wyrobienie nawyku mycia rąk juŜ
od wczesnych lat stanowi waŜny sprawdzian kultury zdrowotnej i ogólnej. Troska o skórę rąk
nakazuje stosowanie ochronnych rękawic przy wykonywaniu prac szczególnie brudzących,
wymagających moczenia rąk lub stwarzających moŜliwości powstawania mikrourazów. Do
ochrony rąk oraz ich pielęgnacji wskazane jest stosowanie kremów ochronnych i odŜywczych.
Uchybienia w pielęgnacji rąk i stóp oraz mikrourazy, na które naraŜone są stopy i ręce,
stosunkowo często przyczyniają się do rozwoju zakaŜeń. Powstawaniu grzybicy naskórkowej
i droŜdŜy, zwłaszcza w przestrzeniach międzypalcowych, sprzyja maceracja naskórka pod
wpływem wilgoci, np. pocenia się.
Źródłem zakaŜenia mogą być:
– ludzie zakaźnie chorzy i chore zwierzęta,
– ludzie i zwierzęta będące nosicielami zarazków,
– czasem zwłoki ludzkie lub zwierząt krótko po śmierci.
Okres zaraźliwości jest to czas, w którym zakaŜenie moŜe być przenoszone na ludzi
zdrowych. W róŜnych chorobach zakaźnych okres ten ma róŜną długość.
Do grupy dróg bezpośredniego szerzenia się zakaŜeń naleŜą:
– bezpośrednia styczność z chorym lub nosicielem przy pocałunkach, podczas pielęgnacji
i leczenia chorych,
– bezpośrednia styczność z chorym zwierzęciem (np. ukąszenia, zadrapania),
– droga łoŜyskowa (wrodzone postacie chorób, np. róŜyczka, toksoplazmoza),
– zakaŜenie własnymi pasoŜytami (np. jajami owsika przenoszonymi na własnych rękach
do ust).
Do grupy chorób pośredniego szerzenia zakaŜeń naleŜą:
– droga powietrzna, najczęściej kropelkowa, gdy zarazki dostają się do dróg oddechowych
wraz z kropelkami wydzielin od chorych podczas kaszlu, kichania, głośnego mówienia,
– droga pokarmowa i wodna, przez zakaŜone pokarmy, przez zakaŜoną wodę, przy czym
dochodzi czasem do duŜych epidemii o szczególnej dynamice,
– zakaŜenie poprzez glebę, w której znajdują się zarazki, zwykle w postaci
przetrwalnikowej (np. tęŜca, jaja pasoŜytów wielokomórkowych),
– przenoszenie przez stawonogi, głównie owady, ale takŜe przez kleszcze i rzadziej
roztocze,
– przenoszenie przez przedmioty w otoczeniu człowieka (zakaŜona bielizna osobista,
pościelowa, środki toaletowe, ksiąŜki, zabawki dziecięce).
Czynniki obronne zakaŜeniom są ukierunkowane na przeciwdziałanie szkodliwej
działalności poszczególnych zarazków. Organizm moŜe je uzyskać w sposób bierny –
w okresie niemowlęcym przeciwciała z mleka matki, później swoiste przeciwciała we
wstrzyknięciach surowicy odpornościowej oraz w sposób czynny naturalny – przechorowanie
i zakaŜenie bezobjawowe albo sztuczne – wytworzenie w organizmie odporności swoistej
poprzez szczepionki.
W epidemiologii ogromne znaczenie ma wiedza o róŜnych aspektach Ŝycia społecznego,
o rozwoju ekonomicznym, demograficznym, stanie higieny społeczeństwa, o słuŜbie zdrowia.
Czynniki te wpływają na poszczególne ogniwa procesu epidemicznego działają hamująco na

16
szerzenie się chorób zakaźnych lub ułatwiają ich rozpowszechnianie. Urbanizacja np.
i związane z nią warunki bytowania ludności ułatwiają szerzenie się niektórych zakaŜeń,
zwłaszcza wśród dzieci, natomiast lepsze warunki mieszkaniowe, odpowiedni stan higieny
komunalnej, higieny Ŝywienia przyczyniają się w znacznym stopniu do ograniczenia
występowania wielu chorób głównie szerzących się w drogą pokarmową i wodną.
Zasięg chorób zakaźnych moŜe być róŜny. Zachorowania pojedyncze, odosobnione, nazywa
się sporadycznymi. Jeśli choroba utrzymuje się na pewnym obszarze stale, dając podobną
liczbę zachorowań, mówi się o epidemii.
Sprawne działanie w zwalczaniu chorób zakaźnych polega na:
– moŜliwie wczesnym prawidłowym rozpoznaniu choroby, wykryciu źródła lub źródeł
zakaŜenia i unieszkodliwianiu ich,
– przerwaniu, a gdy to jest niemoŜliwe ograniczeniu dróg szerzenia się choroby,
– ochronie ludzi z otoczenia, a niekiedy większej populacji, przed zachorowaniami.
Unieszkodliwienie źródeł zakaŜenia to przede wszystkim izolacja chorych oraz ich leczenie,
które obok innych pozytywnych wyników moŜe skrócić okres zaraźliwości i w ten sposób
ograniczyć rozwój procesu epidemicznego.
1. Co rozumiesz pod pojęciem higieny?
2. Co grozi w przypadku nieprzestrzegania zasad higieny?
3. Jakie czynniki warunkują bezpieczeństwo higieny pracy?
4. Jak moŜemy podzielić higienę pracy?
5. Czego dotyczą zasady higieny?
6. Do czego zobowiązani są pracownicy?
7. Jakie zasady higieny obowiązują w pracy?
8. Jakie wymogi powinny spełniać pomieszczenia w miejscu pracy?
9. Jakie znaczenie w higienie pracy ma codzienna higiena pomieszczeń produkcyjnych?
10. Jakie są źródła zakaŜenia?
11. Co zaliczamy do grupy dróg bezpośredniego szerzenia się zakaŜenia?
12. Jakie są czynniki obronne zakaŜeniom?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wyjaśnij zasady zorganizowana pracy pod względem higieny pracy.
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wskazać elementy przygotowania się do pracy,
2) rozróŜnić czynniki bezpieczeństwa i higieny pracy na forum grupy,
3) scharakteryzować czynniki bhp.
– arkusze papieru,

17
Ćwiczenie 2
Określ znaczenie:
– higieny w zakładzie pracy,
– higieny personelu,
– higieny produktów,
– higieny produkcji.
Oraz opisz jakie warunki powinny być przestrzegane higieny w zakładzie pracy.
1) scharakteryzować poszczególne rodzaje higieny,
2) określić jakie znaczenie ma przestrzeganie higieny w miejscu pracy,
3) wskazać czym grozi nieprzestrzegania zasad higieny,
Ćwiczenie 3
WskaŜ, jakie wymogi powinny spełniać pomieszczenia w miejscu pracy. Dokonaj analizy
zagroŜeń, jeŜeli urządzenia techniczne nie spełniają wymogów bhp.
1) wskazać wymogi jakie powinny spełniać pomieszczenia w miejscu pracy,
2) wskazać warunki, których nie powinny spełniać urządzenia,
3) wyjaśnić jakie niebezpieczeństwa groŜą pracownikowi, gdy pomieszczenia nie spełniają
warunków bhp,
4) scharakteryzować wymogi bhp, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia ,
5) dokonać analizy, dlaczego brak higieny w pomieszczeniach grozi niebezpieczeństwu nie
tylko dla pracownika,
6) zaprezentować efekty wykonanej pracy.
– literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia,
– przybory do pisania.

18
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie higieny?
2) wskazać czynniki warunkujące bezpieczeństwo higieny pracy?
3) określić czego dotyczą zasady higieny?
4) wskazać wymogi higieny pomieszczeń w miejscu pracy?
5) określić jakie znaczenie ma higiena pracy?
6) określić źródła zakaŜeń?

19
4.3. Grupyfikacja czynników szkodliwych w środowisku pracy
Warunki bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy są kształtowane przez
czynniki materialne i społeczne.
Czynniki materialne obejmują między innymi:
– budynki i pomieszczenia zakładu pracy,
– wyposaŜenie stanowisk pracy w maszyny i urządzenia produkcyjne,
– czynniki szkodliwe i uciąŜliwości występujące na stanowiskach pracy,
– zagroŜenia wypadkowe,
– ogólne zabezpieczenia techniczne: wentylacja, klimatyzacja itp.,
– zabezpieczenia poszczególnych stanowisk pracy lub maszyn,
– zaopatrzenie pracowników w sprzęt ochrony osobistej, np. rękawice ochronne i fartuchy
oraz potrzebne środki.
Uwarunkowania społeczne obejmują sferę organizacji pracy, płac, motywacji do
wykonywania zadań, stosunków międzyludzkich i wiele innych. [6, s. 9]
Bezpieczeństwo w zakresie pracy gwarantowane jest przede wszystkim przez odpowiedni
stan obiektów budowlanych i pomieszczeń pracy, maszyn i innych urządzeń technicznych
oraz stosowanie materiałów i procesów technologicznych, które są bezpieczne dla zdrowia
pracownika.
Środowisko pracy jest swego rodzaju środowiskiem nienaturalnym, wytworzonym przez
człowieka. Ryzyko zawodowe, związane z wykonywaną pracą wynika, więc z naraŜenia
pracownika na działanie czynników niebezpiecznych, szkodliwych i uciąŜliwych
występujących na stanowisku pracy.
Czynnik niebezpieczny to czynnik, którego oddziaływanie moŜe prowadzić do urazu lub
innego istotnego natychmiastowego pogorszenia stanu zdrowia człowieka bądź do zejścia
śmiertelnego.
Czynnik szkodliwy oznacza czynnik, którego oddziaływanie moŜe prowadzić do
pogorszenia stanu zdrowia człowieka.
Czynnik uciąŜliwy nie stanowi wprawdzie zagroŜenia dla Ŝycia lub zdrowia człowieka,
lecz utrudnia pracę lub przyczynia się w inny istotny sposób do obniŜenia jego zdolności do
wykonywania pracy lub innej działalności bądź wpływa na zmniejszenie wydajności.
W zaleŜności od poziomu oddziaływania lub innych warunków czynnik uciąŜliwy moŜe stać
się szkodliwym,a szkodliwy – niebezpiecznym.
W procesie pracy człowiek oddziałuje bezpośrednio lub pośrednio na szeroko rozumiane
przedmioty pracy (narzędzia, maszyny, oprzyrządowanie i wyposaŜenie stanowisk pracy,
surowce, materiały i półfabrykaty stałe lub płynne, wyroby gotowe itp.), które w strefach
swojego naturalnego oddziaływania stanowią potencjalne źródła niebezpiecznych czynników
mechanicznych, mogących powodować zagroŜenia, głównie urazami. ZagroŜenie urazami
powstaje wówczas, gdy na człowieka oddziałuje lub moŜe oddziaływać czynnik
niebezpieczny, którego źródłem mogą być wymienione wyŜej przedmioty pracy lub podmioty
otoczenia. Oddziaływania te mogą prowadzić do bezpośredniego uderzenia, przecięcia,
zmiaŜdŜenia, przebicia lub innego urazu ciała człowieka. Urazy mechaniczne ciała człowieka
mogą być równieŜ następstwem takich zdarzeń, jak poślizgnięcie się na posadzce czy upadek
z wysokości.
Z punktu widzenia zapewnienia bezpieczeństwa człowieka w środowisku pracy
rozpoznanie zagroŜeń stanowi jeden z najwaŜniejszych elementów kształtowania warunków

20
pracy. Do elementów procesu rozpoznawania zagroŜeń moŜna zaliczyć: właściwe
odczytywanie sygnałów, zrozumienie przebiegu procesów pracy, postrzeganie środowiska
pracy w oparciu o kryteria bezpieczeństwa, postrzeganie zawczasu czynników (przyczyn)
zagroŜeń. ZagroŜenia są grupyfikowane na kilka sposobów w zaleŜności od zastosowanego
kryterium grupyfikacji. Obecnie preferowany jest model grupyfikacji oparty na kryterium
podziału rzeczowego. Według tego kryterium rozróŜnia się:
– zagroŜenia fizyczne,
– zagroŜenia chemiczne,
– zagroŜenia biologiczne,
– zagroŜenia psychospołeczne (w tym organizacyjne).
Do grupy najprościej identyfikowalnych zagroŜeń zaliczane są zagroŜenia fizyczne. Ich
wczesne rozpoznanie uzaleŜnione jest od ogólnej sprawności zmysłów człowieka a ich
identyfikacja moŜliwa poprzez niezbyt skomplikowany pomiar odpowiednimi przyrządami –
miernikami (obecnie zaopatrzonymi w wyświetlacze cyfrowe). ZagroŜenia fizyczne to
wszystkie obce substancje i materiały, które mogą spowodować fizyczne uszkodzenia
człowieka.
Wśród tej grupy zagroŜeń szczególną uwagę ze względu na powszechność występowania
moŜemy wymienić:
– mikroklimat zimny i gorący,
– hałas,
– wibracje.
ZagroŜenia chemiczne to określone i nieokreślone substancje chemiczne w postaci par
dymów, gazów płynów oraz aerozolu.
Natomiast zagroŜenia biologiczne to bakterie, wirusy, grzyby i pasoŜyty związane z pracą
wykonywaną w działalności medycznej, gospodarce hodowlanej, zakładach mięsnych.
Poza czynnikami szkodliwymi w zakładzie pracy występują róŜne uciąŜliwości, czyli
niemierzalne negatywne uwarunkowania wynikające z charakteru wykonywanej pracy.
W zakładach pracy są to najczęściej: nadmierny wysiłek przy dźwiganiu cięŜarów, praca
stojąca, długotrwałe moczenie rąk i wiele innych. Szczególnym rodzajem uciąŜliwości jest
praca nocna. [6, s. 10]
W Polsce dla wielu chemicznych i fizycznych czynników szkodliwych obowiązują
normatywy higieniczne. Są to:
– najwyŜsze dopuszczalne stęŜenia chemicznych czynników szkodliwych, mierzonych
laboratoryjnie,
– najwyŜsze dopuszczalne natęŜenia fizycznych czynników szkodliwych mierzone
sprzętem i aparaturą kontrolno pomiarową.
Obowiązujące w Polsce najwyŜsze stęŜenia i natęŜenia czynników szkodliwych ustalają
rozporządzenia ministra właściwego do spraw pracy wydane w porozumieniu z ministrem
zdrowia. Pracodawcy powinni znać stęŜenia i natęŜenia czynników szkodliwych na
stanowiskach pracy oraz dbać, aby nie przekroczyły obowiązujących normatywów, a takŜe
informować pracowników o zagroŜeniach. Badania i pomiary stęŜeń czynników szkodliwych
wykonują odpowiednie stacje sanitarno – epidemiologiczne i inne laboratoria świadczące tego
typu usługi.
Następstwem niekorzystnych warunków lub charakteru wykonywanej pracy są choroby
zawodowe. Są to schorzenia, które mają związek z wykonywaną pracą. [6, s. 10-11]

21
1. Co rozumiesz pod pojęciem czynnik niebezpieczny?
2. Co rozumiesz pod pojęciem czynniki szkodliwe?
3. Co rozumiemy pod pojęciem czynnik uciąŜliwy?
4. Jakie zagroŜenia zaliczamy do fizycznych?
5. Co wchodzi w skład zagroŜeń chemicznych?
6. Co wchodzi w skład zagroŜeń biologicznych?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zidentyfikuj czynniki gwarantujące bezpieczeństwo pracownika w zakresie bhp.
2) wskazać czynniki bezpieczeństwa i higieny pracy,
3) wskazać i omówić czynniki bezpieczeństwa i higieny pracy pracodawcy na forum grupy,
4) scharakteryzować czynniki bhp pracy miejscu pracy.
Ćwiczenie 2
W poniŜszym tekście wstaw brakujące słowa, tak aby zdania były prawidłowo
sformułowane.
Ryzyko zawodowe, związane z wykonywaną pracą wynika z naraŜenia pracownika na
działanie czynników niebezpiecznych,................................................, występujących na
stanowisku pracy.
ZagroŜenie..................................., to wszystkie obce substancje i materiały, które mogą
spowodować fizyczne uszkodzenie człowieka.
Do grupy zagroŜeń fizycznych zaliczamy: mikroklimat zimny i gorący ..........................,
...................... .
ZagroŜenia chemiczne to określone i nieokreślone substancje ....................................
w postaci par dymów, .................................. oraz aerozolu.
Do grupy czynników uciąŜliwych naleŜą:......................................., praca stojąca,
........................................................ .

22
1) wskazać brakujące słowa w tekście,
2) uzasadnić odpowiedzi,
Ćwiczenie 3
WskaŜ, jakie są czynniki szkodliwe, niebezpieczne i uciąŜliwe w miejscu pracy. Dokonaj
analizy czynników.
1) wskazać czynniki szkodliwe, niebezpieczne, uciąŜliwe,
2) określić jakie zagroŜenia niosą ze sobą poszczególne czynniki w miejscu pracy,
3) dokonać analizy poszczególnych czynników,
4) zaprezentować efekty pracy na forum grupy.
– kartki papieru,
Ćwiczenie 4
Wyjaśnij do czego pracodawca jest zobowiązany, gdy prowadzi działalność gospodarczą
i zatrudnia pracowników oraz co mu grozi, gdy stwarza zagroŜenie wystąpienia
niebezpieczeństwa dla zdrowia i Ŝycia pracownika.
1) wskazać obowiązki pracodawcy rozpoczynającego działalność gospodarczą
i zatrudniającego pracowników,
2) określić konsekwencje dla pracodawcy, który nie przestrzega i zarazem stwarza
zagroŜenie wystąpienia niebezpieczeństwa dla zdrowia i Ŝycia pracowników,
3) scharakteryzować efekty pracy na forum grupy.

23
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wskazać czynniki gwarantujące bezpieczeństwo pracownikom
w miejscu pracy?
2) scharakteryzować czynniki niebezpieczne?
3) określić czynniki uciąŜliwe?
4) określić zagroŜenia chemiczne?
5) zdefiniować czynniki szkodliwe?

24
4.4. ZagroŜenia Ŝycia i zdrowia pracownika
Bardzo waŜnym elementem w procesie pracy jest dopasowywanie warunków pracy do
pracownika – co jest jednym z kluczowych celów ergonomii. WaŜnym dla wszystkich
pracowników wykonujących pracę na stanowiskach pracy, jest zapoznanie się
z koniecznymi do spełnienia warunkami, aby praca powodowała moŜliwie najmniejsze
szkody i negatywne komplikacje zdrowotne.
Praca to świadome i celowe działanie człowieka, zmierzające do wytworzenia
określonych wartości materialnych bądź kulturalnych.
Stanowisko robocze to przestrzeń, w której pracownik lub zespół pracowników wykonuje
pracę. W przestrzeni tej znajdują się sprzęty i materiały niezbędne do produkcji, gotowe
wyroby oraz odpady. Stanowiska pracy muszą być dostosowane do rodzaju i wielkości
produkcji. Pracownik musi mieć zapewnioną swobodę ruchów i przestrzeń komunikacyjną.
Zaopatrzenie w materiały nie powinno być większe niŜ przewidziane na jedną zmianę.
Odpady poprodukcyjne naleŜy sukcesywnie usuwać, zwłaszcza jeŜeli zagraŜają
bezpieczeństwu pracowników i jakości produkcji.
Maszyny i urządzenia muszą być sprawne technicznie i czyste, zwłaszcza w gastronomii
i przy produkcji Ŝywności. Sprzęt naleŜy wykorzystywać zgodnie z przeznaczeniem w sposób
zapewniający bezpieczeństwo obsługi. O uszkodzeniach i niesprawności sprzętu trzeba
informować przełoŜonych. Maszyny w ruchu muszą być pod stałym nadzorem, z wyjątkiem
automatów. Wirujące części maszyn muszą mieć stałe osłony, a odzieŜ obsługujących takie
maszyny ze względów bezpieczeństwa nie moŜe mieć luźno zwisających części, jak np. poły
fartuchów. [6, s. 43 – 44]
Pracownicy wykonujący pracę na stojąco powinni mieć moŜliwość odpoczynku w pozycji
siedzącej w pobliŜu miejsca pracy.
W miejscu pracy występuje wiele zagroŜeń związanych z wykonywaną pracą, jednak do
typowych zagroŜeń w miejscu pracy zaliczamy:
– poŜar,
– pasoŜyty,
– zakaŜenie wirusem grypy,
– przeciąŜenie układu ruchu,
– czynniki chemiczne draŜniące,
– czynniki chemiczne alergeny – uczulenie na środki czyszczące i myjące,
– skaleczenia, zakłucie,
– wymuszona pozycja ciała,
– poparzenia,
– hałas,
– poraŜenie prądem elektrycznym,
– upadek,
– mikroklimat,
– tlenek węgla,
– stres,
– uderzenie człowieka o nieruchomy czynnik materialny.
Jednak nie zawsze da się uniknąć wypadku w pracy. Gdy wypadek nastąpi to pracownik
i pracodawca mają określone obowiązki i zadania do spełnienia.

25
Pojęcie wypadku przy pracy, jakiemu uległ pracownik, definiuje ustawa z dnia
30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób
zawodowych ( Dz. U. Nr 199, poz. 1673).
Wypadkiem przy pracy jest zdarzenie:
– nagłe,
– wywołane przyczyną zewnętrzną,
– powodujące uraz lub śmierć,
– które nastąpiło w związku z pracą.
Wszystkie cztery powyŜej wymienione elementy muszą wystąpić łącznie. Brak któregoś
z nich powoduje, iŜ dany wypadek nie moŜe być zakwalifikowany jako wypadek przy pracy.
Nagłość zdarzenia ma miejsce wówczas, gdy występuje w ciągu jednej dniówki roboczej
(obowiązującego czasu pracy, godzin nadliczbowych) włączając w to drogę do pracy
i z pracy.
Przyczyną zewnętrzną będą wszelkie urazy mechaniczne, chemiczne, cieplne, siły
przyrody oraz działanie osób trzecich.
Związek zdarzenia z pracą ma miejsce wówczas, gdy zdarzenie nastąpiło:
– podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub
poleceń przełoŜonych,
– podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz
pracodawcy, nawet bez poleceń. Czynnością taką będzie, np. próba usunięcia awarii przez
pracownika, jeŜeli w jej trakcie uległ wypadkowi,
– w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze pomiędzy
siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku
pracy.
Ustalając związek zdarzenia z pracą trzeba pamiętać, iŜ nie musi być on bezpośredni, tzn.
nie musi obejmować tylko czynności bezpośrednio dotyczących świadczenia pracy. MoŜe on
dotyczyć równieŜ, dojścia pracownika do zakładu pracy, udanie się do przełoŜonego spoŜycia
posiłku itp. Związek z pracą występuje równieŜ wówczas, gdy w czasie godzin pracy
pracownik zostanie zwolniony przez przełoŜonego w celu załatwienia spraw osobistych lub
wizyty u lekarza. [5, s. 28 – 29]
Z wypadkiem przy pracy został równieŜ zrównany wypadek, jakiemu uległ pracownik:
– w czasie podróŜy słuŜbowej, chyba Ŝe wypadek spowodowany został postępowaniem
pracownika, które nie pozostawało w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań.
Okres delegowania pracownika poza miejsce jego stałego zamieszkania podlega
szczególnej ochronie. Wypadek przy pracy będzie więc równieŜ wypadek, jakiemu uległ
pracownik podczas czynności przygotowujących do pracy w następnym dniu, tj. w trakcie
mycia, przygotowania posiłku, snu, itp. JednakŜe, jeŜeli w czasie swojego czasu wolnego
pracownik odwiedzi znajomych i ulegnie u nich wypadkowi, to wówczas związek z pracą
zostanie zerwany i nie będzie to wówczas wypadek przy pracy,
– w związku z udziałem w szkoleniu w zakresie powszechnej samoobrony,
– przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje
związkowe.
Wypadki przy pracy ustawa dzieli na:
1. Wypadki śmiertelne – jeŜeli śmierć w wyniku wypadku nastąpiła w okresie
nieprzekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku,
2. Wypadki cięŜkie – jeŜeli w wyniku wypadku nastąpiło cięŜkie uszkodzenie ciała:
– utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej,
– inne uszkodzenia ciała albo rozstrój zdrowia naruszające podstawowe funkcje
organizmu,

26
– choroba nieuleczalna zagraŜająca Ŝyciu,
– trwała choroba psychiczna,
– trwała, całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie,
– trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała.
3. Pozostałe wypadki (w tym zbiorowe). [5 s. 29]
Pracownik moŜe równieŜ ulec wypadkowi w drodze do pracy lub z pracy. Wypadkiem
tym jest zdarzenie nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną, które wystąpiło w drodze do lub
z miejsca wykonywania zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia
rentowego, a droga do pracy lub z pracy była najkrótsza i nie została przerwana.
Za drogę do pracy lub z pracy uwaŜa się drogę:
– z domu do pracy lub z pracy do domu,
– do miejsca lub z miejsca innego zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł
ubezpieczenia rentowego, do zwykłego miejsca wykonywania funkcji lub zadań
zawodowych albo społecznych lub z tego miejsca,
– do miejsca albo z miejsca odbywania nauki lub studiów,
– do miejsca lub z miejsca zwykłego spoŜywania posiłków. [5 s. 30]
Obowiązek udzielenia pierwszej pomocy pracownikowi, który uległ wypadkowi wynika
z Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21 kwietnie 1992 r. w sprawie ustalania
okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy. Forma i zakres pierwszej pomocy zaleŜne są
od okoliczności oraz urazowych następstw wypadku. PrzełoŜony pracownika, który uległ
wypadkowi, obowiązany jest dopilnować, by poszkodowany znalazł się pod opieką lekarza
i powiadomić rodzinę o zaistniałym wydarzeniu.[3 s.15]
W razie zaistnienia w zakładzie wypadku bezpośredni przełoŜony (pracownika, który
uległ wypadkowi) obowiązany jest niezwłocznie zabezpieczyć miejsce wypadku do czasu
ustalenia jego okoliczności i przyczyn. W szczególności nie naleŜy dopuszczać do miejsca
wypadku osób niepowołanych, uruchamiać wstrzymanych maszyn i urządzeń, dokonywać
zmiany połoŜenia urządzeń i przedmiotów, które spowodowały wypadek lub pozwalają
odtworzyć jego okoliczności.
Pracodawca obowiązany jest sporządzić następującą dokumentację związaną
z wypadkiem:
– protokół powypadkowy,
– statystyczną kartę wypadkową,
– wpisać wypadek do rejestru wypadków,
– kartę wypadku w drodze do lub z pracy. [5 s. 39]
Protokół powypadkowy sporządza zespół powypadkowy powołany przez pracodawcę,
w którym stwierdza, czy dany wypadek był wypadkiem przy pracy.
Protokół powinien być sporządzony nie później niŜ w ciągu 14 dni od dnia uzyskania
zawiadomienia o wypadku. JeŜeli zespół przekroczy ten termin, wówczas ma obowiązek
wskazać w protokole uzasadnioną przyczyną opóźnienia. Do protokołu dołącza się wszystkie
dokumenty, na podstawie których zespół dokonał ustaleń. Członek zespołu moŜe umieścić
w protokole zdanie odrębne. Z treścią protokołu zespół zapoznaje poszkodowanego lub
członków rodziny pracownika zmarłego na skutek wypadku. Poszkodowany lub członek
rodziny zmarłego pracownika ma prawo zgłaszać uwagi i zastrzeŜenia do ustaleń zawartych
w protokole.

27
Wzór protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy.
Tabela 1. Protokół powypadkowy [9]

28

29

30

31
1. Co nazywamy miejscem pracy?
2. Jakie wyróŜniamy zagroŜenia w miejscu pracy?
3. Co rozumiemy pod pojęciem wypadku przy pracy?
4. Jak dzielimy wypadki w pracy?
5. Do czego jest zobowiązany pracodawca, gdy nastąpi wypadek?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przeczytaj uwaŜnie poniŜsze zdania i oceń ich prawdziwość oznaczając literami
P –prawda lub F – fałsz.
– wypadkiem nazywamy zdarzenie śmiertelne i nagłe__,
– pracodawca powinien zapewnić odpowiednie warunki pracy zgodne z przepisami bhp__,
– pracownik ma obowiązek spać w ciągu pracy ok. 1 godziny__,
– protokół powypadkowy musi sporządzać pracownik__,
– pracownik moŜe palić tytoń w czasie pracy__,
– pracownik w czasie pracy musi nosić ubranie ochronne__,
– pracownik nie musi powiadamiać o wypadku przy pracy__,
– pracodawca jest zobowiązany do zapobiegania wypadkom w pracy__.
1) scharakteryzować obowiązki pracodawcy i pracownika,
3) wyjaśnić poszczególne zdania.
Ćwiczenie 2
WskaŜ zasady i kierunki kształtowania poczucia bezpieczeństwa i higieny pracy
w miejscu pracy pracowników. Wykorzystaj kartki koloru niebieskiego i czerwonego dla
zidentyfikowania zasad i kierunków.
1) wskazać zasady poczucia bezpieczeństwa i higieny pracy pracowników,

32
2) wymienić i scharakteryzować poszczególne zasady poczucia bezpieczeństwa i higieny
pracy pracowników,
3) wyjaśnić w jakim celu naleŜy dobrze organizować środowisko pracy, aby było ono
bezpieczne dla pracownika,
4) określić jakie elementy wskazują na to, Ŝe miejsce pracy nie jest bezpieczne,
– dwie kartki, jedna koloru czerwonego druga niebieskiego,
Ćwiczenie 3
Zdefiniuj i wyjaśnij zagadnienia dotyczące wypadku przy pracy.
Zagadnienia Wyjaśnienie zagadnień
Definicja wypadku przy
pracy
Podział wypadku przy
pracy
Obowiązki pracodawcy
w przypadku zaistnienia
wypadku przy pracy
Dokumentacja
powypadkowa
1) zdefiniować pojęcie wypadku przy pracy,
2) określić kiedy zaistnieje wypadek przy pracy,
3) określić jakie są obowiązki pracodawcy w przypadku zaistnienia wypadku przy pracy,
4) określić jaki jest podział wypadku przy pracy,
5) wyliczyć obowiązki pracodawcy w przypadku zaistnienia wypadku przy pracy,
6) wyliczyć dokumentację powypadkową.
– literatura z rozdziałem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 4
Pracownik w miejscu pracy skaleczył się urządzeniem technicznym. Wypełnij protokół
powypadkowy dla pracownika, który uległ wypadkowi w czasie pracy.

33

34

35

36

37
1) wskazać rodzaj wypadku przy pracy,
2) sporządzić protokół powypadkowy,
3) dokonać analizy poprawności sporządzenia protokołu na forum grupy.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować stanowisko robocze?
2) wyliczyć zagroŜenia w miejscu pracy?
3) wyjaśnić pojęcie wypadku w pracy?
4) określić jak dzielimy wypadki?
5) wskazać do czego jest zobowiązany pracodawca, gdy nastąpi wypadek?

38
4.5. Metody i środki zapobiegania czynnikom szkodliwym
Na pracowników mogą działać róŜne czynniki szkodliwe oraz uciąŜliwości związane ze
stanowiskiem pracy i niekorzystnie wpływać na stan ich zdrowia. Czynniki szkodliwe –
chemiczne, fizyczne i biologiczne – są zawsze związane ze środowiskiem pracy. Natomiast
uciąŜliwości wynikają z charakteru wykonywanej pracy.
Czynniki szkodliwe chemiczne stanowią największą grupę szkodliwości. Najczęściej
występują w postaci pyłów, par, gazów i dymów, które przedostają się do organizmu głównie
przez drogi oddechowe, w znacznie mniejszym stopniu przez usta i przewód pokarmowy.
Nieliczne z nich są wchłaniane przez skórę. Wchłonięte z nich są wchłaniane przez skórę.
Wchłonięte w nadmiarze mogą powodować zatrucia. [6, s. 52]
Bardzo waŜnym elementem w kaŜdej pracy jest unieszkodliwianie, czyli całkowite lub
częściowe eliminowanie szkodliwego oddziaływania środków toksycznych poprzez ich
utylizację (gospodarcze wykorzystanie odpadów) lub izolację od środowiska:
Unieszkodliwianie toksyn obejmuje:
– selektywne gromadzenie w miejscu powstania z rozdzieleniem na te składniki, które
mogą być zagospodarowane jako surowce wtórne, oraz pozostałe, wymagające izolacji
oraz dokładne ich oznaczenie i zabezpieczenie w miejscu ich przechowywania,
– składowanie na wysypiskach specjalnie zbudowanych i odpowiednio zlokalizowanych
z dala od ujęć wody pitnej, w podłoŜu o małej przepuszczalności, zabezpieczających
środowisko przed rozprzestrzenianiem się toksyn,
– spalanie – najbardziej radykalna metoda unieszkodliwiania wszelkich substancji
i odpadów – jest zalecana zwłaszcza dla odpadów stanowiących zagroŜenie
epidemiologiczne, gazowe produkty spalania zawierające szkodliwe dla środowiska
składniki muszą być przed odprowadzeniem do atmosfery oczyszczone.
Ostre zatrucia powstają wskutek krótkotrwałego działania czynnika szkodliwego o duŜym
stęŜeniu w powietrzu. Na przykład zatrucia tlenkiem węgla powstają w czasie od kilkunastu
minut do kilku godzin jego oddziaływania, zaleŜnie od stęŜenia. Natomiast zatrucia
przewlekłe to wynik naraŜenia osoby na czynniki szkodliwe przez dłuŜszy czas, liczony
w miesiącach, a nawet latach. Wiele czynników chemicznych działa na skórę draŜniąco lub
uczulająco, np. Ŝywice epoksydowe lub składniki smarów. [6, s. 52]
Do czynników szkodliwych fizycznych zalicza się niekorzystny mikroklimat – zimny
i gorący – oraz hałas i wibracje.
Hałas to zjawisko akustyczne, które w danej chwili i miejscu działa negatywnie na organizm
człowieka. Jest najczęściej występującym fizycznym czynnikiem szkodliwym, a jego źródłem
są maszyny i urządzenia, w tym wentylacyjne. Praca w nadmiernym hałasie ogranicza
zdolność myślenia, pobudza nerwowo i powoduje szybkie zmęczenie. Hałas o natęŜeniu
powyŜej 90 dB (decybeli) moŜe spowodować uszkodzenie słuchu. Dla porównania samochód
osobowy jadący z prędkością 100 km/h wytwarza hałas o natęŜeniu około 76 dB, a głośno
nastawione radio lub telewizor – 70dB.[8, s. 52]
Do szkodliwych czynników biologicznych naleŜą bakterie, wirusy i pasoŜyty, które
wywołują choroby zakaźne lub zakaŜenia.
Całkowite wyeliminowanie chemicznych i fizycznych czynników szkodliwych z miejsca
pracy jest najczęściej nieosiągalne. Zwykle wymaga duŜych nakładów finansowych
i radykalnej zmiany technologii. Na przykład benzen o silnym działaniu rakotwórczym
zastąpiono innymi, mniej toksycznymi rozpuszczalnikami. Kilka lat temu wycofano azbest
z przemysłu z powodu zagroŜenia pylicą i rakiem płuc. [6, s. 53]

39
KaŜdy zakład pracy musi zadbać o to, aby występujące tam czynniki chemiczne nie
przekraczały najwyŜszych dopuszczalnych stęŜeń, a szkodliwe czynniki fizyczne, jak hałas
i wibracje, najwyŜszych dopuszczalnych natęŜeń. W Polsce najwyŜsze dopuszczalne stęŜenia
czynników chemicznych oraz najwyŜsze dopuszczalne natęŜenia czynników fizycznych
określają rozporządzenia ministra pracy. Badania stęŜeń i pomiary natęŜeń tych czynników
wykonują odpłatnie usługowe laboratoria higieny pracy oraz stacji sanitarno –
epidemiologiczne.
Utrzymanie stęŜeń i natęŜeń czynników szkodliwych w bezpiecznych granicach
umoŜliwiają między innymi ogólne środki techniczne: wentylacja, klimatyzacja, hermetyzacja
urządzeń, wyciszanie hałaśliwych maszyn. W razie konieczności stosuje się indywidualne
środki ochrony, jak ochronniki słuchu (wkładki do przewodu słuchowego, nauszniki)
zabezpieczające przed hałasem, okulary chroniące przed promieniowaniem ultrafioletowym.
[6, s. 53]
Do uciąŜliwości wynikających z charakteru wykonywanej pracy naleŜy między innymi
nadmierny wysiłek mięśni podczas dźwigania cięŜarów, praca w pozycji stojącej, praca
z długotrwałym zaangaŜowaniem ograniczonych grup mięśni i monotonią ruchów. Innym,
bardzo specyficznym rodzajem uciąŜliwości jest praca nocna. W odróŜnieniu od czynników
szkodliwych uciąŜliwości są niemierzalne. [6, s. 53]
Do najczęściej występujących czynników szkodliwych w miejscu pracy naleŜą:
– niekorzystny mikroklimat,
– znaczna wilgotność (następstwo intensywnego parowania),
– obecność dymu i spalin z palenisk (z tlenkiem węgla),
– ciągłe moczenie rąk w wodzie z roztworami środków myjących,
– praca w pozycji stojącej (przy stołach produkcyjnych, zlewozmywakach i bufetach),
– praca nocna (w lokalach rozrywkowych). [6, s. 54]
Sposoby, unikanie i likwidowanie zagroŜeń przedstawia tabela 2.
Tabela 2. Identyfikacja i charakterystyka zagroŜeń
ZagroŜenia Charakterystyka zagroŜeń Środki zaradcze
PoŜar, wybuch Obsługa trzonu gazowego Przestrzeganie: instrukcji bhp
i przeciw poŜarowej
PasoŜyty (np.glista ludzka
itp.)
Kontakt z zanieczyszczonymi
glebami warzywami
i ziemniakami
Przestrzeganie: instrukcji bhp
i reŜimu sanitarnego
ZagroŜenie grypą Kontakt z pracownikami
zatrudnionymi w oddziałach
lub pacjętami
Szczepienie ochronne,
przestrzeganie: instrukcji bhp
i reŜimu sanitarnego
PrzeciąŜenie układu ruchu Przenoszenie duŜych garnków
z posiłkami przy sporządzaniu
i wydawaniu posiłków,
produktów spoŜywczych:
warzyw, owoców
w skrzynkach i pojemnikach
Przestrzeganie: norm
dźwigania dla kobiet, rotacji
pracowników, instrukcji bhp,
badań lekarskich,
przeciwwskazań
zdrowotnych pracowników,
szkoleń bhp,
odpowiednia organizacja
pracy w zespole

40
Czynniki chemicznie
draŜniące
Stosowane środki do
dezynfekcji
Stosowanie środków ochrony
osobistej (maski, rękawice)
Przestrzeganie: instrukcji
bhp,
procedur, przeciwwskazań
zdrowotnych pracowników
Czynniki chemiczne alergeny
– uczulenie na środki
czyszczące i myjące
Praca ze środkami czystości Przestrzeganie: instrukcji
bhp,
procedur, przeciwwskazań
zdrowotnych, przeniesienie
na inne stanowisko pracy
Skaleczenie, zakłucie Obsługa naszyn i urządzeń o
ostrych krawędziach
Przestrzeganie instrukcji
bezpiecznej pracy,
zachowanie ostroŜności,
stosowanie osłon na tarcze
tnące urządzeń
Wymuszona pozycja ciała Praca powyŜej 3 godzin
w ciągu zmiany roboczej
w pozycji stojącej przy
trzonie kuchennym
Przestrzeganie rotacji
pracowników
i przeciwwskazań
zdrowotnych
Poparzenia Obsługa: kotłów warzelnych
parowych, trzonu gazowego
kuchennego, patelni
elektrycznej, piekarników,
wyparzacza do jaj itp.
Pośpiech, nieuwaga
pracownika
Przestrzeganie instrukcji bhp
na stanowisku pracy,
zachowanie ostroŜności
podczas pracy
Hałas Obsługa: maszyny i urządzeń Przeprowadzanie okresowych
badań instalacji elektrycznej,
stosowanie tylko urządzeń ze
znakiem bezpieczeństwa
i nieuszkodzonych, uŜywanie
urządzeń zgodnie
z przeznaczeniem i instrukcją
obsługi
Oświetlenie (niedoświetlenie,
olśnienie, kontrast)
Awaria źródeł oświetlenia,
zuŜycie, zabrudzenie punktów
świetlnych
Przeprowadzenie okresowych
pomiarów natęŜenia
oświetlenia światłem
elektrycznym, stosowanie
źródeł światła zgodnie
z obowiązującymi normami
Upadek na tym samym
poziomie (potknięcie się
poślizgnięcie się)
Poślizgnięcie się na śliskiej
powierzchni, brak
odpowiedniego obuwia,
nieuwaga, pośpiech
Zachowanie ostroŜności przy
poruszaniu się po śliskich
i mokrych powierzchniach,
stosowanie obuwia zgodnie
z obowiązującą tabelą norm
przydziału i zuŜycia

41
Upadek na róŜnych
poziomach (schody)
Poślizgnięcie się na śliskiej
powierzchni, brak
odpowiedniego obuwia,
nieuwaga, pośpiech
poruszaniu się po schodach,
stosowanie obuwia zgodnie
z obowiązującą tabelą norm
przydziału i zuŜycia
Uderzenie człowieka
o nieruchomy czynnik
materialny
Nieuwaga, pośpiech,
zastosowanie sprzętu dróg
komunikacyjnych
wykonywaniu pracy
i poruszaniu się,
przestrzeganie instrukcji bhp
Mikroklimat Praca w miejscu złej
klimatyzacji,
pomiarów mikroklimatu,
stosowanie bawełnianej
odzieŜy ochronnej
Tlenek węgla Obsługa trzonu gazowego
kuchennego
Przeprowadzanie okresowych
pomiarów stęŜenia tlenku
węgla
Stres Związany z odpowiednim
i dobrym wykonywaniem
danego zawodu oraz z
odpowiednim zadowoleniem
klientów itp.
Dobór osób o odpowiednich
cechach psychofizycznych
odpornych na stres
PoraŜenie prądem
elektrycznym
Obsługa urządzeń i sprzętu
zasilanych energią elektryczną
badań instalacji elektrycznej,
stosowanie tylko urządzeń ze
znakiem bezpieczeństwa
i nieuszkodzonych, uŜywanie
urządzeń zgodnie
z przeznaczeniem i instrukcją
obsługi
1. Jakie czynniki szkodliwe są związane ze środowiskiem pracy?
2. Co naleŜy do szkodliwych czynników biologicznych?
3. Jakie najczęściej występują czynniki szkodliwe?
4. W jaki sposób moŜna unikać czynników szkodliwych?
5. Co moŜe spowodować hałas powyŜej 90dB (decybeli)?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ zagroŜenia występujące w miejscu pracy.
1) zidentyfikować zagroŜenia występujące w miejscu pracy,

42
2) określić co grozi pracownikowi w miejscu pracy, jeśli dane zagroŜenie wystąpi,
3) scharakteryzować poszczególne zagroŜenia.
Ćwiczenie 2
Uzupełnij poniŜszą tabelę.
ZagroŜenia Charakterystyka zagroŜeń Środki zaradcze
Mikroklimat
PoraŜenie prądem
elektrycznym
Upadek na tym samym
poziomie (potknięcie się
poślizgnięcie się)
Skaleczenie, zakłucie
PoŜar, wybuch
PasoŜyty (np.glista ludzka
itp.)
ZagroŜenie grypą
PrzeciąŜenie układu ruchu
Uderzenie człowieka
o nieruchomy czynnik
materialny
Wymuszona pozycja ciała
1) przeanalizować zagroŜenia w miejscu pracy,
3) zaprezentować efekt pracy,
4) dokonać oceny poprawności wykonania zadania.

43
Ćwiczenie 3
RozwiąŜ krzyŜówkę.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
1. Do tego czynnika szkodliwego naleŜy gaz.
2. Jest on powyŜej 90dB (decybeli) niebezpieczny dla zdrowia pracownika.
3. Jeden z trzech czynników szkodliwych.
4. Gdzie obsługuje się trzon gazowy.
5. Jeden z czynników fizycznych.
6. Określone normy mierzalne czynnika chemicznego.
7. Zdarzenie nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną mogącą powodować uraz lub śmierć
oraz, które nastąpiło w związku z pracą.
8. Mikroklimat to czynnik.
9. BHP w zakładzie pracy jest kształtowane przez czynniki społeczne.
10. Zapobieganie chorobom oraz ochrona zdrowia to inaczej…..
1) przeczytać uwaŜnie poszczególne zdania,
2) udzielić na nie poprawnej odpowiedzi,
3) rozwiązać hasło krzyŜówki,
4) przeanalizować hasło czym jest ono dla pracownika,
5) przedyskutować odpowiedź na forum grupy.

44
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić jakie czynniki są związane ze środowiskiem pracy?
2) wyjaśnić co naleŜy do szkodliwych czynników biologicznych?
3) określić najczęściej występujące czynniki szkodliwe?
4) scharakteryzować sposoby unikania czynników szkodliwych?

45
4.6. Środki ochrony osobistej
Higiena osobista zapewnia człowiekowi zdrowie, estetyczny wygląd i świadczy o jego
kulturze. W zakładach pracy przestrzeganie higieny osobistej wpływa równieŜ na
bezpieczeństwo konsumentów i standard obsługi. [6, s. 87]
Zgodnie z przepisami kodeksu pracy pracodawca musi zapewnić pracownikom odzieŜ
i ubranie robocze, jeŜeli:
– podczas pracy odzieŜ pracownika moŜe ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu,
– jest to niezbędne ze względów technologicznych bądź sanitarnych.
W praktyce odzieŜ roboczą stosuje się podczas czynności bardzo brudzących oraz takich,
które wymagają zabezpieczenia wyrobów przed zanieczyszczeniem. W zakładach
podstawową odzieŜą roboczą są białe fartuchy płócienne lub drelichowe oraz dwuczęściowe
ubrania drelichowe. [6, s. 44]
Przede wszystkim stosuje się ją ze względów sanitarnych, gdyŜ chroni przed
zanieczyszczeniem pochodzącym z osobistego ubrania pracownika. Musi być swobodna
i dostosowana do temperatury typowej dla pomieszczeń pracy. Wskazane jest równieŜ
noszenie nakryć głowy – białe chustki, opaski na włosy lub płócienne czapki.
Poza odzieŜą roboczą, na stanowiskach, gdzie występują niekorzystne czynniki, stosuje się
odzieŜ ochronną. [6, s. 44]
Przydzielana pracownikom odzieŜ robocza i ochronna jest własnością zakładu pracy
i powinna być uŜywana zgodnie z przeznaczeniem. Bez niej pracownik nie moŜe podejmować
pracy. W razie przedwczesnego zuŜycia odzieŜy z winy pracownika moŜe on być obciąŜony
jej kosztami. Pranie i naprawa odzieŜy roboczej to obowiązek zakładu, ale mogą być równieŜ
zlecane pracownikowi w zamian za ekwiwalent pienięŜny. [6, s. 44]
Przykładowy strój powinien zawierać:
– biały fartuch,
– zapaskę,
– nakrycie głowy (czepek),
– odpowiednie obuwie,
– rękawice ochronne – gumowe.
Pracownik powinien wyglądać ładnie, czysto i elegancko niezaleŜnie od kategorii
zakładu, bo atrakcyjny wygląd sprawia, Ŝe nie tylko lepiej wykonuje on swoją pracę, ale
przede wszystkim bardziej higienicznie.
1. Co składa się na strój pracownika?
2. Na co naleŜy zwrócić uwagę w pracy?
3. Czy pracodawca powinien zapewnić pracownikowi odzieŜ ochronną w pracy?
4. Jaki wpływ na pracę ma strój?
5. Jak naleŜy być ubranym w czasie pracy?
6. Co grozi pracownikowi, jeśli nie nosi odpowiedniego stroju w czasie pracy?

46
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Scharakteryzuj strój pracownika.
1) scharakteryzować strój pracownika,
2) wskazać jakie znaczenie ma strój w pracy,
3) wskazać co grozi pracownikowi jeśli nie będzie wykonywał swojej pracy w odpowiednim
stroju,
4) zaprezentować swoją propozycję na forum grupy.
Ćwiczenie 2
WskaŜ elementy i zasady mające znaczenie w miejscu pracy.
1) wskazać elementy jakie mają znaczenie w pracy ,
2) wskazać elementy mało istotne w pracy ,
3) określić zasady jakich naleŜy przestrzegać w pracy,
4) wskazać dlaczego naleŜy przestrzegać zasady higieny w pracy,
5) określić najwaŜniejsze zasady higieny pracy,
6) wskazać znaczenie stroju w pracy,
7) zaprezentować i dokonać analizy efektów pracy.
– arkusz papieru,
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wskazać elementy stroju w miejscu pracy?
2) wskazać elementy dobrze zorganizowanego środowiska pracy?
3) wskazać jaki wpływ na pracę ma odpowiedni strój?
4) określić czy pracodawca powinien zapewnić pracownikowi odzieŜ
ochronną w pracy?

47
4.7. ZagroŜenia poza pracą: techniczne, organizacyjne i ludzkie
W mnogości poŜarów dostrzegamy róŜne przyczyny ich powstawania, są wśród nich:
wady i niewłaściwa eksploatacja urządzeń elektrycznych i ogrzewczo – kominowych, wady
urządzeń technicznych, źle rozwiązane procesy technologiczne, wreszcie działania sił
przyrody, ale najwięcej poŜarów wybucha na skutek ludzkiej lekkomyślności, a mianowicie:
nieostroŜności osób dorosłych.
Częstą przyczyną występowania poŜaru w miejscu pracy są wady urządzeń i instalacji
elektrycznych, ogrzewczych oraz ich nieprawidłowa eksploatacja. Przykłady:
– nieprawidłowo dobrana lub wykonana instalacja elektryczna,
– przeciąŜenie instalacji elektrycznej,
– wady i uszkodzenia instalacji jak i urządzeń,
– nie usuwanie wad mających wpływ na awarie w instalacji elektrycznej,
– eksploatacja prowizorycznych urządzeń elektrycznych,
– samowolna, niefachowa naprawa instalacji i urządzeń,
– naprawa bezpieczników drutem,
– zewnętrzne mechaniczne uszkodzenia instalacji,
– pozostawienie bez dozoru przenośnych urządzeń grzejnych takich jak grzałki, czajniki,
grzejniki,
– pozostawienie bez kontroli urządzeń elektrycznych, gazowych, ustawianie ich na lub
w pobliŜu materiałów palnych,
– posługiwanie się ogniem w zamkniętych pomieszczeniach o małej wilgotności powietrza.
Inną przyczyną poŜaru w pomieszczeniach pracy moŜe być samozapalenie się
materiałów. Powstaje na skutek zachodzących procesów biochemicznych w materiale na takie
czynniki. Proces ten powoduje samoogrzewanie i w konsekwencji często prowadzi do
samozapalenia. Samozapaleniu ulegają materiały zaolejone.
MoŜe występować jeszcze wiele innych przyczyn poŜaru do tej grupy moŜemy zaliczyć:
– magazynowanie materiałów palnych w pobliŜu budynku,
– stosowanie iskrzących urządzeń i obuwia w pomieszczeniach zawierających stęŜenia
gazów lub płynów wybuchowych,
– nie oczyszczanie w przewidzianych terminach przewodów dymowych i spalinowych.
ZagroŜenia poŜarowe mogą być spowodowane przyczynami:
– technicznymi (T),
– organizacyjnymi (O),
– ludzkimi (L), które najczęściej występują łącznie.
W zakładach gastronomicznych zagroŜenia poŜarowe są przewaŜnie związane ze
stosowaniem łatwopalnych materiałów do wykończenia wnętrz ( przyczyna techniczna).
Bezpośrednie przyczyny zagroŜeń poŜarowych to:
– zły stan techniczny instalacji i urządzeń elektrycznych powodujący zwarcie oraz iskrzenia
(zagroŜenia techniczne i ludzkie),
– przegrzanie i spalenie instalacji elektrycznej w następstwie nadmiernego przeciąŜenia
obwodów podczas jednoczesnej pracy wielu urządzeń (zagroŜenie techniczne
i organizacyjne),
– tolerowanie prowizorek w instalacjach elektrycznych, zwłaszcza niewłaściwych
bezpieczników (zagroŜenie techniczne i ludzkie),

48
– pozostawienie bez nadzoru włączonych kuchenek, podgrzewaczy i innych urządzeń
technicznych pracujących bez termoregulacji oraz maszyn i urządzeń nieprzystosowanych
do ciągłej eksploatacji (zagroŜenie organizacyjne i ludzkie),
– nieszczelność instalacji gazowej i pozostawienie bez płomienia otwartych palników
gazowych (zagroŜenie techniczne i ludzkie),
– brak ostroŜności podczas palenia papierosów i lekkomyślne postępowanie
z niedopałkami (zagroŜenie ludzkie). [6, s. 96]
Najbardziej niebezpieczne jest ulatnianie się gazu i powstanie duŜej koncentracji silnie
wybuchowych mieszanek gazowych. W takich sytuacjach naleŜy natychmiast intensywnie
przewietrzyć pomieszczenie bez włączania instalacji elektrycznej. Nie wolno teŜ sprawdzać
otwartym płomieniem szczelności instalacji gazowej. Wykonuje się to, stosując wodę
mydlaną. Palniki gazowe naleŜy otwierać przy zapalonej lub włączonej zapalarce.
Kolejnym duŜym zagroŜeniem poŜarowym jest zły stan techniczny instalacji elektrycznej
w pomieszczeniach i budynkach oraz nieprawidłowe uŜytkowanie maszyn i urządzeń
pracujących pod napięciem. Iskrzące urządzenia elektryczne naleŜy natomiast wyłączyć, aby
nie dopuścić do zwarcia, a następnie wykryć i usunąć wadę lub usterkę. Alarmującym
sygnałem jest przegrzanie urządzeń oraz instalacji, prowadzące do spalenia izolacji. [6, s. 96]
W razie poŜaru urządzeń elektrycznych pierwszą czynnością jest wyłączenie ich spod
napięcia. W akcji gaśniczej stosuje się gaśnice pianowe lub śniegowe.
WyróŜniamy następujące rodzaje poŜarów:
Ze względu na rodzaj paliwa oraz sposobu jego spalania moŜemy wyróŜnić 5 grup poŜarów:
a – PoŜary ciał stałych pochodzenia organicznego, przy spalaniu których obok innych zjawisk
powstaje zjawisko Ŝarzenia, np.: drewno, papier, węgiel, tworzywa sztuczne, tkaniny,
słoma,
b – PoŜary cieczy palnych i substancji stałych topiących się wskutek ciepła wytwarzającego
się przy poŜarze, np.,: benzyna, alkohole, aceton, eter, oleje, lakiery, tłuszcze, parafina,
stearyna, pak, smoła, naftalen,
c – PoŜary gazów, np.: metan,
d – PoŜary metali, np.: magnez, sód, uran,
e – PoŜary instalacji i urządzeń elektrycznych, pojazdów samochodowych.
Jak się zachować, co robić – gdy zauwaŜymy poŜar?
– nie wpadać w panikę, tylko zachować spokój,
– schylić się i poruszać blisko ściany, poniewaŜ dym i gaz trujący znajdują się pod sufitem,
– włączyć alarm,
– zadzwonić po StraŜ PoŜarną (tel. 998)
Nie tylko w czasie, np. poŜaru w miejscu pracy pracownik moŜe ulec wypadkowi, ale
równieŜ moŜe się to stać w drodze do pracy lub z pracy. Wtedy bardzo waŜnym elementem
jest cała akcja powypadkowa, a przede wszystkim akcja udzielenia pierwszej pomocy
poszkodowanemu pracownikowi.
Przy gaszeniu zarodków poŜaru naleŜy podjąć następujące działania:
– odciąć dopływ powietrza do pomieszczeń przez zamknięcie drzwi,
– usunąć z otoczenia ogniska zapalnego wszystkie łatwopalne materiały, aby stworzyć
niepalną barierę na drodze poŜaru,
– dotrzeć do źródła ognia z dostępnymi środkami gaśniczymi,
– stłumić poŜar koncentrując się na źródle ognia, a nie na płomieniach.
DuŜe zakłady, w których stopień zagroŜenia poŜarowego jest większy, powinny być
wyposaŜone w wodną instalację przeciwpoŜarową z węŜami gaśniczymi.

49
Podczas poŜaru w silnie zadymionych pomieszczeniach naleŜy się czołgać lub poruszać
w zgiętej pozycji, gdyŜ zazwyczaj przy podłodze gromadzi się najwięcej powietrza do
oddychania. [6, s. 97]
O powodzeniu akcji gaśniczej decyduje szybkość podejmowanych działań, gdyŜ w ciągu
kilku minut poŜar osiąga groźne rozmiary. Dlatego niezaleŜnie od własnych działań naleŜy
zawsze wezwać najbliŜszą jednostkę straŜy poŜarnej przez telefon alarmowy umieszczony
w widocznym miejscu znanym pracownikom.
Równocześnie ze zgłoszeniem poŜaru straŜy naleŜy prowadzić akcję ratowniczo – gaśniczą
we własnym zakresie pod kierunkiem najstarszego funkcją pracownika.
W pierwszej kolejności:
– ewakuuje się osoby z miejsca poŜaru drogami komunikacyjnymi lub w razie potrzeby
ewakuacyjnymi,
– wyłącza dopływ prądu i gazu do zagroŜonej strefy.
Do udziału w akcji ratowniczo – gaśniczej są zobowiązani wszyscy pracownicy bez względu
na zajmowane stanowisko według poleceń osoby kierującej akcją.
O powodzeniu akcji w duŜym stopniu decydują:
– rozeznania zagroŜeń poŜarowych występujących w zakładzie,
– przeprowadzone szkolenia przeciwpoŜarowe załogi,
– znajomość zasad postępowania w razie poŜaru,
– dostępność i sprawność sprzętu gaśniczego,
– umiejętność posługiwania się sprzętem gaśniczym. [6, s. 98]
Państwowa StraŜ poŜarna (PSP) działa na mocy ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r.,
opublikowanej w Dz. U. z 2002 r., nr 147, poz. 1230. Główne zadania PSP:
– organizacja i prowadzenie akcji ratowniczych w czasie poŜarów, klęsk Ŝywiołowych oraz
innych zagroŜeń,
– rozpoznawanie istniejących zagroŜeń poŜarowych,
– nadzór nad przestrzeganiem obowiązujących w kraju przepisów przeciwpoŜarowych.
[6, s. 99]
Obecnie zadania PSP znacznie wykraczają poza tradycyjne gaszenie poŜarów.
Uczestniczy ona w likwidacji zagroŜeń i katastrof budowlanych, komunikacyjnych oraz
awarii związanych z zanieczyszczeniem środowiska. [6, s. 100]
1. Jakie są istotne zagroŜenia poŜarowe w zakładzie pracy?
2. Jakie są zadania Państwowej StraŜy PoŜarnej?
3. Jakie informacje naleŜy podać wzywając StraŜ PoŜarną?
4. Jakimi przyczynami moŜe być wywołany poŜar?
5. Jakie są rodzaje poŜarów?
6. Co decyduje o powodzeniu akcji ratowniczo – gaśniczej?
7. Jakie czynności wykonuje się przy gaszeniu poŜaru w zarodku?

50
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaplanuj kodeks dla pracownika, który powinien przestrzegać zasad bezpieczeństwa
poŜarowego w zakładzie pracy.
1) wskazać elementy mające znaczenie w przestrzeganiu przepisów ochrony
przeciwpoŜarowej,
2) określić najwaŜniejsze przepisy ochrony przeciwpoŜarowej w miejscu pracy ,
– arkusz papieru,
Ćwiczenie 2
WskaŜ najwaŜniejsze czynności zapobiegania poŜarom oraz najwaŜniejsze czynności
w chwili wybuchu poŜaru.
NajwaŜniejsze czynności zapobiegania
poŜarom
NajwaŜniejsze czynności w chwili wybuchu
poŜaru
1) wskazać elementy mające znaczenie zapobiegania powstawaniu poŜarów,
2) wskazać elementy mające znaczenie w chwili wybuchu poŜaru,
3) wskazać elementy najbardziej istotne w przypadku zapobiegania poŜarom,
4) zaprezentować i dokonać analizy efektów pracy.

51
Ćwiczenie 3
Podaj przykłady zagroŜeń spowodowanych przyczynami technicznymi, organizacyjnymi
i ludzkimi.
1) wskazać przykłady zagroŜeń spowodowanych przyczynami technicznymi, organizacyjnymi
i ludzkimi,
2) określić dlaczego dane zagroŜenie jest nazywane zagroŜeniem technicznym, organizacyjnym
i ludzkim,
– arkusz papieru,
Ćwiczenie 4
Oceń poprawność stwierdzeń wpisując na końcu zdania literą P lub F (P – prawda lub
F – fałsz).
Karta pracy –ćwiczeń
Po szkoleniu przeciw poŜarowej, kaŜdy pracownik powinien wiedzieć:
– jak długo trwa poŜar __,
– jak długo trwa akcja ratunkowa __,
– jakie jest zagroŜenia poŜarowe występujące w budynku __,
– jakie są przyczyny powstawania i rozprzestrzeniania się poŜarów __,
– jakie rodzaje poŜarów występują najczęściej w zakładzie pracy __,
– jakie są przepisy przeciwpoŜarowe __,
– jakie są zasady postępowania na wypadek poŜaru i zadania poszczególnych
– pracowników __,
– jakie znaki informacyjne informują o ewakuacji__,
– co decyduje o szybkości akcji ratowniczej__.
1) zaprezentować tematykę szkolenia przeciwpoŜarowego, w miejscu pracy,
2) wskazać odpowiedzi prawdziwe i fałszywe,
3) zaprezentować odpowiedzi na forum grupy.

52
Ćwiczenie 5
Wyjaśnij na czym polega organizacja ochrony przeciwpoŜarowej oraz jakie są obowiązki
właścicieli, uŜytkowników, podmiotów i zarządzających obiektami lub terenami.
1) wyszukać akty prawne regulujące ochronę przeciwpoŜarową,
2) przeprowadzić analizę tych aktów prawnych,
3) przedyskutować w grupie odpowiedzi,
4) zaprezentować wnioski na forum grupy.
– komputer z dostępem do Internetu,
– przepisy, akty prawne,
– zarządzenia wewnętrzne dotyczące ochrony przeciwpoŜarowej,
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić jakie są istotne zagroŜenia poŜarowe w zakładzie pracy?
2) określić zadania Państwowej StraŜy poŜarnej?
3) wskazać rodzaje poŜarów?
4) określić przyczyny poŜarów?
5) określić informacje istotne w chwili wzywania StraŜy PoŜarnej?
6) wskazać czynności istotne przy gaszeniu poŜaru w zarodku?

53
4.8. Pierwsza pomoc
Pierwszą pomocą nazywamy wszystkie czynności wykonywane przez osobę (osoby)
udzielającą tej pomocy do chwili przybycia pogotowia lub przetransportowania chorego do
placówki słuŜby zdrowia. Czynności te mogą dotyczyć zabiegów wykonywanych
bezpośrednio na osobie poszkodowanej. W zakres udzielanej pierwszej pomocy wchodzi
równieŜ wezwanie pogotowia, jak i ewentualne zorganizowanie transportu chorego, o ile nie
ma moŜliwości lub czasu na transport osoby poszkodowanej karetką. Bardzo waŜnym
czynnikiem udzielania pierwszej pomocy jest zachowanie spokoju. Spokój ten jest potrzebny
zarówno ofierze wypadku, jak i ratownikowi oraz otoczeniu. Z poszkodowanym naleŜy
rozmawiać spokojnie i rzeczowo. Pozwala to ofierze wypadku lub zachorowania czuć się
bezpiecznie. W trakcie rozmowy naleŜy ustalić, co chory pamięta z wypadku, co go boli, czy
chorował uprzednio na choroby przewlekłe, np. cukrzycę. NaleŜy równieŜ ustalić, jak i kogo
z najbliŜszej rodziny powiadomić o zaistniałej sytuacji. [4 s.16]
Kodeks pracy nakłada na pracodawcę obowiązek zorganizowania i udzielania pierwszej
pomocy.
Ponadto zakład pracy ma obowiązek w chwili powstania wypadku w miejscu pracy:
– zapewnić zabezpieczenie miejsca wypadku do czasu ustalenia jego okoliczności
i przyczyn,
– niezwłocznie ustalić okoliczności i przyczyny wypadku oraz zastosować odpowiednie
środki zapobiegawcze,
– niezwłocznie powiadomić inspektora pracy Państwowej Inspekcji Pracy i prokuratora
oraz jednostkę nadrzędną o kaŜdym śmiertelnym, cięŜkim lub zbiorowym wypadku przy
pracy.
Przed przystąpieniem do udzielania pierwszej pomocy ofierze lub ofiarom wypadku
naleŜy szybko ocenić sytuację czyli naleŜy:
– ustalić przyczynę wypadku oraz ilość rannych,
– stwierdzić, czy osobie (osobom) poszkodowanej nadal zagraŜa niebezpieczeństwo,
– stwierdzić, czy ratownikowi (osobie udzielającej pierwszej pomocy) równieŜ nie grozi
niebezpieczeństwo,
– ustalić, czy są inne osoby mogące w razie potrzeby pomóc w ratowaniu ofiary wypadku,
– ocenić, czy istnieje moŜliwość wezwania fachowej pomocy medycznej (pogotowie)
i pomocy technicznej (straŜ poŜarna, policja, pogotowie gazowe, pogotowie
energetyczne),
– ustalić, czy dostępne są środki do udzielenia tej pomocy, np. materiały opatrunkowe,
nosze itp. [4 s. 18 – 19]
Czynności podejmowane przez ratownika muszą być szybkie i zdecydowane, ale
rozwaŜne. Pochopne działania mogą narazić ratownika na uraz i opóźnić udzielenie pomocy.
Równolegle z oceną sytuacji i okoliczności wypadku naleŜy ocenić stan zdrowia
poszkodowanego (poszkodowanych):
− czy jest przytomny,
– czy oddycha,
– w niektórych przypadkach sprawdza się czy jest wyczuwalne tętno.
JeŜeli ofiara wypadku lub nagłego zachorowania, jest nieprzytomna, nie oddycha i /lub
tętno nie jest wyczuwalne, naleŜy podjąć akcję reanimacyjną.
W dalszej kolejności naleŜy ocenić, czy:
– są jakieś zranienia będące powodem krwotoku,

54
– są lub mogą być jakieś złamania wymagające unieruchomienia.
Następnie, jeŜeli znajdą się inne osoby mogące włączyć się w udzielanie pomocy
poszkodowanych, naleŜy rozdzielić poszczególne czynności ratownicze:
– zabezpieczenie miejsca wypadku,
– wezwanie fachowej pomocy medycznej, i ewentualnej policji, straŜy poŜarnej,
– dostarczenie apteczki pierwszej pomocy i/lub noszy,
– przeniesienie poszkodowanego w bezpieczne miejsce. [4 s. 19 – 20]
Podstawowym zadaniem ratownika jest ocena stanu zdrowia osoby poszkodowanej
w wyniku wypadku lub nagłego zachorowania. NajwaŜniejszym zadaniem jest ustalenie, czy
zachowane są procesy decydujące bezpośrednio o Ŝyciu ofiary:
1. Przytomność.
2. Oddech.
3. DroŜność dróg oddechowych.
4. Czasami równieŜ wyczuwalne tętno.
Rys. 2. Badania tętna na tętnicy szyjnej [4, s. 20]
Rys. 3. Badanie tętna na tętnicy promieniowej – naleŜy uŜywać opuszków
trzech kolejnych palców [4, s. 21]

55
Rys. 4. Sprawdzanie słuchem, czy ratowany oddycha. Równocześnie wzrokiem
obserwujemy ewentualne pojawienie się ruchów oddechowych klatki
piersiowej [4, s. 21]
Ustalenie, czy ofiara wypadku lub zachorowania jest przytomna, polega na głośnym,
wyraźnym wydaniu polecenia typu: otwórz oczy, poruszaj stopą. Równocześnie moŜna
potrząsnąć chorą osobą, uszczypnąć ją. Brak reakcji na polecenie słowne, dotyk lub
potrząsanie pozwala stwierdzić, Ŝe chory jest nieprzytomny.
Po dokonaniu oceny przytomności układu oddechowego i ewentualnie układu krąŜenia
w dalszej kolejności naleŜy zwrócić uwagę na:
– zranienia będące źródłem krwotoku,
– moŜliwość złamań kości (w tym złamania kręgosłupa),
– inne okoliczności mogące mieć wpływ na stan zdrowia ofiary (np. zapach z ust – alkohol,
aceton).
Pełną ocenę stanu zdrowia umoŜliwi badanie chorego.
Badanie przeprowadzamy oburącz, badając równocześnie osobę poszkodowaną z obu jej
stron. Rozpoczynamy od głowy i szyi ofiary, przechodząc następnie do klatki piersiowej, jamy
brzusznej, kończyn górnych i dolnych.
Głowa:
– naleŜy dokładnie obejrzeć głowę, czy nie ma zranień,
– delikatnie obmacując, poszukiwać miejsc obrzękniętych, bolesnych lub wgłębionych –
moŜliwe złamanie kości czaszki.
Twarz:
– zwróć uwagę na kolor skóry – bladość lub zasinienie,
– rysy twarzy u chorych we wstrząsie są wyostrzone,
– pot – we wstrząsie skóra jest pokryta zimnym potem.
Oczy:
– zwróć uwagę na szerokość źrenic, czy są równe w obu oczach,
– moŜna sprawdzić, czy źrenice reagują na światło kierując na nie np. zapaloną latarkę –
źrenice powinny się zwęzić. Inna reakcja źrenic moŜe świadczyć o uszkodzeniu mózgu,
– sprawdź, czy nie ma zranień lub oparzeń spojówek. [4, s. 22-23]
Szyja:
– naleŜy obmacać delikatnie szyję, przejechać palcami wzdłuŜ kręgosłupa od góry – od
czaszki do palców, szukając miejsc bolesnych lub ewentualnych zniekształceń mogących
być objawem złamania kręgosłupa,
– sprawdź tętno na tętnicy szyjnej.

56
Tułów:
– obserwuj ruchy klatki piersiowej przy oddychaniu, czy klatka porusza się równo po obu
stronach,
– upewnij się, czy nie ma zranień klatki piersiowej i jamy brzusznej,
– delikatnie obmacując klatkę piersiową i jamę brzuszną poszukaj miejsc bolesnych,
wraŜliwych na dotyk,
– obmacaj kości miednicy, ściśnij oburącz miednicę z dwóch stron i sprawdź, czy nie
powoduje to bólu,
– czy ofiara wypadku nie oddała bezwiednie moczu lub stolca, czy nie ma krwawienia,
– sprawdź, delikatnie przesuwając ręką wzdłuŜ kręgosłupa, czy nie ma miejsca szczególnie
bolesnych lub zniekształceń mogących być objawem złamania kręgosłupa.
Kończyny:
– dotykiem sprawdź, czy nie ma miejsc szczególnie bolesnych lub zniekształceń kończyn,
świadczących o ewentualnym złamaniu,
– poproś, aby chory poruszał palcami rąk, dłonią, stopą – niemoŜność wykonania ruchu
moŜe świadczyć o uszkodzeniu kręgosłupa i rdzenia kręgowego,
– obejrzyj kończyny, czy nie ma zranień, czy ocieplenie (temperatura) kończyn jest
prawidłowe,
– zwróć uwagę, czy kończyny są ułoŜone naturalnie, czy nie ma nieprawidłowych zgięć
w stawach kończyn. [4, s. 24]
Równolegle z czynnościami ratowniczymi wykonywanymi przy udzielaniu pierwszej
pomocy naleŜy myśleć o wezwaniu fachowej pomocy. Odszukanie telefonu i zgłoszenie
wypadku nagłego zachorowania najlepiej zlecać osobie postronnej. Poprosić ją, aby
potwierdziła fakt wezwania pogotowia. JeŜeli nie ma innych osób, mogących wezwać
pogotowie, w pierwszej kolejności naleŜy zabezpieczyć podstawowe czynności Ŝyciowe
osoby poszkodowanej. Dopiero wtedy moŜna wezwać pogotowie.
Wzywając telefonicznie pogotowie naleŜy podać istotne informacje:
– co się stało, opis wypadku, czy istnieje nadal zagroŜenie,
– ile jest osób poszkodowanych,
– gdzie nastąpił wypadek – w miarę dokładnie określić adres lub miejsce, gdzie osoba
wzywająca będzie czekała na karetkę,
– w miarę moŜliwości podać rodzaj uszkodzeń ciała ofiar wypadku,
– określić, kto wzywa pogotowie oraz podać numer telefonu z którego dzwoni. [4, s. 25]
Bardzo waŜnym elementem jest reanimacja poszkodowanej w czasie wypadku.
Reanimacją nazywamy wszystkie czynności wykonywane między innymi w ramach pierwszej
pomocy, celem przywrócenia Ŝycia przy nagłym zatrzymaniu krąŜenia i/lub oddychania.
Czynnikami bezpośrednio decydującymi o Ŝyciu są:
– powietrze zawierające tlen – czynnik niezbędny do Ŝycia komórek i tkanek,
– oddychanie – dopływ powietrza do płuc, gdzie następuje wymiana gazowa – utlenowanie
krwi,
– krąŜenie – transport utlenowanej krwi do komórek i tkanek organizmu. [4, s. 34]
Bardzo waŜnym elementem w oŜywianiu jest sztuczne oddychanie.
Rozpoczynając sztuczne oddychanie metodą usta-usta naleŜy:
– ułoŜyć chorego na plecach na twardym podłoŜu (ziemia, podłoga),
– uklęknąć koło chorego,
– odchylić głowę chorego do tyłu i unieść brodę, aby udroŜnić drogi oddechowe,
– zacisnąć palcami płatki nosa ratowanego, aby wdmuchiwać powietrze dostawało się do
płuc i nie uciekało nosem,

1. Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska

1. Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to 1. Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska

Similar to 1. Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska (20)

More from Wiktor Dąbrowski

More from Wiktor Dąbrowski (6)

1. Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska