Η θεωρία του εμπειρισμού Βασικές αρχές και κύριοι εκπρόσωποι

1. Η θεωρία του εμπειρισμού
Βασικές αρχές
Κύριοι εκπρόσωποι
xk

2. Βασικά δόγματα κλασικού
εμπειρισμού:
 Πηγή της γνώσης είναι η εμπειρία, δηλαδή
η αισθητηριακή αντίληψη και αποτελεί τη
μόνη πρόσβασή μας στην περιοχή του
πραγματικού.
 Ως συνέπεια, η γνώση απορρέει ως προϊόν
ορθής παρατήρησης και το πραγματικό
ταυτίζεται με το αισθητό.
 Η εμπειρία είναι το κριτήριο της αλήθειας,
υπό την έννοια ότι η προέλευση της
γνώσης από την αισθητηριακή αντίληψη
αποτελεί συνάμα εγγύηση της
αντικειμενικής εγκυρότητάς της.

3. Εμπειρισμός vs Ορθολογισμός
 Οι θέσεις του εμπειρισμού εξελίχθηκαν υπό μία
συνεχιζόμενη διαμάχη με τον σκεπτικισμό.
 Ο εμπειρισμός αντιπαραβάλλεται με τον ρασιοναλισμό
(ορθολογισμό) σύμφωνα με τον οποίο ο νους πρέπει
να θεωρείται πηγή γνώσης και όχι οι αισθήσεις που
μπορεί να εξαπατούν.
 Ο εμπειρισμός βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση με το
λογικισμό (λογιοκρατία), βασικό δόγμα του οποίου είναι
ότι η γνώση εξαρτάται από το λογικό συμπέρασμα.
 Σε αντίθεση με τον ορθολογισμό αρνείται την ύπαρξη
«έμφυτων ιδεών»,
 Ο Νους έρχεται στον κόσμο χωρίς κανένα απολύτως
περιεχόμενο, άγραφος χάρτης, tabula rasa, χωρίς
ιδέες. Η εμπειρία εντυπώνει σιγά-σιγά τις διάφορες
ιδέες.

4. Το βασικό αξίωμα του
εμπειρισμού
 Δεν υπάρχει τίποτα στον Νου, που δεν
υπήρξε προηγουμένως στην αίσθηση.
 Υπό αυτή την έννοια οι εισηγητές της
θεωρίας του εμπειρισμού
εναρμονίζονται τόσο με τη θεωρία της
πνευματοκρατίας όσο και με τη θεωρία
του ιδεαλισμού.

5. Βασικοί εισηγητές του
εμπειρισμού

6. H εμπειριοκρατία του John
Locke (1632-1704)
 Όλη η γνώση μας πηγάζει από την
εμπειρία.
 Η γνωσιοθεωρία του Locke αποτελεί τον
ενδιάμεσο δρόμο ανάμεσα στον
ασυμβίβαστο υλισμό του Hobbes και την
παραγωγική μέθοδο του Descartes.
 Απορρίπτει τόσο τον δογματικό
ορθολογισμό όσο και τον άκριτο
σκεπτικισμό.

7. H εμπειριοκρατία του John
Locke (1632-1704)
 Σκοπός του Locke είναι να καθορίσει τα
όρια της ανθρώπινης γνώσης.
 Στο έργο του «Δοκίμια για τον Νόμο της
φύσης» διατυπώνει την άποψη ότι οι
άνθρωποι δεν έχουν έμφυτες ηθικές και
πολιτικές ιδέες.
 Θεωρεί ότι το δόγμα των έμφυτων ιδεών
είναι επιβλαβές, γιατί πείθει τους
ανθρώπους να δέχονται κανόνες και
αυθεντίες.

8. Τι είναι η Ιδέα:
 Το άμεσο αντικείμενο της αντίληψης, της σκέψης, της
νόησης, όπως και το περιεχόμενο της ίδιας συνείδησης
είναι Ιδέα. Συνεπώς στον Locke συνείδηση και νόηση
αποτελούν αδιάσπαστη ενότητα.
 Ο Locke διακρίνει την εμπειρία σε:
 εξωτερική (Sensation). Η εμπειρία των εξωτερικών
αντικειμένων που αποκτά το πνεύμα μέσα από τα
αισθητήρια όργανα. (Ιδέες όπως κίτρινο, μαλακό, πικρό)
 εσωτερική (Reflection). H εμπειρία που αποκτά το
ανθρώπινο πνεύμα όταν παρατηρεί τις ίδιες του τις
λειτουργίες, τις συνειδησιακές καταστάσεις.( Η αντίληψη
του αμφιβάλλειν, του νοείν, της επιθυμίας).
 Η εσωτερική εμπειρία προϋποθέτει την εξωτερική, η
οποία και προηγείται χρονικά.

9. Τα είδη των ιδεών:
 Απλές: Τα στοιχειώδη αισθητηριακά δεδομένα που
παρέχει κάθε μια από τις αισθήσεις. (χρώμα, οσμή,
γεύση, ήχος) π.χ η ιδέα του κόκκινου χρώματος
Οι απλές ιδέες δεν επιδέχονται κανένα ορισμό και δεν
περιγράφονται με λόγια.
 Νέες, σύνθετες: Προκύπτουν από την επανάληψη,
σύγκριση και ένωση απλών ιδεών. (π.χ ελέφαντας: γκρι,
μεγάλος, στερεός)
 Ο Locke διακρίνει τέσσερις τάξεις απλών ιδεών:
I. Aπό μία εξωτερική αίσθηση (π.χ ιδέα του φωτός)
II. Από περισσότερες εξωτερικές αισθήσεις( π.χ η ιδέα του
χώρου, έκτασης)
III. Από εσωτερική αίσθηση (π.χ η ιδέα του νοείν)
IV. Και από τις δύο πηγές της εμπειρίας (π.χ η ιδέα της
χαράς και της λύπης)

10. Τα είδη των ιδεών:
 Τις σύνθετες ιδέες ο Locke τις διαιρεί σε:
I. Τρόπους (πλάσματα της νόησης). Π.χ
γεωμετρικά σχήματα, ευγνωμοσύνη
II. Ουσίες (έργα της φύσης). Π.χ άνθρωπος,
ίππος
III. Σχέσεις (προκύπτουν από τη σύγκριση των
ιδεών)
 Ο νους μπορεί να συνδέσει τις ιδέες με βάση
τις αρχές της γειτνίασης (τρόποι), της
ομοιότητας (ουσίες), της αντίθεσης (σχέσεις).

11. Ιδέα και Ιδιότητα
 Ο Locke κάνει σαφή διάκριση μεταξύ ιδέας και ιδιότητας:
Η ιδιότητα είναι η δύναμη που μπορεί να παράγει
οποιαδήποτε ιδέα μέσα στο πνεύμα.
 Οι ιδιότητες διακρίνονται σε:
I. Πρωτεύουσες, οι οποίες ανταποκρίνονται σε πραγματικές
ιδιότητες των σωμάτων (στερεότητα, έκταση, σχήμα,
κίνηση ή ακινησία)
II. Δευτερεύουσες, οι οποίες δεν είναι συνυφασμένες με την
ύπαρξη των πραγμάτων, δεν ανταποκρίνονται σε
πραγματικές ιδιότητες, αλλά παράγονται από το πνεύμα
με βάση τις πρωτεύουσες. (π.χ χρώμα)
 Η αντίφαση στην οποία έπεσε ο Locke υπήρξε η εξής:
Ενώ εισηγήθηκε ότι πέρα από τις ιδέες δεν υπάρχει
τίποτε, παράλληλα ισχυρίστηκε ότι υπάρχει η υλική
υπόσταση του κάθε πράγματος με τις ποιότητές του.

12. Ο εμπειρικός ιδεαλισμός του
George Berkeley (1685-1753)
 Αμφισβητεί τη διάκριση ανάμεσα σε πρωτεύουσες και
δευτερεύουσες ιδιότητες (προκειμένου να σώσει τον
εμπειρισμό από την αντίφαση που υπέπεσε o Locke).
 Υποστηρίζει ότι πέρα από τις ιδέες που συγκροτούν την
εμπειρία μας δεν υπάρχει τίποτε, ότι η πραγματικότητα είναι
ότι αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις.
 Ακολουθεί την Αρχή «Esse est Principi», το είναι ή η
πραγματικότητα ταυτίζεται με το αντιλαμβάνεσαι.
 Επικαλείται την ύπαρξη του θεού, ως κριτήριο για να
ξεχωρίζουμε τις πραγματικές ιδέες από τις φανταστικές
ιδέες-ψευδαισθήσεις.
 Αποδέχεται τον Νου ως μία άυλη οντότητα, που υπάρχει
πέρα και ανεξάρτητα από τις ιδέες, αντιφάσκοντας όμως έτσι
προς τη βασική αρχή της θεωρίας του εμπειρισμού.

13. Ο σκεπτικιστικός εμπειρισμός
του David Hume (1711-1776)
 Μπορούμε να στηριζόμαστε στις τετριμμένες
υποδείξεις της πλασματικής φαντασίας ή πρέπει να
στηριζόμαστε στις γενικές και πιο καλά εδραιωμένες
ποιότητες του Νου, δηλαδή στη Νόηση και στο Λόγο;
 Ο Hume αποτελεί μία μέση λύση μεταξύ Berkeley
και Locke. Η σκεπτικιστική προσέγγιση του Hume
αρνείται την ύπαρξη τόσο της πνευματικής ουσίας
του Berkeley όσο και της υλικής ουσίας του Locke.
 Αρνείται την ύπαρξη του ατομικού εαυτού. Ο εαυτός
μας είναι μία δέσμη ιδεών, ενώ όταν απαλείφονται οι
ιδέες (π.χ την ώρα του ύπνου) δεν έχω συνείδηση
του εαυτού. Πέρα από τις ιδέες, δεν υπάρχει μέσα
μας καμία άυλη οντότητα, την οποία φιλόσοφοι,
όπως ο Καρτέσιος ή ο Μπέρκλεϋ, ονόμασαν ψυχή ή
νου.

14. Ο σκεπτικιστικός εμπειρισμός
του David Hume (1711-1776)
 Εισηγείται τη διάκριση ανάμεσα σε εντυπώσεις και ιδέες. Εντυπώσεις
είναι οι εικόνες που σχηματίζουμε την ώρα που παρατηρούμε με τις
αισθήσεις μας τα πράγματα. Οι ιδέες είναι ασθενείς απεικονίσεις των
εντυπώσεων στο Νου.
 Αμφισβητεί την αποδεικτική αξία της επαγωγής . Είναι αδύνατο
παρατηρώντας τα γεγονότα να καταλήξει σε νόμους ή και αρχές που
δεν επιδέχονται αμφισβήτηση, μιας και η ομοιομορφία της φύσης είναι
μονίμως ένα ζητούμενο, κάτι δηλαδή αναπόδεικτο. Αυτό είναι το
γνωστό πρόβλημα της επαγωγής.
 Υποστηρίζει ότι η γνώση είναι αμφίβολη, γιατί και η αρχή της αιτιότητας
πάνω στην οποία στηρίζεται η τελευταία αυτή, δεν υφίσταται στην
πραγματικότητα. Εκείνο που λέμε «αιτιότητα» δεν είναι τίποτε άλλο
παρά η σχέση μεταξύ δύο γεγονότων που απλά το ένα διαδέχεται το
άλλο, της αιτίας που προηγείται και του αποτελέσματος που ακολουθεί.
 O εμπειριστικός σκεπτικισμός του Hume προσέφερε γόνιμο έδαφος για
την ανάπτυξη του Θετικισμού του 19ου αιώνα, τροφοδότησε τη σκέψη του
Νεοθετικισμού του Κύκλου της Βιέννης αλλά και σύγχρονων θεωριών,
σαν και αυτή του Kατασκευαστικού Εμπειρισμού του Bas C, van
Fraasen.

15. Ευχαριστώ!