1. ΕΡΙΜΟ΢ΦΩΣΘ ΕΚΡΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΣΤΘ Χ΢ΘΣΘ ΚΑΙ ΑΞΙΟΡΟΙΘΣΘ ΤΩΝ ΣΠΕ ΣΤΘΝ ΕΚΡΑΙΔΕΥΤΙΚΘ ΔΙΔΑΚΤΙΚΘ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ
Ζ ζυγκπόηηζη ομάδων μαθηηών ζηην ηάξη
και ηο επγαζηήπιο
Κοινωνιομεηπικό ηεζη και κοινωνιόγπαμμα
Νίκορ Παπαζηαμαηίος, Σσολ. Σύμβοςλορ κλΠΕ04
http://nikosictedu.blogspot.com, npapastam@yahoo.gr
1. Διδαςκαλία ςε ομάδεσ
2. Ομάδεσ εργαςίασ μαθητών
3. Η κοινωνιομετρία και το κοινωνιομετρικό τεςτ
4. Η κοινωνιόμητρα
5. Αξιολόγηςη τησ ομάδασ
Βιβλιογραφία
ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ: Οργάνωςη και εκτζλεςη εργαςτηριακών αςκήςεων
1.Μετωπικό και κυκλικό εργαςτήριο
2.Προετοιμαςία
3.Οργάνωςη
4.Επάρκεια οργάνων, υλικών, αντιδραςτηρίων
5.Ο εργαςτηριακόσ χρόνοσ
6.Εργαςτηριακόσ χώροσ
7.Μετρήςεισ, εκτζλεςη αςκήςεων
8.Εποπτεία και ζλεγχοσ
9.Αξιολόγηςη εργαςτηριακήσ άςκηςησ
© Νίκορ Παπαζηαμαηίος  Η ζςγκπόηηζη ομάδων ζηην ηάξη και ηο επγαζηήπιο  Μάιορ 2010 1

2. ΕΡΙΜΟ΢ΦΩΣΘ ΕΚΡΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΣΤΘ Χ΢ΘΣΘ ΚΑΙ ΑΞΙΟΡΟΙΘΣΘ ΤΩΝ ΣΠΕ ΣΤΘΝ ΕΚΡΑΙΔΕΥΤΙΚΘ ΔΙΔΑΚΤΙΚΘ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ
1. Διδαςκαλία ςε ομάδεσ
Θ εργαςία των μακθτϊν ςτθν τάξθ ςε ομάδεσ, επικράτθςε ςτθ ςφγχρονθ παιδα-
γωγικι με τθν ζναρξθ του αιϊνα μασ περίπου και επθρεάςτθκε κυρίωσ από τισ απόψεισ του
Αμερικανοφ μεταρρυκμιςτι και παιδαγωγοφ J. Dewey. Οι ςφγχρονεσ κεωρίεσ μάκθςθσ που
αποδίδουν μεγάλθ ςθμαςία ςτον κοινωνιοπολιτιςμικό παράγοντα, ςυνθγοροφν υπζρ τθσ
οργάνωςθσ μακθμάτων ςτα οποία να ευνοείται θ κοινωνικι αλλθλεπίδραςθ και θ
ςυνεργατικι, θ ομαδικι μάκθςθ. Θ μορφι διδαςκαλίασ ςε ομάδεσ με τθν ίδια εργαςία (ίδιο
κζμα ι κατά μζτωπο διδαςκαλία) μεταξφ των άλλων αποςκοπεί ςτθν πραγματοποίθςθ μιασ
ςτενότερθσ επαφισ με το αντικείμενο τθσ διδαςκαλίασ και τα μζςα εργαςίασ. Ζτςι, ϊςτε να
αναπτυχκεί θ αυτενζργεια και θ ςυνεργατικότθτα των μακθτϊν, θ κριτικι εξζταςθ των
αποτελεςμάτων μεταξφ των ομάδων κ.ά. Τζτοιασ μορφισ (μετωπικό) εργαςτιριο ςτα
μακιματα των φυςικϊν επιςτθμϊν είναι ιδιαίτερα δθμοφιλζσ.
Ταυτόχρονα, τα περιςςότερα ςφγχρονα περιβάλλοντα εργαςίασ όπωσ είναι θ
διδαςκαλία/μάκθςθ με τθ χριςθ ΤΡΕ, προςφζρουν πολλζσ δυνατότθτεσ για επικοινωνία και
ςυνεργαςία των μακθτϊν, ιτοι άμεςθ, ςφγχρονθ επικοινωνία (με ιχο, εικόνα, γραπτό
κείμενο), ςυνεπεξεργαςία κειμζνων, εικόνων και πάςθσ φφςεωσ αρχείων, από κοινοφ
επίλυςθ προβλθμάτων, διαμοίραςθ ψθφιακϊν πόρων, παιχνίδια ρόλων και ςυλλογικϊν
καταςκευϊν, ςυμμετοχι ςε ψθφιακζσ κοινότθτεσ, ιςτολόγια και wikis, πλατφόρμεσ
αςφγχρονθσ επικοινωνίασ. Μζςα ςε αυτά τα πλαίςια, οι μζκοδοι που αποκαλοφνται με το
γενικό όρο ομαδοςυνεργατικζσ φαίνονται να προςφζρουν πολλά διδακτικά πλεονεκτιματα.
2. Ομάδεσ εργαςίασ μαθητών
Κομβικό ςθμείο ςτθν επιτυχι διδαςκαλία με ομάδεσ μακθτϊν (ομαδοςυνεργατικι
διδαςκαλία) είναι ο τρόποσ ςυγκρότηςησ τθσ κάκε ομάδασ εργαςίασ , που μπορεί να γίνει
ςυνικωσ με τουσ εξισ τρόπουσ:
• Διαμόρφωςθ ελεφκερων ομάδων χωρίσ παρζμβαςθ του εκπαιδευτικοφ. Συνικωσ θ
(αυτο)επιλογι των ςυμμακθτϊν ι των ςυμμακθτριϊν ςτθν ομάδα, γίνεται ανάλογα με τθ
φιλία, τισ ςυμπάκειεσ, τα κοινά ενδιαφζροντα ι ανάλογα με τθ ςυνεργαςία που επιβάλλει θ
τρζχουςα ςχολικι κατάςταςθ (δθλαδι, θ επίδοςθ ςτο μάκθμα). Τρόποσ κατάλλθλοσ για
παιδιά θλικίασ 13 -16 ετϊν – αλλά και με ομάδεσ όχι πάντοτε ικανοποιθτικισ απόδοςθσ και
επίδοςθσ.
• Κακοριςμζνεσ ομάδεσ, που τθ ςφνκεςι τουσ διαμορφϊνει ο εκπαιδευτικόσ, βάςει
δικϊν του, κατά περίπτωςθ, κριτθρίων. Τρόποσ ικανοποιθτικόσ για τουσ μακθτζσ των
μικρότερων θλικιϊν.
• Ομάδεσ, βάςει κοινωνιογράμματοσ, που δίνει τθ δυνατότθτα ςτο μακθτι να ορίςει ο
ίδιοσ τθν ομάδα που κα ικελε να ανικει, αλλά και τον εκπαιδευτικό να κάνει (αναγκαίεσ)
διαρκρωτικζσ παρεμβάςεισ, ζχοντασ υπόψθ τθν αρχι τθσ βοικειασ. Αυτόσ ο τρόποσ είναι
ζνα καλό βοθκθτικό μζςο για ςυγκρότθςθ ομάδων ςτο γυμνάςιο και ςτο λφκειο.
Τα χαρακτθριςτικά μιασ ομάδασ επιδροφν ςτον τρόπο λειτουργίασ, ςτθν απόδοςθ
και τθν αποτελεςματικότθτά τθσ. Μερικά από τα κφρια χαρακτθριςτικά που παίηουν πολφ
ςθμαντικό ρόλο ςτθ λειτουργία των ομάδων είναι:
• Το μζγεθοσ τθσ ομάδασ, ο οποίοσ επιδρά ςθμαντικά ςτισ ςχζςεισ ανάμεςα ςτα μζλθ
και είναι κφριοσ παράγοντασ για τθν αποδοτικι εργαςία. Ζχει διαπιςτωκεί ερευνθτικά ότι
ομάδεσ με 3 ζωσ 4 μζλθ δουλεφουν καλφτερα. Βζβαια ςτθν περίπτωςθ ενόσ μετωπικοφ
εργαςτθρίου φυςικισ, λόγου χάρθ, ο αρικμόσ των μελϊν τθσ ομάδασ κακορίηεται κατ'
© Νίκορ Παπαζηαμαηίος  Η ζςγκπόηηζη ομάδων ζηην ηάξη και ηο επγαζηήπιο  Μάιορ 2010 2

3. ΕΡΙΜΟ΢ΦΩΣΘ ΕΚΡΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΣΤΘ Χ΢ΘΣΘ ΚΑΙ ΑΞΙΟΡΟΙΘΣΘ ΤΩΝ ΣΠΕ ΣΤΘΝ ΕΚΡΑΙΔΕΥΤΙΚΘ ΔΙΔΑΚΤΙΚΘ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ
ανάγκθ και από τον αρικμό των ςειρϊν των οργάνων και ςυςκευϊν που υπάρχουν ςτο
ςχολικό εργαςτιριο φυςικϊν επιςτθμϊν είτε από τον αρικμό των ςτακμϊν εργαςίασ (Θ/Υ)
ςτο ςχολικό εργαςτιριο πλθροφορικισ.
• Θ δομή τθσ ομάδασ, που επθρεάηει τον τρόπο λειτουργίασ και τθν απόδοςθ των
μελϊν τθσ και προςδιορίηεται από τουσ ρόλουσ που ζχουν ςτθν ομάδα (λ.χ. ποιοσ εκτελεί το
πείραμα, ποιοσ χρονομετρεί, ποιοσ καταγράφει τισ μετριςεισ ι ποιοσ τρζχει τθν εφαρμογι
ςτον Θ/Υ , ποιοσ καταγράφει τισ μετριςεισ κλπ.). Σκόπιμο είναι ςτθ διαμόρφωςθ τθσ ομάδασ
να μθ λαμβάνεται υπόψθ το φφλο (όχι αμιγείσ ομάδεσ αγοριϊν ι κοριτςιϊν). Επίςθσ, είναι
αναγκαίο οι «δυνατοί» μακθτζσ να ςτθρίηουν τουσ «αδφνατουσ».
• Θ ςυνοχή τθσ ομάδασ προςδιορίηεται από το βακμό ςυμμετοχισ των μελϊν τθσ
και από το βακμό αποδοχισ κοινϊν κανόνων και ςτόχων. Για αυτό το λόγο θ ςφνκεςθ τθσ
ομάδασ δεν πρζπει να είναι άκαμπτθ και αμετάβλθτθ, χωρίσ αυτό να ςθμαίνει ςυνεχι
μετακίνθςθ μελϊν από τθ μια ομάδα ςτθν άλλθ.
• Οι κοινωνικοί κανόνεσ τθσ ομάδασ αναφζρονται ςτισ ςτάςεισ, τισ αντιλιψεισ και
τισ ςυμπεριφορζσ που είναι κοινά αποδεκτζσ από όλα τα μζλθ τθσ ομάδασ.
3. Η κοινωνιομετρία και το κοινωνιομετρικό τεςτ
Θ μζκοδοσ που χαρακτθρίηεται ωσ κοινωνιομετρία βαςίηεται ςτθν υποβολι
ερωτιςεων ςτουσ μακθτζσ τθσ ςχολικισ τάξθσ για τισ ςχζςεισ τουσ με τουσ ςυμ-
μακθτζσ/τριζσ τουσ ςτθν ίδια τάξθ / τμιμα, πράγμα που ςθμαίνει ότι ωσ μζκοδοσ μζτρθςθσ
ςυναιςκθματικϊν καταςτάςεων αποτελεί μια κρίςθ που αφορά ςυμπάκεια, ικανότθτα
ςυνεργαςίασ, ανεκτικότθτα και εμπιςτοςφνθ, χωρίσ όμωσ να δίνει πλθροφορίεσ για το βάκοσ
των αμοιβαίων και των λοιπϊν ςχζςεων. Εργαλεία τθσ είναι το κοινωνιομετρικό τεςτ, θ
κοινωνιόμθτρα και το κοινωνιόγραμμα.
Το κοινωνιομετρικό τεςτ είναι ζνα μζςο με το οποίο προςδιορίηουμε κατά πόςο τα
άτομα είναι ανεκτά ςε μια ομάδα. Στθ ςχολικι τάξθ/ τμιμα πλθροφορεί το δάςκαλο ποιοσ
μακθτισ γίνεται δεκτόσ από τουσ άλλουσ, ποιοσ δζχεται τισ περιςςότερεσ προτιμιςεισ των
ςυμμακθτϊν του (αςτζρασ ι δθμοφιλισ) και ποιοσ όχι (απομονωμζνοσ), ποιοι είναι οι φίλοι,
ποιεσ επιλογζσ ζχουν αμοιβαιότθτα και ποιεσ όχι, τισ προτιμιςεισ μεταξφ ατόμων του ίδιου ι
του άλλου φφλου, το ςχθματιςμό ηευγϊν κ.ά.
Ιδιαίτερα πρζπει να τονιςτεί ο ςωςτόσ χειριςμόσ των ομάδων αφενόσ μεταξφ φίλων,
που ςχθματίηουν μεταξφ τουσ τρίγωνο ι αλυςίδα, και αφετζρου των απομονωμζνων ατόμων
(αυτϊν δθλαδι που δε δζχονται καμιά προτίμθςθ από τουσ ςυμμακθτζσ τουσ). Στθν
περίπτωςθ των φίλων, αν είναι και ταυτόχρονα «αδφνατοι» μακθτζσ, αυξάνει θ πικανότθτα
αποτυχίασ τουσ ςαν ομάδα εργαςίασ ςτθν τάξθ και το εργαςτιριο, ενϊ οι απομονωμζνοι
μακθτζσ δεν πρζπει να μπαίνουν όλοι μαηί ςε μια ομάδα, αλλά κακζνασ χωριςτά μεταξφ
αυτϊν που οι ίδιοι προτιμοφν.
Ζνα κοινωνιομετρικό τεςτ ςτθν απλι μορφι του (που εν προκειμζνω μασ ενδι-
αφζρει) είναι ζνα ερωτθματολόγιο με μια ερϊτθςθ πάνω ςε μια δραςτθριότθτα, δθλαδι τθ
ςυγκρότθςθ ομάδασ, λόγου χάρθ, ςτο εργαςτιριο, θ οποία να οδθγεί ςε τρεισ επιλογζσ κατά
ςειρά προτίμθςθσ. Μπορεί να ζχει τθ μορφι που φαίνεται ςτον Πίνακα 1.

Θ κοινωνιομετρία είναι μζκοδοσ και ταυτόχρονα ςφνολο από τεχνικζσ, με τισ οποίεσ
διαπιςτϊνονται και μελετοφνται οι διαπρoςωπικζσ ςχζςεισ ανάμεςα ςτα μζλθ μιασ
κοινωνικισ ομάδασ, ςε ζνα δεδομζνο χρόνο. Διαμορφωτισ τθσ (από το 1934) είναι ο
ρουμανικισ καταγωγισ Aμερικανόσ ψυχοκοινωνιολόγοσ J. L. Moreno.
© Νίκορ Παπαζηαμαηίος  Η ζςγκπόηηζη ομάδων ζηην ηάξη και ηο επγαζηήπιο  Μάιορ 2010 3

4. ΕΡΙΜΟ΢ΦΩΣΘ ΕΚΡΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΣΤΘ Χ΢ΘΣΘ ΚΑΙ ΑΞΙΟΡΟΙΘΣΘ ΤΩΝ ΣΠΕ ΣΤΘΝ ΕΚΡΑΙΔΕΥΤΙΚΘ ΔΙΔΑΚΤΙΚΘ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ
Πίνακας 1. Υπόδειγμα κοινωνιομετρικοφ τεςτ με μία μόνο ερϊτηςη
Ονοματεπϊνυμο: ………………………………………………………………………. ……………………………….
Με ποιουσ ςυμμακθτζσ ι ςυμμακιτριζσ ςου κζλεισ να είςαι ςτθν ίδια ομάδα
ςτο εργαςτιριο φυςικισ τθ φετινι χρονιά; Γράψε τρεισ ςυμμακθτζσ ι ςυμμακιτριζσ
ςου κατά ςειρά προτίμθςθσ.
1θ προτίμθςθ ………………………………………………………………………………………… …………………..
2θ προτίμθςθ ………………………………………………………………………………………………………………
3θ προτίμθςθ………………………………………………………………………………………………………………
Μια πρακτικι υπόδειξθ είναι να βεβαιϊςει προκαταρκτικά ο εκπαιδευτικόσ τουσ
μακθτζσ ότι κα τθρθκεί απόλυτα θ ανωνυμία των απαντιςεϊν τουσ, οι επιλογζσ τουσ κα
λθφκοφν υπόψθ όςο το δυνατό περιςςότερο και τζλοσ, να ηθτθκεί από τθν τάξθ οι μακθτζσ
να γράψουν τισ προτιμιςεισ τουσ χωρίσ καμιά προςυνεννόθςθ μεταξφ τουσ και ςε ςυνκικεσ
μυςτικισ ψθφοφορίασ. Οι μακθτζσ που απουςιάηουν τθν θμζρα του τεςτ αποτελοφν αντι-
κείμενο εκλογισ, και το δικό τουσ τεςτ κα παρκεί με τθν επιςτροφι τουσ.
Θ αξιοπιςτία και θ εγκυρότθτα του κοινωνιομετρικοφ τεςτ εξαρτάται από τθν
ειλικρίνεια με τθν οποία οι μακθτζσ εκφράηουν τισ επικυμίεσ τουσ (επικυμίεσ που μπορεί με
τθν πάροδο του χρόνου να αλλάηουν).
Συνίςταται να μθ δοκεί κοινωνιομετρικό τεςτ αρνθτικισ μορφισ, δθλαδι: Με ποιουσ
ςυμμακθτζσ ι ςυμμακιτριζσ ςου δεν κα ικελεσ να είςαι ςτθν ίδια ομάδα (...)
4. Η κοινωνιόμητρα
Τα αποτελζςματα του κοινωνιομετρικοφ τεςτ καταχωρίηονται ςτθν κοινωνιόμητρα,
τετραγωνικό πίνακα διπλισ ειςόδου, με αρικμό ςτθλϊν και γραμμϊν ίςων με τον αρικμό
των μακθτϊν τθσ τάξθσ (Πίνακασ 2). Ο κάκε μακθτισ ςυμβολίηεται με το ονοματεπϊνυμο ι
με τα αρχικά του ι τον αφξοντα αρικμό κατάλογου. Κάκε προτίμθςθ ςθμειϊνεται με τουσ
αρικμοφσ 1 (πρϊτθ), 2 (δεφτερθ), 3 (τρίτθ), ςτα αντίςτοιχα τετραγωνίδια τθσ μιτρασ, που
αντιςτοιχοφν ςτα πρόςωπα που πθγαίνει θ προτίμθςθ. Στθ βάςθ τθσ κοινωνιόμθτρασ γίνεται
ςυγκεντρωτικόσ πίνακασ αποτελεςμάτων, ενϊ βρίςκεται το ςφνολο των προτιμιςεων για τον
κάκε μακθτι/τρια και οι αντίςτοιχεσ πλθροφορίεσ.
© Νίκορ Παπαζηαμαηίος  Η ζςγκπόηηζη ομάδων ζηην ηάξη και ηο επγαζηήπιο  Μάιορ 2010 4

5. ΕΡΙΜΟ΢ΦΩΣΘ ΕΚΡΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΣΤΘ Χ΢ΘΣΘ ΚΑΙ ΑΞΙΟΡΟΙΘΣΘ ΤΩΝ ΣΠΕ ΣΤΘΝ ΕΚΡΑΙΔΕΥΤΙΚΘ ΔΙΔΑΚΤΙΚΘ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ
Στθν κοινωνιόμθτρα του Πίνακα 2, θ μακιτρια Γ ςυγκζντρωςε ςυνολικά επτά επι-
λογζσ (5 πρϊτεσ, 2 δεφτερεσ, 0 τρίτεσ), ο μακθτισ Δ μόνο μία επιλογι (0 πρϊτεσ, 1 δεφτερθ,
0 τρίτεσ), ενϊ ο μακθτισ Κ καμιά, ενϊ επζλεξε άλλουσ κτλ.
Πίνακας 2. Κοινωνιόμητρα τάξησ 12 μαθητϊν και μαθητριϊν
επιλεγόμ.
Α Β Γ Δ Ε Ζ Η Θ Ι Κ Λ Μ
επιλεγζντεσ
Α 1 2 3
Β 1 2 3
Γ 1 2 3
Δ 2 1 3
Ε 1 3 2
Ζ 1 3 2
Η 3 1 2
Θ 3 2 1
Ι 2 3 1
Κ 1 2 3
Λ 2 1 3
Μ 1 2 3
1θ επιλογι 2 1 5 0 1 0 0 2 0 0 1 0
2θ επιλογι 1 0 2 1 3 1 0 1 2 0 0 1
3θ επιλογι 1 1 0 0 1 1 3 0 3 0 1 1
΢φνολο 4 2 7 1 5 2 3 3 5 0 2 2
Α, Β, Δ, Κ, Λ, Μ: ονοματεπϊνυμο αγοριϊν
Γ, Ε, Ζ, Η, Θ, Ι : ονοματεπϊνυμο κοριτςιϊν
1 : πρϊτη επιλογή, 2 : δεφτερη επιλογή, 3 : τρίτη επιλογή
Τα δεδομζνα τθσ κοινωνιόμθτρασ μποροφν να αναπαραςτακοφν με τθ μορφι του
κοινωνιογράμματοσ, μια ειδικι κοινωνιομετρικι τεχνικι, που δίνει με διάφορεσ μορφζσ τθ
γραφικι αναπαράςταςθ του ςυνόλου των ςχζςεων μεταξφ των μελϊν τθσ ομάδασ
(μακθτικισ τάξθσ/τμιματοσ). Το κοινωνιόγραμμα επιτρζπει να γίνουν άμεςα και εποπτικά
κατανοθτζσ οι δομζσ μιασ ομάδασ ατόμων.
Ο πιο ςυνθκιςμζνοσ τφποσ κοινωνιογράμματοσ είναι αυτόσ μορφισ ςτόχου (με τρεισ
ι περιςςότερουσ ομόκεντρουσ κφκλουσ). Στο κοινωνιόγραμμα του Διαγράμματοσ Ι ζχει
τοποκετθκεί ςτον πρϊτο (εςωτερικό) κφκλο θ μακιτρια με τισ περιςςότερεσ προτιμιςεισ
© Νίκορ Παπαζηαμαηίος  Η ζςγκπόηηζη ομάδων ζηην ηάξη και ηο επγαζηήπιο  Μάιορ 2010 5

6. ΕΡΙΜΟ΢ΦΩΣΘ ΕΚΡΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΣΤΘ Χ΢ΘΣΘ ΚΑΙ ΑΞΙΟΡΟΙΘΣΘ ΤΩΝ ΣΠΕ ΣΤΘΝ ΕΚΡΑΙΔΕΥΤΙΚΘ ΔΙΔΑΚΤΙΚΘ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ
(αςτζρασ) και ςτουσ ενδιάμεςουσ αυτοί με τισ λιγότερεσ προτιμιςεισ. Στον εξωτερικό κφκλο
είναι οι απομονωμζνοι μακθτζσ.
Διάγραμμα Ι. Κοινωνιόγραμμα τάξησ 12 μαθητϊν και μαθητριϊν
Γ
Ε Ζ
Δ
Θ Α
Γ
Η Λ
Μ Β
Κ
αμοιβαία επιλογή
απλή επιλογή προσ την κατεφθυνςη του βζλουσ
ο Α επιλζγει πρϊτο τον Β
ο Α επιλζγει δεφτερο τον Β
ο Α επιλζγει τρίτο τον Β
Α, Β, Δ, Κ, Λ, Μ: ονοματεπϊνυμο αγοριϊν, Γ, Ε, Ζ, Η, Θ, Ι : ονοματεπϊνυμο κοριτςιϊν
Πίνακας 3. Οι τζςςερισ ομάδεσ μαθητϊν και μαθητριϊν
1η ομάδα: Γ* Ι Κ
2η ομάδα: Θ Λ Δ
3η ομάδα: Ζ Η Α
4η ομάδα: Ε Μ Β
© Νίκορ Παπαζηαμαηίος  Η ζςγκπόηηζη ομάδων ζηην ηάξη και ηο επγαζηήπιο  Μάιορ 2010 6

7. ΕΡΙΜΟ΢ΦΩΣΘ ΕΚΡΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΣΤΘ Χ΢ΘΣΘ ΚΑΙ ΑΞΙΟΡΟΙΘΣΘ ΤΩΝ ΣΠΕ ΣΤΘΝ ΕΚΡΑΙΔΕΥΤΙΚΘ ΔΙΔΑΚΤΙΚΘ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ
Θ μελζτθ και θ ερμθνεία τθσ κοινωνιόμθτρασ και του κοινωνιογράμματοσ οδθγοφν
ςε διαπιςτϊςεισ για τισ ςχζςεισ μεταξφ των μακθτϊν, τισ διαφοροποιιςεισ τουσ, τισ αμοι-
βαίεσ επιλογζσ μεταξφ δφο ι τριϊν μακθτϊν κλπ., που βοθκοφν ςτθ ςυγκρότθςθ των
ομάδων εργαςίασ (Πίνακασ 3). Επειδι με βάςθ τισ όποιεσ διαπιςτϊςεισ για τθ δομι τθσ
τάξθσ, τισ αλλθλεπιδράςεισ μεταξφ των μακθτϊν και των μακθτριϊν και τθν ατομικότθτά
τουσ, ο εκπαιδευτικόσ κα μπορζςει να επζμβει κεραπευτικά. Θα ςυντελζςει με αυτό τον
τρόπο ςτθν καλφτερθ ςυγκρότθςθ των ομάδων, όχι αυκαίρετα, αλλά όςο το δυνατό ςφμ-
φωνα με τισ επικυμίεσ των μακθτϊν/τριϊν του, βοθκϊντασ τοφσ απομονωμζνουσ και
χρθςιμοποιϊντασ τουσ αςτζρεσ για το καλό τθσ τάξθσ. Eπθρεάηει με αυτό τον τρόπο (προσ το
καλφτερο) τθν αμοιβαία προςαρμογι των μακθτϊν/τριϊν ςτισ μεταξφ τουσ ςχζςεισ,
εκπλθρϊνοντασ τον όποιο κοινωνικοποιθτικό του ρόλο (χωρίσ αυτό να είναι απόλυτο).
Τα κακοδθγθτικά και διορκωτικά μζτρα που πρζπει να πάρει ο εκπαιδευτικόσ, ςε
κφριεσ γραμμζσ είναι :
 Μακθτζσ που δείχνουν αμοιβαία προτίμθςθ, αν είναι δυνατό να μπαίνουν ςτθν ίδια
ομάδα.
 Για τον κάκε μακθτι ι μακιτρια να ικανοποιείται μία τουλάχιςτον επικυμία/ προτί-
μθςι του.
 Μακθτζσ που δεν είναι επικυμθτοί από κάποιουσ, να μθν μπαίνουν ςε ομάδεσ με
αυτοφσ τουσ ςυμμακθτζσ/τριζσ τουσ, που δεν τουσ αποδζχονται.
 Οι απομονωμζνοι μακθτζσ να τοποκετοφνται ςε ομάδεσ με ςυμμακθτζσ τουσ, που
αφενόσ οι ίδιοι εκλζγουν / προτιμοφν, και αφετζρου ςε αυτι από τισ ομάδεσ που
παρουςιάηει τθ χαμθλότερθ αντίςταςθ προσ αυτοφσ (και όχι περιςςότεροι από ζνασ
ςτθν κάκε ομάδα).
 Να επιτρζπεται μια ςχετικι κινθτικότθτα μεταξφ των μελϊν των ομάδων.
 Στθν ομάδα οι μακθτζσ/τριεσ να εναλλάςςουν τουσ ρόλουσ ωσ προσ τισ εργαςίεσ
(λόγου χάρθ μεταφορά των οργάνων, μετριςεισ κτλ. ςτο εργαςτιριο).
Τζλοσ, εφιςτάται θ προςοχι ςτθν τιρθςθ απόλυτθσ εχεμφκειασ ωσ προσ τισ
προτιμιςεισ/επιλογζσ των μακθτϊν και μακθτριϊν.Και για να αποκλειςτεί κάκε ενδεχόμενο
τυχαίασ διαρροισ, καλό είναι να καταςτραφοφν τα κοινωνιομετρικά τεςτ αμζςωσ μετά τθν
ολοκλιρωςθ τθσ ςυγκρότθςθσ των ομάδων. Επίςθσ, όλοι οι χειριςμοί κατά τθν εφαρμογι
τθσ μεκόδου του κοινωνιογράμματοσ, πρζπει να είναι ιδιαίτερα προςεκτικοί και παιδα-
γωγικά ορκοί.
5. Αξιολόγηςη τησ ομάδασ
Ο εκπαιδευτικόσ αξιολογεί τθ λειτουργία τθσ ομάδασ (ςυμμετοχι, ικανότθτα ςυνερ-
γαςίασ, ςυμπεριφορά, οργάνωςθ, κλπ.) ςτο ζργο που τθσ ζχει ανατεκεί, όπωσ και τθν
επίδοςι τθσ (πρακτικζσ δεξιότθτεσ, απαντιςεισ ςτο φφλλο εργαςίασ κ.ά.).
Θ δραςτθριότθτα και θ ςυνεργατικότθτα των μακθτϊν και μακθτριϊν ςτο πλαίςιο
λειτουργίασ τθσ ομάδασ, αλλά και κάκε μακθτι χωριςτά, είναι δυνατόν να βαςιςτεί ςε
φφλλο (κλείδα ι ςχάρα) παρατιρθςθσ (Πίνακασ 4), χρθςιμοποιϊντασ μια ςτενι κλίμακα,
λ.χ., 1,2,3 (ςπάνια- ςυχνά- πολφ ςυχνά).
Θ αυτοαξιολόγθςθ τθσ ομάδασ είναι μια ιδιαίτερα ςθμαντικι και εποικοδομθτικι
διαδικαςία. Ρραγματοποιείται από τα ίδια τα μζλθ τθσ ομάδασ ωσ προσ τα κετικά και τα
αρνθτικά ςθμεία τθσ λειτουργίασ τθσ (λ.χ. θ μεταξφ τουσ ςυνεργαςία, θ ενεργόσ ςυμμετοχι
του κακενόσ, θ επιτυχισ ολοκλιρωςθ του ζργου που είχε ο κακζνασ/κακεμιά αναλάβει) ςε
ζνα ανάλογο φφλλο (κλείδα ι ςχάρα) παρατιρθςθσ (Πίνακασ 5), ι/και με ςυηιτθςθ και
περιγραφι, που είναι και το προτιμότερο.
© Νίκορ Παπαζηαμαηίος  Η ζςγκπόηηζη ομάδων ζηην ηάξη και ηο επγαζηήπιο  Μάιορ 2010 7

8. ΕΡΙΜΟ΢ΦΩΣΘ ΕΚΡΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΣΤΘ Χ΢ΘΣΘ ΚΑΙ ΑΞΙΟΡΟΙΘΣΘ ΤΩΝ ΣΠΕ ΣΤΘΝ ΕΚΡΑΙΔΕΥΤΙΚΘ ΔΙΔΑΚΤΙΚΘ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ
Πίνακας 4. Φφλλο παρατήρηςησ δραςτηριοτήτων των μελϊν τησ ομάδασ
Ομάδα: _[2θ Ομάδα+___________
α/α Δραςτηριότητα Μαθήτρια Θ Μαθητήσ Λ Μαθητήσ Δ
1 Ρροςφζρει ιδζεσ ι/και πλθροφορίεσ
2 Ανακεφαλαιϊνει
3 Επικρίνει μζλοσ/θ τθσ ομάδασ
4 Ενκαρρφνει μζλοσ/θ τθσ ομάδασ
5 Δθμιουργεί κετικό κλίμα ςτθν ομάδα
6 Δθμιουργεί αρνθτικό κλίμα ςτθν ομάδα
7 Ηθτάει διευκρινιςεισ ι υποδείξεισ
8 Δίνει /ςυνδζει ζνα όργανο αν του ηθτθκεί
9 Τακτοποιεί το πάγκο εργαςίασ
10 Τθρεί τουσ κανόνεσ αςφαλείασ και υγείασ
11 (Άλλθ δραςτθριότθτα)
Πίνακας 5. Φφλλο αυτοαξιολόγηςησ τησ ομάδασ
Ομάδα: _[2θ Ομάδα+___________
Μαθήτρια Θ Μαθητήσ Λ Μαθητήσ Δ
Μαθητήσ/τρια Θ Λ Δ Θ Λ Δ Θ Λ Δ
Ικανότθτα ςυνεργαςίασ
Χριςθ οργάνων και ςυςκευϊν
Μετριςεισ-επεξεργαςία δεδομζνων
(Άλλο)
Βιβλιογραφία
1. Βάμβουκασ, Μ. (1988), Ειςαγωγή ςτη ψυχοπαιδαγωγική ζρευνα και μεθοδολογία,
Ακινα: εκδ. Γρθγόρθ.
2. Bολιϊτθ, Ν. (1980, 1989), Θ Κοινωνιομετρία ςτο Σχολείο, Νζα Παιδεία, τεφχοσ 12 και
τεφχοσ 51.
3. Ηθςιμόπουλοσ, Γ., Καφετηόπουλοσ, Κ., Μουτηοφρθ-Μανοφςου, Ειρ., Ραπαςταματίου,
Ν. (2002), Θζματα διδακτικήσ για τα μαθήματα των φυςικϊν επιςτημϊν (βιβλίο+CD),
Ακινα:εκδόςεισ Ρατάκθ.
4. HERDER (1982), Λεξικό ςχολικήσ παιδαγωγικήσ, Θεςςαλονίκθ: εκδ. Κυριακίδθ.
5. Κακανά, Δ. (2008), Η ομαδοςυνεργατική διδαςκαλία και μάθηςη, εκδ. Κυριακίδθ.
6. Meyer, Ε. (1987), Ομαδική διδαςκαλία, θεμελίωςη και παραδείγματα, Θεςςαλονίκθ:
εκδ. Κυριακίδθ.
7. Μπζλλα, Θ. (1977), Η ζρευνα ςτισ επιςτήμεσ τησ ςυμπεριφοράσ, τομ. 1, Ακινα.
8. Τςιμποφκθ, Κ.(1979), Μζτρηςη νοημοςφνησ και ειδικϊν ικανοτήτων, τ. Β, Ακινα.
© Νίκορ Παπαζηαμαηίος  Η ζςγκπόηηζη ομάδων ζηην ηάξη και ηο επγαζηήπιο  Μάιορ 2010 8

9. ΕΡΙΜΟ΢ΦΩΣΘ ΕΚΡΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΣΤΘ Χ΢ΘΣΘ ΚΑΙ ΑΞΙΟΡΟΙΘΣΘ ΤΩΝ ΣΠΕ ΣΤΘΝ ΕΚΡΑΙΔΕΥΤΙΚΘ ΔΙΔΑΚΤΙΚΘ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ
ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ
Οργάνωςη και εκτζλεςη εργαςτηριακών αςκήςεων
1. Μετωπικό και κυκλικό εργαςτήριο
Θ οργάνωςθ τθσ εργαςτθριακισ άςκθςθσ των μακθτϊν ςτα μακιματα των φυςικϊν
επιςτθμϊν ςτα ςχολεία μασ μπορεί να γίνει είτε με τθ μορφι του μετωπικοφ εργαςτθρίου
είτε με αυτι του κυκλικοφ εργαςτθρίου. Αυτό εξαρτάται από τον αρικμό των απαιτοφμενων/
υπαρχόντων εργαςτθριακϊν οργάνων και ςυςκευϊν ςε ςχζςθ με τον αρικμό των μακθτϊν.
'Ζτςι, αν θ τάξθ ζχει 32 μακθτζσ και υπάρχουν οκτϊ ίδιεσ ςειρζσ οργάνων, κα γίνει μετωπικό
εργαςτιριο (όλοι οι μακθτζσ κάνουν τθν ίδια άςκθςθ) με 8 ομάδεσ των τεςςάρων μακθτϊν
θ κακεμία, όπωσ μπορεί να πραγματοποιθκεί ςτα εργαςτιρια φυςικϊν επιςτθμϊν ΕΡΕΑΕΚ
των λυκείων. Στθν περίπτωςθ που δεν υπάρχει αυτι θ δυνατότθτα, αφοφ γίνει θ επιλογι
μιασ ενότθτασ οκτϊ, λόγου χάρθ, διαφορετικϊν εργαςτθριακϊν αςκιςεων (για τισ οποίεσ
υπάρχει από μια ςειρά οργάνων) οι 32 μακθτζσ ςε οκτϊ ομάδεσ των τεςςάρων μακθτϊν,
πραγματοποιοφν κυκλικό εργαςτιριο με τθ διαδοχικι εκτζλεςθ άλλθσ εργαςτθριακισ
άςκθςθσ ςε κάκε επόμενθ εργαςτθριακι ϊρα.
Μια ακόμα εναλλακτικι λφςθ, όταν υπάρχει μια μόνο ςυςκευι ι ςειρά οργάνων,
είναι το ςυμμετοχικό πείραμα επίδειξθσ, κατά το οποίο οι μακθτζσ χωριςμζνοι ςε ομάδεσ
κατά τθ διδακτικι ϊρα, διαδοχικά και με ςειρά, χρθςιμοποιοφν τθ μοναδικι ςυςκευι για να
ςυναρμολογιςουν-αποςυναρμολογιςουν τθν (ίδια) πειραματικι διάταξθ, να εκτελζςουν το
(ίδιο) πείραμα, να πάρουν μετριςεισ κτλ.
2. Προετοιμαςία
Θ προετοιμαςία κάκε εργαςτθριακισ άςκθςθσ παίηει ςθμαντικό ρόλο και από
πρακτικι άποψθ περιλαμβάνει τα εξισ:
 Ο εργαςτθριακόσ χϊροσ πρζπει να είναι απολφτωσ ζτοιμοσ να υποδεχτεί τουσ
μακθτζσ και οι εργαςτθριακοί πάγκοι να είναι κακαροί και τακτοποιθμζνοι.
 Τα όργανα και οι ςυςκευζσ που κα χρθςιμοποιθκοφν, όπωσ και τα απαραίτθτα
εποπτικά μζςα, πρζπει να είναι ζτοιμα.
 Τα υλικά (χθμικά αντιδραςτιρια, κυκλϊματα, δοκίμια κλπ.) που απαιτοφνται για τθν
εκτζλεςθ των αςκιςεων πρζπει να ζχουν προετοιμαςκεί.
 Αρκετοί υποςτθρίηουν ότι οι μακθτζσ πρζπει να πλθροφορθκοφν από τθν αρχι τθ
ςειρά των αςκιςεων που κα πραγματοποιθκοφν, διότι με αυτό τον τρόπο είναι καλφτερα
προετοιμαςμζνοι.
 Οι μακθτζσ, όπου χρειάηεται, πρζπει να είναι εφοδιαςμζνοι με τα απαραίτθτα
τετράδια εργαςτθριακϊν αςκιςεων, ςθμειωματάρια, θμερολόγια εργαςτθρίου κτλ.
3. Οργάνωςη
Ζχει διαπιςτωκεί ότι βελτιϊνεται ςθμαντικά θ διεξαγωγι των εργαςτθριακϊν

Σπυρζλλθσ, Ν., Ραυλάτου, Ε., Γφφτου, Ρ. κ.ά. (2000), Καθοριςμόσ προδιαγραφϊν για την
προμήθεια εργαςτηριακοφ εξοπλιςμοφ και οργάνωςησ εργαςτηριακϊν χϊρων, Ακινα: εκδ.
Γραφείο Ρροτυποποίθςθσ ςτο Ραιδ. Ινςτιτοφτο (θλεκτρονικι ζκδοςθ), ςελ. 33- 37.
© Νίκορ Παπαζηαμαηίος  Η ζςγκπόηηζη ομάδων ζηην ηάξη και ηο επγαζηήπιο  Μάιορ 2010 9

10. ΕΡΙΜΟ΢ΦΩΣΘ ΕΚΡΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΣΤΘ Χ΢ΘΣΘ ΚΑΙ ΑΞΙΟΡΟΙΘΣΘ ΤΩΝ ΣΠΕ ΣΤΘΝ ΕΚΡΑΙΔΕΥΤΙΚΘ ΔΙΔΑΚΤΙΚΘ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ
αςκιςεων όταν οι μακθτζσ είναι ενθμερωμζνοι και γνωρίηουν:
 Τθ κζςθ τουσ ςτο εργαςτιριο.
 Το κζμα τθσ εργαςτθριακισ άςκθςθσ.
 Τθ ςωςτι χριςθ των οργάνων και ςυςκευϊν που κα χρθςιμοποιιςουν.
 Τθν ανάγκθ για κακαριότθτα, τάξθ, προςοχι και καλι ςυνεργαςία.
4. Επάρκεια οργάνων, υλικών, αντιδραςτηρίων
Τα όργανα, τα αντιδραςτιρια, τα υλικά, και τα αναλϊςιμα που χρθςιμοποιοφνται ςε
κάκε εργαςτθριακι άςκθςθ πρζπει να υπάρχουν ςε ικανοποιθτικζσ ποςότθτεσ και ςε αρικμό
που να καλφπτει τισ ανάγκεσ όλων των ομάδων.
Ζχει διαπιςτωκεί ότι χάνεται πολφτιμοσ εργαςτθριακόσ χρόνοσ όταν υπάρχει ζνα
μόνο όργανο για πολλοφσ μακθτζσ κατά τθν εκτζλεςθ των εργαςτθριακϊν τεχνικϊν. Για
παράδειγμα, θ ηφγιςθ γίνεται μια χρονοβόρα, κουραςτικι και τελικά αποδιοργανωτικι
τεχνικι, όταν δεν επαρκοφν οι διακζςιμοι ηυγοί. Αυτό προκαλεί εκνευριςμό, ανταγωνιςμό
και φιλονικία μεταξφ των εναςκοφμενων, με αποτζλεςμα θ εργαςτθριακι ϊρα να ξεφεφγει
πλιρωσ από τουσ παιδαγωγικοφσ ςκοποφσ του εργαςτθρίου.*Ραρόμοια είναι θ κατάςταςθ
και ςτθν περίπτωςθ που περιςςότεροι από ζνασ εκπαιδευτικοί χρθςιμοποιοφν το ίδιο
εργαςτιριο και κάποιοσ ζχει αμελιςει να τακτοποιιςει του χϊρο μετά το τζλοσ του δικοφ
τουσ μακιματοσ…]
5. Ο εργαςτηριακόσ χρόνοσ
Το κζμα τθσ χρονικισ διάρκειασ κάκε εργαςτθριακισ άςκθςθσ είναι πολφ ςθμαντικό.
Υπάρχουν αςκιςεισ που ολοκλθρϊνονται ςε 10 ι 15 λεπτά τθσ ϊρασ. Σε μερικά μακιματα
αρκεί μία διδακτικι ϊρα (30-45 λεπτά). Οι εργαςτθριακζσ αςκιςεισ πρζπει να πραγματο-
ποιοφνται ςτο διακζςιμο χρόνο και να μθ καταναλϊνεται χρόνοσ από το διάλειμμα.
Είναι γνωςτό από τθ ςχολικι εμπειρία, ότι υπάρχουν καλά και λιγότερο καλά
τμιματα/τάξεισ μακθτϊν, αλλά βζβαια υπάρχουν και καλζσ και κακζσ θμζρεσ. Για
ςυγκεκριμζνεσ αςκιςεισ, είναι πικανό ο χρόνοσ να επαρκεί ςε ζνα τμιμα και να μθν επαρκι
ςε άλλο. Αυτό ςθμαίνει ότι πρζπει να λαμβάνονται υπόψθ οι ιδιαιτερότθτεσ κάκε τμιματοσ,
αλλά και οι ιδιαιτερότθτεσ τθσ κάκε διδακτικισ ϊρασ. Γενικά οι πρϊτεσ ϊρεσ του θμερθςίου
προγράμματοσ είναι πιο αποδοτικζσ. Αντίκετα, οι τελευταίεσ ϊρεσ, οι ϊρεσ ςε παραμονζσ
εορτϊν κτλ., μπορεί να είναι μειωμζνθσ απόδοςθσ και αυτό πρζπει να λθφκεί υπόψθ από
τον εκπαιδευτικό.
Ο εργαςτθριακόσ χρόνοσ εξαρτάται ςθμαντικά από τον αρικμό των μακθτϊν που
εξαςκοφνται και τον αρικμό των εκπαιδευτικϊν που επιβλζπουν. Ζχει διαπιςτωκεί ότι
μεγάλοσ αρικμόσ μακθτϊν (λόγου χάρθ 30 μακθτζσ που επιβλζπονται από ζνα μόνο
κακθγθτι) «διαςτζλλει» ςε μεγάλο βακμό τον εργαςτθριακό χρόνο.
6. Εργαςτηριακόσ χώροσ
Οι διαςτάςεισ του εργαςτθριακοφ χϊρου και θ εργονομία του, ςε ςχζςθ πάντα με
τον αρικμό των μακθτϊν, παίηουν ςθμαντικό ρόλο ςτο χρόνο που απαιτείται για τθν
εκτζλεςθ των εργαςτθριακϊν αςκιςεων. Μικρόσ χϊροσ δθμιουργεί ζντονεσ ςυνκικεσ
ςυνωςτιςμοφ και μεγάλθ κακυςτζρθςθ.
Ειδικά για τισ εργαςτθριακζσ αςκιςεισ κατά τισ οποίεσ γίνεται ςυχνι χριςθ υγρϊν
διαλυμάτων (λόγου χάρθ εργαςτιριο χθμείασ), απαιτείται αποχζτευςθ, αφοφ κατά κανόνα
© Νίκορ Παπαζηαμαηίος  Η ζςγκπόηηζη ομάδων ζηην ηάξη και ηο επγαζηήπιο  Μάιορ 2010 10

11. ΕΡΙΜΟ΢ΦΩΣΘ ΕΚΡΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΣΤΘ Χ΢ΘΣΘ ΚΑΙ ΑΞΙΟΡΟΙΘΣΘ ΤΩΝ ΣΠΕ ΣΤΘΝ ΕΚΡΑΙΔΕΥΤΙΚΘ ΔΙΔΑΚΤΙΚΘ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ
υπάρχει ανάγκθ τακτικισ απόρριψθσ και κακαριςμοφ των οργάνων που χρθςιμοποιικθκαν.
Θ φπαρξθ ενόσ μόνο νεροχφτθ δθμιουργεί ςυνωςτιςμό και κακυςτζρθςθ.
7. Μετρήςεισ, εκτζλεςη αςκήςεων
Τισ περιςςότερεσ φορζσ κατά τθ διάρκεια των εργαςτθριακϊν αςκιςεων καλοφνται
οι μακθτζσ να κάνουν κάποιεσ μετριςεισ. Θ ορκι εκτζλεςθ των εργαςτθριακϊν αςκιςεων
απαιτεί να υπάρχει θ κατάλλθλθ διάταξθ οργάνων με τθν απαραίτθτθ ςυνδεςμολογία, ζτςι,
ϊςτε να αποφεφγεται θ δθμιουργία κινδφνων τόςο για τουσ μακθτζσ και τουσ
εκπαιδευτικοφσ όςο και για τα όργανα του εργαςτθρίου. Οι μετριςεισ πρζπει να γίνονται με
τθν επίβλεψθ του υπεφκυνου κακθγθτι, για να αποφεφγονται λάκθ που οδθγοφν ςε χάςιμο
χρόνου, φκορά των οργάνων ι και κινδφνουσ. Συνικωσ, θ πειραματικι διαδικαςία γίνεται
αρκετά πιο κατανοθτι όταν ο μακθτισ γνωρίηει τθ κεωρία των αςκιςεων που κα εκτελζςει.
Κατά τισ μετριςεισ, οι μακθτζσ κάνουν ςυνικωσ παρατθριςεισ ι υπολογιςμοφσ. Ο
εκπαιδευτικόσ πρζπει να φροντίηει όλα τα μζλθ τθσ ομάδασ να χειρίηονται τα όργανα εκ
περιτροπισ και να εξαςκοφνται εξίςου.
Ζνα μοντζλο πορείασ ωριαίασ εργαςτθριακισ αςκιςεωσ (όπωσ προκφπτει από τθν
εμπειρία) είναι το εξισ:
 Ρροετοιμαςία των υλικϊν και ουςιϊν ςε κουτιά όςα και οι ομάδεσ των μακθτϊν.
 Χωριςμόσ από πριν των μακθτϊν/τριϊν ςε ςυγκεκριμζνεσ ομάδεσ.
 Είςοδοσ των μακθτϊν ςτο εργαςτιριο με το κτφπθμα του κουδουνιοφ.
 Σφντομθ (3-5 λεπτά) επανάλθψθ τθσ κεωρίασ (αν αυτό απαιτείται) και ενθμζρωςθ
για το αντικείμενο τθσ άςκθςθσ.
 Εκτζλεςθ τθσ εργαςτθριακισ άςκθςθσ από τουσ μακθτζσ (περίπου 30 λεπτά) με
παράλλθλθ ςυμπλιρωςθ του τετραδίου εργαςτθρίου ι του φφλλου εργαςίασ.
 Εάν κατά τθν εκτζλεςθ απαιτοφνται λεπτοί χειριςμοί και μετριςεισ, κα πρζπει ο
κακθγθτισ να ελζγχει και να παρακολουκεί τισ ςυνδεςμολογίεσ και τουσ χειριςμοφσ, ϊςτε
να αποφεφγονται ηθμιζσ των οργάνων ι ατυχιματα.
 Συμπλιρωςθ φφλλου αξιολόγθςθσ από τουσ μακθτζσ (3-5 λεπτά).
 Τακτοποίθςθ του χϊρου και προετοιμαςία του χϊρου για τθν επόμενθ εργαςτθ-
ριακι διδαςκαλία.
8. Εποπτεία και ζλεγχοσ
Το «κλίμα» που κυριαρχεί μζςα ςτθν τάξθ είναι ςθμαντικό για τθν ουςιαςτικι
λειτουργία του εργαςτθρίου και τθν αποφυγι παρεξθγιςεων, παρανοιςεων ι και
ατυχθμάτων. Χρειάηεται ιδιαίτερθ φροντίδα ϊςτε οι μακθτζσ να ζχουν πεικαρχία, αλλά και
δθμιουργικι διάκεςθ.
Το πλικοσ των μακθτϊν και ο ςχετικόσ κόρυβοσ μειϊνονται ουςιαςτικά ςε τμιματα
των 15 μακθτϊν, όπωσ ζχει δείξει θ ζρευνα. Πςο «απολαυςτικό» είναι να ςυνεργάηεται
κανείσ ςτο ςχολικό εργαςτιριο με 15 παιδιά, τόςο εξαντλθτικό και εξουκενωτικό είναι για
ζναν εκπαιδευτικό να προςπακεί να ανταποκρικεί ςε μια τάξθ των 25 ι 30 μακθτϊν. Ειδικά
ςε περιπτϊςεισ ηωθρϊν ι αδιάφορων τμθμάτων μακθτϊν, θ κατάςταςθ είναι ανυπόφορθ
και βαςανιςτικι και το μάκθμα καταντά ατελζςφορο. Και αυτό μπορεί να είναι θ αιτία
(ι/και θ αιτιολογία) που κάποιοι εκπαιδευτικοί βλζπουν τθν εργαςτθριακι ϊρα με
απζχκεια και ζτςι αποφεφγουν (!) να κάνουν εργαςτιριο, εκτόσ από τισ περιπτϊςεισ που
είναι υποχρεωτικό.
Θ επίβλεψθ των μακθτϊν παίηει ςθμαντικό ρόλο κατά τθ διεξαγωγι των
εργαςτθριακϊν αςκιςεων. Οι μακθτζσ πρζπει να βρίςκονται κάτω από ςυνεχι διακριτικι
© Νίκορ Παπαζηαμαηίος  Η ζςγκπόηηζη ομάδων ζηην ηάξη και ηο επγαζηήπιο  Μάιορ 2010 11

12. ΕΡΙΜΟ΢ΦΩΣΘ ΕΚΡΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΣΤΘ Χ΢ΘΣΘ ΚΑΙ ΑΞΙΟΡΟΙΘΣΘ ΤΩΝ ΣΠΕ ΣΤΘΝ ΕΚΡΑΙΔΕΥΤΙΚΘ ΔΙΔΑΚΤΙΚΘ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ
μεν, αλλά αυςτθρι επιτιρθςθ. Αυτό επιβάλλεται για παιδαγωγικοφσ λόγουσ, αλλά και για
λόγουσ αςφαλείασ. Είναι πολφ εφκολο ζνασ μακθτισ να απζχει πρακτικά από το μάκθμα και
να χαηεφει, όπωσ είναι και πολφ εφκολο από χαλάρωςθ και απροςεξία να του ςυμβεί ζνα
οποιοδιποτε ατφχθμα, ιδίωσ τθν ςτιγμι που χειρίηεται όργανα ι ςυςκευζσ που απαιτοφν
προςοχι.
Για τισ ςυνκικεσ ουςιαςτικισ εποπτείασ πρζπει να ςυνεκτιμθκοφν οι παρακάτω
παράγοντεσ:
 Αρικμόσ μακθτϊν.
 Αρικμόσ ομάδων.
 Αρικμόσ επιβλεπόντων εκπαιδευτικϊν.
Θ ςυμπεριφορά των μακθτϊν πρζπει να είναι γενικά πολφ προςεκτικι και να εκτε-
λοφν μόνο ότι τουσ ηθτά ι εργαςτθριακι άςκθςθ. Ρικανζσ αποκλίςεισ από τον εργαςτθριακό
Οδθγό ι το φφλλο εργαςίασ πρζπει να ςυηθτοφνται με τον κακθγθτι, διότι είναι πολφ
πικανό να οδθγιςουν ςε απρόβλεπτα ι καταςτρεπτικά αποτελζςματα, κζτοντασ ςε κίνδυνο
τα όργανα αλλά και τουσ ίδιουσ τουσ μακθτζσ. Για παράδειγμα, θ «τυχαία» ανάμιξθ ουςιϊν
μπορεί να δθμιουργιςει τοξικά προϊόντα. Οι τυχαίεσ μετριςεισ με ζνα πολφμετρο, μπορεί
να καταςτρζψουν το όργανο κτλ.(πρβλ. Ραπαςταματίου, Ν. (2007): Σφνοψη Οδηγιϊν
αςφαλείασ ςτο εργαςτήριο φυςικϊν επιςτημϊν, Ακινα).
9. Αξιολόγηςη εργαςτηριακήσ άςκηςησ
Θ αξιολόγθςθ ςτο εργαςτιριο φυςικϊν επιςτθμϊν μπορεί να είναι ατομικι ι /και
ανά ομάδα. Θ πρϊτθ περίπτωςθ εφαρμόηεται όταν οι ςυνκικεσ επιτρζπουν τθ διεξαγωγι
του πειράματοσ από κάκε ζνα μακθτι χωριςτά. Συνικθσ είναι θ αξιολόγθςθ τθσ ομάδασ των
μακθτϊν.
Και ςτισ δυο περιπτϊςεισ περιλαμβάνονται αφενόσ θ αξιολόγθςθ τθσ εκτζλεςθσ του
πειράματοσ (Πίνακασ 1) και αφετζρου θ αξιολόγθςθ του πρωτοκόλλου εργαςίασ (Πίνακασ 2).
Στο πλαίςιο τθσ εκτζλεςθσ του πειράματοσ αξιολογοφνται οι εργαςτθριακζσ τεχνικζσ και ο
τρόποσ εργαςίασ, και καλφπτουν το 50% τθσ ςυνολικισ βακμολογίασ. Θ αξιολόγθςθ του
πρωτοκόλλου εργαςίασ περιλαμβάνει τθν καταγραφι των μετριςεων και τθν επεξεργαςία
των δεδομζνων (υπολογιςμοί, αποτελζςματα κλπ.) και καλφπτει το υπόλοιπο 50% τθσ
ςυνολικισ βακμολογίασ (πρβλ. Μπομπζτςθσ, Α. & Στεφανι, Χ. (2003), Θ αξιολόγθςθ ςτο
εργαςτιριο φυςικϊν επιςτιμων, Φυςικόσ Κόςμοσ, τεφχοσ 11(170), ςελ. 63-69, Βλάχοσ, Ι.
(2004), Εκπαίδευςη ςτισ φ.ε., η πρόταςη τησ εποικοδόμηςησ, Ακινα: εκδ. Γρθγόρθ, ςελ. 400-
425 και www. ekfe.gr: Τα κζματα του πανελλινιου διαγωνιςμοφ EUSO 2010 ).
Πίνακας 1. Φφλλο αξιολόγηςησ εργαςτηριακήσ άςκηςησ
α/α Α. Εκτζλεςη πειράματοσ Βαθμόσ
1 Συναρμολόγθςθ πειραματικισ διάταξθσ ……
2 Τεχνικι 1 (λ. χ. ηφγιςθ) ……
3 Τεχνικι 2 (λ. χ. κζρμανςθ) ……
4 ……………….. ……
΢φνολο 5 μονάδεσ
© Νίκορ Παπαζηαμαηίος  Η ζςγκπόηηζη ομάδων ζηην ηάξη και ηο επγαζηήπιο  Μάιορ 2010 12

13. ΕΡΙΜΟ΢ΦΩΣΘ ΕΚΡΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΣΤΘ Χ΢ΘΣΘ ΚΑΙ ΑΞΙΟΡΟΙΘΣΘ ΤΩΝ ΣΠΕ ΣΤΘΝ ΕΚΡΑΙΔΕΥΤΙΚΘ ΔΙΔΑΚΤΙΚΘ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ
α/α Β. Σρόποσ εργαςίασ Βαθμόσ
1 Τιρθςθ κανόνων αςφαλείασ (γυαλιά αςφαλείασ, ποδιά κλπ.) ……
2 Τάξθ και κακαριότθτα ςτον εργαςτθριακό πάγκο ……
3 Ενδιαφζρον για τθ μθ ρφπανςθ του περιβάλλοντοσ ……
4 ……………….. ……
΢φνολο 5 μονάδεσ
Πίνακας 2. Πρωτόκολλο εργαςίασ
α/α Α. Καταγραφή των μετρήςεων Βαθμόσ
1 1θ Μζτρθςθ ……
2 2θ Μζτρθςθ ……
3 3θ Μζτρθςθ ……
4 ……………….. ……
΢φνολο 5 μονάδεσ
α/α Β. Σρόποσ εργαςίασ Βαθμόσ
1 Ρίνακασ τιμϊν και υπολογιςμοί ……
2 Γραφικι παράςταςθ ……
3 Αποτελζςματα ……
4 Ερωτιςεισ ……
΢φνολο 5 μονάδεσ
© Νίκορ Παπαζηαμαηίος  Η ζςγκπόηηζη ομάδων ζηην ηάξη και ηο επγαζηήπιο  Μάιορ 2010 13