Ψηφιακές Ερευνητικές Εργασίες
•
0 likes•634 views
Τίτλος: Ψηφιακές Ερευνητικές Εργασίες 1η έκδοση: Οκτώβριος 2011 (V03) Συγγραφείς: Νικήτας Παρίσης, Γιάννης Κωτσάνης Φωτογραφίες: Θάνος Δεληγιάννης Εξώφυλλο: Ναταλία Κωτσάνη Εκδότης: ΦΙΛΟΓΝΩΣΙΑ Δικτυακός Τόπος: www.philognosia.gr [οι ελάχιστες διασυνδέσεις που δεν λειτουργούν καθώς και κάποιες παράγραφοι θα επικαιροποιηθούν στην επόμενη έκδοση]
Recommended
More Related Content
Similar to Ψηφιακές Ερευνητικές Εργασίες
Similar to Ψηφιακές Ερευνητικές Εργασίες (20)
More from Yannis Kotsanis
More from Yannis Kotsanis (20)
Recently uploaded
Recently uploaded (20)
Ψηφιακές Ερευνητικές Εργασίες
- 1. Ν. Παρίσης Γ. Κωτσάνης ένας δημιουργικός οδηγός... ΨΗΦΙΑΚΕΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ
- 2. 2 Τίτλος: Ψηφιακές Ερευνητικές Εργασίες 1η έκδοση: Οκτώβριος 2011 (V03) Συγγραφείς: Νικήτας Παρίσης, Γιάννης Κωτσάνης Φωτογραφίες: Θάνος Δεληγιάννης Εξώφυλλο: Ναταλία Κωτσάνη Ηλεκτρονική σελιδοποίηση: Ναταλία Κωτσάνη Εκδότης: ΦΙΛΟΓΝΩΣΙΑ Διεύθυνση: Αιόλου 63, Κάντζα Παλλήνης, 15351 Δικτυακός Τόπος: www.philognosia.gr Email: yanparisis@gmail.com ©2011: Νικήτας Παρίσης, Γιάννης Κωτσάνης ©Φωτογραφιών: Θάνος Δεληγιάννης Ιστολόγιο: psifiakesergasies.wordpress.com ISBN: Η αναπαραγωγή και η αναδημοσίευση, ολική ή μερική, σε οποιοδήποτε ψηφιακό ή μη μέσο, της έκδοσης αυτής, προϋποθέτει την έγκριση των συγγραφέων και του εκδότη.
- 3. 3 Περιεχόμενα Πρόλογος ......................................................................................................................................................5 01 Εκπονώ μια ερευνητική εργασία ...................................................................................7 Βήμα 1ο: Η επιλογή του θέματος.......................................................................................8 Βήμα 2ο: Η κατανόηση του θέματος και το πλάνο εργασίας..........................................11 Βήμα 3ο: Τα διαδοχικά στάδια της έρευνας....................................................................21 Βήμα 4ο: Τα σταθερά στοιχεία της ερευνητικής έκθεσης...............................................27 02 Οργανώνω και αναγνωρίζω δομές πληροφοριών και διαδικτύου.........29 Ορισμοί.............................................................................................................................29 Τέσσερα στάδια στη διαχείριση των πληροφοριών........................................................33 Η αναπαράσταση των πληροφοριών: με πολυμέσα και υπερκείμενα ...........................34 Η οργάνωση των πληροφοριών: σε απλές δομές δεδομένων ........................................39 Η απεικόνιση των πληροφοριών: με εργαλεία διαγραμμάτων.......................................46 Η δημοσίευση των πληροφοριών: σε ποικιλόμορφους ιστότοπους ...............................48 03 Αναζητώ και επιλέγω πηγές και υλικό στο διαδίκτυο ...........................51 Ορισμοί.............................................................................................................................51 Τέσσερα βήματα στην αναζήτηση και επιλογή πηγών και υλικού..................................53 Αναζητώ πηγές: με τεχνικές αποτελεσματικής αναζήτησης............................................56 Επιλέγω πηγές: με κριτήρια αξιολόγησης ιστότοπων......................................................62 Συλλέγω υλικό: με κριτήρια αξιολόγησης περιεχομένου................................................65 Επιλέγω υλικό: με σχέδιο οργάνωσης περιεχομένου......................................................68 04 Υποδείγματα ερευνητικών εργασιών......................................................................71 Κατηγοριοποίηση θεμάτων..............................................................................................72 Υπόδειγμα 1ο - Θεματικός κύκλος: Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη.......................75 Υπόδειγμα 2ο - Θεματικός κύκλος: Τεχνολογία...............................................................79 Υπόδειγμα 3ο - Θεματικός κύκλος: Τέχνη και Πολιτισμός...............................................83 Υπόδειγμα 4ο - Θεματικοί κύκλοι: Κοινωνικές Επιστήμες, Πολιτισμός...........................87 Επίλογος......................................................................................................................................................88 Ενδεικτική Βιβλιογραφία ...........................................................................................................88 Διαδικτυακά Παραρτήματα.......................................................................................................88
- 4. 4 εάν καλώς ζητής, ευρήσεις αν ψάχνεις για κάτι αλλά με το σωστό τρόπο, τελικά θα το βρεις
- 5. 5 Η γνώση δεν προσφέρεται. Κατακτάται λίγο λίγο με προσπάθεια και κόπο πολύ. Σήμερα, μάλιστα, τα πράγματα είναι ακόμα πιο δύσκολα. Ζούμε σε καταστάσεις γνωστικού πληθωρισμού και υπεραφθονίας. Καθημερινός πλέον ο καταιγισμός από νέα δεδομένα. Μας πολιορκούν προκλητικά οι καινούριες γνώσεις. Αμέτρητοι όγκοι πληροφοριών μας κατακλύζουν. Πώς τα προσεγγίζει κανείς όλα αυτά; Μήπως τυφλά και αμέθοδα, άρρυθμα και ανοργάνωτα; Φυσικά, ένας τέτοιος δρόμος για την αναζήτηση της γνώσης, θα ήταν ολοκληρωτικά λαθεμένος. Χρειάζεται σύστημα, οργανωμένη μέθοδος· αυτό που στη γλώσσα της επιστήμης το λέμε: Μεθοδολογία έρευνας Σ’ αυτό, ακριβώς, κατατείνουν οι ερευνητικές εργασίες, που εισάγονται ως «μάθημα» στο Νέο Λύκειο, αλλά και που ζητούνται πλέον σε κάθε Πανεπιστημιακή Σχολή. Στο να εξοικειωθούν δηλαδή, λίγο λίγο, οι μαθητές και οι σπουδαστές με την ερευνητική μέθοδο, με την αναζήτηση της γνώσης και της πληροφορίας. Σε μια εποχή που το κυρίαρχο χρώμα το προσδίδουν οι ψηφιακές κατακτήσεις, είναι φυσικό να ορισθεί, ως πρωτογενής πηγή έρευνας, το διαδίκτυο. Πρέπει, τελικά, να μάθουμε τους τρόπους έρευνας και να καταστούμε: Αυτοδύναμοι αναζητητές της γνώσης Σ’ αυτόν τον στόχο κατατείνουμε με τις Ψηφιακές Ερευνητικές Εργασίες, είτε στο Πρόλογος
- 6. 6 ομώνυμο ιστολόγιο, είτε στο παρόν βιβλίο που κυκλοφορεί σε έντυπη μορφή αλλά και σε e-book. Να δείξουμε δηλαδή τους απλούς βηματισμούς στην αναζήτηση της γνώσης, για να μάθουν οι μαθητές και οι σπουδαστές να αυτοδιαχειρίζονται πλέον τα πράγματα. Αυτά τα απλά μαθήματα μεθοδικής έρευνας μπορούμε να τα συνοψίσουμε σε τέσσερα μόνο βήματα: Αυτονόητο, βέβαια, και το εξής: αν δεν επιδιώκαμε αυτόν τον ωραίο δρόμο αναζήτησης και κατάκτησης της γνώσης, το παρόν βιβλίο αλλά και το σχετικό ιστολόγιό μας δεν θα είχαν νόημα. Ως προς τη δομή της ερευνητικής αυτής εργασίας, ο βασικός κορμός της αποτελείται από τέσσερα κεφάλαια, όπως απεικονίζονται στο παρακάτω διάγραμμα. Το πρώτο (01) είναι ο πυρήνας στον οποίο διαπραγματευόμαστε συνολικά τα βήματα σχεδιασμού - υλοποίησης της εργασίας και τη συγγραφή της ερευνητικής έκθεσης (με τα τρία της στάδια: το προσυγγραφικό, το συγγραφικό και το μετασυγγραφικό), ενώ τα υπόλοιπα τρία αναλύουν διεξοδικότερα επιμέρους θέματα, όπως είναι η οργάνωση των πληροφοριών (02), η αναζήτηση και επιλογή πηγών και υλικού (03) και τα υποδείγματα ερευνητικών εργασιών (04). Σεπτέμβριος 2011, ΝΠ - ΓΚ αναζητώ πηγές επιλέγω πηγές αναζητώ υλικό επιλέγω υλικό Αναζητώ-Επιλέγω Πηγές-Υλικό (03) Υποδείγματα Εργασιών (04) Οργανώνω τις Πληροφορίες (02) Εκπονώμια Εργασία (01)
- 7. 7 Το πρώτο κεφάλαιο αυτού του βιβλίου υπηρετεί μια πολλαπλότητα βασικών στόχων. Πιο συγκεκριμένα, αποβλέπει στο να καταδείξει τρία πρωταρχικής σημασίας στοιχεία για κάθε εργασία. Το πρώτο είναι – αυτονόητο βέβαια αυτό – η επιλογή του θέματος μέσα από συγκεκριμένους θεματικούς κύκλους. Το δεύτερο είναι η προσπάθεια σωστής και πλήρους κατανόησης του θέματος, μαζί φυσικά με τη διάσπασή του σε μικρότερα και πιο κατανοητά υποθέματα. Το τρίτο, μέσα πάντα από συγκεκριμένα ερευνητικά βήματα, είναι η διαδικασία της γραφής, της κατάστρωσης δηλαδή ενός τελικού κειμένου. Άρα, με πιο συνοπτικό τρόπο, θα μιλούσαμε για έναν τρίπτυχο στόχο: επιλέγω κατανοώ γράφω. Εκπονώ μια ερευνητική εργασία -προσυγγραφικό -συγγραφικό -μετασυγγραφικό 01
- 8. 8 Έχω να κάνω ερευνητική εργασία Χρειάζομαι έναν οδηγό! Έχεις να κάνεις μια ερευνητική εργασία. Ίσως να είναι η πρώτη φορά που σε απασχολεί αυτό το είδος εργασίας. Σκέφτεσαι ίσως τις ενδεχόμενες δυσκολίες. Φυσικό είναι. Το πρώτο βήμα σε κάθε εργασία δημιουργεί κάποια προβλήματα. Όχι, βέβαια, αξεπέραστα. Χρειάζεται ασφαλώς ένα πλάνο· ένα σχέδιο εργασίας. Το σχέδιο θα σου δείχνει διαρκώς ποια βήματα πρέπει να κάνεις και με ποιον τρόπο χρειάζεται να προχωρήσεις για να ολοκληρώσεις σωστά την εργασία σου. Στο τέλος, ο ίδιος θα μπορείς να εκτιμήσεις ποιες αρετές θα έχει η ερευνητική σου εργασία: θα είναι καλά οργανωμένη· θα έχει πληρότητα, θα εξαντλεί δηλαδή το θέμα· θα δίνει λύσεις σε προβλήματα· θα εκφράζει πρωτότυπες θέσεις. Βήμα 1ο: Η επιλογή του θέματος Αυτό είναι το πιο ουσιώδες: η επιλογή δηλαδή του θέματος. Πρέπει να μου αρέσει· να βρίσκεται μέσα στους προσωπικούς μου προβληματισμούς. Να νιώθω μέσα μου μια βεβαιότητα: έχω μια κάποια υποδομή· κάτι μπορώ να πω πάνω σ’ αυτό το θέμα. Πρώτα, βέβαια, πρέπει κανείς να διαλέξει θεματικό κύκλο. Οι τέσσερις θεματικοί κύκλοι, γνωστικά πεδία, είναι : Η Καινοτομία των Ερευνητικών Εργασιών στο Νέο Λύκειο, Ματσαγγούρας 2011 Ανθρωπιστικές και Κοινωνικές Επιστήμες Τέχνη και Πολιτισμός Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη Μαθηματικά, Φυσικές Επιστήμες, Τεχνολογία Σχήμα 01.1 Οι τέσσερις θεματικοί κύκλοι
- 9. 9 Δε χωρίζονται μεταξύ τους με τρόπο στεγανό. Όπως δείχνει το σχήμα 1, ο ένας κύκλος «ακουμπάει» στον άλλο. Τέμνονται δηλαδή μεταξύ τους και αλληλοσχετίζονται. Αυτό θα φανεί πολύ καλύτερα, αν πάρουμε ως παράδειγμα το παρακάτω, λ.χ., θέμα: Ο σεβασμός στο περιβάλλον είναι πιο πολύ θέμα κοινωνικής ευθύνης και αγωγής και πολύ λιγότερο ζήτημα σωστών μέτρων και ενεργειών. Τυπικά, αυτό το εντελώς ενδεικτικό θέμα ανήκει στον θεματικό κύκλο «Περιβάλλον». Καθώς, όμως, εμπλέκονται στο όλο θέμα οι έννοιες κοινωνική ευθύνη και αγωγή, τα ερευνητικά ζητούμενα διευρύνονται και αγγίζουν και έναν δεύτερο κύκλο: Οι δυνατές εκδοχές σχετικά με το θέμα Το θέμα μπορεί να το επιλέξει, ακόμη και μέσα από μια «τράπεζα θεμάτων», ο άμεσα ενδιαφερόμενος, δηλαδή ο μαθητής ή ο σπουδαστής που, τελικά, θα το διερευνήσει. Αυτή είναι μια πρώτη εκδοχή. Περιβάλλον Αγωγή Κοινωνική Ευθύνη Κοινωνικές Επιστήμες Θεματικός κύκλος Προσωπική Επιλογή θέματος Τράπεζα Θεμάτων Σχήμα 01.2 Συσχετιζόμενοι θεματικοί κύκλοι Σχήμα 01.3 Προσωπικές επιλογές θεμάτων
- 10. 10 Μπορεί, όμως, η επιλογή του θέματος να ανήκει, ως τελική ευθύνη, σε μια ολιγομελή ομάδα (3 – 4 ατόμων). Φυσικά, μια τέτοια εκδοχή θα ισχύσει, όταν το θέμα της ερευνητικής εργασίας αντιμετωπιστεί ομαδοσυνεργατικά. Μια μικρή δηλαδή ομάδα συμφωνούν, καταρχάς, στην επιλογή ενός συγκεκριμένου θέματος και, στη συνέχεια, το συζητούν, ανακαλύπτουν τις πτυχές του, αναζητούν υποστηρικτικό – βιβλιογραφικό υλικό και, γενικότερα, το πραγματεύονται συλλογικά – συνεργατικά – ομαδικά. Αυτή η ομαδοσυνεργατικότητα στην επιλογή και την πραγμάτευση του θέματος είναι μια δεύτερη εκδοχή. Θα μπορούσε, ενδεχομένως, να υπάρξει και μια τρίτη εκδοχή, σχετικά πάντα με τη διαδικασία επιλογής του θέματος. Να ορίσει δηλαδή το θέμα ένας από τους υπεύθυνους καθηγητές που συντονίζουν, κατά κύκλους, τις ερευνητικές εργασίες. Βέβαια, κάτι τέτοιο ασφαλώς και περιέχει ένα μικρό ποσοστό συμπίεσης της πρωτοβουλίας Το γιατί είναι, φυσικά, αυτονόητο: χάνεται, για το μαθητή/σπουδαστή ή για την ομάδα, το δικαίωμα της ελεύθερης θεματικής επιλογής. Πάντως είναι και αυτό μια τρίτη ενδεχόμενη εκδοχή. Τράπεζα Θεμάτων Ομαδική Επιλογή Θέματος Ομαδοσυνεργατικός τρόπος εργασίας Τράπεζα Θεμάτων Προτείνει ο διδάσκων Επιλογή Θέματος Αίρεται η ελεύθερη επιλογή Σχήμα 01.4 Επιλογές θεμάτων από ομάδες Σχήμα 01.5 Επιλογές θεμάτων από τους διδάσκοντες
- 11. 11 Βήμα 2ο: Η κατανόηση του θέματος και το πλάνο εργασίας Η επιλογή του θέματος, το είπαμε ήδη, είναι το πρώτο βήμα. Ιδιαίτερα ουσιαστικό και ξεχωριστής σημασίας. Από το είδος του θέματος εξαρτάται, και μάλιστα πολύ συχνά, η ποιότητα της όλης ερευνητικής εργασίας. Το δεύτερο βήμα, αυτό που έρχεται μετά την επιλογή και την τελική οριστικοποίηση – διατύπωση του θέματος, είναι κατά πολύ πιο σύνθετο, ενδεχομένως και πιο δύσκολο. Να κάνουμε, όμως, τα πράγματα περισσότερο σαφή και συγκεκριμένα. Στο δεύτερο βήμα ανήκουν δύο πρωταρχικής σημασίας στοιχεία: το πρώτο: η πλήρης κατανόηση του θέματος το δεύτερο: η δημιουργία αναλυτικού πλάνου εργασίας [στα όσα ακολουθούν, θα τα αναλύσουμε και τα δύο διεξοδικά]. Προηγουμένως, όμως, ας δούμε συγκεντρωτικά – ανακεφαλαιωτικά τα όσα μας απασχόλησαν μέχρι τώρα. Καλύτερα, βέβαια, να δούμε όλη αυτή την ανακεφαλαίωση με τρόπο σχηματικό – παραστατικό: Τράπεζα Θεμάτων Επιλογή θέματος Ατομική Ομαδική Επιβαλλόμενη ΑνθρωπιστικέςκαιΚοινωνικές Επιστήμες Τέχνηκαι Πολιτισμός ΠεριβάλλονκαιΑειφόρος Ανάπτυξη Μαθηματικά, Φυσικές Επιστήμες, Τεχνολογία Σχήμα 01.6 3 τρόποι επιλογής θεμάτων
- 12. 12 Η κατανόηση του θέματος Η βασική απαρχή και προϋπόθεση Τώρα μιλάμε για το αυτονόητο. Γιατί, πράγματι, κανείς δεν μπορεί να μιλήσει ή να γράψει κάτι για ένα θέμα που, ενδεχομένως, δεν το κατανοεί πλήρως. Αναγκαστικά, όμως, γεννιέται ένα ερώτημα φυσικό, λογικό και απόλυτα εύλογο: Πρώτον: δε μου είναι παντελώς άγνωστο, σκοτεινό ή και ακατανόητο. Μπορώ, σε μια πρώτη προσέγγιση, να πω ορισμένα, έστω και στοιχειώδη, πράγματα. Δεύτερον: δε μου προκαλεί τυραννικά, αναπάντητα και βασανιστικά ερωτήματα και δε μου βάζει για λύση προβλήματα με πολλούς αγνώστους. Τρίτον: μπορώ να υποψιαστώ τις λανθάνουσες πτυχές του, να το διασπάσω σε μερικότερα υποθέματα, να καταλάβω την πολυπρισματικότητά του. Τέταρτον: καταλαβαίνω, έστω και αδρομερώς, τι επιπτώσεις προκαλούνται , όταν συνεξετάζω το θέμα μέσα στις σύγχρονες κοινωνικές συνθήκες. Αυτές είναι μερικές εκδοχές που δείχνουν πότε κάποιος προσεγγίζει ένα θέμα, έχοντας διασφαλίσει τη βασική προϋπόθεση: μια ικανοποιητική, έστω και μερική, κατανόηση. Ας δούμε, όμως, ένα συγκεκριμένο παράδειγμα. Ας υποθέσουμε ότι κάποιος (ή μια μικρή ομάδα) επέλεξε, για την ερευνητική του εργασία, το θέμα: Ευθανασία (τα υπέρ και τα κατά) Ξέρουμε ότι, για να ευστοχήσει η όλη ερευνητική εργασία, χρειάζεται να λειτουργήσει η πρώτη και η βασική προϋπόθεση: δηλαδή η πλήρης και σωστή κατανόηση του θέματος Αν υποτεθεί ότι έχω κάποια κενά ή κάποιες απορίες, σχετικά πάντα με την κατανόηση του θέματος, τι θα μπορούσα να συμβουλευτώ; Σωστό, φυσικά, το ερώτημα. Βάζουμε, λοιπόν, τα πράγματα σε μια σειρά και σε μια τάξη, για να δώσουμε μια πρώτη απάντηση. Θα μπορούσαμε δηλαδή, για να αντλήσουμε έγκυρες πληροφορίες, να συμβουλευθούμε: Τι σημαίνει, άραγε, κατανοώ ένα θέμα;
- 13. 13 Πρώτον: ένα καλό ετυμολογικό λεξικό, για να δούμε την «ιστορία» της λέξης, πώς δημιουργήθηκε, ποια τα στοιχεία που τη συγκροτούν· να «βγάλουμε» δηλαδή την πρωτογενή σημασία της λέξης, μαθαίνοντας τη γενετική της προέλευση. [π. χ. η λέξη ευθανασία, ως θηλυκό ουσιαστικό σε –ία, παράγεται από το επίθετο ευθάνατος = εύκολος, ανώδυνος θάνατος. Το ευθάνατος είναι σύνθετη λέξη με πρώτο συνθετικό το αρχαιοελληνικό επίρρημα εὖ = καλώς, καλά, και με δεύτερο τη λέξη θάνατος]. Δεύτερον: συμπληρωματικά μπορούμε να συμβουλευθούμε ένα έγκυρο ερμηνευτικό λεξικό. [π.χ. ευθανασία: ο ανώδυνος θάνατος που προκαλείται ή επισπεύδεται, με διάφορα ιατρικά μέσα, σε περίπτωση ανίατης ασθένειας, και για να απαλλαγεί ο άρρωστος από αφόρητους πόνους]. Τρίτον: παράλληλα, θα μας βοηθούσε πολύ να βλέπαμε και τα όσα γράφουν τα λεγόμενα Λεξικά βασικών εννοιών. Τέταρτον: μπορούμε, τέλος, να κλείσουμε αυτή την πρώτη μας βιβλιογραφική περιπλάνηση, ανατρέχοντας στο λήμμα ευθανασία μιας καλογραμμένης εγκυκλοπαίδειας (θα μας ήταν αρκετές, προς το παρόν, οι πρώτες γραμμές της εγκυκλοπαίδειας σχετικά με το λήμμα ευθανασία). Αυτές οι τέσσερις πρώτες κινήσεις σε διάφορα έγκυρα λεξικά, πριν ακόμη αρχίσει η δεύτερη περιπλάνησή μας στο διαδίκτυο, κρίνονται αρκετές. Μας δίνουν μια πρωτοβάθμια προσέγγιση και κατανόηση για τη βασική λέξη – έννοια του θέματος που πρόκειται να ερευνήσουμε. Μια βασική προϋπόθεση για το πλάνο εργασίας Το τι θα γράψει κανείς σε μια ερευνητική εργασία ασφαλώς και εξαρτάται από πολλούς παράγοντες και προϋποθέσεις: η κατανόηση, λ.χ., του θέματος και η δημιουργία ενός αναλυτικού πλάνου εργασίας αποτελούν πρωταρχικούς παράγοντες. Είναι, όμως, εύκολο να καταρτισθεί ένα πλάνο εργασίας, χωρίς να διασπάσουμε το θέμα σε μικρότερες ερευνητικές περιοχές ή υποθέματα; Αυτονόητο, λοιπόν, ότι αυτή η διάσπαση του κεντρικού θέματος σε επιμέρους υποθέματα, αποτελεί μια βασική προϋπόθεση, για να προωθηθεί το πλάνο εργασίας. Θα μπορούσαμε, άραγε, να αναζητήσουμε έναν τρόπο, μια συγκεκριμένη πρακτική, μια μορφή δηλαδή ευκολοεφάρμοστης τεχνικής και μεθόδου, που να μας οδηγεί στην αναζήτηση των υποθεμάτων; Στα όσα ακολουθούν επιχειρείται η περιγραφή μιας τέτοιας, ενδεικτικής πάντα, τεχνικής. Διάσπαση του θέματος σε υποθέματα
- 14. 14 Το πρώτο που θα πρέπει να μάθει ο μαθητής ή ο σπουδαστής (και, γενικότερα, κάθε στοχαζόμενος άνθρωπος) είναι το εξής: να εξοικειωθεί σταδιακά με την τεχνική των αυτο–ερωτημάτων: να μπορεί δηλαδή να θέτει στον εαυτό του ερωτήματα, σχετικά πάντα με το θέμα, και να αναζητά απαντήσεις. Αυτή η τεχνική, που θα μπορούσαμε να την παρουσιάσουμε συνοπτικά με το ακόλουθο σχήμα: μας οδηγεί σταδιακά στη διάσπαση του θέματος σε υποθέματα. Αν, για παράδειγμα, πρόκειται να ασχοληθώ και να συντάξω μια ερευνητική εργασία, που να αναφέρεται σε μια μεγάλη προσωπικότητα, τα τρία πρώτα και βασικά ερωτήματα που θα θέσω στον εαυτό μου, είναι τα ακόλουθα: Με το πρώτο ερώτημα εντοπίζομαι ακριβώς στο βασικό ζητούμενο του θέματος, γεγονός που αποτρέπει τις φυγόκεντρες τάσεις και τις εξωθεματικές αναφορές. Με το δεύτερο ερώτημα καθορίζω τον πρωταρχικό στόχο της ερευνητικής εργασίας, ενώ με το τρίτο προσδιορίζω το μέσο, τον τρόπο, γενικότερα τη μέθοδο με την οποία θα αναδείξω τον πρωταρχικό μου στόχο. Προωθώντας την τεχνική των αυτοερωτημάτων, πρέπει να θέσω άλλα τρία βασικά στοιχεία - ερωτήματα: θέμα αυτο-ερωτήματα απαντήσεις • π.χ. για τον Αλβέρτο Σβάιτσερ, τον μεγάλο ανθρωπιστή γιατρό Για ποιον θέλω να μιλήσω; • το μέγεθος της προσωπικότητάς του Τι θέλω να αναδείξω; • παρουσιάζοντας σημαντικές πτυχές της δράσης και του έργου του Με ποιον, κυρίως, τρόπο; • τοποθετώ το θέμα στο χώροπού • τοποθετώ το θέμα στο χρόνοπότε • προσπαθώ να εντοπίσω λεπτομέρειεςπώς
- 15. 15 Να εξηγήσουμε, όμως, κάπως αναλυτικότερα τη λογική και τη σκοπιμότητα αυτών των τριών βασικών ερωτημάτων. Για να ολοκληρωθεί αυτή η τεχνική πρωτοβάθμιας ανίχνευσης και διάσπασης του θέματος σε υποθέματα, μπορούμε να θέσουμε τρία ακόμη ερωτήματα: Αν, για παράδειγμα, η εργασία μας αναφέρεται στον Αλβέρτο Σβάιτσερ, το ευρύτερο όλο (ή πλαίσιο), στο οποίο θα πρέπει να αναχθεί το θέμα, είναι η αξία ανθρωπισμός. Παράλληλα, η ευρύτερη αξία ανθρωπισμός, στην οποία υπάγεται ως ανθρωπιστής ο Σβάιτσερ, συνδέεται στενά με καταστάσεις μέσα στις οποίες ο άνθρωπος πάσχει και υποφέρει: καταστάσεις δηλαδή φτώχειας, πείνας, ασθενειών, επιδημιών, πολέμων, συρράξεων κλπ., όπου γενικά ο άνθρωπος γίνεται το εύκολο θύμα. Σε τέτοιες καταστάσεις λειτουργεί, κυρίως, ως αξία και ως δράση, ο ανθρωπισμός. Τέλος, είναι αυτονόητο ότι η ανιδιοτελής ανθρωπιστική προσφορά ενός ανθρωπιστή καταπραΰνει, βελτιώνει ή και εξαλείφει όλες αυτές τις βασανιστικές καταστάσεις για τον άνθρωπο. • Αναζητώ και εντοπίζω πού έγιναν ή πού συμβαίνουν ή πού ενοπίζονται τα όσα εξετάζω (= τοποθέτηση του θέματος στο χώρο). πού • Προσδιορίζω την εποχή, το χρόνο, την περίοδο, το χρονικό δηλαδή πλαίσιο, στο οποίο εντάσσονται τα όσα εξετάζω και διερευνώ (= τοποθέτηση του θέματος στο χρόνο). πότε • Αναζητώ όλες τις λεπτομέρειες που συνθέτουν ένα γεγονός, μια κατάσταση, ένα πρόβλημα ή περιγράφουν τη ζωή μιας προσωπικότητας. πώς Ποιες οι συνέπειες ή ποια τα αποτελέσματα και οι επιπτώσεις; Ποιες οι θεματικές διασυνδέσεις; (=ποιεςμπορείναείναιάλλεςθεματικέςπεριοχέςμετιςοποίεςσχετίζεταιτοθέμαμας;) Ποιο το όλο; (= αναγωγή του θέματος σε ένα ευρύτερο πλαίσιο)
- 16. 16 Ανακεφαλαίωση Στόχος: η διάσπαση του θέματος σε υποθέματα. Μέθοδος: εφαρμόζουμε την τεχνική των πολλαπλών αυτοερωτημάτων. Αποτέλεσμα: κατανοούμε πληρέστερα το θέμα και καταρτίζουμε πιο εύκολα το πλάνο εργασίας. Παραστατική απεικόνιση της μεθόδου Η δημιουργία αναλυτικού πλάνου εργασίας Αρχίζουμε τώρα να περνάμε σταδιακά σε κάπως πιο σύνθετες, ενδεχομένως και δυσκολότερες, προκαταρκτικές πτυχές της ερευνητικής εργασίας. Ομολογουμένως, δεν είναι πάντα εύκολο να οργανώσει κανείς το πλάνο, το γενικό δηλαδή σχέδιο με το οποίο θα προχωρήσει στη συνολική έρευνα για το θέμα που τον απασχολεί. Αλλά ας δούμε, κάπως πιο αναλυτικά, τι ακριβώς είναι το πλάνο εργασίας και σε τι μπορεί να μας βοηθήσει. Θα γίνουν τα πράγματα απόλυτα κατανοητά, αν λάβουμε υπόψη μας τα παρακάτω: Α΄ δέσμη ερωτημάτων για ποιο θέμα θα μιλήσω; τι κυρίως θα προβάλω; με ποιο τρόπο; Β΄ δέσμη ερωτημάτων πού; (= χώρος) πότε; (= χρόνος) πώς; (= λεπτομέρειες) Γ΄ δέσμη ερωτημάτων ποιο το όλο; (το ευρύ θεματικό πλαίσιο) ποιες οι διασυνδέσεις; ποια τα αποτελέσματα;
- 17. 17 Για να φανεί καλύτερα το πόσο σημαντικό είναι το πλάνο εργασίας και ότι, χωρίς αυτό, πορεύομαι τυφλά, θα σταθούμε σε δύο παραδείγματα. Παράλληλος στόχος μας θα είναι να δείξουμε και το πώς μπορούμε να οργανώσουμε ένα πλάνο εργασίας: Παράδειγμα 1ο Θέμα: Ο ποιητής Διονύσιος Σολωμός Ας υποθέσουμε ότι έχουμε αναλάβει να κάνουμε μια εργασία για τον ποιητή Διονύσιο Σολωμό. Σκέφτομαι, σύμφωνα και με τα όσα έχουμε πει σε προηγούμενες σελίδες για την κατανόηση του θέματος, ότι θα πρέπει να μιλήσω για τρεις, τουλάχιστον, πτυχές που να φωτίζουν την προσωπικότητά του: Άρα: Πτυχή 1η • Βιογραφικά στοιχεία Πτυχή 2η • Εργογραφικά στοιχεία Πτυχή 3η • Αξιολογικά στοιχεία • Θα μιλήσω, συνοπτικά, βέβαια, για τη συνολική τροχιά του βίου του, επιμένοντας περισσότερο στους πιο σημαντικούς σταθμούς της ζωής του. α) • Θα μιλήσω για το ποιητικό του έργο, για τη συνολική ποιητική του διαδρομή, προβάλλοντας κυρίως τα πιο σημαντικά του έργα. β) • Θα αξιολογήσω το συνολικό του έργο, αξιοποιώντας διάφορες σχετικές πηγές. γ) 1ο καταγράφει τα διαδοχικά βήματα που θα κάνω για να ολοκληρώσω την έρευνα του θέματος που έχω αναλάβει 2ο είναι ένας πιλότος, ένας οδηγός· μου δείχνει τους δρόμους, που θα περάσω, τα σημεία που θα σταθώ και θα αναλύσω· από ποιους δηλαδή ενδιάμεσους σταθμούς θα περάσω για να φτάσω στον προορισμό μου 3ο ως οργανωτικό σχήμα, το πλάνο εργασίας δείχνει ποια κεφάλαια και ποια υποθέματα θα με απασχολήσουν σταδιακά για την ολοκλήρωση της εργασίας μου 4ο άρα το πλάνο εργασίας είναι ένα συνοπτικό οργανόγραμμα που θα το ακολουθήσω πιστά, για να μεθοδεύσω σωστά την όλη οργάνωση της εργασίας μου Τι είναι το πλάνο εργασίας
- 18. 18 Σκέφτομαι ότι αυτό το τριμερές σχήμα: βιογραφία, εργογραφία, αξιολόγηση, είναι ένα αδρομερές πλάνο εργασίας. Βέβαια, για να το ακολουθήσω και να το εξαντλήσω, χρειάζεται να κάνω συστηματική, οργανωμένη, μεθοδική και αναλυτική έρευνα, για την οποία θα μιλήσουμε στα επόμενα. Θα μπορούσε, όμως, κάποιος που έχει μια καλύτερη γνώση των πραγμάτων σχετικά με τον ποιητή Σολωμό, να οργανώσει και ένα δεύτερο πλάνο εργασίας. Μέσα από αυτό θα φαίνονται πιο αναλυτικά όλα τα διαδοχικά βήματα, που πρέπει να κάνουμε για να εξαντλήσουμε το θέμα μας. Ένα τέτοιο, πιο αναλυτικό, πλάνο θα μπορούσε να έχει την ακόλουθη, ενδεικτική βέβαια, μορφή: Παράδειγμα 2ο Έρευνα για το θέμα της ευθανασίας [Επιμένουμε στο ίδιο θέμα γιατί στόχος μας είναι να εμπεδωθούν οι βασικές ερευνητικές διαδικασίες]. Ας υποθέσουμε ότι θέλουμε να κάνουμε μια διεξοδική και εμπεριστατωμένη έρευνα για το θέμα της ευθανασίας. Ως πρωταρχική πηγή για την άντληση πληροφοριών και τη συγκέντρωση υλικού, θα αξιοποιήσουμε το διαδίκτυο. Θα επιχειρήσουμε δηλαδή μια έρευνα αποκλειστικά διαδικτυακή. • Ένας γενικός αξιολογικός χαρακτηρισμός για τον Σολωμό εν είδει εισαγωγήςΒήμα 1ο • Η ζωή του Σολωμού α) καταγωγή β) έτος και τόπος γέννησης γ) παιδικά χρόνια δ) σπουδές ε) οι μεγάλοι σταθμοί της ζωής του στ) ασχολίες, ταξίδια, περιπέτειες ζ) θάνατος Βήμα 2ο • Το έργο του Σολωμού α) τα πρώτα βήματα β) οι μεγάλοι σταθμοί του έργου του γ) επιδράσεις που δέχτηκε δ) η ποιητική του ιδεολογία Βήμα 3ο • α) γιατί είναι μεγάλος ποιητής β) οι κριτικοί για το έργο του γ) η θέση του στη νεοελληνική ποίηση Βήμα 4ο
- 19. 19 Αρχίζουμε, λοιπόν, την πλοήγησή μας στο διαδίκτυο, ακολουθώντας τα όσα ειπώθηκαν ως οδηγίες στις προηγούμενες σχετικές σελίδες. Οι βασικοί μας στόχοι, στους οποίους αποβλέπουμε με αυτή τη λεπτομερειακή έρευνα στο διαδίκτυο, είναι: α) η συλλογή πληροφοριών και, γενικά, αξιόπιστου υλικού· β) η επιλεκτική εκτύπωση μέρους απ’ αυτό το υλικό (η εκτύπωση αποσκοπεί στο να το καταστήσει περισσότερο ευανάγνωστο και εύχρηστο στην τελική του ταξινόμηση)· γ) μια πρώτη ταξινόμηση και τακτοποίηση του υλικού, ανάλογα με τα θιγόμενα υποθέματα, ώστε να αποκτήσει μια πιο λογική σειρά και τάξη· δ) μια πρώτη ανάγνωση του υλικού, για να αποκτήσουμε μια, έστω πρωτοβάθμια, εικόνα των συνολικών προβλημάτων και πτυχών που θίγονται (θα ήταν πολύ βοηθητικό να σημειώνουμε πρόχειρα τα θιγόμενα προβλήματα)· ε) κατάστρωση τελικού πλάνου εργασίας, με βάση το οποίο θα αναπτύξουμε το θέμα μας. Άρα: Η συνολική μας έρευνα στο διαδίκτυο, μαζί με όλα όσα συνακολουθούν, κλιμακώνεται σε τέσσερα διαδοχικά στάδια, όπως δείχνει και η παρακάτω παραστατική απεικόνιση των ερευνητικών μας στόχων: Όπως φαίνεται τώρα από το προηγούμενο σχήμα 7, το πλάνο εργασίας (= το πώς δηλαδή θα δουλέψουμε και θα οργανώσουμε το υλικό μας), το καταρτίζουμε μετά την έρευνα, τη συγκέντρωση υλικού και την πρώτη αναγνωστική εξοικείωση με αυτό. Τώρα πλέον, με αρκετά εφόδια στα χέρια και με κάποιες αναγκαίες γνώσεις και πληροφορίες, μπορούμε να προχωρήσουμε και να καταστρώσουμε το πλάνο εργασίας, δηλαδή τον οδηγό της δουλειάς μας. Σχήμα 01.7 Απεικόνιση των ερευνητικών στόχων
- 20. 20 Πλάνο εργασίας Η προϋπόθεση της ερευνητικής εργασίας Σημείωση: με ανάλογο τρόπο μπορούν να οργανωθούν και τα άλλα μέρη: o κύριος κορμός και ο επίλογος (βλ. στα επόμενα). Ένα καίριο θέμα και πρόβλημα Πότε κάνουμε το αναλυτικό πλάνο εργασίας; Από τα όσα αναφέρθηκαν στην αμέσως προηγούμενη 2η πτυχή, πρέπει να φάνηκε, έστω και έμμεσα, ένα πολύ ουσιαστικό θέμα και πρόβλημα. Το διατυπώνουμε: Πότε, σε ποια δηλαδή χρονική στιγμή, πρέπει να γίνεται το πλάνο εργασίας; Προτού αρχίσει η έρευνα, έστω και υποτυπώδης, του όλου θέματος ή, μήπως, όταν θα έχει πλέον ολοκληρωθεί η βασική, τουλάχιστον, διερευνητική προεργασία. Μας χρειάζεται μια σαφής απάντηση στο θέμα, γιατί το πλάνο εργασίας είναι πολύ σοβαρή λεπτομέρεια και προκαθορίζει, σε μεγάλο βαθμό, την ποιότητα της δουλειάς μας. Πάντως, έχουμε δύο δυνατές εκδοχές: Δημιουργούμε το πλάνο εργασίας προτού αρχίσουμε τη συστηματική έρευνα πάνω στο θέμα. Αυτή η εκδοχή είναι κάπως δύσκολη. Μπορούμε να την ακολουθήσουμε μόνο όταν έχουμε κάποια, έστω και στοιχειώδη, γνώση γύρω από το θέμα. Αν, όμως, το θέμα μάς είναι εντελώς άγνωστο, η οργάνωση του πλάνου εργασίας είναι αδύνατη. Μπορούμε, σε μια τέτοια περίπτωση, να σκεφτούμε και να καταγράψουμε στο πλάνο μόνο πολύ γενικά πράγματα• δηλαδή έναν εντελώς αδρομερή σκελετό, που θα καθορίζει το πολύ στοιχειώδες πλαίσιο εργασίας. Πρόλογος Σύντομος και περιεκτικός. Σε τι θα μπορούσε να αναφέρεται (ενδεικτικά): α) γιατί επιλέχθηκε το συγκεκριμένο θέμα β) ποια η σπουδαιότητά του για τον άνθρωπο και το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο γ) ποιες οι βασικές πτυχές του θέματος (ήαπόποιεςοπτικέςγωνίεςθαεξετασθεί) δ) ποια η πρόθεση και ο σκοπός της εργασίας.
- 21. 21 Το πλάνο εργασίας, όχι ως γενικός σκελετός αλλά ως λεπτομερειακό σχέδιο, είναι προτιμότερο να γίνεται μετά την ολοκλήρωση της πρώτης έρευνας. Με βάση το πρωτοβάθμιο υλικό, που θα έχουμε συγκεντρώσει από την πρώτη έρευνα του θέματος, μπορούμε πλέον να καταρτίσουμε ένα αναλυτικό πλάνο εργασίας. Να οργανώσουμε δηλαδή έναν οδηγό που σταδιακά θα μας δείχνει το δρόμο που θα τον ακολουθούμε στη συγγραφή της εργασίας μας. Βήμα 3ο: Τα διαδοχικά στάδια της έρευνας Υποθέτουμε ότι έχω επιλέξει (ή μου το έχουν ορίσει) το θέμα της ερευνητικής εργασίας που είναι το εξής: Η ευθανασία Τα υπέρ και τα κατά – η προσωπική μου άποψη Ερώτημα: Πώς θα μπορούσε να οργανώσει κανείς την όλη έρευνα, ώστε με το υλικό που θα συγκεντρώσει, να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του θέματος; Αυτό, ακριβώς είναι το καίριο ερώτημα αλλά και το καίριο θέμα: πώς δηλαδή θα οργανώσω, βήμα βήμα, την έρευνά μου, για να συλλέξω το απαραίτητο και το αναγκαίο υλικό. Για να απαντηθεί το ερώτημα αυτό, θα πρέπει να ξέρουμε το εξής: Κάθε έρευνα, για να είναι μεθοδικά οργανωμένη και να έχει θετικό αποτέλεσμα, αναπτύσσεται σε τρία διαδοχικά στάδια, που είναι τα ακόλουθα: Στάδιο 1ο: προσυγγραφικό Η βάση για κάθε έρευνα Το προσυγγραφικό στάδιο, που είναι η βάση, πάνω στην οποία θεμελιώνεται κάθε έρευνα, περιλαμβάνει: α) το καθαρά ερευνητικό μέρος β) το ανακαλυπτικό – συλλεκτικό γ) το κριτικό – επιλεκτικό Συμπέρασμα: Η κυρίως έρευνα, πριν ακόμη αρχίσει το συγγραφικό στάδιο της εργασίας, στηρίζεται αποκλειστικά στις τρεις προαναφερόμενες διαδικασίες που θα ερευνώ, ανακαλύπτω - συλλέγω, κρίνω - επιλέγω
- 22. 22 μπορούσαμε να τις πυκνώσουμε σε συγκεκριμένα ενεργητικά ρήματα: δηλαδή: α) Όταν ερευνώ για ένα θέμα, που είναι η πρώτη αλλά και ουσιαστική ενέργεια ή δράση, αναζητώ: πηγές· υποστηρικτικό υλικό· βιβλιογραφική στήριξη. Κάνοντας, λοιπόν, έρευνα σε ποικίλες πηγές, σε ένα πλούσιο υποστηρικτικό υλικό και σε προσιτή βιβλιογραφία, ουσιαστικά έχω ένα πρωταρχικό στόχο: μια κάπως άτακτη, άρρυθμη, αλλά απόλυτα αναγκαία συλλογή πρωτοβάθμιου υλικού. Αυτό, ακριβώς το πρωτοβάθμιο υλικό θα αποτελέσει την πρώτη «ζύμη», για να πλάσω και να διαμορφώσω το πρώτο κείμενο της εργασίας μου (στο συγγραφικό στάδιο). β) Άρα: η έρευνα , μεθοδικά οργανωμένη, με οδηγεί στην ανακάλυψη · η ανακάλυψη με οδηγεί στη συλλογή υλικού και όταν πλέον έχω εξαντλήσει τη συλλογή υλικού, αρχίζει να λειτουργεί η κριτική που με οδηγεί στις τελικές μου επιλογές . Αν, επομένως, τα πράγματα τα βάλουμε σε φυσική – λογική σειρά, θα έχουμε το ακόλουθο ερευνητικό σχήμα, που με οδηγεί κλιμακωτά σ’ αυτό που θέλω: ερευνώ ανακαλύπτω - συλλέγω κρίνω - επιλέγω έρευνα ανακάλυψη συλλογή υλικού κριτική τελικές επιλογές Σχήμα 01.8 Βήματα ερευνητικού σχήματος
- 23. 23 Στάδιο 2ο: συγγραφικό Η διαμόρφωση ενός πρώτου κειμένου Όταν έχω δουλέψει σωστά στο πρώτο στάδιο, έχω πλέον συλλέξει, με κριτικό μάτι, το απαραίτητο υλικό μου. Πάνω σ’ αυτό θα ακουμπήσω, για να διαμορφώσω την πρώτη μορφή στο κείμενο της εργασίας μου. Για να μπορέσω, όμως, να κάνω αυτή τη σημαντική μετάβαση από το υλικό στο κείμενο με τρόπο ομαλό, μεθοδικό και οργανωμένο, χρειάζεται πρώτα να έχω καταστρώσει: αναλυτικό πλάνο εργασίας Το υλικό που έχουμε συλλέξει μέσα από την έρευνα, θα πρέπει να το εντάξουμε και να το προσαρμόσουμε στο πλάνο εργασίας. Μόνο έτσι η διαμόρφωση ενός πρώτου κειμένου θα ξεχωρίζει, γιατί θα είναι μεθοδικά οργανωμένη – δομημένη, θα έχει καλή συνοχή και η ροή του κειμένου θα είναι ομαλή και λογική. Στάδιο 3ο: μετασυγγραφικό Η τελική ματιά Η ουσιαστική μας δουλειά έχει ολοκληρωθεί στο δεύτερο στάδιο. Το τρίτο στάδιο, το μετασυγγραφικό, είναι αυτό της τελικής ματιάς. Στην ουσία δηλαδή ελέγχουμε, με κριτικό πάντα μάτι, τα όσα έχουμε καταγράψει στην εργασία μας. Πιο συγκεκριμένα ελέγχουμε: την εργασία μας ως περιεχόμενο και, ειδικότερα, τα νοήματα, τις θέσεις, τις απόψεις, τις ιδέες, τις προτάσεις και τα επιχειρήματά μας τη γλωσσική ορθότητα της εργασίας μας από όλες τις πλευρές: έκφραση, λεξιλόγιο, ορολογία, την ορθή γραφή των λέξεων, τα σημάδια της στίξης, τη γραμματική και τη συντακτική ροή της γλώσσας κλπ. το αισθητικό μέρος της εργασίας, ποια είναι δηλαδή η τελική μορφή της εργασίας μας και η εντύπωση που δίνει στον αναγνώστη ως ορατή «εικόνα» έντυπου λόγου (= εξώφυλλο, πρόλογος, τίτλοι, μεσότιτλοι, εναλλαγές γραμματοσειρών, υπογραμμίσεις, βιβλιογραφικές παραπομπές, ένθετες στο κείμενο εικόνες, χρήση χρωμάτων κλπ.) Όταν γίνει αυτός ο τριπλός συστηματικός έλεγχος και διορθώσουμε τις τυχόν αβλεψίες μας, είμαστε πλέον έτοιμοι να παραδώσουμε ολοκληρωμένη και ηλεγμένη την εργασία μας στον εποπτεύοντα καθηγητή, αφού βέβαια Από το υλικό στο κείμενο, με βάση το πλάνο εργασίας Έλεγχος περιεχομένου και μορφής
- 24. 24 προηγουμένως την εκτυπώσουμε και τη δέσουμε σε μορφή καλαίσθητου τεύχους. Σημείωση: Στην εξεταζόμενη πρακτική αξιοποιείται ως βασική «βιβλιογραφική» πηγή το διαδίκτυο. Τα πάντα, επομένως, εξαρτώνται από μια σωστή και πολύπλευρη έρευνα – πλοήγηση στο διαδίκτυο. Από το πόσο ευρεία είναι αυτή η πλοήγηση, εξαρτάται και καθορίζεται και ο πλούτος του υλικού που, τελικά, θα συγκεντρώσουμε (για τα τεχνικά θέματα της πλοήγησης βλ. στα επόμενα). Βέβαια, κανείς δεν αποκλείει το ενδεχόμενο το διαδίκτυο να μας παραπέμπει σε πηγές εξωδιαδικτυακές, δηλαδή σε βιβλία που σχετίζονται με το θέμα, ή και σε άλλες πηγές (π.χ. άρθρα σε περιοδικά, εφημερίδες κλπ.). Όταν όμως αξιοποιήσουμε υλικό από βιβλία, περιοδικά, εφημερίδες κλπ., θα χρειασθεί να γίνουν στην εργασία μας οι αναγκαίες και επιβαλλόμενες βιβλιογραφικές παραπομπές. Γι’ αυτό μπορούμε τώρα, κάπως βέβαια εμβόλιμα, να εξετάσουμε το πώς γίνονται οι βιβλιογραφικές παραπομπές. Το θέμα των βιβλιογραφικών παραπομπών 1. Ορισμένες φορές, όπως ήδη προαναφέρθηκε, η έρευνα που κάνουμε στο διαδίκτυο, μπορεί να μας παραπέμψει σε κάποιο σχετικό βιβλίο ή σε κάποιο άρθρο – μελέτη, που δημοσιεύθηκε σ’ ένα περιοδικό ή σε μια εφημερίδα. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, πρέπει να κάνουμε τη λεγόμενη βιβλιογραφική παραπομπή. Δηλαδή: α) στο κάτω μέρος της σελίδας, υποσελίδια όπως λέμε συνήθως, γράφουμε όλα τα στοιχεία του βιβλίου, απ’ το οποίο πήραμε κάποιες απόψεις ή λίγες αυτούσιες γραμμές, καθώς και όλα τα στοιχεία του περιοδικού ή της εφημερίδας στην οποία δημοσιεύθηκε το σχετικό άρθρο – μελέτη· β) παράλληλα, βέβαια, πρέπει να κάνουμε και το εξής: στο σημείο του δικού μας κειμένου, όπου αναφέρουμε απόψεις και θέσεις κάποιου άλλου συγγραφέα, βάζουμε έναν αριθμητικό δείκτη: 1, 2, 3 κλπ., ανάλογα με τον αριθμό της παραπομπής. Αυτόν, ακριβώς, τον αριθμητικό δείκτη, όπως δείχνουν τα παραδείγματα που ακολουθούν, τον επαναλαμβάνουμε στο κάτω μέρος της σελίδας, για να μπορούμε να κάνουμε την αντίστοιχη παραπομπή. 2. Πώς κάνουμε μια παραπομπή Περίπτωση 1η : Παραπομπή σε βιβλίο Όταν η παραπομπή μας αφορά σε βιβλίο, παραθέτουμε τα ακόλουθα στοιχεία:
- 25. 25 α) το όνομα του συγγραφέα (όπως ακριβώς είναι γραμμένο στο βιβλίο) β) τον πλήρη τίτλο του βιβλίου (τον γράφουμε με πλάγια γραφή) γ) τα στοιχεία του εκδότη δ) τον τόπο της έκδοσης ε) τη χρονολογία της έκδοσης στ) τη σελίδα ή τις σελίδες απ’ τις οποίες έχουμε πάρει κάποιο απόσπασμα. 1ο παράδειγμα υποσελίδιας παραπομπής (σε βιβλίο) _______________________ (= διαχωριστική γραμμή μεταξύ σελίδας και παραπομπής) 1. Νικήτας Παρίσης, Κ. Π. Καβάφης, Δοκίμιο ερμηνευτικής ανάγνωσης, Μεταίχμιο, Αθήνα 2003, σελ. 37 – 41 2ο παράδειγμα υποσελίδιας παραπομπής (σε περιοδικό) _______________________ (= διαχωριστική γραμμή) 2. Νικήτας Παρίσης, Ο λόγος της ποίησης και ο «λόγος» της φωτογραφίας, Η λέξη, τχ (= τεύχος) 159 – 160, Σεπτέμβρης – Δεκέμβρης 2000, σελ. 809 - 813 3ο παράδειγμα υποσελίδιας παραπομπής (σε εφημερίδα) _______________________ (= διαχωριστική γραμμή) 3. Φ. Ι. Κακριδής, Ο Δαρείος, εφημερίδα Το Βήμα, 13 Μαρτίου 1980 Άλλα παραδείγματα παραπομπών (φωτοτυπία από βιβλίο)
- 26. 26 Ανακεφαλαίωση Τα διαδοχικά στάδια της έρευνας Για να εντυπωθούμε καλύτερα τα πράγματα και, ιδιαίτερα, τη μεθοδολογία της έρευνας, δίνουμε μια συνοπτική ανακεφαλαίωση ολόκληρου του 3ου βήματος, που αναφέρεται στα διαδοχικά στάδια της έρευνας: Στάδιο 1ο: προσυγγραφικό Περιλαμβάνει: α) το καθαρά ερευνητικό μέρος β) το ανακαλυπτικό – συλλεκτικό γ) το κριτικό – επιλεκτικό δηλαδή: ερευνώ ανακαλύπτω - συλλέγω κρίνω - επιλέγω Στάδιο 3ο: μετασυγγραφικό Ελέγχουμε περιεχόμενο και τελική μορφή της εργασίας δηλαδή: πολλαπλός έλεγχος (= νοηματικός, γλωσσικός, γραμματικός, ορθογραφικός, αισθητικός κλπ.) όλης της εργασίας. Στάδιο 2ο: συγγραφικό Από το υλικό στο κείμενο δηλαδή: πρώτη γραφή της εργασίας με βάση το αναλυτικό πλάνο εργασίας.
- 27. 27 Βήμα 4ο: Τα σταθερά στοιχεία της ερευνητικής έκθεσης Μια ερευνητική εργασία, ανεξάρτητα από το θέμα, ως ηλεκτρονικό ή και έντυπο κείμενο, δηλαδή ως ερευνητική έκθεση, έχει ορισμένα σταθερά στοιχεία, από τα οποία μάλιστα εξαρτάται και η συνολική της αισθητική. Τα σταθερά αυτά στοιχεία είναι τα ακόλουθα: Στοιχείο 1ο: Το εξώφυλλο Στο εξώφυλλο της εργασίας αναγράφονται απαραιτήτως τα ακόλουθα: τα στοιχεία του εκπαιδευτικού οργανισμού (στο οποίο φοιτά ο δημιουργός της εργασίας) η τάξη – το τμήμα το όνομα και το επώνυμο των δημιουργών ο τίτλος, το θέμα της εργασίας ο τυχόν υπάρχων υπότιτλος το ακαδημαϊκό έτος κάποιο σχέδιο ή εικόνα που κοσμεί το εξώφυλλο Βέβαια, για την αισθητική ανάδειξη του εξωφύλλου, έχει πολύ μεγάλη σημασία πώς διατάσσονται όλα αυτά τα στοιχεία (συνολικά: 7) στη σελίδα του εξωφύλλου. Γι’ αυτό πρέπει να ακολουθούμε έναν αισθητικά άρτιο τρόπο φιλοτέχνησης του εξωφύλλου Στοιχείο 2ο: Σελίδα ψευδότιτλου και τίτλου Μετά το εξώφυλλο, η πρώτη σελίδα παραμένει εντελώς λευκή. Στη δεύτερη σελίδα, που λέγεται σελίδα ψευδότιτλου, αναγράφονται στο πάνω μέρος μόνο ο βασικός τίτλος της εργασίας (χωρίς δηλαδή τον υπότιτλο) με κεφαλαία γράμματα. Στην τρίτη σελίδα, που λέγεται σελίδα τίτλου, επαναλαμβάνονται όλα τα στοιχεία που περιέχει το εξώφυλλο. Στοιχείο 3ο: Περιεχόμενα Μετά τη σελίδα του τίτλου, δηλαδή στην τέταρτη σελίδα κατά σειρά, ακολουθεί ο Πίνακας Περιεχομένων, στον οποίο αναγράφονται με μεγάλη προσοχή όλα τα υποκεφάλαια στα οποία υποδιαιρείται η εργασία (βλ., π.χ., τον Πίνακα Περιεχομένων του παρόντος βιβλίου).
- 28. 28 Στοιχείο 4ο: Πρόλογος Μετά τα περιεχόμενα, ακολουθεί ο Πρόλογος, εφόσον βέβαια έχουμε γράψει πρόλογο, που κανονικά δεν πρέπει να ξεπερνάει τις δύο το πολύ σελίδες. Στο τέλος του προλόγου, μπορούμε να γράψουμε, στο δεξιό μέρος, το όνομά μας (πλήρες ή μόνο τα αρχικά), ενώ στο αριστερό την πόλη που μένουμε και τη χρονολογία. Στοιχείο 5ο: Ο κύριος κορμός της εργασίας Από την πέμπτη σελίδα και μετά αρχίζει, και σε κάποια σελίδα ολοκληρώνεται, ο κύριος κορμός της εργασίας, που είναι πιο ορθόδοξο και περισσότερο οργανωτικό να κατανέμεται σε υποκεφάλαια που το καθένα θα τιτλοφορείται. Στοιχείο 6ο: Τελικά συμπεράσματα Η εργασία μας θα καταλήξει σε κάποια συμπεράσματα. Είναι προτιμότερο, για να τα προβάλουμε εντονότερα, να τα συγκεντρώσουμε όλα στο τέλος, σε ένα ξεχωριστό κεφάλαιο, με τον τίτλο τελικά συμπεράσματα. Στοιχείο 7ο: Επίλογος, Βιβλιογραφία, Παραρτήματα Στο τέλος της εργασίας, αναγράφονται ο Επίλογος, εφόσον βέβαια έχουμε γράψει επίλογο, η Βιβλιογραφία (έντυπη και διαδικτυακή) και ενδεχομένως τα διάφορα Παραρτήματα.
- 29. 29 Ο στόχος αυτού του κεφαλαίου είναι να αναδείξει κάτι πολύ θεμελιακό: πώς ορίζουμε, αναπαριστάμε και, εν τέλει, οργανώνουμε τα δεδομένα και τις πληροφορίες, οι οποίες αποτελούν πλέον ένα από τα σημαντικότερα «αγαθά» της εποχής μας; Ένας ασύλληπτος όγκος από τις πληροφορίες αυτές, δομημένος ή μη, χρήσιμος ή μη, αξιοποιήσιμος ή μη, υπάρχει αναρτημένος, σε ποικίλες μορφές, σε εκατομμύρια δικτυακούς τόπους, τους οποίους και κατηγοριοποιούμε, ώστε να μπορούμε εύκολα να αναγνωρίζουμε. Ορισμοί Οι ικανότητες ενός ατόμου, ως συνδυασμός γνώσεων, δεξιοτήτων και στάσεων, αποτελούν βασικό θεμέλιο για τη μάθηση (όπως ορίζεται στο Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Αναφοράς 2007* ). Οι επικρατέστερες απόψεις για τις γνώσεις είναι ότι τις οικοδομούμε παρά τις μεταδίδουμε. Ένας από τους βασικούς στόχους της εκπαίδευσης είναι η κατάκτηση γνώσεων που αντιστοιχούν σε καταστάσεις και γεγονότα. Πώς σχετίζονται όμως οι πληροφορίες με τις γνώσεις και πώς, με τη σειρά τους, τα δεδομένα με τις πληροφορίες; * http://europa.eu/legislation_summaries/education_training_youth/lifelong_learning/c11090_el.htm (στις 31/08/2014) λίστες πίνακες σύνολα δέντρα πυραμίδες χάρτες Σχήμα 02.1 Δεδομένα και πληροφορίες στην κατάκτηση των γνώσεων 02 Οργανώνω και αναγνωρίζω δομές πληροφοριών και διαδικτύου
- 30. 30 Ας ξεκινήσουμε όμως από τα δεδομένα. Αν συμβουλευτούμε το Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής (Τριανταφυλλίδη) και θεωρήσουμε τη λέξη ως ουσιαστικό (και όχι με την έννοια της μετοχής «δεδομένος, -η, ο»), τότε έχουμε δύο ορισμούς, ο δεύτερος των οποίων είναι στον πληθυντικό αριθμό και αφορά στην Πληροφορική: το δεδομένο: στοιχείο γνωστό ή αποδεκτό το οποίο αποτελεί βάση ή προϋπόθεση. π.χ. Τα δεδομένα του προβλήματος. Επιστημονικά δεδομένα. Τα δεδομένα μας είναι ανεπαρκή. τα δεδομένα: κωδικοποιημένα στοιχεία, τα οποία μπορεί να τα δεχτεί, να τα αποθηκεύσει, να τα επεξεργαστεί ή να τα παρουσιάσει ο υπολογιστής. π.χ. Βάση δεδομένων: σύνολο από δεδομένα που είναι έτσι ταξινομημένα και αποθηκευμένα, ώστε μπορούν να επιλεγούν με διάφορους τρόπους και από διάφορα προγράμματα. Τα δεδομένα (αντιστοιχούν στη λέξη data που είναι ο πληθυντικός της λατινικής λέξης datum) είναι διακριτά συνήθως στοιχεία τα οποία μπορεί να είναι: αριθμοί, λέξεις, σύμβολα, κείμενα, γεγονότα, σχήματα, εικόνες, και (για την περίπτωσή μας) είναι δυνατόν να αποθηκευτούν σε έναν υπολογιστή. Στην περίπτωση όμως αυτή, μιλάμε για ψηφιακά ή ψηφιοποιημένα δεδομένα. Σύμφωνα και πάλι με το Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής, για τον ορισμό της λέξης πληροφορία έχουμε: πληροφορία: στοιχείο, μήνυμα (είδηση, ανακοίνωση, δήλωση, αναφορά κτλ.) που περιέχει και μεταδίδει μια γνώση για κάποιον ή για κάτι. π.χ. Εμπιστευτική, αξιόπιστη, ασφαλής, διασταυρωμένη, συγκεχυμένη, ανεπιβεβαίωτη, πολύτιμη πληροφορία. Συγκεντρώνω, ανακοινώνω, μεταδίδω, ανταλλάσσω, αποκρύπτω, κατακρατώ πληροφορίες. Η πληροφορία, λοιπόν, ως σύνθετη λέξη από τις λέξεις «φέρω» και «πλήρης», σχετίζεται με τη γνώση και, σε αντίθεση με τα δεδομένα, έχει κάποιο νόημα για ένα ή περισσότερα άτομα. Μπορεί να θεωρηθεί ως το αποτέλεσμα της επεξεργασίας δεδομένων, ανεξάρτητα αν είναι οργανωμένη ή όχι (π.χ. οργάνωση, στατιστική ανάλυση, διόρθωση, μορφοποίηση κλπ δεδομένων). Προσδίδουμε δηλαδή νόημα στα επεξεργασμένα δεδομένα, μετατρέποντάς τα σε πληροφορία. αύριο η θερμοκρασία θα φτάσει τους 30ο C δεδομένο σήμερα έχουμε μια ζεστή μέρα πληροφορία Ο πληθυσμός της Ελλάδας (σε εκ. κατ.) από το 1896 μέχρι το 1928 δεδομένο ο πληθυσμός της Ελλάδας το 1920 αυξήθηκε στο διπλάσιο! πληροφορία Ο ορισμός των δεδομένων Ο ορισμός της πληροφορίας Παράδειγμα 02.1 Δεδομένα ή πληροφορίες?
- 31. 31 Επιπλέον, τις πληροφορίες μπορούμε να τις επεξεργαζόμαστε και ως νέα δεδομένα, για να παράγουμε νέες πληροφορίες κ.ο.κ.! Για τις ανάγκες του κεφαλαίου αυτού και γενικότερα της αναζήτησης πληροφοριών, θεωρούμε ότι οι πληροφορίες είναι ψηφιακές και αποθηκευμένες σε οποιοδήποτε ψηφιακό μέσο, από τον υπολογιστή μας μέχρι τους πιο απομακρυσμένους υπολογιστές του κόσμου! Επίσης ξεφεύγει από τους στόχους της εισαγωγής αυτής η συσχέτιση της πληροφορίας με τη γνώση (κάθε πληροφορία είναι γνώση; η πληροφορία είναι υποσύνολο της γνώσης; κτλ.), οι έννοιες «σημαίνοντος» και «σημαινόμενου», καθώς και η αναφορά σε θέματα μετάδοσης της πληροφορίας (π.χ. «πομποί»/«δέκτες», ερμηνεία πληροφοριών κλπ). Τα ψηφιακά μας δεδομένα και κατ΄ επέκταση οι πληροφορίες έχουν πολλές μορφές ή, καλύτερα, μπορούν να αναπαρασταθούν με πολλούς τρόπους, χωρικά και χρονικά. Προς το παρόν ευρέως επεξεργάσιμες είναι οι παρακάτω τέσσερις γενικές κατηγορίες ψηφιακών δεδομένων που σχετίζονται μόνο (!) με τις 2 από τις 5 αισθήσεις μας, την όραση και την ακοή, δηλαδή: Αυτά συνιστούν και τα σημερινά ψηφιακά πολυμέσα (από την αγγλική λέξη multimedia που προέρχεται από τις λατινικές λέξεις multus δηλ.πολύς και medium, δηλ. μέσο): πολυμέσα είναι «η διαμεσολαβούμενη από υπολογιστή εφαρμογή που ολοκληρώνει και παρουσιάζει πληροφορίες από διαφορετικά μέσα, τα οποία διευθετούνται χωρικά και χρονικά»* ή, πιο απλά, ψηφιακά αρχεία κειμένου, γραφικών (σταθερών ή κινούμενων), εικόνας (ακίνητης ή κινούμενης), ήχου, οποιουδήποτε μέσου ψηφιακής αναπαράστασης, αποθήκευσης, μετάδοσης και επεξεργασίας της πληροφορίας (π.χ. υπολογιστή, κινητού, κάμερας κλπ). Τα πολυμέσα μπορούν να ενσωματωθούν και σε υπολογιστικές εφαρμογές, συνδυάζοντας τουλάχιστον δύο μέσα, οπότε και έχουμε τα λεγόμενα αλληλεπιδραστικά πολυμέσα (interactive multimedia). Η έννοια της αλληλεπίδρασης ή διαλογικότητας αναφέρεται στους τρόπους με τους οποίους επικοινωνούμε και παίρνουμε ανάδραση (feedback) από τον υπολογιστή. * Cesar, Vuorimaa & Vieerimen (2006) στο: Μικρόπουλος & Μπέλλου (2010). κείμενο, λόγος εικόνα, σχέδιο, φωτογραφία ήχος, μουσική βίντεο Ο ορισμός των πολυμέσων
- 32. 32 Το σημαντικότερο όμως γεγονός είναι τα πολυμέσα αυτά να διασυνδέονται με ποικίλους τρόπους, ώστε να μπορούμε να έχουμε πρόσβαση σε αυτά, όχι κατ’ ανάγκη γραμμική: υπερκείμενα είναι κείμενα με συνδέσμους ή διασυνδέσεις (links), οι οποίες οδηγούν σε άλλα σημεία του ίδιου εγγράφου ή και σε άλλα έγγραφα, χωρίς να είναι σειριακά οργανωμένα, υπερμέσα είναι τα υπερκείμενα τα οποία εκτός από κείμενα διασυνδέουν και άλλα πολυμέσα, με πολλαπλές αναπαραστάσεις. Όλα τα παραπάνω ψηφιακά στοιχεία, σε κάθε τους μορφή, μπορούν να περικλείονται στις ιστοσελίδες (webpages) ενός δικτυακού τόπου (site) ή ιστότοπου (website): δικτυακός τόπος ή ιστότοπος είναι μία ή περισσότερες σελίδες με πολυμεσικό περιεχόμενο, οι οποίες ονομάζονται ιστοσελίδες (μία είναι η αρχική και η πρόσβαση στις υπόλοιπες γίνεται μέσω συνδέσμων από την αρχική), οι οποίες φιλοξενούνται σε μία συγκεκριμένη περιοχή του παγκόσμιου ιστού (world wide web), ο οποίος είναι ένα παγκόσμιο σύστημα υπερκειμένων στο διαδίκτυο (internet). Συχνά συγχέουμε τον παγκόσμιο ιστό με το διαδίκτυο. Απλώς το πρώτο είναι μία από τις πολλές υπηρεσίες που έχει το δεύτερο. Επίσης συχνά αναφερόμαστε στο λεγόμενο URL (Uniform Resource Locator), το οποίο υποδηλώνει μια μοναδική διεύθυνση του παγκόσμιου ιστού. Η αρχική σελίδα της Εκπαιδευτικής Τηλεόρασης με κάθε είδους πολυμεσικό υλικό και διασυνδέσεις (www.edutv.gr, στις 05/06/2011). Οι ορισμοί υπερκειμένων και υπερμέσων Ο ορισμός του δικτυακού τόπου Τι σημαίνει URL Παράδειγμα 02.2 Ιστοσελίδα με υπερμέσα και υπερκείμενα
- 33. 33 Τέσσερα στάδια στη διαχείριση των πληροφοριών Οι προηγούμενοι βασικοί ορισμοί μάς οδηγούν σε μια ενδιαφέρουσα «λογική» αλληλουχία εννοιών πάνω στην οποία έχει χτιστεί όλο το σημερινό οικοδόμημα των ψηφιακών αλληλεπιδραστικών μέσων. Τα δεδομένα και οι πληροφορίες, που έχουν παραχθεί στα χιλιάδες χρόνια της ανθρώπινης ζωής και συνεχίζουν να παράγονται με πολύ μεγάλους ρυθμούς στην εποχή μας, αναπαριστώνται καταρχήν ως πολυμέσα. Στη συνέχεια διασυνδέονται ως υπερκείμενα και υπερμέσα, για να μπορούμε με πρακτικά άπειρους συνδυασμούς να έχουμε μονοπάτια πρόσβασης στις πληροφορίες αυτές και στη συνέχεια αναρτώνται στον παγκόσμιο ιστό, δηλαδή δημοσιεύονται σε δικτυακούς τόπους. Την απόληξη όλων αυτών των πληροφοριών στους δικτυακούς τόπους, μας ενδιαφέρει να επισκεπτόμαστε με «κριτικό τρόπο», ώστε να αντλούμε, αξιόπιστα, τα δεδομένα και τις πληροφορίες που εμείς θέλουμε και που έχουν νόημα για μας. Η διαχείριση των πληροφοριών από την παραγωγή μέχρι τη δημοσίευσή τους, με βάση την παραπάνω αλληλουχία, μπορεί να μελετηθεί με τα τέσσερα παρακάτω στάδια: Η αναπαράσταση των πληροφοριών: με πολυμέσα και υπερκείμενα Όλες οι πληροφορίες, στις οποίες θέλουμε να έχουμε πρόσβαση ή και να δημιουργήσουμε οι ίδιοι, πρέπει να είναι ψηφιοποιημένες, στις τέσσερις μεγάλες κατηγορίες πολυμέσων, τα κείμενα-λόγο, τις εικόνες-σχέδια- φωτογραφίες, τους ήχους-μουσική και τα βίντεο. Η αναπαράσταση αυτή έχει κάποιους σημαντικούς δικούς της κανόνες. Η οργάνωση των πληροφοριών: σε απλές δομές δεδομένων Μετά την ψηφιοποίηση των πληροφοριών ή και πολλές φορές παράλληλα, μπορεί ακόμη και πριν από την ψηφιοποίησή τους, είναι απαραίτητη η οργάνωσή τους. Πρόκειται για μία από τις σπουδαιότερες προτάσεις της έκδοσης αυτής. Πέντε δηλαδή διαφορετικά είδη δομών δεδομένων, που πρακτικά μπορούν να οργανώσουν το μεγαλύτερο εύρος της θεματολογίας είτε των δικτυακών τόπων που μας ενδιαφέρουν, είτε το περιεχόμενο των ερευνητικών εργασιών. Η απεικόνιση των πληροφοριών: με υπολογιστικά εργαλεία Για την οργάνωση των πληροφοριών με έναν ευανάγνωστο, λειτουργικό αλλά και ελκυστικό τρόπο, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε πληθώρα εργαλείων, απευθείας από το διαδίκτυο αλλά και διαθέσιμα από τις γενικές εφαρμογές του προσωπικού μας υπολογιστή. Ενδεικτικά παρουσιάζουμε κάποια από τα πιο
- 34. 34 διαδεδομένα και εύκολα στη χρήση! Η δημοσίευση των πληροφοριών: σε ποικιλόμορφους ιστότοπους Εφόσον οι πληροφορίες είναι ψηφιοποιημένες, έχουν απεικονισθεί και έχουν οργανωθεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, το διαδίκτυο μπορεί να τις εντάξει στον… ιστό του. Ποια όμως πληροφορία, πού, με ποιο τρόπο και σε ποιο μέσο είναι δημοσιευμένη ή μπορούμε να τη δημοσιεύουμε; Τα παραπάνω αυτά στάδια, «αντεστραμμένα», αφού πλέον ο παγκόσμιος ιστός μπορεί να περιλαμβάνει κάθε είδους ψηφιοποιημένη πληροφορία, ανακεφαλαιώνονται στο παρακάτω σχέδιο (το οποίο θα μπορούσε να έχει και τη μορφή μιας πυραμίδας, αλλά επιλέχτηκε ως εκφραστικότερη η απεικόνιση με τα εμπεριεχόμενα ημικύκλια…): Η αναπαράσταση των πληροφοριών: με πολυμέσα και υπερκείμενα Οι τέσσερις κατηγορίες ψηφιακών πολυμέσων τις οποίες συζητήσαμε, βασίζονται ουσιαστικά σε τρεις διαφορετικές αναπαραστάσεις, του κειμένου, της εικόνας και του ήχου (το βίντεο συνδυάζει κινούμενη εικόνα και ήχο). Εδώ απαιτείται λίγη Πληροφορική της… καθημερινής πλέον ζωής, ώστε να μελετήσουμε τα διάφορα βασικά χαρακτηριστικά των αναπαραστάσεων αυτών. Τα χαρακτηριστικά αυτά, από τα οποία το καθένα έχει μικρότερη ή μεγαλύτερη σημασία για μία ερευνητική εργασία, μπορούμε να τα εντοπίσουμε απαντώντας στις παρακάτω ερωτήσεις: πώς τα αντιλαμβανόμαστε (μέσω των αισθήσεών μας); πώς προβάλλονται ή παρουσιάζονται (βλέπουμε/ακούμε π.χ. από οθόνη/ηχείο ως μονάδες εξόδου ή ηχογραφούμε/φωτογραφίζουμε από μικρόφωνο/κάμερα ως μονάδες εισόδου); τι μέγεθος έχουν (μικρό ή μεγάλο ώστε να είναι εύκολη ή όχι η μεταφορά τους); εξαρτώνται από το χρόνο (είναι δηλαδή διακριτά ή συνεχή); ποια είναι προέλευση του περιεχομένου τους (πραγματικό ή κατασκευασμένο ψηφιακά); ποιες είναι οι δομικές μονάδες από τις οποίες αποτελούνται (π.χ. από χαρακτήρες το κείμενο, από pixels η εικόνα, από κυματομορφές ο ήχος); πώς και πού αποθηκεύονται (σε υπολογιστικές ή μη συσκευές); πώς μεταδίδονται (τεχνολογίες ή φορείς δικτύων και αποθηκευτικά μέσα ή εφαρμογές); Η δημοσίευση των πληροφοριών Η απεικόνιση των πληροφοριών Η οργάνωση των πληροφοριών Η αναπαράσταση των πληροφοριών • σε ποικιλόμορφους ιστότοπους • με υπολογιστικά εργαλεία • σε απλές δομές δεδομένων • με πολυμέσα και υπερκείμενα
- 35. 35 τι εργαλεία χρειαζόμαστε για να τα αναπαραγάγουμε (π.χ. να προβάλουμε ένα έγγραφο ή να ακούσουμε ένα μουσικό κομμάτι); και ,εν τέλει, τι εργαλεία χρειαζόμαστε για να δημιουργήσουμε εμείς οι ίδιοι ένα τέτοιο πολυμέσο; Παρακάτω, χωρίς να εμβαθύνουμε σε τεχνικές λεπτομέρειες (που δεν είναι ο στόχος του κεφαλαίου αυτού), παρουσιάζουμε ομαδοποιημένα τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά των πολυμέσων (και όχι ανεξάρτητα για καθένα από αυτά, όπως συνήθως γίνεται σε πηγές Πληροφορικής, οι οποίες αντιμετωπίζουν το θέμα πιο διεξοδικά), εστιάζοντας μόνο σε εκείνα που χρειαζόμαστε για τις εργασίες μας. Προέλευση Η προέλευση ενός πολυμέσου μπορεί να είναι διπλή: από τον πραγματικό - αναλογικό κόσμο, ένα τυπωμένο έγγραφο με κείμενα, σχέδια, φωτογραφίες κτλ., έναν ήχο ή μια σκηνή που θα θέλαμε να αποτυπώσουμε σε βίντεο, οπότε στην περίπτωση αυτή θα πρέπει να τα ψηφιοποιήσουμε και από τον ψηφιακό κόσμο, δηλαδή έναν υπολογιστή ή μια ψηφιακή συσκευή, όπου έχουμε ήδη πληκτρολογήσει ένα κείμενο, δημιουργήσει ένα σχέδιο ή ένα κινούμενο γραφικό,ή έχουμε συνθέσει μια μουσική χωρίς τη χρήση πραγματικών οργάνων κτλ. Παράλληλα, κάθε πολυμέσο έχει ένα σημαντικό χαρακτηριστικό ως προς το χρόνο: είναι στατικό, δεν μεταβάλλεται με την πάροδο του χρόνου, όπως για παράδειγμα ένα κείμενο, ένα σχέδιο, ένας χάρτης, μια φωτογραφία, και είναι συνεχές, έχει χρονική διάρκεια, όπως ο ήχος, τα κινούμενα γραφικά (animations) και τα βίντεο ή οι ταινίες. Απεικονίζοντας τα δύο προηγούμενα χαρακτηριστικά σε δύο διαστάσεις ("-/+" χρόνος και "-/+" αναλογικό) προκύπτει ότι τα μη ψηφιακά πολυμέσα για να δημοσιευτούν στο διαδίκτυο, πρέπει να ψηφιοποιηθούν. Υπάρχουν πολλοί τρόποι ψηφιοποίησης πολυμεσικού υλικού. Οι πιο διαδεδομένοι είναι: με σαρωτές, για τη μετατροπή των κειμένων σε γραμματοσειρές και τών Αναλογικό ή ψηφιακό πολυμέσο Στατικό ή συνεχές πολυμέσο
- 36. 36 σχεδίων - εικόνων σε ψηφιακές εικόνες, με κάμερες - κινητά τηλέφωνα, για τη «σύλληψη» (capture) και μετατροπή του πραγματικού κόσμου σε ψηφιακές φωτογραφίες, ήχους και βίντεο, με μικρόφωνα ή άλλες συσκευές για τη δημιουργία ψηφιακού ήχου. Με την ψηφιοποίηση μεγιστοποιούμε τις δυνατότητες διαχείρισης των πληροφοριών (οι οποίες πριν λίγα χρόνια δεν είχαν καθόλου την ολοκληρωμένη σημερινή μορφή): με ελάχιστες περιφερειακές συσκευές ελεγχόμενες από υπολογιστή ή κινητό, με κοινά αποθηκευτικά μέσα, είτε τοπικά είτε απομακρυσμένα, με κοινούς τρόπους μετάδοσης, κυρίως μέσω του διαδικτύου. Μέγεθος Η ελάχιστη μονάδα δεδομένων που μπορεί να επεξεργαστεί και να αποθηκεύσει ένας υπολογιστής, είναι το δυαδικό ψηφίο, δηλαδή το "0" ή το "1" (bit, «περνάει»/«δεν περνάει» ρεύμα!). Ένας χαρακτήρας (αριθμός-γράμμα-σύμβολο) είναι μια σειρά από "0" ή "1" και καταλαμβάνει χώρο 1 byte (συνήθως 1 byte = 8 bits, στη σειρά). Τα κείμενα καταλαμβάνουν τον μικρότερο χώρο, οι φωτογραφίες αρκετά μεγαλύτερο και οι ήχοι και ειδικά τα βίντεο πολύ μεγαλύτερο. Όσο πιο μεγάλα είναι τα μεγέθη των πολυμέσων μιας ιστοσελίδας, τόσο μεγαλύτερο χρόνο χρειάζονται για να προβληθούν στην οθόνη μας (τα 10 MBs, όσο και το συνηθισμένο μέγιστο μέγεθος αρχείου που μπορεί να αποσταλεί με mail, θεωρούνται ένα άνω όριο για τα σημερινά δεδομένα). 1 Byte = 8 bits 1 ΚΒ = 1024 bytes (kilo) 1 ΜΒ = 1024 ΚΒ (mega) 1 GB = 1024 MB (giga) 1 TB = 1024 GB (tera) 1 χαρακτήρας: 1 Byte (1 Β) 1 λέξη 7 γραμμάτων: 7 Β 1000 λέξεις: 7 KΒ (περίπου) 1 φωτογραφία: 100ΚΒ-10ΜΒ (τιμές μεσαίων διαστάσεων) Δομικές μονάδες Με το κείμενο (text), είτε το γράφουμε απευθείας στον υπολογιστή, είτε το ψηφιοποιούμε από ένα έντυπο, τα πράγματα είναι απλά: από το γράμμα μεταβαίνουμε στην ποικιλία χαρακτήρων, τις λεγόμενες συμβολοσειρές (strings) και τελικά σε προτάσεις και κείμενα. Στον ήχο (sound), ως μέσο με χρονική διάρκεια, έχουμε δύο κατηγορίες: αυτούς που αναπαριστώνται με: νότες/παύσεις, συνιστώντας ουσιαστικά περιγραφές σε μορφή κειμένου για μουσικά όργανα (ονομάζονται midi, δηλ. musical instrument digital interface), και κυματομορφές οι οποίες προκύπτουν με ψηφιοποίηση αναλογικού ήχου (δηλ. ανθρώπινο λόγο, μουσική, ήχους της πραγματικότητας κτλ). Και στην εικόνα (image), για την οποία, ως στατικό μέσο χωρίς χρονική διάρκεια, έχουμε δυο κατηγορίες: Μικρά ή μεγάλα αρχεία πολυμέσων Δομικές μονάδες κειμένου Δομικές μονάδες ήχου
- 37. 37 τη διανυσματική, που περιγράφεται από ένα σύνολο διανυσμάτων από γραμμές και γεωμετρικά σχήματα (μπορούν εύκολα να μεταβάλλουν το μέγεθός τους χωρίς αλλοιώσεις), και την ψηφιογραφική, που αποτελείται από ένα σύνολο εικονοστοιχείων-pixels στην επίπεδη επιφάνεια,καθένα από τα οποία έχει ένα χρώμα, προσδιορίζοντας ουσιαστικά πάνω σε μια ορθογώνια επιφάνεια ένα μήκος*πλάτος εικονοστοιχείων, που είναι η ανάλυση της εικόνας (π.χ. 1024*600 pixels = 0,6 Mpixels μια συνηθισμένη ανάλυση οθόνης ενός netbook, ενώ 2592*1944 pixels = 5 Mpixels, μια μεσαία ρύθμιση φωτογραφικής μηχανής η οποία δημιουργεί συμπιεσμένο αρχείο περίπου 2 MB, και είναι υπερδιπλάσια σε διάσταση από την οθόνη του netbook). To βίντεο (video) συνδυάζει τα χαρακτηριστικά και των εικόνων και των ήχων, έχοντας και πρόσθετα χαρακτηριστικά, ως μέσο με χρονική διάρκεια, που είναι το πόσα «καρέ» (frames) ανά δευτερόλεπτο περιέχει (π.χ. 25 frames per sec - fps). Τύποι αρχείων Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να γνωρίζουμε τους διάφορους τύπους πολυμεσικών αρχείων, τα γενικότερα χαρακτηριστικά τους, με κυριότερο τα μεγέθη στα οποία κυμαίνονται. Για παράδειγμα, μπορεί μια ερευνητική έκθεση να έχει ένα αδικαιολόγητα μεγάλο μέγεθος (π.χ. 100 MB), το οποίο να οφείλεται σε μία μόνο φωτογραφία που έχουμε εισαγάγει στο κείμενο. Το πολυμέσο, όσο πιο ευκρινές είναι (π.χ. πιο μεγάλη η ανάλυση μιας εικόνας, πιο καλός ο ήχος ενός τραγουδιού), τόσο μεγαλύτερο μέγεθος έχει, δηλ. τόσο μεγαλύτερο χώρο καταλαμβάνει στον υπολογιστή μας. Πολυμεσικό υλικό μεγάλης ευκρίνειας απαιτείται μόνο σε περιπτώσεις πολύ καλής εκτύπωσης ή επαγγελματικής προβολής, και σίγουρα όχι στην ανταλλαγή αρχείων, στην αλληλεπίδρασή μας με το διαδίκτυο ή άλλα μέσα επικοινωνίας (όπως, π.χ., το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο). Σε μια οθόνη, με αρκετά μεγάλη ανάλυση, για παράδειγμα 1440*900 pixels, μια φωτογραφία προβάλλεται με την ίδια πάντα ευκρίνεια, ακόμη και αν έχει πολύ μεγαλύτερη ανάλυση από αυτήν της οθόνης! Οι πιο συνηθισμένοι τύποι αρχείων που συναντάμε στο διαδίκτυο είναι οι κωδικοποιημένες πληροφορίες υπερ-κειμένου (σε html), τα έγγραφα (σε pdf), οι ψηφιογραφικές εικόνες (σε Πολυμέσο δομικές μονάδες τελική μορφή χαρακτηριστικά παράδειγμα κείμενο γράμμα (λέξη) χαρακτήρας κείμενο συμβολοσειρές γραμματοσειρά μορφή ήχος… νότα (midi) συχνότητα παύση μουσική μελωδία ένταση, τόνος (πρίμα/μπάσα) ήχος… κυματομορφή δείγμα μουσική ήχος συχνότητα δειγματοληψίας ένταση, τόνος (πρίμα/μπάσα) εικόνα… διανυσματική διάνυσμα (vector) σχέδιο διάγραμμα γεωμετρικά σχήματα εικόνα… ψηφιογραφική εικονοστοιχείο (pixel) σχέδιο φωτογραφία βάθος χρώματος (bit) ανάλυση (μήκος*πλάτος) Δομικές μονάδες εικόνας