1. ΧΟΡΟΙ ΣΤΗΝ
ΕΛΛΑΔΑ
Γεωργία Κονιδάρη
Δέσποινα Γιανναδάκη
Μαριάνθη Γραμματικοπούλου
Περσεφόνη Περιβολαροπούλου

2. Χοροί στην Αρχαία Ελλάδα
Χοροί σε διάφορα διαμερίσματα του
ελληνικού χώρου και της Μ. Ασίας.
Ειδικότερα:
Θράκη, Θεσσαλία, Ανατολική Ρωμυλία,
Πελοπόννησος, Νησιά του Αιγαίου,
Κρήτη, Ήπειρος, Στερεά Ελλάδα, Μ. Ασία,
Μακεδονία, Νησιά του Ιονίου, Πόντος.

3. ΧΟΡΟΙ ΣΤΗΝ
ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

4. Ο χορός πάντα ήταν
μεγάλο κομμάτι στην
ζωή των Ελλήνων.
Ακόμα και στην
Αρχαία Ελλάδα.
Χόρευαν σε
θρησκευτικές
τελετές, αλλά και σε
γιορτές.

5. ΟΡΙΣΜΕΝΑ ΕΙΔΗ ΧΟΡΩΝ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ
Τρία είναι τα βασικά χαρακτηριστικά του
ελληνικού χορού:
● ένας συνδυασμός προφορικών και μη
όψεων
● η μιμητική του διάσταση
● η ιδιαίτερα παιχνιδιάρικη φύση του
Η λέξη χορός στην πρώιμη εξάμετρη
ποίηση πολύ συχνά προσδιορίζει τον
τόπο στον οποίο τελείται η λατρεία και
τούτο είναι ιδιαίτερα σημαντικό.

6. Ο ΧΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΚΑΙ Η ΤΕΛΕΤΉ ΤΗΣ ΕΝΗΛΙΚΊΩΣΗΣ
● Υπάρχουν πολλοί τύποι πολεμικών
χορών σε όλο τον κόσμο για όλων
των ειδών τις δραστηριότητες. Ο
χορός στην προκειμένη περίπτωση
μπορεί να είναι μια φυσική και
ψυχολογική προετοιμασία για τον
πόλεμο. Μπορεί να είναι ευχαριστία
για τη νίκη, μυητική τελετή
ενηλικίωσης των εφήβων,
αποτροπαϊκός ή μαγικός. Πολλές
από αυτές τις ιδέες ενυπάρχουν
στους ελληνικούς πολεμικούς
χορούς.
● Σε όλο τον ελληνικό κόσμο η
αποφασιστική μετάβαση από την
παιδική ηλικία στον ανδρισμό
γινόταν μέσω της πολεμικής
εκπαίδευσης. Ωστόσο, οι μουσικές
ασκήσεις ήταν σημαντικές για την
εκπαίδευση ενός στρατιώτη από την
αρχαϊκή ακόμη περίοδο.

7. ● ανάλογες τελετές ενηλικίωσης υπάρχουν και για τις γυναίκες στην αρχαία Ελλάδα. Η
σημαντικότερη ίσως ήταν τα Αρκτεία, ένας τελετουργικός γιορτασμός κατά τη
διάρκεια του οποίου τα νεαρά κορίτσια οι άρκτοι, με χορό και συλλογικές
δραστηριότητες τελούσαν το μυστήριο της άρκτου, στην αττική λατρεία της
Αρτέμιδας Βραυρωνίας.
 Εδώ ο χορός είναι το κεντρικό θέμα και δεν μπορεί να απομονωθεί ως μοναδιαίο
στοιχείο. Στο χορό στηρίζονται οι μιμητικές όψεις του τελετουργικού παιχνιδιού, οι
ρόλοι τους οποίους υποδύονται με προσωπεία τα κορίτσια, καθώς και η τελική
μεταμόρφωση, που είναι ο απώτατος στόχος της τελετουργίας.

8. ΝΕΚΡΙΚΟΣ ΧΟΡΟΣ
● Όντας βιολογική μετάβαση, ο θάνατος είναι μια στιγμιαία διακοπή του κοσμικού και του
κοινωνικού ρυθμού.
● Αποχωρισμός ανάμεσα στους ζωντανούς και τους νεκρούς
● Στον τελετουργικό θρήνο δεν παρασύρεται όλο το σώμα σε ρυθμική κίνηση. Η κίνηση
επικεντρώνεται στο άνω τμήμα του σώματος, στο στήθος και το κεφάλι, γενόμενη έτσι
περισσότερο χειρονομία παρά πραγματικός χορός. Η διακοπή της τάξης αποδίδεται
περισσότερο από τις γυναίκες, οι οποίες στην έκφραση του θρήνου τους συγκρίνονται με τη
φρενίτιδα του οργιαστικού χορού των μαινάδων.

9. ΠΥΡΡΙΧΙΟΣ
 Είναι ένοπλος χορός
● εκτελούνταν στην Κρήτη, στη Σπάρτη
● στη Σπάρτη διατηρήθηκε για πολλούς αιώνες ως η καλύτερη εξάσκηση
για τον πόλεμο όταν στους άλλους Έλληνες είχε ήδη ξεχαστεί
● 6ο αι. π.Χ- έγινε η εισαγωγή του στην Αθήνα, ως αγώνισμα των Μεγάλων
Παναθηναίων, των Μικρών Παναθηναίων και, πιθανόν, και των εν Αστει
Διονυσίων, που εκτελούσαν έφηβοι χορευτές με τη συνοδεία μουσικής,
ατομικά ή ομαδικά, με τη φροντίδα ειδικών χορηγών, και ήταν
μεγαλοπρεπής και εντυπωσιακός, με παιδευτικό χαρακτήρα.

10. Βασικές προϋποθέσεις για τη σωστή
εκτέλεση του Πυρρίχιου:
-καλή φυσική κατάσταση
-ταχύτητα
-ευστροφία του χορευτή
-επιδεξιότητα του να κρατά τα όπλα
χορεύοντας μ’αυτά
όπλα: η ασπίδα, το δόρυ και το τόξο

11. -Αν και είναι λίγες, υπαρχουν παραστάσεις του γυναικείου
πυρρίχιου στην αγγειογραφία
-Εμφανίζονται αργότερα από τις παραστάσεις του ανδρικού
πυρρίχιου, στα μέσα δηλαδή του 5ου αι. π.Χ. περίπου
-Στις αρχαίες γραπτές πηγές ο γυναικείος ένοπλος χορός
συναντάται στο μύθο της γέννησης της Αθηνάς, στο μύθο του
χορού των Αμαζόνων, που ονομαζόταν “Πρύλις”
(Καλλίμαχος), και στην αφήγηση του Ξενοφώντα για μια
νεαρή πυρριχίστρια που ψυχαγωγεί και εμψυχώνει τους
‘Ελληνες μισθοφόρους.

12. Για την δημιουργία του υπάρχουν
τρεις μυθικές εκδοχές:
1. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας
του Κρόνου, πριν τις
Τιτανομαχίες και ενώ ο Ζευς ήταν
ακόμα βρέφος, οι Κουρήτες
χόρευαν τον πυρρίχιο γύρω του
κάνοντας δυνατό θόρυβο με τα
όπλα και τις ασπίδες τους για να
μην ακούσει ο παιδοκτόνος
Κρόνος το κλάμα του.
2. Στην πολιορκία της Τροίας, ο
Αχιλλέας, πριν κάψει το νεκρό
Πάτροκλο, χόρεψε τον Πυρρίχιο
πάνω στην πλατφόρμα των
καυσόξυλων πριν παραδώσει τον
Πάτροκλο στη νεκρική πυρά
(πυρά - Πυρρίχιος).
3. Ο Πύρρος (γιος του Αχιλλέα)
κάτω από τα τείχη της Τροίας,
χόρεψε σε αυτό τον ρυθμό, από
τη χαρά του για το θάνατο του
Ευρύπυλου (Πύρρος -
Πυρρίχιος).

14. O χορός βοηθούσε τους
αρχαίους Έλληνες με
πολλούς τρόπους:
-έφερνε τους ανθρώπους πιο
κοντά
-δόξαζαν τους θεούς τους
-εκφράζονταν
-επικοινωνούσαν
Οι χοροί των αρχαίων
ελλήνων ίσως είναι ο λόγος
που οι έλληνες έχουν τόσο
στενή σχέση με τον χορό
σημερα.

16. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
"Χορός στην αρχαία Ελλάδα." - Βικιπαίδεια. N.p., n.d. Web.
25 Jan. 2015.
"ΠΥΡΡΙΧΙΟΣ ΧΟΡΟΣ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΙΑ." N.p., n.d. Web. 25 Jan.
2015.
"Πυρρίχιος." - Βικιπαίδεια. N.p., n.d. Web. 25 Jan. 2015.
"Χορός και αρχαίο δράμα - Ερανιστής." RSS. N.p., 05 Jan.
2014. Web. 25 Jan. 2015.

17. ΧΟΡΟΙ ΑΠΟΔΙΑΦΟΡΑ
ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ
ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

18. ΘΡΑΚΗ
Η γεωγραφική της θέση προσδιορίζει τις συγγένειες της
μουσικής και των χορών της με τις αντίστοιχες μουσικές και
χορούς των γειτονικών λαών. Το μουσικό-χορευτικό ιδίωμα της
Θράκης παρουσιάζει ένα ξεχωριστό χρώμα, μέσα από μια έντονη
μουσική, χορευτική και εθιμική παράδοση. Σταθμός στη
διαμόρφωση του θρακιώτικου χρώματος στάθηκε η συνθήκη της
Λοζάννης το 1923, η οποία ενοποίησε το Μικρασιατικό, το
Θρακικό και το Μακεδονικό στοιχείο, συντελώντας στο
σχηματισμό μιας πλατύτερης πολιτιστικής ενότητας.
Διατηρούνται ακόμη μέχρι σήμερα τα αναστενάρια, τα
κουρμπάνια, οι μεταμφιέσεις του δωδεκαημέρου, και της
αποκριάς, το έθιμο του αγιόγιαννου και της τζαμάλας, καθώς
και έθιμα με μιμικές παραστάσεις γονιμικού χαρακτήρα, που
συνοδεύονται και με τους ανάλογους χορούς.. Μεγάλος
στάθηκε ο επηρεασμός των εθίμων και της μουσικής από τα
Μικρασιατικά παράλια στα οποία εντοπίζονται κοινή
μουσικοχορευτικοί τύποι.
Το ιδιαίτερο αυτό ύφος της Θράκης, οι
ιδιάζουσες μελωδικές γραμμές, καθώς και οι
κινήσεις των χορών δίνουν στην περιοχή μια
ιδιαιτερότητα που διαφέρει πολύ από αυτή του
υπόλοιπου Ελλαδικού χώρου.

19. ΖΩΝΑΡΑΔΙΚΟΣ – ΜΠΑΪΝΤΟΥΣΚΑ-
ΚΑΛΛΙΝΙΤΙΚΟΣ
Θρακιώτικος χορός, που
χορεύεται με διάφορες
μορφές. Οφείλει την
ονομασία του στη λαβή
που χρησιμοποιούν οι
χορευτές.
Είναι ζωηρός χορός που
χορεύεται από άνδρες
και γυναίκες σ’
ολόκληρη τη Θράκη.
 (Καλλίνες είναι οι
φίλοι της νύφης) Η
Δώρα Στράτου μετά
την έρευνα της
αναφέρει σχετικά
«Σημειώνω το χορό
Καλλινίτικο με
υπόκρουση γκάιντας
και τενεκέ. Είναι
χορός του γάμου και
χορεύεται όταν
πηγαίνουν τη νύφη
στην εκκλησία.

20. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΡΩΜΥΛΙΑ
ΣΥΓΚΑΘΙΣΤΟΣ ΜΠΟΓΔΑΝΟΣ
 Είναι από τους πιο
αγαπητούς και χορεύεται
σε όλες τις εορταστικές
και λατρευτικές
εκδηλώσεις
χορεύεται τόσο κυκλικά
όσο και αντικρυστά με
ελεύθερες κινήσεις.
 Πασχαλιάτικος
μικτός χορός με αργό
και γρήγορο ρυθμό,
λέγεται και χορός του
δρόμου και το όνομά
του προέρχεται από
το βουνό Μπογδάνο
της Ανατολικής
Ρωμυλίας.

21. ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ-ΕΝΔΥΜΑΣΙΕΣ
Θράκης
Παραδοσιακές Φορεσιές Σαμοθράκης

22. ΘΕΣΣΑΛΙΑ
Παρ’ όλο που οι κάτοικοί της παρουσιάζουν ετερογένεια ως προς την προέλευση, (Βλαχόφωνοι,
Χασιώτες, Σαρακατσάνοι, Καραγκούνηδες, Μικρασιάτες και Θρακιώτες πρόσφυγες), εντούτοις
κατόρθωσαν να διατηρήσουν μια κοινή διάλεκτο και παράδοση. Ο Σαρακατσάνοι λοιπόν, χορεύουν
κυρίως χορούς στα τρία, τσάμικους, καλαματιανούς και χορούς του γάμου. Τα τραγούδια τους έχουν να
κάνουν με την ποιμενική τους ζωή και με τα κατορθώματα των κλεφτών με τους οποίους ερχόταν σε
επαφή κάθε θερινή περίοδο όταν μετακινούνταν με τα κοπάδια τους στα χωριά των Αγράφων.
Σημαίνουσα αξία έχουν και οι τοπικοί χοροί της Αργιθέας, της νότιας ορεινής θεσσαλικής περιοχής. Εδώ
οι χοροί είναι «κλειστοί», ένα είδος αργού τσάμικου με βαριές κινήσεις όπου έχουμε σαφή επηρεασμό
από Ηπειρωτικές επιδράσεις.
Οι πηλιορείτικοι χοροί είναι ολοφάνερα επηρεασμένοι από τους ρυθμούς του Αιγαίου ενώ η περιοχή
που συνορεύει με την Μακεδονία διαμορφώνει κοινούς μ’ αυτήν ρυθμικούς, μουσικούς και χορευτικούς
τύπους. Η θέση των χορευτών είναι κι εδώ αυστηρά καθορισμένοι από κοινωνικούς τύπους, ενώ πολλοί
χοροί χορεύονται χωρίς οργανική συνοδεία.

23. ΚΑΓΚΕΛΙ / ΚΑΡΑΓΚΟΥΝΑ
 Ανδρικός και γυναικείος
χορός που συναντάται
και στην Ήπειρο. Είναι
χορός «συγκαθιστός»,
και χορευόταν συνήθως
στους γάμους, όταν οι
συγγενείς συνόδευαν τη
νύφη και το γαμπρό
στην εκκλησία.
Ο χορός «καραγκούνα»,
χορεύεται στα χωριά του
κάμπου της Θεσσαλίας
από γυναίκες
Καραγκούνες, από όπου
πήρε και την ονομασία
του.

24. ΘΕΣΣΑΛΙΚΟΣ
Ανδρικός και γυναικείος
χορός που χορεύεται στην
περιοχή του Τυρνάβου με
λαβή από τις παλάμες και
τους αγκώνες λυγισμένους.

25. ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ-ΕΝΔΥΜΑΣΙΕΣ
Αλμυρού Βόλου ΧασίωνΠηλίου
Θεσσαλίας (Καραγκούνικο)

26. ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ
Παρά την μακραίωνη ιστορία της η
Πελοπόννησος δεν έχει να επιδείξει
πληθώρα παραδοσιακών χορών κι αυτό
γιατί επικρατεί μια αντιφατική
πολιτιστική πραγματικότητα η οποία
εκτείνεται από τη συντηρητικότητα
κάποιων απομονωμένων περιοχών
μέχρι τον άκρο εκσυγχρονισμό.
Για τον λόγο αυτό θα αναφερθούμε εδώ στους
δυο ξεχωριστούς της χορούς τον Αραχωβίτικο
και τον Τσακώνικο, ενώ μιας και το όνομά του
παραπέμπει σ’ αυτήν την περιοχή, θα
σημειώσουμε εδώ και τον πανελλήνιο χορό
τον Καλαματιανό

27. ΚΑΛΑΜΑΤΙΑΝΟΣ / ΤΣΑΚΩΝΙΚΟΣ
 Ο καλαματιανός ανήκει
στην κατηγορία των
παραδοσιακών
χορών και συγκεκριμένα
στο είδος του συρτού.
Καθιερώθηκε
δημοφιλέστερος
Ελληνικός
χορός χορεύεται σε όλη
την Ελλάδα από άνδρες
και γυναίκες.
 Χορεύεται από
άνδρες και γυναίκες
στην Τσακωνιά της
επαρχίας Κυνουρίας,
του Νομού Αρκαδίας
από την οποία πήρε
και το όνομά του, με
λαβή των χεριών από
τους αγκώνες
(αγκαζέ).

28. ΑΡΑΧΩΒΙΤΙΚΟΣ / ΜΑΝΙΑΤΙΚΟΣ
Χορεύεται από
γυναίκες, στην
Αράχωβα
Πελοποννήσου.
(Παλιότερα η
Αράχωβα λεγόταν
Καρυαί). Ο χορός
στηρίζεται στην
«προμενάντ
βαλς».
Ο Μανιάτικος,
αποτελούμενος από
δύο μέρη, είναι
χορός ηρωικού
περιεχομένου. Το
λέει και το τραγούδι
του "Στης Μάνης
μας τ' απάτητα
βουνά...". Είναι
κυκλικός χορός.

29. ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ-ΕΝΔΥΜΑΣΙΕΣ

30. ΝΗΣΙΑ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ
Οι χοροί του Αιγαίου είναι γενικά χοροί ομαδικοί, με επικρατέστερο χορευτικό σχήμα αυτό του ανοικτού ή κλειστού κύκλου.
Παράλληλα συναντάται η έννοια του χορευτικού ζευγαριού (αντρών μεταξύ τους ή γυναικών μεταξύ τους ή άντρα και γυναίκας)
που χορεύει αντικριστά (καρσιλαμάδες ή ζεμπέκικο) ή ζευγαρωτά (μπάλοι), Επικρατέστεροι ρυθμοί αυτών των δίσημων
μέτρων που αποδίδονται ζωηρά, γρήγορα, εύθυμα και σταθερά και αυτοί των εννεάσημων μέτρων που αποδίδονται βαριά και
αργά.
Χαρακτηριστικά γνωρίσματα του Αιγαιοπελαγίτικου νησιώτικου χώρου, είναι η «ελαφράδα» που παρατηρείται στην εκτέλεση των
κινήσεων, η χρησιμοποίηση του «σουσταρίσματος» που γίνεται στα γόνατα, τα πηδήματα των πρωτοχορευτών που γίνονται
χαμηλά και παράλληλα προς το έδαφος και η γενικότερα παρατηρούμενη ποικιλία στην έκφραση. Αυτά όλα αντιπαρατίθενται προς
το χορευτικό ύφος της στεριανής Ελλάδας, το οποίο χαρακτηρίζεται από βαρύτητα, δυναμικές στηρίξεις σε όλο το πέλμα, βήματα
σκληρά και έντονα με μεγάλο άνοιγμα, αργές και βαριές ρυθμικές αγωγές, απότομες στάσεις, βαθιά καθίσματα, απότομα άλματα
κάθετα προς το έδαφος..
Όπως είναι φυσικό όμως κι εδώ έχουμε διαφοροποιήσεις από νησί σε νησί, ακόμα και από χωριό σε χωριό του ίδιου νησιού. Έτσι
για παράδειγμα μπορούμε να αναφερθούμε στη «βαριά και αυστηρή» σούστα της Καρπάθου, στην «ανάλαφρη και πηδηχτή»
σούστα της Ρόδου, στην αντικριστή «ήρεμη» σούστα της Σύμης και ούτω καθεξής. Ακολουθεί η περιγραφή ορισμένων μόνο χορών
από το πλούσιο Αιγιοπελαγίτικο ρεπερτόριο, αφού λόγω χώρου είναι πολύ δύσκολη ακόμη και η ονομαστική τους αναφορά.

31. ΙΚΑΡΙΩΤΙΚΟΣ / ΠΗΔΗΧΤΟΣ ΡΟΔΟΥ
 Ο Ικαριώτικος προέρχεται
από την Ικαρία και
χορεύεται σε όλα τα νησιά
του κεντρικού Αιγαίου.
Χορεύεται από άντρες και
γυναίκες με λαβή κυρίως
από τους ώμους. Το πιο
γνωστό τραγούδι που
συνοδεύει τον Ικαριώτικο,
λέγεται «Η αγάπη μου στην
Ικαριά», σε στίχους και
μουσική του Γιώργου
Κονιτόπουλου.
 Ο πηδηχτός Ρόδου είναι
μικτός κυκλικός χορός
που χορεύεται στη Ρόδο
αλλά και σε άλλα
γειτονικά νησιά με
μικροπαραλλαγές. Ο
χορός παρουσιάζει
ομοιότητα με τον
Χανιώτικο συρτό.
Είναι χορός που
χορεύεται σε όλες τις
περιστάσεις .

32. ΒΛΑΧΑ-ΝΑΞΟΥ / ΧΟΡΟΣ ΠΑΤΜΟΥ
 Η Βλάχα είναι χορός κυκλικός και
χορεύεται από άντρες και
γυναίκες με λαβή από τους
ώμους. Χορευόταν κυρίως την
εποχή των
Αποκριών και το όνομά της το
πήρε μάλλον από ένα τραγούδι
γνωστό
πανελληνίως : «Στην κεντημένη
σου ποδιά, βρε βλάχα, βλάχα,
βλαχοπούλα κι αρβανιτοπούλα»,
οι εναλλαγές στο σκοπό του
οποίου
αναλογούσαν με τον υπάρχων
σκοπό που παιζόταν στα χωριά.
Δωδεκανησιακός
χορός της Πάτμου,
με λαβή Τράτας
(σταυρωτά). Ο
χορός
συνοδεύεται από
το τραγούδι «Ο
Σι(γ)ανός».

33. ΕΝΔΥΜΑΣΙΕΣ
Σκύρου Σκύρου Σκοπέλου Νισύρου

34. ΚΡΗΤΗ
Ο Μινωικός απόηχος των Κρητικών ορχήσεων φτάνει μέχρι σήμερα, με την παράδοση που φέρει τη Ρέα ως τη μεγάλη μητέρα-
Θεά που πρωτοείδαμε την ορχηστική τέχνη στους Κουρήτες για να καλύψουν τα κλάματα του νεογέννητου Δία. Ο χορός λοιπόν
από τα πανάρχαια χρόνια έχει μπει βαθιά ση ζωή του Κρητικού, οποίος χορεύοντας δένει την αντρειοσύνη του και την
παλικαριά του. Οι Κρητικοί δεν χάνουν ποτέ την ευκαιρία να «σταλιάσουν» ένα χορό, σε όλες τις εορταστικές
περιστάσεις. Εντούτοις, παρ’ όλο που το χορευτικό ρεπερτόριο των Κρητών είναι πλούσιο, χοροί όπως οαπανωμερίτης, το
μικρό μικράκι, ο αγκαλιαστός, ο ζερβόδεξος, ο πριμνιανός, έχουν παραμεριστεί λόγω της εξέλιξης. Διατηρούνται όμως και
χορεύονται οι παρακάτω χοροί. Σούστα, συρτός, πεντοζάλης, σιγανός και καστρινός ή μαλεβιζιώτης ή πηδηχτός.
Παρ’ όλο που όλοι οι κρητικοί χοροί χορεύονται σ’ ολόκληρο το νησί, ύπάρχει μια άγραφη παράδοση που τους κατατάσσει κατά
επαρχίες. Έτσι ο συρτός θεωρείται χορός της Δ. Κρήτης (Ν.Χανίων), η σούστα της Κεντρικής και Δυτικής (Ν. Ρεθύμνου, Ν
Ηρακλείου, ο μαλεβιζιώτης της Κεντρικής (Ν.Ηρακλείου) και ο πεντοζάλης της Ανατολικής Κρήτης(Ν. Λασιθίου).
Ο πιο διαδεδομένος χορός του νησιού είναι ο συρτός, ή χανιώτικος, ή χανιώτης. Συχνά του δίνουν κι άλλους χαρακτηρισμούς,
εννοώντας τις ιδιόμορφες τοπικές μελωδίες της κάθε περιοχής με ασήμαντες κινητικές διαφορές και πάντα τονισμένες στον
ίδιο δίσημο ρυθμό.

35. ΠΕΝΤΟΖΑΛΗΣ / ΜΑΛΕΒΙΖΙΩΤΗΣ
 Ο Πεντοζάλης ή Πεντοζάλι,
είναι
ένας Νησιώτικος, Κρητικός Χ
ορός, διαδεδομένος σε
ολόκληρη την Ελλάδα και
κυρίως στην Κρήτη.
 Ο πεντοζάλης χορεύεται
από άνδρες και γυναίκες.
 Είναι καθαρά πολεμικός
χορός και διαδηλώνει τον
ξεσηκωμό, τη λεβεντιά, τον
ηρωισμό και την ελπίδα.
 Ο Μαλεβιζιώτης ή
Μαλεβιζιώτικος ή Καστρινός, ή
πηδηχτός είναι ο
γρηγορότερος και ζωηρότερος
χορός της Κρήτης. Σήμερα ο
μαλεβιζιώτης βρίσκεται στην
πρώτη θέση του χορευτικού
ρεπερτορίου των Κρητικών και
χορεύεται κυρίως από άνδρες,
χωρίς όμως να αποκλείεται και
η δυναμική παρουσία των
χορευτριών.

36. ΧΑΝΙΩΤΙΚΟΣ / ΣΟΥΣΤΑ
 Ο πιο διαδεδομένος χορός του νησιού
είναι ο χανιώτικος ή χανιώτης ή
απλά συρτός. Συχνά του δίνουν
διάφορους άλλους χαρακτηρισμούς
όπως κισσαμίτικος, σελινιώτικος,ρεθ
υμνιώτικος μεσσαρίτικος κλπ
εννοώντας τις ιδιόμορφες τοπικές
μελωδίες, κάθε αντίστοιχης περιοχής.
ο χορός είναι ήρεμος και παραλλάζει
ανάλογα με τη διάθεση της
συντροφιάς ή του οργανοπαίκτη.
Χορεύεται σε ανοικτό κύκλο από
άνδρες και γυναίκες με συχνές
αντιστροφικές κινήσεις και
«γυροστριψίματα». Στην Κρήτη τον
λένε και χορό της αγάπης επειδή
αποδίδεται με χάρη και
«λεπτοφιγουράτη μελαγχολία».
 Η σούστα είναι ο χορός της αγάπης
όπου οι χορευτές σχηματίζουν
ζευγάρια και χορεύουν αντικρυστά
με πολλές φιγούρες. Οι μουσικές
μελωδίες που συνοδεύουν τη
σούστα διατηρούν τον πυρρίχιο
ζωηρό χαρακτήρα αλλά έχουν
εξελιχθεί σε πιο ευαίσθητα μουσικά
ξόμπλια και συνοδεύονται από τις
αντίστοιχες μαντινάδες, χορεύεται
από ένα ή περισσότερα ζευγάρια
 Η λύρα θέλει μερακλή κι ο
μερακλής δοξάρι
 κι η σούστα θέλει όμορφο και
ταιριαστό ζευγάρι

37. ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ-
ΕΝΔΥΜΑΣΙΕΣ
Κρήτης

38. ΧΟΡΟΙ ΣΤΗΝ: ‘ΗΠΕΙΡΟ, ΣΤΕΡΕΑ
ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ

39. ΧΟΡΟΣ ΣΤΗΝ ΉΠΕΙΡΟ
 Όλοι οι ηπειρώτικοι παραδοσιακοί χοροί
χορεύονται σε σχήμα «ανοιχτού» κύκλου.Αυτό που
χαρακτηρίζει γενικά τους Ηπειρώτικους χορούς σε
ότι αφορά το ύφος είναι οι περιορισμένες και
συγκρατημένες κινήσεις. Ο τρόπος όμως εκτέλεσης
διαφέρει ανάμεσα στους άνδρες και τις γυναίκες. Τα
βήματα των γυναικών είναι πιο στρωτά και μικρά,
χωρίς ένταση και το κεφάλι παραμένει σκυμμένο ως
ένδειξη σεμνότητας. Αντίθετα οι άνδρες χορευτές
κινούνται εντονότερα, με μεγαλύτερα βήματα.

40. ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΟΙ ΧΟΡΟΙ
Παλαμάκια
 Φυσούνι
 Ρόβας
 Κλέφτες

41. ΠΑΛΑΜΑΚΙΑ
 Είναι ένας κυκλικός χορός που χορεύεται στα Ζαγοροχώρια και
τα Τζουμέρκα από άνδρες και γυναίκες. Ο χορός είναι πολύ
εύθυμος, και χορευόταν κυρίως στις περιστασιακές εκδηλώσεις
(γάμοι, βαφτίσεις, φιλικά γλέντια). Αποτελείται από δύο μέρη εκ
των οποίων το πρώτο βασίζονταν στον συρτό στα δύο ενώ το
δεύτερο είχε πέντε κινήσεις : δύο των ποδιών και τρεις των
χεριών (παλαμάκια). Απ’ αυτό βγήκε και το όνομα του
χορού. Σήμερα ο χορός χορεύεται σπάνια στα πανηγύρια ή τα
γλέντια, αλλά λόγω της χάρης την οποία αποπνέει είναι ο
αγαπημένος χορός των διάφορων συλλόγων που δίνουν
παραστάσεις προσπαθώντας να διατηρήσουν ζωντανή την
παράδοση.

42. ΦΥΣΟΥΝΙ
Κυκλικός χορός της Πρέβεζας που
χορεύονταν κυρίως από γυναίκες, με λαβή
από τις παλάμες και λυγισμένους τους
αγκώνες. Το όνομά του το πήρε από κάποιον
αέρα που φυσούσε στην περιοχή. Ο χορός
αποτελείται από δύο κινητικά μοτίβα, οκτώ
κινήσεων το καθένα, και με μερικά επιτόπια
βήματα. Η μουσική του είναι πολύ
χαρακτηριστική και θεωρείται από τις πιο
ωραίες μελωδίες των Ελληνικών
Παραδοσιακών χορών.

43. ΡΟΒΑΣ
Χορός που χορευόταν σε ανοιχτό
κύκλο από γυναίκες, κυρίως στα
Ζαγοροχώρια. Το τραγούδι
αναφέρεται στον αγωγιάτη Ρόβα και
ανάγεται στην εποχή της μεγάλης
αποδημίας των Ζαγορίσιων σε όλα
τα μέρη του κόσμου.

44. ΚΛΕΦΤΕΣ
 Κυκλικός χορός που χορευόταν κυρίως στην
περιοχή του Σουλίου και των Αγράφων. Είναι
λεβέντικος αντρικός χορός σε τέσσερα
επαναλαμβανόμενα χορευτικά μοτίβα των έξι
κινήσεων το καθένα. Το τραγούδι του χορού
αναφέρεται στην προσπάθεια του Αλή Πασά
να εξαγοράσει τους κλέφτες δίνοντάς τους
ανταλλάγματα. Χορεύεται με ελεύθερα
κινητικά μοτίβα πάνω στον ρυθμό του
τραγουδιού, όπως στροφές, καθίσματα και
γονατίσματα.

45. ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΩΝ ΧΟΡΩΝ
ΕΝΔΥΜΑΣΙΕΣ

46. ΧΟΡΟΣ ΣΤΗΝ ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ
 Η περιοχή αυτή παραμένει μέχρι σήμερα από τις
«ελληνικότερες» περιοχές. Η λέξη δε Ρούμελη
χαρακτηρίζει την αναγνώριση της ελληνικότητας του
χώρου της. Όπως και στην Ήπειρο έτσι κι εδώ έχουμε
τραγούδια ιστορικά και κλέφτικα. Κυρίαρχοι χοροί
είναι οι τσάμικοι, οι συρτοί (καλαματιανοί) στα τρία,
τα καγγέλια, πασχαλιάτικοι τραγουδιστοί χοροί, οι
Μεγαρίτικοι χοροί (χορός της τράτας, λαμπρή
καμάρα, Λουδοβίκος κ.λ.π.) όπου συναντά κανείς
στοιχεία στεριανής και νησιώτικης Ελλάδας.

47. ΧΟΡΟΙ ΤΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ
Tσάμικος
Συρτοκαλαματιανός
(καγκέλι)
Κουλουριώτικος
Χορός της Τράτας

48. ΤΣΑΜΙΚΟΣ
 Ανδρικός χορός, από τους πιο λεβέντικους ελληνικούς
παραδοσιακούς χορούς. Θεωρείται πανελλήνιος χορός γιατί
χορεύεται στις περισσότερες περιοχές της Ελλάδας. Το όνομά
του το πήρε από την Τσαμουριά ή Τσάμικο της Ηπείρου.
Λέγεται και κλέφτικος γιατί χορευόταν από τους κλέφτες την
εποχή της Τουρκοκρατίας. Η λεβεντιά του εκφράζεται με τις
πολλές και εντυπωσιακές φιγούρες, τα άλματα, τα
χτυπήματα, τα ψαλίδια, τα καθίσματα κ.ά.. Συνήθως είναι σε
μέτρο 6/4. Στη Ρούμελη χορεύεται από άντρες και γυναίκες. Ο
χορός Τσάμικος χορεύεται σε διάφορες κοινωνικές
εκδηλώσεις (γάμους, βαφτίσια, πανηγύρια).

49. ΣΥΡΤΟΚΑΛΑΜΑΤΙΑΝΌΣ (ΚΑΓΚΈΛΙ)
Είναι χορός της Ανατολικής Ρούμελης και
συνοδεύεται συνήθως από τα τραγούδια Τα
Ρίτσα και η Κοντούλα. Το συρτοκαλαματιανό
αρχίζει με ρυθμό καλαματιανού σε αργό
τέμπο και στη συνέχεια εξελίσσεται πιο
γρήγορα και χορεύεται με ταχύτερο ρυθμό.
Είναι ο χορός που χορεύουν οι βλάχοι και οι
τσελιγκάδες. Αυτός ο χορός έχει πολύ ζωντανό
και έντονο ρυθμό και όλοι οι χορευτές, όταν ο
ρυθμός γίνεται γρήγορος, χορεύουν σκόρπια.

50. ΚΟΥΛΟΥΡΙΩΤΙΚΟΣ
Μικτός χορός που χορεύεται στη Σαλαμίνα
(Κούλουρη), από την οποία πήρε και το όνομά
του. Οι χορεύτριες και οι χορευτές
σχηματίζουν κύκλο ανοιχτό με μέτωπο προς
το κέντρο. Τα πόδια είναι σε στάση προσοχής
ενώ τα χέρια συνδέονται με τη λαβή του
Καλαματιανού ή σταυρωτά. Ο χορός
αποτελείται από έξι βήματα, κατά τα οποία
τονίζεται ιδιαίτερα το πρώτο και τέταρτο
βήμα.

51. ΧΟΡΟΣ ΤΗΣ ΤΡΑΤΑΣ
 Ο χορός αυτός που χορεύεται κυρίως στην περιοχή των
Μεγάρων σε ρυθμό 2/4 έχει πάρει τις κινήσεις του από τη ζωή
των ψαράδων. Ανάλογα με την εθιμική περίσταση,
παρουσιάζει διάφορες παραλλαγές που αποδίδονται με
διαφορετικό ρυθμό και χορευτικό μοτίβο, προσαρμοσμένο
προς την ανάλογη εορτάσιμη ημέρα του χρόνου. Έτσι για
παράδειγμα έχουμε τη λαμπρή καμάρα, που χορεύεται
αποκλειστικά και μόνο τη μέρα του Πάσχα, τα «Μόινα-νενά»
και το «Συρτό της Τράτας» που χορεύονται σε όλες τις
χορευτικές περιστάσεις. Ο χορός αποτελείται από έξι βήματα,
που χορεύονται με ισόχρονο ρυθμό.

52. ΦΟΡΕΣΙΕΣ-ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
ΧΟΡΩΝ

53. ΧΟΡΟΣ ΣΤΗΝ Μ. ΑΣΙΑ
Οι μικρασιάτικοι χοροί είναι πιο κοντά
στον Νεοέλληνα γιατί τα ρεμπέτικα και
τα λαϊκά κατ’ επέκταση προέρχονται από
τη μουσική αυτή ,ιδιαίτερα της Σμύρνης.
Το ρεμπέτικο τραγούδι ήταν η μουσική
έκφραση των φτωχότερων τάξεων. Στους
χορούς των παραλίων της Μ. Ασίας
έχουμε την οικογένεια 1) των συρτών, 2)
των χασάπικων, 3) των καρσιλαμάδων
και των ζεμπέκικων.

54. ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΟΙ ΧΟΡΟΙ
Το γαϊτανάκι
Χασάπικος
Τσιφτετέλι
Χασαποσέρβικος

55. ΤΟ ΓΑΪΤΑΝΑΚΙ
 Είναι μιμικός χορός και καθιερώθηκε να χορεύεται με
διάφορα τραγούδια ανά περιοχή. Ήρθε από την Μικρά Ασία
στην Ελλάδα και διαδόθηκε παντού. Είναι έθιμο της Αποκριάς.
Το γαϊτανάκι είναι υποκοριστικό της μεσαιωνικής λέξης
γαϊτάνι (μεταξωτό κορδόνι). Παράδοση στον Πόντο και στην
ευρύτερη Μικρά Ασία ήταν ο χορός με το γαϊτανάκι. Έθιμο
που έφεραν στην Ελλάδα με τον ξεριζωμό οι πρόσφυγες. Ο
χορός αποτελείται από 13 άτομα. Είναι κυκλικός γύρω από
ένα στύλο από τον οποίο είναι κρεμασμένες δώδεκα κορδέλες
διαφορετικού χρώματος. Οι κορδέλες λέγοντα γαϊτάνια. Κάθε
χορευτής κρατά από μία κορδέλα, από ένα γαϊτάνι και
χορεύει με το ταίρι του δηλαδή εναλλάσσεται με αυτό στο
γαϊτάνι. Καθώς γυρνούν γύρω από τον στύλο πλέκουν τις
κορδέλες και δημιουργούν μια ξεχωριστής χρωματικής
πανδαισίας πλεξούδα.

56. ΧΑΣΑΠΙΚΟΣ
 Ο χασάπικος έχει πολίτικη καταγωγή και ανάγεται στον
βυζαντινό χορό των μακελάρηδων, ο οποίος συνηθιζόταν σε
συνοικία της Κωνσταντινούπολης. Τον χόρευαν κυρίως
χασάπηδες στις γιορτές των συντεχνιών τους. Οι χασάπικοι
χορεύονται με τα χέρια πιασμένα από τους ώμους και με πόδια
που κάνουν τέσσερα βήματα επί γης και ένα πέμπτο στον αέρα.
Ο χασάπικος είναι ένας χορός που χορεύεται από δυο-τρία
άτομα, άντρες και γυναίκες, με βήματα και φιγούρες που
απαιτούν συγχρονισμό, πειθαρχία και ακρίβεια, αντίθετα με
τον αυτοσχεδιαστικό και ελευθεριάζοντα ζεϊμπέκικο.

57. ΤΣΙΦΤΕΤΕΛΙ
 Το τσιφτετέλι ξεκίνησε στα καφέ-αμάν, όπου
προσελάμβαναν γυναικεία ντουέτα που
τραγουδούσαν και χόρευαν εναλλάξ. Είναι ένας
πεταχτός και αλέγρος ρυθμός, ο οποίος διαδόθηκε
στην Ελλάδα μετά το 1923. Όλος σχεδόν ο χορός
βασίζεται στο παλλόμενο στήθος, στο λίκνισμα των
γοφών, στο σπάσιμο της μέσης, στις γιρλάντες των
χεριών. Η κοιλιά επίσης παίζει μεγάλο ρόλο. Το
τσιφτετέλι συγχέεται με το μπολερό, ρυθμό επίσης
τετράσημο (4/4), που υφολογικά είναι ηπιότερος και
χορεύεται με πιο αέρινες κινήσεις.

58. ΧΑΣΑΠΟΣΕΡΒΙΚΟΣ
 Το χασαποσέρβικο αποτελεί μετασχηματισμένο και
διευρυμένο χορευτικό μοτίβο τού ήδη γηγενούς
χασάπικου και διαμορφώθηκε από τις επιδράσεις
άλλων λαών της βαλκανικής και της Ανατολικής
Ευρώπης. Ο τύπος αυτού του χασάπικου μοιάζει
δομικά με τον χασάπικο, αποδίδεται σε δίσημο
μέτρο 2/4 και πολύ γρήγορη ρυθμική αγωγή. Οι
χασαποσέρβικοι είναι αναμφισβήτητα χοροί
σλαβικής προέλευσης.

59. ΕΝΔΥΜΑΣΙΕΣ-ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
ΧΟΡΩΝ

60. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
Όλοι οι χοροί που αναφέρονται ως κυκλικοί χορεύονται
σε ανοιχτό κύκλο. Παλιά δημιουργούνταν ξεχωριστοί κύκλοι
ανδρών και γυναικών ή στον ίδιο κύκλο έμπαιναν πρώτα
όλοι οι άνδρες και ακολουθούσαν οι γυναίκες. Ο συνδετικός
κρίκος μεταξύ ανδρών και γυναικών ήταν πάντα το μαντήλι
τη μια άκρη του οποίου κρατούσε ο τελευταίος των ανδρών
και την άλλη η πρώτη των γυναικών.
Πολλοί χοροί της Μακεδονίας έχουν το χαρακτηριστικό
γνώρισμα να ξεκινάνε με πολύ αργό ρυθμό και να
καταλήγουν σε πολύ γρήγορο ρυθμό. Π.χ Γκάιντα, Μάρενα,
Στάνκενα, Σουλεϊμάνοβο, Γκέϊκο κ.α. Ιδιαίτερο γνώρισμα
των χορών της Μακεδονίας είναι η μεγάλη ποικιλία των
ρυθμών που απαντώνται. Βρίσκουμε ρυθμούς από
δίσημους έως και 16σημους.
Πολλοί από τους χορούς απαντώνται σε περισσότερες από
μια περιοχές συνήθως με άλλο όνομα ή και
διαφορετικό κινητικό μοτίβο, γι’ αυτό και είναι δύσκολο να
τους εντάξουμε κάπου μόνο γεωγραφικά.
Στη Μακεδονία απαντά κανείς
μεγάλη ποικιλία από χορούς
μουσική και ρυθμούς που ανήκουν
στην χορευτική παράδοση είτε των
γηγενών πληθυσμών είτε των
προσφύγων που ήρθαν από την
Βόρεια Θράκη και τη Μ. Ασία και
εγκαταστάθηκαν σ’ αυτήν μετά το
1923. Συναντούμε χορούς
κυκλικούς και αντικριστούς. Ακόμη
στα όριά της είναι εμφανής η
επιρροή από τη Θράκη, την
Ήπειρο, τη Θεσσαλία, τα νησιά του
Αιγαίου, καθώς και από τις
σλάβικες φυλές των βορείων
συνόρων της.

61. ΓΚΑΙΝΤΑ
Χορεύεται με μικρές παραλλαγές σ’
όλη την Μακεδονία και κυρίως στη
Φλώρινα, στα χωριά του Ρουμουλκιού
(κάμπος Γιαννιτσών) και στη Νάουσα.
Η ονομασία του χορού οφείλεται
μάλλον στο μουσικό όργανο που
συνοδεύει το χορό. Είναι αντρικός
χορός και αποτελείται από δύο μέρη:
το αργό και το γρήγορο. Στο γρήγορο
μέρος ο πρωτοχορευτής εκτελεί
φιγούρες και μπορεί να κατευθύνει τον
κύκλο σε διάφορους σχηματισμούς.

62. ΖΑΪΚΟ
Ζάϊκο ή Κομίτιν σε ρυθμό 2/4
Μελωδία σε 2/4 που χορεύεται και χορευόταν ως χασαποσέρβικο κυρίως στα χωριά της Φλώρινας
και της Αριδαίας. Ο χορός είναι γνωστός στους χοροδιδάσκαλους ως Ζάϊκο Επισκοπής. Το
παράδοξο είναι ότι στην Επισκοπή δεν τον θεωρούν τοπικό τους χορό και φυσικά εάν το χορέψουν,
το χορεύουν ως χασαποσέρβικο και όχι με τη μορφή που χορογραφήθηκε από κάποιους στη
Νάουσα.
Ο Δημήτρης Ιωάννου στο ένθετο του CD «Μακεδονικές μουσικές ρίζες» που κυκλοφόρησε από τον
Π.Λ.Ο. Αριδαίας «ΑΚΡΙΤΕΣ ΑΛΜΩΠΙΑΣ» αναφέρει για το Ζάϊκο :
«Ζάϊκο ή Κομίτιν (το) (Κομιτατζίδικο) : Χορός ανδρικός που διαδόθηκε την περίοδο του Μακεδονικού
αγώνα. Το «Κομιτατζής» αρχικά δε σήμαινε κατ' ανάγκη Βουλγαρίζων. Το «Κομιτατζής» την εποχή
αυτή σημαίνει Παρτιζάνος-κλέφτης αναρχικός.
Είναι χορός πολεμιστών, που χόρευαν με τα όπλα ζωσμένα στην πλάτη και κατά τη διάρκεια του
χορού εκπυρσοκροτούσαν. Η χορευτική αγωγή του χορού θυμίζει βουλγάρικες τεχνικές και
κινήσεις. Τον συναντούμε σε πολλά χωριά να χορεύεται σαν Ράμνα»

63. ΣΥΡΤΟΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ
Χορός της περιοχής Άνω Ορεινής Σερρών απ’
όπου πήρε και το όνομά του. Τα βήματα του
χορού είναι τα εξής:
1: Το δεξί προς τη φορά
2: Το αριστερό προς τη φορά
3α: Το δεξί προς τη φορά
3β Το αριστερό στα δάχτυλα, κοντά και πίσω από το δεξί
4: Το δεξί πόδι πατάει προς τη φορά.
5α: Το αριστερό μπροστά από το δεξί, προς τη φορά
5β: Το δεξί στα δάχτυλα, κοντά και πίσω από το αριστερό
6: Το αριστερό προς τη φορά
7: Το δεξί προς τη φορά
8: Αναπήδηση στο δεξί με σύγχρονη άρση του αριστερού, λυγισμένου στο γόνατο,
πάνω από το δεξί.
9: Το αριστερό πόδι πατάει προς τα πίσω.
10: Το δεξί πίσω από το αριστερό προς τα αριστερά.
11: Το αριστερό προς τ’ αριστερά, στη διάσταση.
12: Αναπήδηση στο αριστερό πόδι με σύγχρονη άρση του δεξιού, λυγισμένου στο
γόνατο, πάνω από το αριστερό.

64. ΠΟΥΣΙΝΙΤΣΑ Ή ΓΟΝΑΤΙΣΤΟΣ
Ελεύθερος αντρικός χορός που χορεύεται στην
περιοχή της Έδεσσας και της Νάουσας. Πήρε
το όνομά του από τα γονατίσματα –
καθίσματα που εκτελούν οι χορευτές.
Στην αρχή είναι αργός και στη συνέχεια γίνεται πηδηχτός,
όπως άλλωστε και πάρα πολλοί άλλοι Μακεδονικοί χοροί.
Στο γρήγορο μέρος του, γίνονται στροφές, χτυπήματα
καθίσματα και πτώση των χορευτών στα γόνατα, στην
κορύφωση του χορού. ο χορός έχει 4 βήματα που είναι
ελεύθερα και γίνονται σύμφωνα με τη διάθεση του χορευτή
προς όποια κατεύθυνση θέλει:
1: Το δεξί πόδι πατάει εμπρός, με αναπήδηση στο αριστερό.
2: Το αριστερό πατάει μπροστά και πλάγια, σε μικρή
διάσταση
3: Το δεξί πατάει προς τα πίσω και λίγο δεξιά.
4: Το αριστερό πατάει προς τα εμπρός και λίγο πάνω από το
δεξί.

65. ΦΟΡΕΣΙΕΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

66. ΧΟΡΟΙ ΙΟΝΙΟΥ
Ο επτανησιακός πολιτισμός, κάτω από την επίδραση κατακτητών με
πολιτιστικό επίπεδο ανώτερο από των Τούρκων κατακτητών της
υπόλοιπης Ελλάδας, δεν ανακόπηκε ούτε στιγμή. Αντίθετα γνώρισε
ακμή την ώρα που το τουρκοκρατούμενο έθνος βρισκόταν κάτω από
πυκνό σκότος αμάθειας. Ο πολιτισμός αυτός αποτυπώθηκε κυρίως
στην επτανησιακή λογοτεχνία, ζωγραφική και μουσική.
Η έκπληξη στα Επτάνησα είναι η Λευκάδα που η μουσική κοαι οι
χοροί της είναι επηρεασμένα από την γειτνίασή της με την Ήπειρο.
Βασικότεροι χοροί της είναι ο συρτός, ο τσάμικος, χοροί τύπου στα
τρία, ο σταυρωτός, ο τοπικός μπάλλος και γενικά διμερείς χοροί με
το πρώτο μέρος τους δομημένο σε ρυθμό 4/8 και το δεύτερο στα 2/4
και σε γοργότερο τέμπο.
Η Κέρκυρα είναι το νησί που δέχτηκε σε μεγαλύτερο βαθμό τη δυτική
επίδραση. Οι χοροί της – ως επί το πλείστον γυναικείοι – συρτοί και
κυκλικοί παίρνουν το όνομά τους από τον τόπο προέλευσης τους ή
από το τραγούδι που τους συνοδεύει.
Η Ζάκυνθος νησί με πλούσια μουσική και χορευτική παράδοση,
φέρνει έκδηλες συνάφειες με το δυτικό πολιτισμό εξαιτίας της
γειτνίασης με την Ιταλία και των αντίστοιχων κατοχών από τους
Βενετσιάνους, τους Γάλλους και τους Άγγλους. Τα τραγούδια της
ονομάζονται «αρέκιες» και έχουν τις ρίζες τους στην Αρχαία και
Βυζαντινή Ελλάδα. Τα αγροτικά της τραγούδια σε γρήγορο ρυθμό και
χορεύονται με τους αντιστοίχους λαϊκούς χορούς. Παρ’ όλο που η
Ζάκυνθος στη Χώρα, δέχτηκε τις πολιτιστικές επιδράσεις της Δύσης,
όπως π.χ. την καντάδα στο τραγούδι της, τις καντρίλιες, το βαλς, την
πόλκα και τη μαζούρκα στους χορούς της, στα ορεινά χωριά της
διατηρήθηκαν οι παραδοσιακές μορφές του πολιτισμού της.
Χαρακτηριστικότεροι χοροί της είναι
ο συρτός Ζακυνθινός, που χορεύεται
απλούστερα στα ορεινά και πιο σύνθετα
στα πεδινά μέρη του νησιού, η άμοιρη,
κυκλικός μιμητικός και σατυρικός χορός
οποίος εντάσσεται στα δρώμενα της
αποκριάς παράλληλα με τις «ομιλίες», τις
μοναδικές αυτές Ζακυνθινές θεατρικές
παραστάσεις. Άλλος χορός είναι
ο σταυρωτός, μια παραλλαγή
του Ζακυνθινού Συρτού, ο κυνηγός,
ο μεγάλοςΖακυνθινός ή γέρανος, χορός
ιδιαίτερα των ψηλών κοινωνικών τάξεων και
ο Γιαργητός, ανδρικός χορός των χωρικών ο
οποίος υπάγεται στα δρώμενα Στη συνέχεια
ακολουθεί ένα μικρό δείγμα των χορών του
Ιονίου, που συμπληρώνουν την μικρή αυτή
περιδιάβαση στην Ελλάδα, τους ρυθμούς
και τις μουσικές της.

67. ΛΕΥΚΑΔΙΤΙΚΟΣ ΜΠΑΛΟΣ
Χορεύεται στη Λευκάδα από άνδρες και γυναίκες. Η λαβή είναι από τις παλάμες με λυγισμένους τους αγκώνες. Ο χορός έχει δύο μέρη.
Α Μέρος (με λαβή)
Χορεύονται 4 φορές τα βήματα του Καλαματιανού σε κύκλο.
Β΄ Μέρος (ελεύθερα)
Οι άνδρες έχουν τα χέρια πίσω από τη μέση.
Αρχική Θέση: Το δεξί σταυρώνει στο αριστερό και ακουμπά κάτω στη μύτη.
1 : Κίνηση του δεξιού ποδιού και ελαφρό κτύπημα μ’ αυτό του εδάφους από πίσω προς τα εμπρός και άρση με μέτωπο του σώματος προς τα
αριστερά.
2 : Αναπήδηση στο αριστερό πόδι με αιώρηση του δεξιού ποδιού και συγχρόνως στροφή του σώματος δεξιά.
3 : Το δεξί πόδι κάτω.
4 : Το αριστερό εκτελεί την κίνηση 1.
5 : Το αριστερό εκτελεί την κίνηση 2.
6 : Το αριστερό πατά κάτω.
Τα βήματα αυτά επαναλαμβάνονται συνολικά 9 φορές. Στη συνέχεια ακολουθεί καλαματιανός και μετά τα ελεύθερα βήματα και πάλι.

68. ΆΗ ΓΩΡΓΗΣ
Χορεύεται στην Κέρκυρα από γυναίκες που κρατούν μεγάλα
μαντήλια, τα οποία μετακινούν δεξιά και αριστερά όταν σταυρώνουν
αντίστοιχα τα πόδια. Οφείλει την ονομασία του στα λόγια του
τραγουδιού τα οποία τον συνοδεύουν:
« Κάτω στον Άη Γιώργη στο κρύο το νερό
σκοτώσαν τον Γιαννάκη τον ακριβό υιό…»
Όλα τα βήματα είναι ισόχρονα και η λαβή είναι από τις παλάμες με τα
χέρια τεντωμένα κάτω.
1: Το δεξί πατάει με όλο το πέλμα προς τη φορά. Το αριστερό
σταυρώνει πάνω από το δξεί και πατάει στη φορά. 3: Το δεξί πατάει
με όλο το πέλμα στη φορά, σε διάσταση. Ο κορμός στρέφει στο
κέντρο του κύκλου. 4: Το αριστερό έρχεται ελαφρά λυγισμένο και
ακουμπάει με τα δάχτυλα κοντά στην καμάρα του δεξιού, ενώ
ταυτόχρονα ο κορμός και το κεφάλι κάμπτονται λίγο μπροστά. ( Το
βάρος στο δεξί) 5: Το αριστερό στ κέντρο, ενώ ο κορμός και το κεφάλι
επανέρχονται.6: Το δεξί ελαφρά λυγισμένο ακουμπάει με τα δάχτυλα
πίσω από τη φτέρνα του αριστερού
7: Το δεξί πατάει με όλο το πέλμα στη φορά και λίγο πίσω στη
διάσταση, ενώ τα χέρια αιωρούνται τεντωμένα λίγο πίσω. 8: Το
αριστερό σταυρώνει πάνω από το δεξί και πατάει με τα δάχτυλα, ενώ
τα χέρια αιωρούνται τεντωμένα λίγο μπροστά. 9: Το αριστερό πατάει
με όλο το πέλμα αντίθετα στη φορά στη διάσταση, ενώ τα χέρια
αιωρούνται τεντωμένα λίγο πίσω. 10: Το δεξί σταυρώνει πάνω από το
αριστερό και πατάει με τα δάχτυλα ενώ τα χέρια αιωρούνται
τεντωμένα μπροστά.

69. ΣΥΡΤΟΣ ΚΕΦΑΛΟΝΙΑΣ
Χορεύεται από άνδρες και γυναίκες στην Κεφαλονιά με λαβή των
χεριών από τις παλάμες τεντωμένα κάτω, ή από τις παλάμες και
λυγισμένα στους αγκώνες. ο χορός αποτελείται από τα εξής 12
βήματα:
1: Το δεξί πόδι προς τη φορά.
2: Το αριστερό προς τη φορά πίσω από το δεξί.
3: Το δεξί πόδι προς τη φορά.
4α: Αναπήδηση πάνω στο δεξί με άρση του αριστερού μπροστά, χαμηλά και λυγισμένο.
4β: Το αριστερό προς τη φορά.
5: Το δεξί πόδι προς τη φορά.
6: Το αριστερό προς τη φορά, μπροστά από το δεξί.
7: Με μικρό πήδημα πέφτουμε στο δεξί που πατάει δεξιά. Το αριστερό σε χαμηλή άρση με τα δάχτυλα κοντά στη φτέρνα του
δεξιού ή να ακουμπάνε στο έδαφος στη θέση αυτή.
8: Το αριστερό αριστερά.
9: Το δεξί πόδι αριστερά, πάνω από το αριστερό.
10: Το αριστερό αριστερά.
11-12: Το δεξί πόδι έρχεται κα ακουμπά με τα δάχτυλα στο έδαφος μπροστά από το αριστερό και παραμένει εκεί για ένα ακόμη
χρόνο.
Στο 11-12 όταν χορεύουμε το χορό με λαβή των χεριών από τις παλάμες χαμηλά, μπορούν τα χέρια να σηκωθούν προς τα πάνω
και να λυγίσουν στους αγκώνες. Στο 1 κατεβαίνουν πάλι χαμηλά.

70. ΜΗΛΙΑ
Γυναικείος χορός που σήμερα έχει καθιερωθεί να χορεύεται και από
άνδρες. Είναι ο αντιπροσωπευτικός χορός της Λευκάδας και έχει
πάρει το όνομά του από τα λόγια του τραγουδιού με το οποίο
χορεύεται.
Είναι ο χορός που συνηθίζεται να χορεύεται σε ώρες χαράς και
κεφιού. Τα παλιότερα χρόνια χορεύονταν σε κάθε γάμο και μάλιστα
πολλές φορές χωρίς να συνοδεύεται από μουσικά όργανα αλλά μόνο
από το τραγούδι των ίδιων των χορευτών. Ο χορός αποτελείται από 2
μέρη:
Μέρος Α’1: Το δεξί προς τη φορά σουστάροντας. 2: Το αριστερό προς τη φορά σταυρωτά πίσω από το δεξί.3: Το δεξί πατάει στη φορά
σουστάροντας. 4: Το αριστερό σταυρώνει λίγο πάνω από το δεξί και πατάει στα δάχτυλα, ενώ το δεξί κάνει ανάπαλση. 5: Το αριστερό
σουστάρει και πατάει αντίθετα στη φορά. 6: Το δεξί σταυρώνει λίγο πάνω από το αριστερό και πατάει στα δάχτυλα ενώ το αριστερό
εκτελεί ανάπαλση. 7: Το δεξί πατάει στα δάχτυλα λίγο πίσω, ενώ το αριστερό έρχεται ελαφρά λυγισμένο δίπλα στο δεξί. 8: Το αριστερό
σταυρώνει πίσω από το δεξί και πατάει στα δάχτυλα, ενώ το δεξί ανασηκώνεται. 9: Το δεξί πατάει μπροστά στη θέση του, ενώ το
αριστερό πίσω, ανασηκώνεται. 10: Το αριστερό πατάει με όλο το πέλμα στο κέντρο. 11-12: Το δεξί σταυρώνει λίγο πάνω από το
αριστερό και πατάει με τα δάχτυλα στο κέντρο του κύκλου, ενώ το δεξί παραμένει στη θέση του μπροστά, σταυρωμένο. Εκτελούμε
ταυτόχρονα σουστάρισμα στο αριστερό. 13: Το δεξί σταυρώνει πίσω από το αριστερό και πατάει με όλο το πέλμα.14: Το αριστερό
σταυρώνει πίσω από το δεξί και πατάει με όλο το πέλμα. 15: Το δεξί πατάει στη φορά με όλο το πέλμα στη διάσταση. 16: Το αριστερό
σταυρώνει λίγο πάνω από το δεξί και πατάει με τα δάχτυλα 17: Το αριστερό πατάει αντίθετα στη φορά με όλο το πέλμα σε
διάσταση. 18: Το δεξί σταυρώνει λίγο πάνω από το αριστερό και πατάει στα δάχτυλα.
Μέρος Β΄
1: Το δεξί πόδι στη φορά, ενώ το αριστερό έρχεται λυγισμένο δίπλα του.
2: Το αριστερό πατάει με τα δάκτυλα στη θέση του, ενώ το δεξί ανασηκώνεται.
3: Το δεξί με όλο το πέλμα μπροστά ση θέση του, ενώ ανασηκώνεται η φτέρνα του αριστερού.
4: Το αριστερό πατάει με όλο το πέλμα στο κέντρο ενώ το δεξί έρχεται σε άρση λυγισμένο και σταυρώνει πίσω του.
5: Το δεξί πίσω, στα δάχτυλα.
6: Το αριστερό πίσω, στα δάχτυλα.
7-12: Τα αντίστοιχα βήματα του Καλαματιανού.

71. ΦΟΡΕΣΙΕΣ ΕΠΤΑΝΗΣΩΝ
Ζάκυνθος
Λευκάδα
Κέρκυρα Κεφαλονιά

72. ΠΟΝΤΙΑΚΟΙ ΧΟΡΟΙ
Ποντιακοί χοροί ονομάζονται οι παραδοσιακοί χοροί των Ποντίων.
Κάποιοι από αυτούς χορεύονται και από Πόντιους της
σημερινής Τουρκίας (όπου ονομάζονται horon, χορόν).
Περιγραφή
Στους ποντιακούς χορούς, οι άνδρες και οι γυναίκες σχηματίζουν συνήθως κύκλο και πιάνονται από
τους καρπούς. Χορεύουν με στητό το σώμα, τα πόδια ελαφρά ανοιχτά και τα χέρια άλλοτε υψωμένα
και άλλοτε με λυγισμένους τους αγκώνες. Το σώμα ακολουθεί, με πιστά ρυθμικές και
συγχρονισμένες κινήσεις (ιδίως των γλουτών), τα μικρά βήματα των ποδιών. Οι ποντιακοί χοροί
εκτελούνται με συνοδεία μουσικής από κεμεντζέ που παίζει ο κεμεντζετζής (λυράρης), ο οποίος
συχνά στέκεται στο κέντρο του κύκλου. Κατά τις υπαίθριες γιορτές, η μουσική προέρχεται
από τουλούμ (ασκί, γκάιντα) και ταούλ (νταούλι, ζουρνά) ή κεμεντζέ και ντέφι.
Ιστορική αναδρομή
Αρχικά, καθένας από αυτούς τους χορούς είχε συγκεκριμένη γεωγραφική κατανομή στην περιοχή
του Πόντου. Ο μεγάλος αριθμός και η ποικιλία των χορών οφείλονταν στη γεωμορφολογία του
ποντιακού χώρου. Αυτή η γεωμορφολογία, με την ύπαρξη της μεγάλης οροσειράς των Ποντικών
Άλπεων (αρχ. Παρυάρδης, τουρκ. Doğu Karadeniz Dağları], η οποία χωρίζει τον Πόντο σε ορεινό και
παράλιο, και την πληθώρα ποταμών και πηγών, έκανε δύσκολη και περιορισμένη την επικοινωνία
μεταξύ των περιοχών.
Έτσι, στους χορούς του Πόντου υπάρχουν δύο βασικές γεωγραφικές διακρίσεις. Η μία διαχωρίζει το
δυτικό Πόντο (πχ Σινώπη, Νεοκαισάρεια, Σαμψούντα) από τον ανατολικό
(πχ Τραπεζούντα, Αργυρούπολη, Κερασούντα, Ορντού, Ματσούκα, Χερίαινα, Καρς κα). Η άλλη
διάκριση είναι μεταξύ ορεινού Πόντου (π.χ. ορεινές περιοχές Αργυρούπολης και Ματσούκας) από
τον πεδινό (πχ πεδινές περιοχές Τραπεζούντας και Σουρμένων). Τέλος, καθοριστικό ρόλο στη
συγκρότηση της ποντιακής μουσικοχορευτικής ταυτότητας, έπαιξε η
επίδραση αρχαιοελληνικών, βυζαντινών, λαζικών, νοτιορωσικών και τουρκικών στοιχείων.
Μετά τη μικρασιατική καταστροφή και την ανταλλαγή πληθυσμών του 1923, η αίσθηση της
προσφυγικής αλληλεγγύης μεταξύ των Ποντίων της Ελλάδας οδήγησε στη συγκρότηση μιας
συλλογικής και κοινής πολιτισμικής ταυτότητας, με κοινά χαρακτηριστικά, και ενός κοινού
χορευτικού ρεπερτορίου.

73. ΣΕΡΡΑ
Σπουδαιότερος από του χορούς του Πόντου είναι ο Πυρρίχιος (χορός
της φωτιάς), που αποτελεί αρχαιοελληνική πολιτισμική κληρονομιά.
Τον χόρεψαν οι Κουρήτες, οι Αθηναίοι στα Παναθήναια και οι
Λάκωνες στα Διοσκούρεια. Οι Έλληνες του Πόντου τον διατήρησαν
ζωντανό έως τις μέρες μας.
Ο Πυρρίχειος είναι οπωσδήποτε πολεμικός χορός και χορεύεται με
όπλα. Ο Αριστοφάνης (450-388 π.Χ) αναφέρει ότι αυτός ο χορός ήταν
στρατιωτικός και ένοπλος, ο δε Πλάτων (427-347 π.Χ.) περιγράφει τον
Πυρρίχειο ως πολεμικό χορό με φάσεις άμυνας και επίθεσης και με
τους χορευτές παρατεταγμένους με τα όπλα τους σε στρατιωτική
διάταξη. Ο Όμηρος τον θεωρούσε ως ένα από τους σπουδαιότερους
χορούς. Ο Πυρρίχειος χορός λέγεται και Σέρρα, επειδή χορευόταν
κυρίως κοντά στον ποταμό Σέρρα της Τραπεζούντας.
Οι γρήγορες κινήσεις του σώματος, η σύσφιξη των χορευτών μεταξύ
τους, η βίαια στροφή των ποδιών στο δάπεδο, οι συσπάσεις των
μυών του σώματος, ο ενθουσιασμός που καταλαμβάνει τους θεατές
όταν βλέπουν τους χορευτές, όλα αυτά προσδίδουν αίγλη και
πρωτοτυπία στο χορευτικό αυτό σύμπλεγμα. Μπορεί κάποιος να
κατατάξει τον Πυρρίχιο μεταξύ των διασημοτέρων χορών.
Παλαιότερα, ο Πυρρίχιος λεγόταν στην Κύπρο "πρόλις", στην
Μακεδονία "τελεσίας", στην Κρήτη "ορδίτης ή επικρήδιος" στη Θράκη
"κλαβρισμός". Παραλλαγές του, σήμερα, στην Κρήτη είναι ο
Πεντοζάλης (ή Πεντοζάλι) και ο πηδηχτός.

74. ΑΝΕΦΟΡΙΤΣΑ
Ανεφορίτσα είναι το όνομα ποντιακού χορού που χορευόταν στη Γαλίαινα της Τραπεζούντας. Είναι μια
μορφή σερανίτσας με μονό τικ (δύο επιτόπια τριαράκια), με πιάσιμο από τις παλάμες και λυγισμένους τους
αγκώνες, με 4 βήματα προς τα δεξιά και 4 προς τα αριστερά. Το δεξί πόδι προπορεύεται και το αριστερό
ακολουθεί. Τα χέρια δεν κινούνται. Ο χορός κινείται προς τα αριστερά. Σαν όργανο χρησιμοποιείται
η λύρα (κεμεντζές). Ο χορός είναι μικτός κλειστός κύκλος. Ο ρυθμός είναι πεντάσημος (5/8).
Συνοδεύεται από τον εξής ποντιακό στίχο: «Κόρη κατήβα σο μαντρίν ελίεν η κιζέλα εφώταξεν ο πρόσωπος άμμον
ντο εν ημέρα.»
Έίναι ο ίδιος χορός με την Κιζέλα μόνο που τον συναντάμε και σε διπλό τικ. Και οι δύο έχουνε την ίδια μουσική
και συνοδεύονται από το ίδιο τραγούδι. Πήρε την ονομασία από τον στίχο του τραγουδιού.

75. ΜΑΝΤΙΛΙΑ
Τα μαντήλια είναι ποντιακός ελεύθερος, ζευγαρωτός
χορός της περιοχής Κιουμούς Ματέν.
Οι χορευτές κρατούσαν με τα δύο χέρια ένα μαντήλι το
οποίο κατά διαστήματα διασταύρωναν ή περνούσαν το ένα
μέσα από το άλλο φροντίζοντας να σχηματίζουν σταυρό.
Χορευόταν ως επί το πλείστον στις γαμήλιες πομπές. Τα
συνηθισμένα όργανα ήταν το βιολί και το ούτι. Ο ρυθμός
είναι πεντάσημος 5/8.

76. ΟΜΑΛ
Το Ομάλ είναι ένας ποντιακός χορός που χορεύεται σε
ρυθμό 4/8 (τέσσερα όγδοα). O χορός είναι ο πιο απλός
ποντιακός χορος και έχει 6 βήματα.
Σύντομη περιγραφή βημάτων με λέξεις
(Τα δύο πόδια είναι δίπλα παράλληλα στραμμένα προς το
κέντρο του κύκλου)
Το δεξιό πόδι πάει δεξιά (στην ίδια ευθεία)
Το αριστερό πόδι πάει κοντά στο δεξιό ώστε να είναι λίγο
πάνω και αριστερά από το δεξιό πόδι.
Το δεξιό πόδι πάει προς τη κατεύθυνση που έχει ο χορός.
(στην ίδια ευθεία)
Το αριστερό πόδι πάει πάνω αριστερά από το δεξιό πόδι.
Το αριστερό πόδι πάει πίσω στη θέση που είχε πριν.
Το δεξιό πόδι πάει πάνω δεξιά από το αριστερό πόδι
Το δεξιό πόδι πάει πίσω στη θέση της.
Ομάλ, με τις εξής παραλλαγές:
Μονόν, από την περιοχή της Τζιμμεριας
από την περιοχή του Κάρς
Κουνιχτόν ή Γαράσαρης
από την περιοχή της Τραπεζούντας (Τραπεζουντας
Κερασούντας
Αργυρούπολης

77. ΦΟΡΕΣΙΕΣ ΠΟΝΤΟΥ