Мухаметжанова Арайлым Кадыровна Солтүстік Қазақстан облысы №2 Ленинград орта мектебі Бастауыш сынып мұғалімі

1. Мухаметжанова Арайлым Кадыровна
Солтүстік Қазақстан облысы
№2 Ленинград орта мектебі
Бастауыш сынып мұғалімі
Сабақтың түрі: Ашық сабақ
Пәні: Дүниетану
Сыныбы: 4 « А »сынып
Сабақтың тақырыбы: Туыстық қатынастар
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: қазақтың әдет – ғұрпын оқушылардың бойына
сіңіру. Олардың тек ата – анасын, бауырларын біліп қана қоймай, жігіт
адамның өз жұртынан басқа нағашы, қайын жұрты болатынын ұғындыру.
Дамытушылық: олардың туыстық жақындығын түсіндіру арқылы туыстарға
деген қарым – қатынасты дамытуға, оқушылардың ой - өрісін дамуына
жағдай жасау.
Тәрбиелік: өз елін, ата – анасын, жора – жолдастарын, туған – туыстарын
сыйлай білетін азамат тәрбиелеу, адамгершілік тәрбие беру.
Сабақтың типі: жаңа сабақ
Сабақтың көрнекілігі: интерактивті тақта,карточкалар, суреттер, сызбалар
Сабақтың барысы:
1.Психологиялық дайындық:
Мұғалім: Оқушыға лайық, түп-түзу боп тұрайық,
Ата-баба салтымен амандасып алайық .
Оқушылар: Жақсылықтан үйреніп, боламыз біз жақсы адам,
Біздерге қош келдіңіз, сәтті болсын әр қадам
2.Өткен сабақты пысықтау:
1.- Балалар өткен сабақта қандай тақырыппен таныстық?
- Біз өткен сабақта «Отбасындағы балалар»деген тақырыппен таныстық.
-Осы тақырыпты есімізге түсіру үшін мына «Сиқырлы сандықты ашайық,
ішінен жібек шашайық» 4-5 оқушы келіп сиқырлы сандықтан сұрақтарды
таңдап алып, сұрақтарға жауап береді.
2.Сәйкестендіру сызықтары арқылы ұлдар мен қыздар арасындағы
қарым-қатынасты ажыратып көрсетеді
Анасының көмекшілері, олар мейірімді,
ер балаларға қамқор болады.
Кішкентайынан қыздарға көмектесуге,
оларға қамқорлық танытуы тиіс.
ЕР БАЛАЛАР Өздерін ер балалар сыйлайтындай
дұрыс ұстауы қажет.

2. ҚЫЗДАР Көлікте әйелдер мен қыздарға
орын береді.
Ер балалармен айғайламай,
дауласпай ,
дөрекі сөздер қолданбай сөйлесуі керек.
Қыздардың сырт киімін шешуге
көмектеседі.
б/ «Отбасы-шағын қоғам» тақырыбы бойынша сөзжұмбақ шешіп, өзара
тексеру:
-Отбасы- шағын қоғам.
-Қазақстанда тұратын адамдардың бәрі бізге отандас болады.
-Ата-ананың қуанышы бала.
-Неке мен туыстық қатынастарға негізделген адамдар тобы отбасы деп
аталады.
-Отбасының құқықтары мен міндеттері конституцияда белгіленген.
-Отбасы мүшелерінің арасында бір-біріне деген сыйластық орын алады.
/сөзжұмбақты оқушылар өзара тексеріп, бір-бірін бағалайды/
3.Жаңа сабақ:/
ІІІ. Қызығушылықты ояту
Балалар,бүгінгі сабақтың тақырыбын ашу үшін мына ребусты шешіп керейік.
/Ребусты шешу арқылы сабақтың тақырыбын ашу/
,
ыстық қ ын тар
Дұрыс таптыңдар балалар. Ендеше бүгінгі өтетін тақырыбымыз «Туыстық
қатынастар» деп аталады.
Балалар, туыс деп кімдерді айтады?
- Оларды не үшін туыс деп атайды? (Оқушылар өз бетімен әңгімелейді)
Мұғалім: -Бала қуанышын да, ренішін де бірінші ата-анасына келіп
айтады. Көмекке де соларды шақырады. Сонымен қатар ата-анадан басқа
и
днао
мағқ
ы
с
а
б
т
о
тк о н
о ыст б
ал
а
а
цути
алйс
я
қытс
с

3. сендерге көмекке келетін жақын адамдар болады. Олар - ата-
аналарыңның туыстары. Бүгінгі сабақта туысқандар, яғни туыстық
қатынастағы адамдар жайлы әңгіме айтатын боламыз.
Ендеше осы туыстарға кімдер жатады екенін білу үшін тақтаға назар
аударайық.
Қазақта жігіттің үш жұрты болады. Олар: өз жұрты, нағашы жұрты, қайын
жұрты.
Өз жұрты - өзіңнің ата, әжесі, әке-шешесі, аға-жеңгесі, әпкесі, іні-
қарындастары, т.б.аталас туыстары жатады. Нағашы жұрт - өзіңнің анаңның
туыстары, яғни, төркіні. Анаңның туыстары саған – нағашы, ал сен оларға –
жиен боласың. «Жиенді ұрғанның қолы қалтырайды» деген мақал да бар, ол
нағашы жағынан біреулердің ренжітуіне тыйым салынады. Жігітке ең жақын
жұрт – нағашысы. Жиеншар деген туыстық атау бар, жиеннен туған бала
жиеннің нағашыларына жиеншар болады. Бажа, бөле дегенді естігендерің
бар ма? Апалы –сіңлілі немесе туыстас қыздарға үйленген жігіттер бір-біріне
«бажа» болады. «Төрт аяқтыда бота тату, екі аяқтыда бажа тату» дейді.
Апалы –сіңлілі қыздардан туылған балалар бір-біріне «бөле» болады. Бөле
жақын жүріп, тату болады.
Жігіттің бір жұрты – қайын жұрты. Әйелдің төркіні жігітке қайын жұрт,ал
жұбайы оларға «күйеу» болады. Жезде, балдыз, қайын ата, қайын ене, қайын
аға, қайынбике деген атаулар бар.
Енді балалар біздің туыстарымызға кімдер жатады?есімізге
түсірейік.Туыстарымызға нағашы,құда,бөле,әже,жиен,ата,балдыз,әке жатады
екен.
-Осыо
Оооорпи
Осы аталған туыстарымызға анықтама беріп көрейік.ОООО
Туыс атауларға анықтама
Ата – әкенің әкесі
Әже – әкенің шешесі
Әке-шеше – дүниеге ұрпақ әкелген ерлі-зайыпты адамдар
Бала – ата-анадан туған ұрпақ, олар ұл, қыз деп аталады (
бөле
әже
құда
жиен
әке
ата
нағашы
балдыз Туыстық
атаулар

4. Ұл – шаңырақ иесі, ұрпақ жалғастырушы
Қыз – басқа елдің болашақ келіні, болашақ ана
Немере – ұлдың баласы
Шөбере – немеренің баласы
Жеңге – ағаның әйелі
Жезде – әпкенің күйеуі
Келін – ұлдың әйелі
Нағашы – шешенің туыстары
Жиен – қыздан туған бала
Жиеншар – жиеннің баласы
Бөле – апалы, сіңілі қыздың баласы
Бажа – апалы, сіңлілі қыздың күйеулері
Сергіту сәті
Орнымыздан тұрамыз,
Алақанды ұрамыз.
Бiр отырып, бiр тұрып,
Тез шынығып шығамыз.
Енді барлығымыз оқулығымызды ашамыз.
Оқулықпен жұмыс:
Мәтінмен жұмыс
1 топ: мәтіннің басынан
2-топ: мәтіннің ортасынана
3-топ: мәтіннің аяғына дейін.
Мәтін бойынша сұрақтар қою
Сұрақтар
1.Туыстық қатынастарға кімдер жатады?
2.Тату отбасында қиыншылық қалай шешіледі?
3.Отбасындағы тәрбие арқылы бала қандай жақсы қасиеттерді үйренеді?
Қима қағаздармен жұмыс:
2 топқа сурет таратып беріледі. Сол құрастырылған сурет бойынша әр
оқушы әңгіме құрастырады.
1-топ “Менің отбасым”
2-топ “Мен және менің анам”
Дәптермен жұмыс.
Енді балалар барлығымыз дәптерімізді ашып, бүгінгі күнді жазамыз.
1-топ “Менің отбасым”
2-топ “Мен және менің анам
Осы аталған тақырыптар бойнша әңгіме құрастырамыз
«Ол кім?» жұмбақтар шешу / жұмбақтардың шешуіне тақпақтар айту/
1) Айтары мол ғұлама, көп жасаған бұл адам.
Әкесі ол көкеңнің , білер оны сұраған. Ол кім? /ата/
2) Ол - өте мейірімді, ақ шашты.Дәмді тағамдар пісіреді, бізге жылы қолғап,
шұлық тоқиды, ұйықтар алдында ән немесе ертегі айтып береді.Бұл кім?
(әже)
3) Бала,бала, бала деп,түнде шошып оянған

5. Түн ұйқысын төрт бөліп, түнде бесік таянған. Бұл кім? /ана/
4) Ол – асқар тау. Атаңның баласы. Ол қабағын шытса «байқа, балам» дегені.
Отбасын қорғаушы, сақтаушы. Ол кім? (әке)
5) Әкеден кейінгі отбасының иесі. Ол ініге, қарындасқа үлгі көрсетіп
қамқоршы болуға міндетті. Ол кім? /ұл/
6) Ол – екінші ана. Анаға көмекші, бауырларына мейірімді. Бұл кім? /әпке/
7) Ол ағадан кіші, ағасын үлгі тұтады. (іні)
Сәйкестендіру тесті:
Өз жұрты балдыз
Нағашы жұрты бөле
Қайын жұрты әке-шеше
Балалар мына өрнектің мәнін дұрыс тапсаңдар
2 х 8 =
8 х 3 =
7 х 8 =
8 х 2 =
4 х 5 =
5 х 3 =
9*5=
Балалар қандай сөз шықты? Жеті ата деген сөз шықты. Ендеше жеті атасын
кім айтып береді екен. 3-4 оқушыға жеті атасын айтқызу.
Логикалық ойын:
— Оның шешесі — менің апам. Сонда ол маған қандай туыс? (жиен)
— Ол екеуміздің аналарымыз бірге туган. Біз қандай туыспыз? (бөле)
— Оның әкесі — менің нағашым, сонда мен оған қандай туыспын?
(жиен)
— Оның ағасы маған жезде, мен оған кім болам? (кұдаша)
— Ол бізге күйеу бала, біз оған кім боламыз? (қайнаға, қайын апа)
Бейне ролик «Ата-ананы құрметтеу»
- Балалар барлығымыз тақтаға назар аударамыз.
- Бейне роликті көріп болған соң,сұрақтар қою.
Қорытынды: -Бүгін қандай тақырып өттік?
- Қандай туыстық атаулар бар екен?
- Бөле, жинешар, жиен,балдыз деген кімдер?
- Неше жұрт бар?т.б
- Үйге тапсырма: мазмұнын айту, «Менің туыстарым» шығарма жазу
- Бағалау: білімдеріне қарай бағалау.
45 56 20 24 15 16 16
а і т е т а Ж

6. Түн ұйқысын төрт бөліп, түнде бесік таянған. Бұл кім? /ана/
4) Ол – асқар тау. Атаңның баласы. Ол қабағын шытса «байқа, балам» дегені.
Отбасын қорғаушы, сақтаушы. Ол кім? (әке)
5) Әкеден кейінгі отбасының иесі. Ол ініге, қарындасқа үлгі көрсетіп
қамқоршы болуға міндетті. Ол кім? /ұл/
6) Ол – екінші ана. Анаға көмекші, бауырларына мейірімді. Бұл кім? /әпке/
7) Ол ағадан кіші, ағасын үлгі тұтады. (іні)
Сәйкестендіру тесті:
Өз жұрты балдыз
Нағашы жұрты бөле
Қайын жұрты әке-шеше
Балалар мына өрнектің мәнін дұрыс тапсаңдар
2 х 8 =
8 х 3 =
7 х 8 =
8 х 2 =
4 х 5 =
5 х 3 =
9*5=
Балалар қандай сөз шықты? Жеті ата деген сөз шықты. Ендеше жеті атасын
кім айтып береді екен. 3-4 оқушыға жеті атасын айтқызу.
Логикалық ойын:
— Оның шешесі — менің апам. Сонда ол маған қандай туыс? (жиен)
— Ол екеуміздің аналарымыз бірге туган. Біз қандай туыспыз? (бөле)
— Оның әкесі — менің нағашым, сонда мен оған қандай туыспын?
(жиен)
— Оның ағасы маған жезде, мен оған кім болам? (кұдаша)
— Ол бізге күйеу бала, біз оған кім боламыз? (қайнаға, қайын апа)
Бейне ролик «Ата-ананы құрметтеу»
- Балалар барлығымыз тақтаға назар аударамыз.
- Бейне роликті көріп болған соң,сұрақтар қою.
Қорытынды: -Бүгін қандай тақырып өттік?
- Қандай туыстық атаулар бар екен?
- Бөле, жинешар, жиен,балдыз деген кімдер?
- Неше жұрт бар?т.б
- Үйге тапсырма: мазмұнын айту, «Менің туыстарым» шығарма жазу
- Бағалау: білімдеріне қарай бағалау.
45 56 20 24 15 16 16
а і т е т а Ж