1. Παρουσίαση του βιβλίου
«ΤΕΡΠΝΗ»
Μουσική και χορευτική παράδοση
(Του συγγραφέα εκπαιδευτικού Γιάννη Σ. Τουλάκη)
Κυρίες και κύριοι, ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ και ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ,
Αρχικά θα ήθελα να ευχαριστήσω την Πρόεδρο, το Διοικητικό
συμβούλιο του συλλόγου και τον ίδιο τον συγγραφέα για την
τιμή που μου έκαναν να παρουσιάσω το βιβλίο αυτό με θέμα
τη μουσική και χορευτική παράδοση της Τερπνής.
Θεωρώ πως ο γενικότερος σκοπός της συγγραφής του βιβλίου
είναι η διατήρηση της μουσικο-χορευτικής παράδοσης της
Τερπνής και της περιοχής της Βισαλτίας - συνδεδεμένη και
βασισμένη σε λαογραφικά και κοινωνικά κυρίως στοιχεία - και
η ανάδειξη του πλούτου της πολιτιστικής κληρονομιάς του
τόπου μας.
Αξιοσημείωτος ειδικός σκοπός μπορεί να θεωρηθεί η
ευαισθησία και η προσπάθεια του συγγραφέα να επαναφέρει
στη μνήμη μας τη μουσικοχορευτική παράδοση που
λησμονήσαμε ή την είχαμε παραμελήσει, να μας παρακινήσει
να την διατηρήσουμε και να αντλήσουμε πολλά « καλά »
παραδείγματα της πολιτιστικής μας κληρονομιάς για να
οδηγούμαστε συνεχώς σε ουσιαστική επικοινωνία και σε νέες
δημιουργίες, σε αρχές και αξίες που δίνουν νόημα στη ζωή και
την κάνουν ομορφότερη.
1

2. Το βιβλίο έχει 136 σελίδες. Σ΄ αυτές υπάρχουν εξήντα (60)
φωτογραφίες από τις οποίες είκοσι δύο (22) δείχνουν
ιδιαίτερα πρόσωπα της Τερπνής και της περιοχής και τριάντα
δύο (32) απεικονίζουν διάφορες κοινωνικές εκδηλώσεις.
Πέντε (5) προβάλλουν θρησκευτικά μνημεία και μία(1) έναν
χάρτη του νομού Σερρών. Παρατίθεται επίσης και ένα (1)
σχεδιάγραμμα με τον δομικό τύπο του χορευτικού κύκλου που
συνδυάζεται με έναν κατάλογο συμβόλων κωδικοποίησης της
κίνησης κάθε χορού. Στα εξώφυλλα παρατηρούμε χορεύτριες,
χορευτές, έναν ζουρνατζή και νταούλια σε ζωγραφιές που
προετοιμάζουν τον αναγνώστη για το περιεχόμενο του έργου.
Είναι γραμμένο στη δημοτική γλώσσα και περιλαμβάνει
«Παραπομπές- Βιβλιογραφία και ένα CD με τη μουσική και τα
τραγούδια». Έχει εκδοθεί από τον Πολιτιστικό Σύλλογο της
Τερπνής. Στην αρχή με δύο λόγια ο αείμνηστος πολιτευτής
Αθανάσιος Αργυρός μάς προτρέπει να γνωρίσουμε την ιστορία
του νομού Σερρών και να την διαδώσουμε παντού. Μετά
προλογίζει η Πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Τερπνής κ.
Δράμαλη –Τουλάκη Γεωργία και ο κ. Μάνος Αχαλινωτόπουλος
που αναφέρονται στη μεγάλη σημασία της διατήρησης της
μουσικοχορευτικής και λατρευτικής παράδοσης της Τερπνής
και της ευρύτερης περιοχής της.
Το βιβλίο με τον τρόπο που είναι γραμμένο οδηγεί αβίαστα
τους αναγνώστες από την αρχή μέχρι το τέλος σε μία βαθμιαία
εξοικείωση και ταύτιση με το περιεχόμενο και με τα μηνύματά
του, διατηρεί αμείωτο το ενδιαφέρον παρακινώντας τους να
συμμετέχουν νοερά, να ευφραίνονται και να τους
δημιουργείται η ανάγκη να επανασυνδεθούν με τις
2

3. αποκομμένες πολιτιστικές τους ρίζες.
Στηρίζεται στην πηγαία λαϊκή έκφραση, στις αυθεντικές
ομιλίες, στα βιώματα με πρόσωπα που ζουν ακόμη, σε
εκδηλώσεις που σε μικρό ή και μεγαλύτερο ποσοστό
πραγματοποιούνται και σήμερα… και βέβαια - στη μεθοδική
ερευνητική εργασία του συγγραφέα.
Στην Εισαγωγή διευκρινίζεται ότι μέχρι σήμερα έχουν γίνει
καταγραφές των δημοτικών τραγουδιών αλλά δεν έχει ακόμη
καταγραφεί η μουσική και η χορευτική παράδοση της
περιοχής όπως εκφραζόταν στους γάμους και στα άλλα γλέντια
(αρραβώνες, βαφτίσια, ονομαστικές γιορτές, πανηγύρια). Αυτό
επιχειρεί ο συγγραφέας να το αναδείξει μέσα από δύο
σημαντικές κοινωνικο-θρησκευτικές εκδηλώσεις: Το πανηγύρι
της Ζωοδόχου Πηγής και τον Γάμο. Όλα τα στοιχεία του
βιβλίου είναι προσαρμοσμένα στην τοπική παράδοση, με
επιλογές καταξιωμένων μουσικών της περιοχής και με βασικό
άξονα τη ζωή των Τερπνιωτών.
Ακολουθούν σύντομες αναφορές στην ιστορία της Τερπνής.
(Ονομασία: Παλιόκαστρο-Τσιαρπίστα -Τερπνή. Απελευθέρωση:
από τους Τούρκους το 1912 και από τους Βουλγάρους το 1913
με τη μάχη στα Πλατανούδια).
Στη συνέχεια γίνεται αναφορά στην οικονομική και κοινωνική
–πολιτιστική ζωή: Παλιότερα διαδεδομένη ήταν η
καλλιέργεια και παραγωγή του καπνού. Στα νεότερα χρόνια
παρατηρείται καλλιέργεια ελαιόδεντρων και εργασία στη
βιομηχανική μονάδα επεξεργασίας μονωτικών υλικών του
συμπατριώτη και ευεργέτη κ. Δημητρίου Αναστασιάδη.
3

4. Αναφέρεται η ιστορική εκκλησία του Αγίου Δημητρίου, η
ανακατασκευή της, το καμπαναριό και οι επιγραφές πάνω
σ΄αυτό. Γίνεται λόγος για την ανέγερση της εκκλησίας των
Τριών Ιεραρχών με δαπάνες του Δ. Αναστασιάδη, για τα
Δημοτικά Σχολεία, για το Αναστασιάδειο Γυμνάσιο, την
ποδοσφαιρική ομάδα, τον πολιτιστικό σύλλογο, το
Λαογραφικό Μουσείο, τους συλλόγους γυναικών.
Η δημογραφική εξέλιξη και η σχέση της με τη μουσική και τη
χορευτική παράδοση του χωριού: Ο πληθυσμός της Τερπνής
με την πάροδο του χρόνου διακρινόταν για την
πολυπολιτισμικότητά του. Βέβαια το ντόπιο στοιχείο ήταν
επικρατέστερο, γι΄ αυτό και η ντόπια μουσική και χορευτική
παράδοση κυριάρχησε έναντι όλων των άλλων –κυρίως- γιατί
ήταν πιο συμπαγής και πολυπληθέστερη.
Περιγράφονται –επίσης- αναλυτικά οι φορεσιές των αντρών
και των γυναικών με φωτογραφίες και ονόματα για το κάθε
μέρος της φορεσιάς, όπως για τους άντρες: βέστα -ζωνάρι-
κουντούρια-τσουράπια…, για τις γυναίκες: φουστάνι-σάρκα-
φέσι-ποδιά…και αναφέρεται σε ποιες χρονικές στιγμές και σε
ποιες περιστάσεις επικοινωνίας και λατρευτικές εκδηλώσεις
τις φορούσαν.
Όργανα και οργανοπαίχτες δεν υπήρχαν μέχρι το 1922 εκτός
από λίγους που έπαιζαν φλογέρα καθώς έβοσκαν τα
πρόβατά τους. Είχαν όμως καλούς τραγουδιστές που έδειχναν
το ταλέντο τους στα γλέντια. Αργότερα στους γάμους και στα
πανηγύρια έπαιρναν όργανα –κυρίως- νταούλια και ζουρνάδες
με ιδιαίτερο γνώρισμα τον οξύ ήχο, την αρμονία και την
4

5. ένταση ειδικά για υπαίθριους χώρους. Οι οργανοπαίχτες
προέρχονταν από την Ανθή και από το Φλάμπουρο. Ξακουστοί
ήταν: Θωμάς Μπουζίκας, Αλέξης Λόγγος, Κώστας Ντόκας,
Χάιδος Μπουγιουκλής,, Χρήστος Καρακώστας. (Νταουλτζήδες):
Διονύσης Μούγκας, Δημητρός Σολάκης , Γιώργος Γεωργίου,
Παναγιώτης Πάτσης.
Τραγουδιστές και πρωτοχορευτές: Αρχικά τραγουδούσαν στα
γλέντια (βαφτίσια-γάμους-ονομαστικές γιορτές) και κατά την
εκτέλεση αγροτικών ασχολιών π.χ. μπούρλιασμα-
παστάλιασμα καπνού, ρακοκάζανα… χωρίς τη συνοδεία
μουσικής. Τραγουδούσαν όλοι με τη σειρά όπως και χόρευαν.
Ξεχώριζαν αρκετοί και αρκετές. Ο Νάσιος Μπάντιος για
παράδειγμα αναγνωριζόταν από όλους γιατί συνδύαζε την
τέχνη του χορού με τη μουσική του ζουρνατζή.
Οι χοροί: Εδώ μιλάει η ψυχή μέσα από τις κινήσεις του
σώματος (αργές-ήρεμες-γρήγορες-ζωηρές) με συνοδεία
μουσικής και λόγου. Νιώθουμε την ανάγκη να εκφραστούμε
και να επικοινωνήσουμε. Οι περισσότεροι χοροί είναι κυκλικοί
σε σχήμα ανοιχτού κύκλου: (Σεργιάνι-Συρτός-Χασαπιά-
Ζωναράδικος). Υπάρχει ο αντικριστός: (Καρσιλαμάς) και ο
δρομικός: (Πατινάδα). Στην ενότητα αυτή περιγράφεται
αναλυτικά ο κάθε χορός με την προέλευσή του, το φύλο που
χορεύεται, τον ρόλο του, τα βήματά του, τις κινήσεις, τις
ιδιαιτερότητές του. Χαρακτηριστικό γνώρισμα των χορών είναι
η έλλειψη βιασύνης, η μεγαλοπρέπεια, η αλληλεπίδραση του
μουσικού και των χορευτών, η μαεστρία του πρωτοχορευτή
και το κούνημα του μαντιλιού. Ιδιαίτερα κατά την
5

6. Τουρκοκρατία οι χοροί και τα τραγούδια ήταν σημεία
αναφοράς και διατήρησης της ελληνικότητας των κατοίκων.
Το πανηγύρι της Ζωοδόχου Πηγής. Πηγάζει από την
αρχαιοελληνική παράδοση και συμπεριλαμβάνει θρησκευτικές
τελετές(λειτουργία- λιτανεία) - μουσική-χορό- αθλητικούς
αγώνες-αγοραπωλησίες). Είναι γιορτή όπου συναντιούνται τα
μέλη της κοινότητας, ενισχύουν τους δεσμούς φιλίας,
γνωρίζουν νέα πρόσωπα, εκφράζονται, ψυχαγωγούνται… Οι
ζουρνάδες και τα νταούλια πάντοτε - με το χορό σε κάθε
ευκαιρία- συνοδεύουν όλες τις φάσεις του πανηγυριού και
κάθε φορά με τον ανάλογο μουσικό σκοπό. Οι σκοποί του
πανηγυριού είναι: 1)Σκοπός της γύρας. Παίζεται την παραμονή
της γιορτής για τη συλλογή των δώρων. 2) Απορώ Μακεδονία:
Παίζεται κι αυτός την παραμονή της γιορτής για τη συλλογή
των δώρων. 3) Κουσί χαβασί: Ακούγεται κατά τη διάρκεια των
πρωινών αγωνισμάτων.4) Γκιουρέσι χαβασί: Παίζεται κατά τη
διεξαγωγή της πάλης το απόγευμα του πανηγυριού.
Γάμος: Σημαντικό γεγονός της ζωής των ανθρώπων, αρχή
νέας ζωής για δημιουργία οικογένειας. Στηρίζεται σε
συγκεκριμένο τελετουργικό με σκοπό να εξασφαλίσει στο
ζευγάρι υγεία, ευγονία και μακροζωία. Η μουσική, το τραγούδι
και ο χορός συνοδεύουν κάθε φάση του γάμου που διαρκούσε
ένα περίπου μήνα. Οι σκοποί του γάμου είναι:1) Σκοπός του
Δείπνου. Παίζεται τότε που πηγαίνουν το νυφικό και το γεύμα
στη νύφη το Σαββατόβραδο, στη μεταφορά της προίκας, όταν
πηγαίνουν να πάρουν τον νούνο και τη νύφη για την εκκλησία.
2) Πατινάδα. Παίζεται κατά τα ξημερώματα της Κυριακής μετά
το γλέντι με συνοδούς τον γαμπρό και τους φίλους του.
6

7. 3)Μία Παρασκευή κι ένα Σαββάτο βράδυ. Παίζεται όταν
ξυρίζουν τον γαμπρό. 4)Μάνα μου τα λουλούδια μου.
Παίζεται όταν βγαίνει η νύφη από το σπίτι για να πάει στην
εκκλησία. 5)Σκοπός του γυρισμού από την εκκλησία. Παίζεται
μετά τις στέψεις καθώς πηγαίνουν στο σπίτι του γαμπρού.
6)Να ζήσει η νύφη κι ο γαμπρός. Παίζεται τότε που αρχίζει το
γαμήλιο γλέντι το βράδυ της Κυριακής 7) Σεργιάνι. Παλιότερα
παιζόταν τότε που ξεκινούσε το γαμήλιο γλέντι, ενώ στα
νεότερα χρόνια ξεκινά με τον Συρτό.
Οι χορευτικοί σκοποί που περιλαμβάνονται στο CD είναι:
(Ο Νικόλας- Βαρούν νταουλαροί- Καράιτσουφ-Βαριά είναι τα
ξένα- Το μαντιλούδι- Τώρα που στήσαν του χουρό - Πατινάδα
Παγγαίου-Καρσιλαμάς-Χασαπιά-Γερακίνα- Κουσί χαβασί-
Ταξίμι σόλο ζουρνάς)
Στο τέλος παρουσιάζονται οι μουσικοί συντελεστές:
( Ο Μπαρμπα-Γιάννης ο πριμαδόρος του ζουρνά, ο Γεωργίου
Γεώργιος ο νταουλτζής και ο Πούνης Γιάννης ο πασαδόρος
του ζουρνά.
Αναφέρονται τα περιεχόμενα του CD, τα σύμβολα
κωδικοποίησης του κινητότυπου και η βιβλιογραφία.
Aπό την πλευρά της θεσμοθετημένης εκπαίδευσης μπορούμε
να αναφερθούμε στα ακόλουθα:
Το βιβλίο αυτό ανταποκρίνεται πλήρως στη διαδικασία της
μάθησης, γιατί συνδυάζει ακοή, όραση, εσωτερική
παρακίνηση, δράση, συνεργασία, διάχυση των ερευνητικών
αποτελεσμάτων.
7

8. Επίσης καλλιεργεί και τις δύο πλευρές του εγκεφάλου και
ιδιαίτερα τη δεξιά που αναφέρεται στον ήχο, το συναίσθημα
και την κίνηση. Συμβαδίζει με τους σκοπούς των Αναλυτικών
Προγραμμάτων Σπουδών που αναφέρονται στη γνώση, στη
μεθοδολογία, στη συνεργασία, στην επικοινωνία και στη
σύνδεση της επιστήμης και της τέχνης με την καθημερινή ζωή.
Ταυτίζεται κυρίως με τη διαπροσωπική, τη μουσική, την
κιναισθητική και τη χωροταξική νοημοσύνη, απαραίτητες για
την ολοκλήρωση της προσωπικότητας του ανθρώπου.
Αποτελεί πηγή θρησκευτικών- ιστορικών-κοινωνικών-
λαογραφικών-μουσικών γνώσεων και αποτελεί αφορμή για
εκπόνηση Σχεδίων Εργασίας από μαθητές(μικρούς και
μεγάλους) προσεγγίζοντας οποιαδήποτε θέματα με
διεπιστημονικό τρόπο.
Για την τοπική κοινωνία το βιβλίο μπορεί να λειτουργήσει ως
συνοδευτικό και συμπληρωματικό υλικό στο Λαογραφικό
Μουσείο της Τερπνής και να βοηθήσει εκπαιδευτικούς και
μαθητές στα εκπαιδευτικά τους προγράμματα καθώς και στις
καινοτόμες δράσεις από τους κατοίκους για την πολιτιστική
και τουριστική ανάπτυξη της περιοχής.
Κάθε ενότητα του βιβλίου οδηγεί στο γέμισμα της ψυχής με
ανάλογα συναισθήματα. Συνδυάζει την απλότητα, τη ζωντάνια,
τον αυθορμητισμό και την αυθεντικότητα με τη συνεργασία,
την επικοινωνία και την αλληλεγγύη.
Διδάσκει την ανιδιοτελή διάθεση προσφοράς και εστιάζει στην
αλληλοπεριχώριση.
8

9. Η εξαίρετη αυτή εργασία μάς παρακινεί όλους να θυμηθούμε,
να μάθουμε, να ξαναδοκιμάσουμε, να προσδιορίσουμε την
πολιτιστική και την κοινωνική μας στάση, να
παραδειγματίσουμε κι άλλους, γιατί σήμερα πολλά από τα
μουσικοχορευτικά λαογραφικά δρώμενα τα έχουμε
λησμονήσει ή δείχνουμε αδιαφορία θεωρώντας τα ασήμαντα.
Ας προσπαθήσουμε να διαφυλάξουμε την πολιτιστική μας
κληρονομιά γιατί δεν την κληρονομήσαμε από τους προγόνους
μας αλλά την δανειστήκαμε από τους απογόνους μας-τα
παιδιά μας!
Ευχαριστούμε τον συγγραφέα Γιάννη Τουλάκη για το έργο
του και ευχόμαστε η δημιουργική του προσπάθεια να
συνεχίζεται!
Αναστάσιος Βαγενάς
9