1. Մխիթար Սեբաստացիև Մխիթարյան Միաբանություն

2. Մխիթար Սեբաստացի ՄխիթարՍեբաստացինհայագետգիտնականէ, մշակութայինևեկեղեցականգործիչ, Մխիթարյանմիաբանությանհիմնադիրը: ԾնվելէՍեբաստիաքաղաքում 1676 թվիփետրվարի 17-ինևիպատիվմանուկՔրիստոսիկնքվելՄանուկանունով։1685-91թթ.-ինսովորելէՍեբաստիայիՍ. Նշանվանքում, որտեղէլՄխիթարանունովսարկավագէօծվել։ Դեռվաղտարիքումմտադրվելէհիմնելկրոնականմիաբանություն` հայժողովրդիհոգևորևիմացականկարիքներըհոգալուհամար: 1692 թվինՄխիթարնայցելելէՍ. Էջմիածին, հետոանցելՍևանակղզի, ուրնրանհայտնվելէԱստվածամորտեսիլքը։Տեսիլքիազդեցությանտակամրապնդվելէմիաբանությունհիմնելուորոշումը։1703թ.-ինմեկնելէվենետիկյանիշխանությանտակգտնվողՄորեաթերակղզիևմիաբանությանվայրընտրելՎենետիկինենթակաՄեթոնբերդաքաղաքը: Այստեղէլ, ստանալովՊապիաջակցությունը, հիմնելէՍուրբԱնտոնԱբբայիմիաբանությունը («Մխիթարյան»էկոչվելՄխիթարՍեբաստացումահիցհետո՝ 1749 թվից)։ Խուսափելովթուրքականառաջիկահարձակումից` ՄխիթարՍեբաստացումիաբանությունը 1715 թվինտեղափոխվելէՎենետիկ։ 1717 թվինՎենետիկյանՍենատըՍուրբՂազարկղզինանժամկետհանձնելէՄխիթարինևիրմիաբաններին։ԱյստեղՄխիթարՍեբաստացինիրգծագրերովկառուցելէվանք, եկեղեցիևօժանդակշինություններ: Այնուհետևհամառուհետևողականգործունեությունէծավալել` պատրաստելումիաբանականայնպիսիգործիչներ, որոնքընդունակլինենլուսավորությունտարածելուհայժողովրդիլայնխավերիմեջ:Միաբանությունը 1772 թվիներկփեղկվելէ, ևմիաբաններիմիխումբ 1811 թվիցհաստատվելէՎիեննայում։Մխիթարյանմիաբանությաներկուճյուղերնէլհրատարակելենբազմաթիվհայագիտականաշխատություններևհիմնելկրթարաններ։Ս.Ղազարկղզու՝վանքինկիցճեմարանումհայերենինևարևելյանլեզուներինումշակույթինենծանոթացելԵվրոպայիբազմաթիվմտավորականներ (Բայրոն, Ստենդալ, Պետերմանևայլք)։ՎենետիկիՄխիթարյաններիտնօրինությանտակմինչևայսօրգործումէՍամվել-Մուրադյանվարժարանը (Ֆրանսիա), Մուրադ-Ռափայելյանվարժարանը (Իտալիա) Բուենոս-ԱյրեսիևՀալեպիՄխիթարյանՎարժարանները։

3. Մխիթարյանմիաբանությունը Մխիթարյանմիաբանությունը հիմնվելէ 1712 թ. Կ.Պոլսում ՄխիթարՍեբաստացու նախաձեռնությամբ։ 1717 թվիցմիաբանությունըիրգործունեությունըշարունակումէ Վենետիկյան ՍուրբՂազարկղզում, որըժամանակին Իտալիայի արքայից, որպեսնվիրատվություն, ստացելէրՂազարանունովմիհայբարերար՝հիվանդերեխաներինանվճարբուժելուևայլբարեգործություններիդիմաց, ինշաներախտիքի։Ներկայումսմիաբանությանկազմումկա 26 միաբան։

4. ՀայկաթոլիկականվանականեւմշակութայինհարստություններիշարքինէդասվումՄխիթարյանմիաբանությունը: ՀիմնադիրնէեղելՄխիթարՍեբաստացին: 1701թԿոստանդնուպոլսումհիմնելովայսհաստատությունը` նպատակէունեցելծավալելհոգեւոր, ուսումնակրթական, գիտականեւմշակությանինգործունեություն: 1706թմիաբանութունըտեղափոխվելէվենետիկապատկանՄորեաթերակողզուՄեթոնբերդավան, 1717թհաստատվելէՎենետիկիՍբ. Ղազարկղզում, իսկ 1712թՎատիկանըմիաբանությանառաջնորդէճանաչելէՄխիթարՍեբաստացունեւհաստատությունըգիտակրթականկենտրոնէհռչակելուշնորհել “Հայկականակադեմիա” պատվավորտիտողսը: Միաբանություննիրհիմնադրումիցմինչօրսծավալումէգիտական, կրթական, մշակութային, բանասիրականգործունեություն: 1789թհիմնվելէմիաբանությանտպարանըեւառաջինգիրքը, որլույսէտեսելայնտեղ “Բառագիրքհայկականլեզվի” բացատրականբառարաննէեղել: 19-րդ դարումշատբեղմնավորէեղելմիաբանությանգիտականեւգեղարվեստականկյանքը: Հայգրականությանկլասիցիզմըծնվելէմիաբանությունում` 1720-ականներին, իսկտվյալդարի 2-րդ կեսինկեսինկլասիցիզմըփոխարինվելէռոմանտիզմով, որիհիմնադիրնէհամարվումՂեւոնդԱլիշան: ՄխիթարՍեբաստացուջանքերովԱլիշանիանձնականգրադարանիհիմքիվրաՍբ. Ղազարկղզումհիմնելէմիաբանությանմատենադարանը: 1772թՍ. ՄելգոնյանիաբբահայրությանտարիներինմիաբանությանանդամներիմիջեւվեճէծագելկանոնադրությանփոփոխություններիհետկապվածեւԲաբիկյանիղեկավարությամբմիաբաններիմիխումբհեռացելէՍբ. ՂազարկղզուցեւժամանակավորգործելԱվստրիայում, իսկ 1810 վերջնականապեսհաստատվելՎիենայումեւայնտեղէլհիմնելՄխիթարյանմիաբանությանճյուղը: Մխիթարյան Միաբանություն

5. Մխիթարյան Միաբանություն

6. 1810թԱվսրիայիկառավարությունըճանաչելէմիաբանությունը: 1874թմիաբանությանտարածքումեկեղեցիէկառուցվել, իսկավելուշմատենադարան, հետոէլթանգարան, իսկ 1811-12թթհիմնվելէտպարանը: Միաբանությանմասնաճյուղըծաղկմանբեղմնավորշրջանէապրել 19-րդ դարի 2-րդ կեսին: 19-րդ դարավերջինեւ 20-րդ դարասկզբինմիաբանության 2 ճյուղերնսկսելենակտիվհամագործացել : 2000թհուլիսինկազմակերպվածընդհանուրարտակարգժողովըորոշումկայացրեցստեղծելՄխիթարյանմիացյալմիաբանությունը` մեկընդհանուրկենտրոնվարչությամբ: ՎենետիկիՍբ. ՂազարկզղուՄայրավանքըմիաբանությանգլխավորկենտրոնատեղինէր, Վիենայիվանքըառաջինգլխավորմենաստանը: 1732թՍբ. Ղազարիվանքինկիցճեմարան-ադեմիաէհիմնադրվել, որնէլհետագայումհայտնիուսումնակրթականօժախէդարձել: 1834թՊուրսայումհիմնվելենՄուրատյան, իսկ 1836թՎենետիկումՌափայելյանվարժարանները, որոնք 1870թմիավորվելենեւկոչվելՄուրատ-Ռափայելյանվարժարան: 1830թմիաբանությունըԿոստանդնուպոլսումհիմնելէդպրոց, որը 1957թտեղափոխվելէԲանկալթիիթաղամաս: ԴպրոցներենհիմնվելնաեւՀունգարիայում, Տրապիզոնում, Ղարասուբազարում, Ախալցխայում, Սիմֆերոպոլումեւայլուր: 1918թԿոստանդնուպոլսիՇիշլիթաղամասումհիմնելէառաջինորբանոց-դպրոցը, որըհետագայումտեղափոխվելէՄիլան: ՆորդպրոցներավելիուշհիմնադրվելենԱլեքսանդրապոլում, Հալեպում, Բեյրությում, Բուենես-Այրեսում, Լոս-Անջելեսում, եւայլուր: 1834թ-իցմիաբանությանտպարանումլույսէտեսնում “Բազմավեպ” ամսագիրը, 1847-63թթհրատարակվելէ “Եվրոպա” շաբաթաթերթը, իսկ 1887թ-ից “Հանդեսամսօրյա” ամսագիրը: 1993թ-իցՀայաստանումգործումէ “ՀայաստանիՄխիթարյանկենտրոնը”, որինպատակնէՀայաստանիեւսփյուռքիգիտնականներիհամագործակցությանսերտացումը:

7. ՄխիթարյանմիաբանությանհիմնադիրՄխիթարՍեբաստացինծնվել է 1676 թ. փետրվարի 7-ինՍեբաստիաքաղաքում: Ուսումըստացել է ՍեբաստիայիՍուրբՆշանվանքում: 1690-ական թ.թ. տեղափոխվում է Էջմիածնիվանքը, ապաՍևանի և ԿարինիՀնձուցվանքերը: 1693 թ. ուսմաննպատակովՄխիթարըմեկնում է Հալեպ, իսկ 1696 թ. մայիսի 17-ինօծվում է որպեսքահանա:Մխիթարիշուրջհավաքվումենմիխումբհայերիտասարդներ, և որոշումեն միաբանությունհիմնել: Մխիթարը Կ. ՊոլսիվարդապետԽաչատուրԱռաքելյանինխնդրում է ստանձնելապագամիաբանությանառաջնորդիպաշտոնը: Խաչատուրվարդապետըմերժում է նրաառաջարկը` այնհամարելովանիրագործելի և իրուժերիցվեր: ՄխիթարՍեբաստացինքաշվում է Կարմիրվանք, ուրստանձնում է դպիրներիկրթությանգործը: 1699 թ. ՄխիթարըԿարմիրվանքիառաջնորդՄարգարեպիսկոպոսիցստանում է վարդապետիաստիճան: ՇուտովՄխիթարնընդունում է կաթոլիկդավանանքը` այդուամենայնիվպահպանելովիրազգայինառանձնահատկությունները: Իրկրթական և գիտականծրագրերնիրականացնելուհամարՄխիթարըհարկադրվածմեկնում է ԱրևմտյանԵվրոպա:1700 թ. սեպտեմեբրի 8-ին` ՍուրբՄարիամԱստվածածնիծննդյանտոնին, Կ. ՊոլսումՄխիթարը և իրշուրջհամախմբվածերիտասարդներըհիմնումենՍուրբԱնտոնԱբբայիմիաբանությունը: Շուտովիրավիճակըփոխվում է. Կ. Պոլսիհայառաքելական և կաթոլիկհամայնքներիմիջևհարաբերություններըծայրաստիճանլարվումեն` հասնելովարյունալիբախումների, և Կ. Պոլսիղեկավարությունըդիմում է ոստիկանությանաջակցությանըՀռոմի կաթոլիկեկեղեցու 4 հայազդեցիկհամակիրներին` Մխիթարին, ԽաչատուրԱռաքելյանին, ՊետրոսՄսխեթցուն և ՍարգիսԵվդոկացունձերբակալելուհամար: Մխիթարըհարկադրված է լինումփախուստիդիմել: Նանախթաքնվում է Գալաթայիհիսուսյանհայրերիմոտ, ապա` ԲերայիԿապուչինհայրերիմիաբանությունում: ՕսմանյանհետապնդումներիցխուսափելուհամարՄխիթարնումյուսմիաբաններըորոշումենտեղափոխվելվենետիկյանիշխանությանտակգտնվողՄորեաթերակղզի: Այսառիթովծնվեց «ՈրդեգիրԿուսի-ՎարդապետԱպաշխարութեան» նշանաբանը, որիսկզբնատառերըհայտնվեցինՄիաբանությանզինանշանիվրա: Հիմնադրմանժամանակմիաբանությունումկար 12 վանական, որոնցից 4-ը` վարդապետ: ՀետապնդումներիհետևանքնովՄխիթարըիրաշակերտներովգաղտնիմեկնում է ՀունասատանիՄորեայի (Պելոպոնես) շրջանիՄեթոնբերդաքաղաք:

8. Մխիթարյան Միաբանություն

9. 1705 թ............... 1705 թ. Միաբանությունումգումարվում է ժողով, որըմշակում է ՄիաբանությանԿանոնադրությաննախագիծը` հիմնվածԲենեդիկտյանմիաբանությանհայրերիկանոնադրությանվրա և քաղվածՍուրբԱնտոնԱբբայիվարքիկանոններից և այլհոգևորհայրերիխրատներից, վկայագրերից և տեղականիշխաններիհանձանարականներից: ԺողովիցհետոՄխիթարը, իրաշակերտներհայրԵղիային և հայրՀովհաննեսինհանձնելովՀռոմիՊապԿղեմեսXI-ինուՀավատքիտարածմանկուսակալկարդինալՖաբրիոնիինուղղվածնամակները և մշակվածկանոնադրությաննախագիծը, ուղարկում է նրանցԿղեմեսXI-ի մոտ: 1705 թ. սեպտեմբերիսկզբներիննրանքհասնումենՀռոմ, ուրընդունելությունենգտնումսկզբումՀավատքիտարածմանկուսակալկարդինալՋուզեպպեՍակրիպանտեիմոտ, ապաՊապի, որըկրոնականՀավատասփյուռժողովին է ուղարկումՄխիթարի «ՀայկաթողիկեվանականներիհիմնադրածՍուրբԱնտոնաբբայիՄիաբանությունը» հաստատելումասինխնդրագիրը: ՍուրբԱնտոնիկանոններիոչլիարժեքլինելուպատճառով, կրոնականՀավատասփյուռժողովըՄխիթարինառաջարկում է ընտրել Ս. Բարսեղի, Ս. Օգոստինոսիկամ Ս. Բենեդիկտեսիկանոններիցմեկը: Մխիթարըընտրում է Ս. Բենեդիկտոսիկանոնները և 1711 թ. մայիսի 12-ին իրկանոնադրությունըներկայացնում է ՀռոմիՊապիհաստատմանը: Առաջանցնելովնշենք, որ 1717 թ. Կղեմես XI Պապըհաստատում է ՄիաբանությանԿանոնադրությունը և Մխիթարինշնորհումաբբահորտիտղոս:1706 թ. ՄխիթարըՄեթոնումՎենետիկյանկառավարությանօգնությամբսկսում է միաբանությանեկեղեցուշինարարությունը:

10. 1714 թ. դեկտեմբերի 3-ին թուրքերըպատերազմենհայտարարումվենետիկցիներին: Մորեայինսպառնացողպատերազմիվտանգըստիպում է ՄխիթարինմիաբաններիմեծմասիհետլքելՄեթոնը և տեղափոխվելՎենետիկ: Մխիթարվարդապետըիր և Միաբանությանհամարիբրևմշտականհանգրվանընտրում է Վենետիկը, որտեղարդենկարհայկականփոքրգաղթօջախ` բաղկացածառավելապեսվաճառականներից:Վենետիկիընտրությունըպատահականչէր. նախՎենետիկումէրթաղվածՄարկոսԱվետարանիչը, և դրանովիսկՎենետիկը հակադրվումէրՊետրոսառաքյալիաթոռին: Բացիայդ` Վենետիկըանկախհանրապետություն էր և տվյալժամանակաշրջանում Եվրոպայիմշակութային և լուսավորչականկենտրոններիցմեկնէրհանդիսանում: Մխիթարըընտրում է Վենետիկը` նախապատվությունըտալովգիտականազատգործունեությունը:ՎենետիկումՄխիթարըջերմընդունելություն է գտնումթե՛ իշխանությունների և թե՛ հայհամայնքիկողմից: Նորիրավիճակիմասիննատեղեկացնում է Հավատքիտարածմանմիաբանությանը: ԿարդինալՍակրիպանտենպատասխանում է ոգևորիչխոսքերով և 1716 թ. հունվարի 14-ին Վենետիկիպատրիարքինմինամակ է ուղարկում, որումխնդրում է փախստականներինօգնություն և պաշտպանությունտալ:

11. ԲայցՄխիթարյանմիաբաններնիրենցծրագրերնիրականացնելուհամարառանձինմենաստանիուվանատանկարիքունեին: ՄորեայիիշխաններըՄխիթարինտալիսենվկայագրեր, որոնքՄխիթարյանմիաբանությաննօրինականիրավունքենտալիսՎենետիկումհաստատվելու: Միաբանությանհամարմշտականնստավայրփնտրելուգործումնաստանում է նաևՎենետիկիՍենատիաջակցությունը: ՍակայնՄխիթարյաններիհամարժամանակըխիստաննպաստէր. Սենատընորօրենքէրընդունել, որովարգելվումէրքաղաքումորևէնորկրոնականմիաբանությանհաստատումը: Այնուամենայնիվ, Մխիթարիխնդրանքընկատի է առնվումՍենատիկողմից և քննվում է: Վենետիկումհոգևորնորմիաբանություններիհաստատելնարգելելով` ՍենատըԱբբահորնառաջարկում է քաղաքիցդուրսմիաբանությանհամարմիվայրընտրել: Մխիթարնիրուշադրությունուղղում է ՍուրբՂազարկղզուվրա, որըպատկանումէրՄենդիկանտիմիաբանությանը: Նաայցելում է կղզի 1716 թ. ամռանը:

12. Մխիթարիհակառակորդները` հայառաքելականեկեղեցու Կ. Պոլսիպատրիարքարանիհոգևորականները, փորձումենամբաստանել և արգելքհանդիսանալնրագործունեությանը, սակայն 1717 թ. օգոստոսի 26-ին Սենատը, այնուամենայնիվ, Մխիթարյաններինմշտականբնակությանիրավունքովշնորհում է Ս. Ղազարկղզին, որտեղՄխիթարը և իրմիաբաններըհաստատվումենսեպտեմբերի 8-ին` Միաբանությանհիմնադրմանտարեդարձիօրը:Կղզինգտնվումէրլքվածվիճակում: Նաանձամբ է նախագծումշենքերիվերականգնման և նորշինություններիծրագիրը և սկսում եկեղեցուց: 1718 թ. ապրիլիվերջինեղածշինություններինորոգումըհնարավորությունտվեցվանականողջհամայնքինհավաքվելկղզում, մինչնորվանքիկառուցմանծրագիրնաստիճանաբարձևավորվումէրըստՄխիթարիճարտարապետականնախագծի: Մինչնրանքառաջէինտանումաշխատանքներընորվայրում, Մխիթարիհակառակորդները` մասնավորապեսհայկաթոլիկներըմեկանգամևսամբաստանումեննրադեմ: ՊապըՄխիթարինկանչում է Հռոմհարցաքննությանհամար: Անձամբպատասխանելովհրավերին` Մխիթարնիրտվածպատասխաններովշահում է պապիուկարդինալներիվստահությունը և իրավունքստանումշարունակելուիրգործունեությունը: ԱյնուհետևՄխիթարըվերադառնում է Ս. Ղազար և սեփականգծագրություններովկարողանում է կառուցելիրծրագրածմենաստանը, եկեղեցին և օժանդակշենքերը: Հակառակկաթոլիկեկեղեցուհավանությանը և հայկաթոլիկհակառակորդներիկողմիցՀռոմհասածզրպարտություններին` Մխիթարըայդպայմաններումիրհաստատակամությանշնորհիվկարողանում է պահպանելՄխիթարյաններիմիաբանությանզուտհայկականդիմագիծը:

13. Հակառակկաթոլիկեկեղեցուհավանությանը և հայկաթոլիկհակառակորդներիկողմիցՀռոմհասածզրպարտություններին` Մխիթարըայդպայմաններումիրհաստատակամությանշնորհիվկարողանում է պահպանելՄխիթարյաններիմիաբանությանզուտհայկականդիմագիծը:1723 թ. եկեղեցուվերանորոգումնավարտելով` Մխիթարը 1724 թ. սկսում է իրագործելնորվանքիշինարարությանիրնախագիծը` սկսելովհյուսիսայինթևից, ճահիճներըչորացնելով և ավարտում վանականհամալիրիշինարարությունը 1740 թ.` գրադարանով և սեղանատնով:1749 թ. ապրիլի 27-ին Մխիթարըմահանում և թաղվում է ՍուրբՂազարկղզուԱվագԽորանիառջև, իսկնրագերեզմանըդառնում է ուխտագնացությանվայր:Այսպիսով, հիմնադրվում և լայնհոգևորուգիտականգործունեություն է սկսումծավալելՎենետիկիՄխիթարյանմիաբանությունը:Մխիթարյանմիաբանությունըմիշտէլվերապահումով է ընդունվելկաթոլիկներիկողմից: Կաթոլիկները` ի դեմսՀռոմիՊապերի, միշտմեղադրելեննրանցընդգծվածհայանպաստ և հայեցիգործունեությանհամար: Մխիթարըդեմ է եղելհայկաթոլիկհամայնքիձևավորմանը,_թեևնրակազմավորումիցհետոերբեմնաջակցել է նրան: Նաերբեքչիիրականացրելքարոզչականառաքելություն, առավելևսհովվապետություն, այլմիայնծավալել է գիտական և կրթական գործունեություն: Նաշարունակել է պահպանելհայառաքելականեկեղեցուավանդույթները:ՄխիթարՍեբաստացին և «Մխիթարյան» միաբանությունըանգնահատելիդեր ենկատարելՍփյուռքումհայագիտությանզարգացման և հայինքնությանպահպանմանպատմական գործընթացներում:

14. Նյութը պատրաստեց՝ Հովհաննիսյան ԱրփինեՂեկավար՝ Արտակ Զաքարյան