ярианы найруулга

1. “ЯРИАНЫ НАЙРУУЛГА”
67-р сургууль МХУЗ-ын багш Д.Оюунсүрэн

2. ДЕМОСФЕНИЙ ТҮҮХЭЭС...
Эртний уран илтгэгч Демосфен хүүхэд
байхдаа ярианы согогтой, хэлгий байсан ч түүнийгээ
засаж, уран илтгэгч болохыг хүсдэг байв.
Демосфеи нэгэн удаа олны өмнө үг хэлэхэд
хүмүүс инээдэм шуугиан болжээ. Нүүр нь улайж, ихэд
ичсэн боловч урам нь хугарч, гутралгүй зорьсондоо
хүрэхээр өдөр бүр ярианы сургууль хийж, гадаа
гэртгүй илтгэл тавьж байгаа юм шиг өндөр дуугаар
ярьж, шөнө унтахдаа хөнжил дотроо өөртэйгөө
ярьдаг байв. Зарим хүн түүнийг “солиотой” гэж хэлэх
ч удаа байв.
Гэвч уйгагүй дасгал хийсээр алдарт уран
илтгэгч болсон ажээ.
Энэ нь уран илтгэхүйн ухаан нь угтаа уран
яруу ярих сургууль байжээ гэдгийг харуулж байна.

3. АСУУЛТ
1. Хүсэл мөрөөдөлдөө хүрэхэд юу чухал
байна?
2. Хэрвээ чи Демосфен шиг байсан бол
яах байсан бэ?
3. Сайхан ярихын ач холбогдол юу вэ?
4. Чи өөрийнхөө харилцах чадварыг ямар
түвшинд байна гэж боддог вэ?
5. Мэндлэх, хүндлэх, талархах ёсоо хэр
сайн мэддэг вэ?

4. ДҮГНЭЛТ
Зөв, сайхан ярьж
сурахад хувь хүний
хичээл зүтгэл чухал
юм аа.

5. ДАСГАЛ № 117
А.Найруулгын
шинжээр нь зураглаж
дүрсэлсэн,
тайлбарласан,
тоочсон, эргэцүүлсэн,
ярианы гэж ялган
тайлбарлаарай.
“А” эхэд тээврийн хэрэгслийн
урдуур гүйх, зам дээр зогсох зэрэг
хориглох үйлийг тоочсон.
“Б” эхэд өглөөний нарны өндийн
өндийсөөр дээр гарах, аянчдын
цувж эхлэх, тогорууны үр буурцаг
тонших хэрэг явдлыг цагийн
цуваанд хүүрнэн дүрсэлсэн.
“В” эхэд шинжлэх ухааны хийсвэр
ойлголтыг нэр томьёо хэрэглэн
баталсан.
“Г” эхэд нийтээр тэмдэглэх
баярын өдрийг тэмдэглэх тухай
хуульд өөрчлөлт оруулсан тухай
тайлбарлан мэдээлсэн
“Д” эхэд хоёр хүний харилцан яриа

6. Б. “Д” хэсэг бусад
найруулгаас
үүрэг,
зорилгоороо ямар
ялгаатай вэ?
Албан бичгийн
найруулга нь албан
харилцааны,
нийтлэлийн найруулга
нь мэдээллийн, шинжлэх
ухааны найруулга нь
мэдлэгийг дамжуулах,
уран зохиолын
найруулга нь уран
дүрийг бүтээх, ярианы
найруулга нь
харилцааны үүрэг
гүйцэтгэж
байгаагаарай
ялгаатай.

7. В. “Б” эхэд “Д”
эхийн
найруулгатай
адил хэсэг байна
уу?
“За даа ийм юмс
явдаг л юм” гэсэн
хэсэгт “За даа”
гэх ярианы хэлний
үг оржээ.

8. Г. “Хоёр тогоруу”
гэлгүй “Хос
тогоруу” гэж
найруулсны учир юу
вэ?
“Хоёр тогоруу” гэвэл
тооны утга зааж,
“Хос тогоруу” гэвэл
амраг хоёр гэсэн
утгатай болж байна.

9. Д.“Өвлийн тэргүүн
сар” нь хэддүгээр
сар вэ?
12 дугаар сар

10. НАЙРУУЛГЫН ТӨРЛИЙГ ДАРААХ БАЙДЛААР
АНГИЛНА
БИЧГИЙН НАЙРУУЛГА
НАЙРУУЛГЫН ТӨРӨЛ
ЯРИАНЫ НАЙРУУЛГА
УРАН ЗОХИОЛЫН
СОНИН НИЙТЛЭЛИЙН
АЛБАН БИЧГИЙН
ЭРДЭМ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ

11. ШИНЭ МЭДЛЭГ БҮТЭЭХ ДАСГАЛ
А. ЭХ ТУС БҮРИЙН ШИНЖИЙГ /ТИЙМ+/, /ҮГҮЙ -/ ГЭСЭН ТЭМДГЭЭР ТЭМДЭГЛЭЭРЭЙ.
Б. /+/ ХАРИУЛТЫГ НЭГТГЭН ДҮГНЭЖ, ЯМАР НАЙРУУЛГА БОЛОХЫГ ЯРИЛЦААРАЙ.
В. БИЧГИЙН НАЙРУУЛГАТАЙ ЯМАР ШИНЖЭЭРЭЭ АДИЛ БАЙНА ВЭ?
“А” эх “Б” эх
Харилцан яриа зонхилсон - +
Асуух өгүүлбэр олон - +
Төгс бус өгүүлбэр орсон - +
Өгүүлбэрийн гишүүдийн
тогтсон дэс дарааг зөрчсөн
- +
Өдөр тутмын ярианы энгийн
үг хэллэгтэй
- +
Оруулсан, хандсан үг
хэрэглэсэн
- +
Үгийг дуудлагаар нь
хэрэглэсэн
- +
Өгүүлэгчийн хандлага
/баймж/ илүү
- +
Ярианы зогсолт, завсарлага
илэрсэн
- +

12. ДҮГНЭЛТ БИЧИХ
“Б” эх нь “А” эхээс өгүүлбэр, үг, бүтээвэр,
дуудлагын хувьд ялгаатай байна.
“А” эх нь эрдэм шинжилгээний
хялбаршуулсан найруулга, харин “Б” эх нь өдөр
тутмын ярианы найруулга байна.
Ярианы найруулга нь бичгийн найруулгаас
ялгарах онцлог нь:
 Харилцан яриатай
 Асуух өгүүлбэрээс бүтсэн
 Энгийн үг хэллэг хэрэглэдэг
 Хандсан үг хэрэглэдэг
 Баймжаар илэрнэ
 Ярианы зогсолт хийдэг.

13. ГЭРИЙН ДААЛГАВАР
Сурах бичгийн 164-р хуудас
Дасгал № 118, 119