1. Աղթամար անվան ծագման վերաբերյալ բազմաթիվ լեգենդներ են հյուսվել: Դրանցից մեկի համաձայն' կղզու վրա գտնվող եկեղեցու քահանան շատ գեղեցիկ աղջիկ ուներ' Թամար անունով: Կղզու շրջակա գյուղերի հովիվը, որը մահմեդական էր, սիրահարվում է երիտասարդ աղջկան: Երիտասարդը Թամարի հետ հանդիպելու համար ամեն գիշեր դեպի կղզի էր լողում: Իսկ Թամարը գիշերվա մթության մեջ իր տեղը հայտնի դարձնելու համար հովվին վառած ջահով էր դիմավորում: Տեղեկանալով այս մասին' աղջկա հայրը փոթորկոտ մի գիշեր, վառվող ջահը վերցնելով, կղզու ափ է իջնում և անընդհատ իր տեղը փոխելով' ստիպում է երիտասարդին անընդհատ լողալ սառը ջրում: Ի վերջո, ուժասպառ հովիվը խեղդվում է: Խեղդվելուց առաջ վերջին շնչով նա բացականչում է. «Ա՜խ, Թամար»: Այս լսելով' աղջիկը նրա հետևից լիճն է նետվում և խեղդվում: Ենթադրվում է, որ «Ա՜խ, Թամար» արտահայտությունը ժամանակի ընթացքում վերածվում է Աղթամարի:
2.
3.
4.
5.
6.
7. Այստեղ է գտնվում հայ մեծանուն փիլիսոփա, աստվածաբան Գրիգոր Տաթևացու դամբարանը: Տաթևը հանրահայտ է նաև իր ճոճվող խաչքարակիր-գավազանով, որը հայ ճարտարապետական մտածողության հետաքրքիր լուծումներից է: 17-րդ եւ 20-րդ դարի 20-ական թթ.-ի սկզբներին վանքը եղել է ազատագրական կռիվների կարևորագույն հենակետ: Նրա հետ են կապված բազմաթիվ նշանավոր իրադարձություններ և ավանդույթներ: 20-րդ դարի վերջերին վանքի տարածքում և շրջակայքում իրականացվել են շինարարական եւ վերականգնողոկան աշխատանքներ: Վանքը ներկայումս հիմնականում վերականգնված է և Սյունյաց թեմի հոգևոր կենտրոնն է:
8.
9. 1010թ վանքի կողքին կաթողիկոս Սարգիս Ա Սեւանցին (992-1019թթ) կառուցել է Սբ. Հռիփսիմյանց վկայարանը: 1040-1050թթ վանքի արլ. եւ արմ. ճակատներին արձանագրվել են Առոն Մագիստրոսի եւ Բագրատ Մագիստրոսի կատարած գործերը (պարիսպների կառուցում եւ քաղաքի ջրատարի անցկացում): 1064թ սելջուկները գրավել են Անին եւ վանքը վերածել մզկիթի: 1124թ Անիի ամիրան վանքի գմբեթին խոշոր մահիկ է զետեղել: Այդ փաստից զայրացած անեցիները հրավիրել են վրաց Դավիթ Շինարար թագավորին եւ քաղաքի դարպասները բացել են նրա զորքի առջեւ: Վանքը կրկին օծվել է եւ գործել է որպես հայկական եկեղեցի եւ կարեւոր տեղ գրավել երկրի հեգեւոր կյանքում:
10.
11.
12.
13. Ս.Աստվածածին եկեղեցուց հարավ Ամենափրկիչ եկեղեցին է վանքի գլխավոր տաճարը, որը 957-966թթ.-ին կառուցել է Աշոտ Գ Ողորմածի կինը` Խոսրովանույշը։ Հայ միջնադարյան քանդակագործության արժեքավոր օրինակ է հանդիսանում արևելյան ճակտոնապատի վերին մասի կտիտորական կոմպոզիցիան, ուր դեմառդեմ կանգնած Գուրգեն (Կյուրիկե) և նրա եղբայր` Անիի Սմբատ Տիեզերական թագավորները պահում են տաճարի մանրակերտը։ Հայկական միջնադարյան աշխարհիկ շինությունների եզակի նմուշ է վանքի ակադեմիան` Մագիստրոսի ճեմարանը։ Կառուցվել է X դ. վերջին XI դ. սկզբին, Ս.Աստվածածին և Ամենափրկիչ եկեղեցիների միջև ընկած տարածքում։
14. Ս.Աստվածածին եկեղեցուց հարավ Ամենափրկիչ եկեղեցին է վանքի գլխավոր տաճարը, որը 957-966թթ.-ին կառուցել է Աշոտ Գ Ողորմածի կինը` Խոսրովանույշը։ Հայ միջնադարյան քանդակագործության արժեքավոր օրինակ է հանդիսանում արևելյան ճակտոնապատի վերին մասի կտիտորական կոմպոզիցիան, ուր դեմառդեմ կանգնած Գուրգեն (Կյուրիկե) և նրա եղբայր` Անիի Սմբատ Տիեզերական թագավորները պահում են տաճարի մանրակերտը։ Հայկական միջնադարյան աշխարհիկ շինությունների եզակի նմուշ է վանքի ակադեմիան` Մագիստրոսի ճեմարանը։ Կառուցվել է X դ. վերջին XI դ. սկզբին, Ս.Աստվածածին և Ամենափրկիչ եկեղեցիների միջև ընկած տարածքում։ Գրատունը (կոչվել է նաև նշխարատուն) շենքերի խմբի հյուսիս-արևելյան անկյունում է։ Կառուցվել է 1063թ.-ին` Դավիթ Անհողինի դուստր Հրանուշ թագուհու միջոցներով։ Գրատան հարավ-արևելյան անկյունին կից է Ս.Գրիգոր եկեղեցին ( X դ. վերջ)։ Հորինվածքային տարբեր լուծումներ ունեն Սանահինի վանքի գավիթները։ Առավել պարզ է գրատան գավիթը, որը կառուցվել է XII դ. վերջին - XIII դ. սկզբին, գրատան հարավային պատին կից։ Ամենափրկիչ եկեղեցու գավիթը (ներքին գավիթ) կառուցվել է 1181թ.-ին (ճարտարապետ Ժամհայր)։ Այն չորս կենտրոնական, սյուներով գավիթների տիպի առավել վաղ օրինակներից է։ Հայկական գավիթների եզակի օրինակ է Ս.Աստվածածին եկեղեցու գավիթը (Մեծ գավիթ, Դրսի գավիթ), որը կառուցել է իշխան Վաչե Վաչուտյանը 1211թ.-ին։
15.
16.
17.
18. Սանահինի համալսարանին կից ստեղծվել է նաև մատենադարան։ Այն ունեցել է հատուկ շենք, սակայն ապահովության համար ձեռագրերի մի մասը պահվել է անմատչելի քարայրներում։Սանահինում պահպանվել են ավելի քան 50 խաչքար` վանքի տարածքում, գերեզմանոցում, նախկին գյուղամիջում։ Հատկապես արժեքավոր են Գրիգոր Տուտեորդու (Ս.Հարություն եկեղեցու հյուսիսային պատի տակ, 1184թ., գործ` Մխիթար Կազմիչի) և Սարգսի (Ս.Աստվածածին եկեղեցու գավթի արևմտյան պատի տակ, 1215թ.) խաչքարերը, որոնք միջնադարյան Հայաստանի քանդակային արվեստի լավագույն նմուշներից են։ Սանահինի արևելյան կողմում կանգուն են. Ս.Կարապետ եկեղեցին ( X դ. վերջ - XI դ. սկիզբ), արևմուտքում` բարձրադիր տեղում` Սարգսի մատուռը ( XII դ. վերջ - XIII դ. սկիզբ)։
![[object Object],[object Object]]()