1. enleuco.blogspot.com
Η ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ
ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ
ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ
(1919 – 1922)
Η μεγάλη περιπέτεια
του Ελληνισμού
1
ΑΝΝΑ ΡΟΔΗ
ΔΑΣΚΑΛΑ
ΑΙΓΙΝΑ 2015

2. 2
Η ΖΩΗ ΠΡΙΝ ΑΠΟ
ΤΗ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ
ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ
tro-ma-ktiko.blogspot.com

3. 3http://paremvasikomotini.blogspot.gr
Ο ΠΟΝΤΙΑΚΟΣ
ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

4. 4http://emvolimanea.blogspot.gr
Παναγία Σουμελά: Το θρησκευτικό κέντρο του Ποντιακού Ελληνισμού

5. 5
Τραπεζούντα: «Η καλλίστη των πόλεων»
http://dimkoud.wordpress.com

6. 6
Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας
(φωτ.: Συλλογή Α.Σ. Μαϊλλη)
trapezounta2002.blogspot.com

7. 7
Απόφοιτοι του Φροντιστηρίου της Τραπεζούντας
(φωτ.: Αρχείο Α. Θεοφύλακτου)

8. 8
Μαθήτριες του Παρθεναγωγείου Τραπεζούντος με την καθηγήτρια
τους Ιφιγένεια Διονυσιάδου (φωτ.: Αρχείο Α. Θεοφύλακτου)

9. 9
Τραπεζούντα: Η οικογένεια Σπυρίδωνα Μαρμάνη ή Παπαδόπουλου
(φωτ.: Αρχείο Α. Θεοφύλακτου)

10. 10
Τραπεζούντα: Παράσταση στο θέατρο
(φωτ.: Συλλογή Α.Σ. Μαϊλλη)

11. 11
Καρτ ποστάλ των αρχών του 20ου αι. από τη Σινώπη

12. 12
Λεμβοδρομίες στην Κερασούντα. Πίσω διακρίνονται ελληνικές κατοικίες και η
κατοικία του ισόβιου δημάρχου της πόλης καπετάν Γιώργη Κωνσταντινίδη
(φωτ.: Συλλογή Μαϊλλη)

13. 13
Οικογένεια από την Κερασούντα, γύρω στα 1910
(φωτ.: Αρχείο «Αργοναύται – Κομνηνοί)

14. 14
Κερασούντα, στα τέλη του 19ου αι.. Σκηνή από τη συγκομιδή φουντουκιών
(φωτ.: Συλλογή Μαϊλλη)

15. 15
Κερασούντα, γύρω στα 1915: η αγορά, όπου πουλιόταν το χαψί
(είδος γαύρου) (φωτ.: Συλλογή Μαϊλλη)

16. 16
«Ο Χορός των Μαχαιριών», καρτποστάλ των αρχών του 20ου αι.
(φωτ.: Συλλογή Α.Σ. Μαϊλλη)

17. 17
Εντυπωσιακές κατοικίες πλούσιων Ελλήνων του Πόντου
(φωτ.: Αρχείο Α. Θεοφύλακτου) (1)

18. 18
Εντυπωσιακές κατοικίες πλούσιων Ελλήνων του Πόντου
(φωτ.: Αρχείο Α. Θεοφύλακτου) (2)

19. 19
Φωτογραφία
αρραβώνων. Η κοπέλα
φορά πληθώρα
κοσμημάτων. Ανάμεσα σ’
αυτά βλέπουμε το
κοχλίδ(ίν) (μακρύ
περιδέραιο) μαζί με το
διαμαντένιο σταυρό
πάνω από τα πεντόλιρα
(φωτ.: Αρχείο Λ.
Καλπίδου).

20. 20
Πόντος: Το έθιμο του «παρσίματος της νύφης», αρχές του 20ου αι.
(φωτ.: Αρχείο Κ. Φωτιάδη)

21. 21
serrelib.gr dim-rizou.pel.sch.gr
Ζευγάρια Ποντίων με γαμήλια ρούχα

22. 22
Γαμήλια πομπή στο δρόμο
της Κερασούντας στις
αρχές του 20ου αι. (φωτ.:
Αρχείο Συλλόγου
«Αργοναύται – Κομνηνοί)

23. 23
Σούρμενα: Η γερόντισσα
Κυριακή Καζαντζίδου στις
αρχές του 20ου αι.. Φορά
μακρύ πανωφόρι, το
μακρογούνιν και εσωτερικά
το σπαλέρ(ιν) και την φότα
πάνω από τη ζουπούνα (φωτ:
Αρχείο Ποντιακών Μελετών)

24. 24farosthermaikou.blogspot.com
Ο Ελληνισμός του Πόντου είχε σηκώσει τα όπλα ενάντια στην Οθωμανική
Αυτοκρατορία από το 1913 και κατά τη διάρκεια της μικρασιατικής
εκστρατείας και μέχρι το 1923 έμελε να υποστεί αληθινή γενοκτονία. Όσοι
στάθηκαν τυχεροί ήρθαν και εγκαταστάθηκαν κυρίως στη βόρειο Ελλάδα.

25. 25hellinon.net
Πόντιοι οπλισμένοι

26. 26
Πριν από 20 μόλις χρόνια
η Φατίμα 84 ετών από το
Ισκεντέρ της Τόνιας του
Πόντου είχε με μια
Τουρκάλα δημοσιογράφο
της τουρκικής εφημερίδας
«Aktuel» τον ακόλουθο
διάλογο:
Δημοσιογράφος: «Εσείς τι
είστε;»
Φατίμα: «Εγώ τούρκικα
δεν ξέρω και τα ρωμέικα
από τον αέρα δεν τα
έμαθα.»
Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥ
ΠΟΝΤΟΥ ΕΙΧΕ ΒΑΘΙΕΣ
ΚΑΙ ΠΟΛΥ ΓΕΡΕΣ ΡΙΖΕΣ

27. 27
http://ysterografa.gr
Ο ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΟΣ
ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

28. Η Σμύρνη ήταν το σημαντικότερο εμπορικό κέντρο της Μικράς Ασίας και η
ανθούσα ελληνική παροικία της δραστηριοποιόταν τόσο στον εμπορικό όσο και
στον πνευματικό τομέα. Το ίδιο περίπου συνέβαινε και με την αρμενική παροικία.
28dionolympos.blogspot.com
ΣΜΥΡΝΗ

29. 29
Πανοραμική άποψη της πόλης
tro-ma-ktiko.blogspot.com

30. diasporic.org
Άλλη άποψη της Σμύρνης
30

31. 31
Όμορφο κτίριο της παλιάς Σμύρνης

32. Σμύρνη: Ο καθρέφτης της οικονομικής ζωής της πόλης ήταν η προκυμαία
32enleuco.blogspot.com

33. pemptousia.gr
Αστική ελληνική οικογένεια της Σμύρνης λίγο
πριν από την Καταστροφή
33
ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ

34. infokids.gr
Η Σμύρνη υπήρξε το εμπορικό κέντρο της Ανατολικής Μεσογείου
και οι Έλληνες υπήρξαν ικανότατοι σε αυτόν τον τομέα (1)
34
ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΣΜΥΡΝΗΣ

35. 35
Εικόνα από την εμπορική κίνηση στο λιμάνι της Σμύρνης. Το 1911 όλο το
εμπόριο είχε περιέλθει στα χέρια των Ελλήνων (2)

36. athinorama.gr
Η αγορά ήταν πολύβουη και η κίνηση ζωηρή (3)
36

37. newsnow.gr
Σχεδόν παντού υπήρχε κόσμος (4)
37

38. 38
Διαφημιστική κάρτα εργοστασίου, δελτίο κίνησης λογαριασμών και
φωτογραφία από το δρόμο με τις μεγάλες ταβέρνες (οι πηγές των
εικόνων διακρίνονται κάτω από τις εικόνες) (5)

39. 39
Σμύρνη: Εργοστάσιο
επεξεργασίας σύκων
(φωτ.: Συλλογή Α. Σ.
Μαΐλλη) (6)

40. 40
Αφισέτο του καταστήματος του Ηλία Κοκκώνη
(φωτ.: Αρχείο Ελένης Κοκκώνη) (7)

41. 41
Ευχετήρια κάρτα για την πρωτοχρονιά του 1913 των καταστημάτων Αθανασούλα
(φωτ.: Συλλογή Α. Σ. Μαΐλλη) (8)

42. 42
Επιστολόχαρτο με το λογότυπο της ελληνικής ακτοπλοϊκής εταιρείας Πανταλέων
(φωτ.: Αρχείο Ενώσεως Σμυρναίων) (9)

43. 43
Κάρτα της εποχής με τη
σφραγίδα του
ζαχαροπλαστείου Χ.
Δαμίδου (φωτ.: Συλλογή
Α. Σ. Μαΐλλη) (10)

44. diasporic.org 44
Η Ευαγγελική Σχολή της Σμύρνης
(φωτ.: Συλλογή Αντώνη Σ. Μαΐλλη) (1)
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

45. diasporic.org
Ομήρειο Παρθεναγωγείο της Σμύρνης (2)
45

46. tovima.gr 46
Ελληνικό Σχολείο στη Σμύρνη (3)

47. 47
ΥΓΕΙΑ
Το Γραικικό Νοσοκομείο ήταν το μεγαλύτερο και το καλύτερα
εξοπλισμένο της Σμύρνης (φωτ.: Συλλογή Α. Σ. Μαΐλλη) (1)

48. 48
Ο γιατρός (τότε φαρμακοποιός) Θωμάς Βαλάσης με νεαρό ασθενή
στο φαρμακείο Καστανά στη συνοικία Ταμπάχανα της Σμύρνης
(φωτ.: Αρχείο Ν. Παπαδογιαννάκη) (2)

49. 49
ΘΕΑΤΡΟ
Στο «Θέατρο της Σμύρνης» το ελληνικό θέατρο γνώρισε μέρες δόξας
(φωτ.: Αρχείο Ενώσεως Σμυρναίων) (1)

50. 50
Η ηθοποιός Ζαζά Μπριλλάντη και ο θεατρικός συγγραφέας Σύλβιος
(Ανδρέας Παπαδόπουλος) (φωτ.: Αρχείο Θεατρικού Μουσείου) (2)

51. 51
ΜΟΥΣΙΚΗ
Γλέντι στη Σμύρνη, στις αρχές του 20ου αι., με την κομπανία του βιολιστή
Γιάννη Αλεξίου ή Γιάγκου Βλάχου ή Γιοβανίκα. (1)

52. 52
Δίσκοι ελληνικής μουσικής από εταιρίες τη Μικρά
Ασία (Σμύρνη) και την Πόλη. (2)

53. 53
ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ
Καρτ ποστάλ των αρχών του αιώνα με το εντυπωσιακό κτίριο του αθλητικού
σωματείου και διεθνούς λέσχης «Sporting Club» ή «Γυμναστικός κύκλος»
(φωτ.: Συλλογή Α.Σ. Μαϊλλη) (1)

54. 54
Η ποδοσφαιρική ομάδα «Γ. Σ. Απόλλων», λίγο πριν από τη Μικρασιατική
Καταστροφή (φωτ.: Αρχείο Ενώσεως Σμυρναίων) (2)

55. 55
Η αθλητική ομάδα «Γ. Σ. Πανιώνιος» (φωτ.: Αρχείο Ενώσεως Σμυρναίων) (3)

56. 56
ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ
Η προμετωπίδα της πρώτης ελληνόφωνης εφημερίδας της Σμύρνης
(φωτ.: Αρχείο Ενώσεως Σμυρναίων) (1)

57. 57
«Ο Εργάτης» ήταν η μοναδική εφημερίδα της Σμύρνης που απευθυνόταν στον
εργαζόμενο λαό. Πρωτοκυκλοφόρησε στις 24 Αυγούστου του 1908 (φωτογραφία από
το βιβλίο του Φίλιππου Κ. Φλάμπου, Σμυρναϊκά Μελετήματα, Αθήνα 1980, σ.61) (2)

58. 58
Οι Ελληνίδες της Σμύρνης,
και γενικότερα των
μικρασιατικών παραλίων,
ήταν γνωστές για την
κομψότητα και τη φιλοκαλία
τους (φωτ.: Αρχείο Ενώσεως
Σμυρναίων) (1)
ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΟΥΣ

59. 59
Επίσης είχαν πολύ
περισσότερες
ελευθερίες από τις
ομόφυλές τους που
ζούσαν μέσα στο
ελληνικό κράτος. Εδώ
βλέπουμε τη
Σμυρνιοπούλα Ίδα
Ιππ. Αργυροπούλου με
αποκριάτικη
ενδυμασία, 1905
(φωτ.: Αρχείο Ενώσεως
Σμυρναίων) (2)

60. 60
Αϊδίνι: Η ελληνική συνοικία
ΑΛΛΕΣ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΕΣ ΠΟΛΕΙΣ ΜΕ ΠΥΚΝΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΛΗΘΥΣΜΟ:
ΑΪΔΙΝΙ
Πηγή φώτο: Ημερολόγιο 2002 που εκδόθηκε από το 3ο Λύκειο Νίκαιας

61. 61
Αϊδίνι: Οι ηρωικοί πρόσκοποι
ethel-sinadelfos.blogspot.com

62. 62
http://history-pages.blogspot.gr
Αϊβαλί: καρτ ποστάλ
ΑΪΒΑΛΙ και πολλές άλλες

63. 63
Ελληνική οικογένεια από την Καππαδοκία σε γάμο
ΚΑΠΠΑΔΟΚΙΑ

64. 64
ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΘΡΑΚΗ
Οικογένεια Ελλήνων από την Ανατολική Θράκη
eistorias.wordpress.com

65. Στο τέλος του αιματηρού Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου η Ελλάδα βρέθηκε στην πλευρά
των νικητών (Δυνάμεων της Αντάντ) και η Οθωμανική Αυτοκρατορία με αβέβαιο
μέλλον. Η Μεγάλη Ιδέα που καλλιεργήθηκε σε όλη τη διάρκεια της ύπαρξης του
μόλις 100 ετών ελληνικού κράτους βρήκε νέα ερείσματα και αναζωπυρώθηκαν οι
ελπίδες των Ελλήνων για την κατάκτηση των μικρασιατικών παραλίων και όχι μόνο.
65ahistoryofgreece.com

66. Το 1919 στο Συνέδριο της Ειρήνης του Παρισιού καθορίστηκαν τα
νέα σύνορα των ευρωπαϊκών κρατών και σ’ αυτό συμμετείχε ο
Έλληνας πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος.
66istoriaggym.wikispaces.com

67. Στην ίδια περίοδο όμως η Αγγλία διεκδικεί τα πετρέλαια της Μοσούλης, η
Γερμανία διαδραματίζει ύπουλο ρόλο με τους σιδηροδρόμους, ενώ τα
μικρασιατικά παράλια διεκδικούν η Γαλλία και η Ιταλία, που στηρίζουν εκεί
μεγάλα συμφέροντα. Στις συγκεκριμένες όμως περιοχές το ελληνικό στοιχείο
είναι ισχυρότατο και η Ελλάδα, μόλις λαμβάνει την εντολή από τους…
συμμάχους της, στέλνει στρατό που το 1919 αποβιβάζεται στη Σμύρνη.
67users.sch.gr

68. 68
Η ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ
ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ
ΑΡΧΙΖΕΙ…

69. 69
Ο ελληνικός στόλος φτάνει στο λιμάνι της κοσμοπολίτικης Σμύρνης στις 2 Μαΐου του
1919 και ο στρατός αποβιβάζεται εν μέσω επευφημιών από τους Έλληνες της
περιοχής. Παντού ανεμίζουν γαλανόλευκες. Τα ελληνικά στρατεύματα
αναλαμβάνουν τη διοίκηση της πόλης και της ευρύτερης περιοχής για πέντε χρόνια…
history-pages.blogspot.com

70. ed-mysterious.blogspot.com 70

71. ektiesthisi.blogspot.com 71
Ο ελληνικός στόλος φτάνει στο λιμάνι της Σμύρνης το 1919 και οι
Έλληνες τον υποδέχονται με ενθουσιασμό.

72. ellinikoarxeio.com 72
Ο στρατός αποβιβάζεται και ...

73. 73
… παρελαύνει στην πόλη.

74. aioniaellinikipisti.blogspot.com 74
Αξιωματικοί του ελληνικού στρατού παρελαύνουν στην πόλη.

75. 75
Η θρησκευτική ηγεσία με επικεφαλής το Χρυσόστομο Σμύρνης
ευλογεί τα ελληνικά στρατεύματα.
http://www.neasmyrni.net.gr

76. 76
Οι Έλληνες με την άφιξη του στρατού ανασαίνουν ελευθέρα και
θεωρούν ότι η περιοχή έχει ήδη απελευθερωθεί.

77. 77
Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ
ΣΤΡΑΤΟΣ
ΠΡΟΕΛΑΥΝΕΙ ΠΡΟΣ
ΤΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΤΗΣ
ΟΘΩΜΑΝΙΚΗΣ
ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ
ed-mysterious.blogspot.com

78. 78
Σχεδόν αμέσως ο ελληνικός στρατός άρχισε να συγκρούεται με τους
Τούρκους στην Πέργαμο και το Αϊδίνι και στη συνέχεια η προέλασή του
προς το εσωτερικό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
http://www.army.gr

79. 79http://www.army.gr

80. 80
Ο Νικόλαος Πλαστήρας στη Μικρά Ασία

81. 81
Έλληνες στρατιώτες στη μικρασιατική εκστρατεία
(φωτ.: Ιστορικό Αρχείο Μουσείου Μπενάκη)

82. 82http://www.army.gr

83. 83http://www.army.gr

84. 84
Εύζωνοι που συμμετείχαν στη μικρασιατική εκστρατεία
(φωτ.: Ιστορικό Αρχείο Μουσείου Μπενάκη)

85. 85
Το 1920 υπεγράφη η Συνθήκη των Σεβρών
που δυσαρέστησε τους Τούρκους…
tovima.gr

86. 86
geopolitics-gr.blogspot.com
Το Κίνημα των Νεότουρκων
(1908) αναπτύσσεται.
Στο εσωτερικό της
Οθωμανικής Αυτοκρατορίας
ξεσπά εμφύλιος πόλεμος.
Από τη μια πλευρά
βρίσκονται οι οπαδοί του
Σουλτάνου και από την άλλη
εκείνοι του αξιωματικού του
στρατού Μουσταφά Κεμάλ
Ατατούρκ. Ο τελευταίος
προμηθευόταν όπλα από
τους Γάλλους και τους
Ιταλούς και κατόρθωσε να
συσπειρώσει τον τουρκικό
λαό εναντίον των Ελλήνων.
Είχε μάλιστα την υποστήριξη
και των Σοβιετικών.
Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ
(Θεσσαλονίκη 1881 – Κων/πόλη 1938)

87. 87
… ενώ ο Ελευθέριος Βενιζέλος
στην Ελλάδα έχασε τις εκλογές
και η ηγεσία των ελληνικών
στρατευμάτων στη Μικρά
Ασία άλλαξε.
voustrofidon.blogspot.com
Ελευθέριος Βενιζέλος (Μουρνιές
Χανίων 1864 - Παρίσι 1936)
blogs.sch.gr

88. 88
Οι πολιτικοί αντίπαλοι του
Βενιζέλου επανέφεραν το βασιλιά
Κωνσταντίνο στο θρόνο του.
istorikesphotografies.blogspot.com
Κωνσταντίνος ο Α’ (1868 -1923)
spetses.wordpress.com

89. 89
Παρά τις αντίξοες συνθήκες ο ελληνικός στρατός προχωρούσε
νικηφόρα στο εσωτερικό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
agiasofia.com

90. 90http://www.army.gr

91. 91http://www.army.gr

92. 92http://www.army.gr

93. 93http://www.army.gr

94. 94
Ο τουρκικός στρατός υποχώρησε και οχυρώθηκε στην περιοχή της Άγκυρας και ο
ελληνικός προχώρησε κι άλλο καταδιώκοντάς τον. Έτσι πέρασε τον Σαγγάριο ποταμό…
http://mikrasiatikiekstratia.blogspot.gr

95. onalert.gr
95
Άλλη εικόνα του ελληνικού στρατού στο Σαγγάριο

96. 96
ed-mysterious.blogspot.com
… και εισήλθε στην Αλμυρά έρημο. Ο ανεφοδιασμός έγινε πολύ
δύσκολος και τα σημάδια κόπωσης ολοφάνερα.

97. 97http://www.army.gr
Τον Αύγουστο του 1921 άρχισε η υποχώρηση του ελληνικού στρατού που
οχυρώθηκε στην αμυντική γραμμή Εσκί Σεχίρ – Κιουτάχεια – Αφιόν Καραχισάρ.
Τελετή παρασημοφορίας μετά την κατάληψη του Εσκί Σεχίρ

98. 98
Άνοιξη του 1921 στη Μικρά Ασία. Στρατόπεδο Ευζώνων σε ώρα αναπαύσεως
(Εθνικό Ιστορικό Μουσείο)

99. http://www.army.gr 99
Ένα χρόνο αργότερα οι δυνάμεις του Κεμάλ επιτέθηκαν στις
εξασθενημένες ελληνικές δυνάμεις.

100. 100
Το τέλος πλησίαζε απειλητικό.
Η αμυντική γραμμή έσπασε και ο ελληνικός στρατός υποχώρησε. Πίσω του,
φοβούμενοι την εκδίκηση και τα αντίποινα των Τούρκων, ακολουθούσαν,
εγκαταλείποντας τα σπίτια του, χιλιάδες τρομοκρατημένοι Έλληνες που
κατευθύνονταν προς τα παράλια του Αιγαίου.
Ομάδα προσφύγων στην κοιλάδα του Σαγγάριου

101. 101
Σκοπός των περισσότερων ήταν να βρουν κάποιο πλεούμενο για να περάσουν
απέναντι στα ελληνικά νησιά για να γλιτώσουν και, όταν ηρεμήσουν με το καλό
τα πράγματα, να επιστρέψουν στους τόπους και τις περιουσίες τους.
ΩΣΤΟΣΟ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΕΠΡΟΚΕΙΤΟ
ΝΑ ΕΞΕΛΙΧΘΟΥΝ ΤΕΛΕΙΩΣ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΑ!!!

102. 102
Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ
chilonas.wordpress.com

103. dpgr.gr 103
Την προέλαση του τουρκικού στρατού ακολούθησαν
σφαγές, εξευτελισμοί, βιασμοί…

104. 104ntelalides8ou.blogspot.com
Τούρκοι στρατιώτες μπροστά σε πτώματα Ελλήνων του Πόντου.
Οι σφαγές εκεί συνεχίστηκαν ως το 1924.

105. 105
Όσοι Χριστιανοί δεν πέθαιναν ή δε γλίτωναν με κάποιον τρόπο και είχαν τη
μεγάλη ατυχία να αιχμαλωτιστούν , οδηγούνταν κάτω από απάνθρωπες
συνθήκες στα βάθη της Μικράς Ασίας και στην κόλαση των Αμελέ Ταμπουρού
(στρατοπέδων καταναγκαστικής εργασίας). Κάποιοι σώθηκαν απ’ αυτά ως εκ
θαύματος, όπως ο σπουδαίος λογοτέχνης Ηλίας Βενέζης.
ntelalides8ou.blogspot.com
Πόντιοι στα Αμελέ Ταμπουρού

106. 106
Οι Αρμένιοι είχαν δημιουργήσει αντάρτικες ομάδες από φυγάδες από τα
Αμελέ Ταμπουρού αλλά δεν μπόρεσαν να αποφύγουν τη γενοκτονία
Πηγή φωτ.: Ε-Ιστορικά της εφημερίδας Ελευθεροτυπία: Σμύρνη,
Μικρασία, εκδ. Ν.Κ. Τεγόπουλος, σ. 64.

107. 107
Στα τέλη Αυγούστου του 1922 οι Τούρκοι μπήκαν στη Σμύρνη και έβαλαν
φωτιά στην πόλη. Η φωτιά ξεκίνησε από την αρμενική συνοικία.
sxoliastesxwrissynora.wordpress.com

108. 108
Την είσοδο των Τούρκων στρατιωτών στη Σμύρνη ακολούθησαν φοβέρες
πράξεις αντεκδίκησης εναντίον του άμαχου πληθυσμού. Η φωτογραφία
του Αμερικάνικου Ερυθρού Σταυρού στην οποία «πρωταγωνιστούν»
πρόσφυγες έχει τη λεζάντα: «Τούρκικες ωμότητες στην Σμύρνη 1922».

109. 109
Γέροντες αλλά και παιδιά σφαγιάστηκαν χωρίς οίκτο (φωτογραφία
του Αμερικάνικου Ερυθρού Σταυρού από το Αρχείο Ε.Λ.Ι.Α.)

110. 110
Ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος Σμύρνης παραδόθηκε
στον όχλο και βρήκε τραγικό θάνατο.
onlarissa.gr

111. 111
delfini1922.gr

112. makeleio.gr 112
Η Σμύρνη, μάνα, καίγεται…

113. 113ellinikianatoli.blogspot.com
… και οι χριστιανικοί πληθυσμοί σπεύδουν έντρομοι και
πανικόβλητοι κοντά στη θάλασσα…

114. 114
Χιλιάδες άνθρωποι περιμένουν στις αποβάθρες…
prin.gr

115. imerisia.gr 115
… με σκοπό να μπουν σε οποιοδήποτε μεταφορικό μέσο
βρουν για να σώσουν τη ζωή και την τιμή τους.

116. 116
Οι πιο τυχεροί τα καταφέρνουν…
synd.gr

117. 117
Φεύγουν και αφήνουν πίσω τους τη φλεγόμενη πόλη.
http://www.tovima.gr

118. patmias.blogspot.com 118
Στο λιμάνι όμως εκτυλίσσονται σκηνές απίστευτης φρίκης με
βάρκες να βουλιάζουν από το βαρύ ανθρώπινο φορτίο και
πτώματα να βγαίνουν σωρηδόν στην επιφάνεια της θάλασσας.

119. 119
Και οι… σύμμαχοι από την ασφάλεια των πολεμικών τους πλοίων έστεκαν όχι
απλά αμέτοχοι μπροστά στο δράμα της απίστευτης ανθρωποσφαγής αλλά και οι
ίδιοι μετατράπηκαν απροκάλυπτα πια σε θύτες, αφού έφτασαν στο σημείο να
ρίχνουν βραστό νερό ή να κόβουν τα χέρια των απελπισμένων ανθρώπων που
προσπαθούσαν να φτάσουν και να ανέβουν στα πλοία τους (!!!).
http://www.forums.gr

120. 120
Από την κοσμοπολίτισσα της Ανατολικής Μεσογείου απέμειναν
καπνισμένα ερείπια και οι Έλληνες της άλλης πλευράς του Αιγαίου
εγκατέλειψαν τις πατρογονικές τους εστίες, διωγμένοι και κυνηγημένοι.

121. 121
Άλλη άποψη της ερειπωμένης πόλης

122. 122paradosiakos.blogspot.com
Ο αρχιστράτηγος Γ. Χατζηανέστης, που στη φωτογραφία επιθεωρεί το στράτευμα,
θεωρήθηκε ένας από τους βασικούς υπευθύνους της Μικρασιατικής καταστροφής
και εκτελέστηκε στου Γουδή μαζί με άλλους πέντε στις 15 Νοεμβρίου 1922.

123. 123
ΕΞΟΔΟΣ
ΟΙ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ

124. anastasiosk.blogspot.com 124
Καραβάνι Ποντίων προσφύγων
Οι πρόσφυγες το 1922 και αργότερα με τις ανταλλαγές πληθυσμών εγκαταλείπουν
με πόνο ψυχής και με ελάχιστα υπάρχοντα τους τόπους καταγωγής τους.

125. ellas2.wordpress.com
125
Πόντιοι στο δρόμο της προσφυγιάς

126. 126
Μερικά από τα λιγοστά αντικείμενα που κατάφεραν να διασώσουν οι
τυραννισμένοι αυτοί άνθρωποι αραδιασμένα πρόχειρα κοντά στη θάλασσα.

127. 127ideodromion.blogspot.com
Πρόσφυγες από τον Πόντο φορτωμένοι σε καράβι

128. kolivas.de 128
Άφατος πόνος, …

129. 129
φόβος για το άγνωστο…

130. mikrasiatis.gr 130
αλλά και εγκαρτέρηση.

131. 131easternthrace1922.blogspot.com
Ραιδεστός: Προσφυγιά (1)
Εικόνες από την εγκατάλειψη της Ανατολικής Θράκης

132. 132easternthrace1922.blogspot.com
Ραιδεστός: Προσφυγιά (2)

133. 133easternthrace1922.blogspot.com
Ραιδεστός: Προσφυγιά (3)

134. 134easternthrace1922.blogspot.com
Ραιδεστός: Προσφυγιά (4)

135. 135
Εκτός από τους Έλληνες και τους Αρμένιους που ξεριζώθηκαν, με τις
ανταλλαγές πληθυσμών αναγκάστηκαν να φύγουν από τους τόπους
κατοικίας τους και πολλοί Μουσουλμάνοι.
Ομάδες Μουσουλμάνων προσφύγων αναχωρούν από την Βόρειο
Ελλάδα για τα τουρκικά εδάφη

136. 136
Μουσουλμάνοι πρόσφυγες αναχωρούν από
την Βόρειο Ελλάδα για τα τουρκικά εδάφη

137. 137
Απελπισμένοι και ταλαιπωρημένοι οι Έλληνες πρόσφυγες
συνέρρεαν κατά κύματα στη νέα τους πατρίδα.
Μυτιλήνη: Οι πρώτοι πρόσφυγες από τα μικρασιατικά παράλια
φτάνουν, όπως ήταν αναμενόμενο, στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου
roadartist.blogspot.com

138. Μυτιλήνη: Συσσίτιο για πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία
http://apogonoimikrasiaton.blogspot.gr 138

139. 139infospoudes.gr
Πειραιάς: Ατέλειωτες ουρές ανθρώπινης δυστυχίας κατέφθασαν στο
πρώτο λιμάνι της χώρας, αναζητώντας μια γωνιά να κουρνιάσουν κι
ένα κομμάτι ψωμί να ξεγελάσουν την πείνα τους.

140. 140
Πειραιάς: Καράβι που φέρνει πρόσφυγες από τη Μικρά
Ασία μετά τον Διωγμό του 1922.
roadartist.blogspot.com

141. 141http://www.onlarissa.gr
Πειραιάς: Πρόσφυγες

142. 142ellinikianatoli.blogspot.com
Οι πρόσφυγες ήταν τόσοι πολλοί που στεγάστηκαν όπου βρισκόταν και το
ελάχιστο μέρος. Η εικόνα προέρχεται από το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, στα
θεωρεία του οποίου βρήκαν κατάλυμα ολόκληρες οικογένειες.

143. 143
Πρόσφυγες στα σκαλιά του Αγίου Νικολάου στον Πειραιά.

144. dimitrisdoctor2.blogspot.com 144
Η ζωή τους ειδικά στα
πρώτα χρόνια στάθηκε
εξαιρετικά δύσκολη…

145. elladameponas.blogspot.com 145
… ενώ δεν έτυχαν και της καλύτερης υποδοχής από τον ντόπιο πληθυσμό.

146. infospoudes.gr 146
Μικρό προσφυγόπουλο

147. 147
Τυχεροί μέσα στην ατυχία τους στάθηκαν όσοι δεν έχασαν μέλη της οικογένειάς τους.

148. 148
Εκείνο τον καιρό σε όλη τη χώρα δημιουργήθηκαν μεγάλες
παραγκουπόλεις και καταυλισμοί χωρίς αποχετεύσεις και τρεχούμενο
νερό και μέσα σε τούτες τις άθλιες συνθήκες οι άνθρωποι πάλεψαν με
νύχια και με δόντια να ξαναρχίσουν τη ζωή τους από το μηδέν.
Παιδί από τον Καύκασο σε καταυλισμό του Ερυθρού Σταυρού στη Θεσσαλονίκη
http://apogonoimikrasiaton.blogspot.gr

149. 149
Προσωρινή εγκατάσταση προσφύγων στην Ελλάδα

150. http://apogonoimikrasiaton.blogspot.gr
Πρόσφυγες σε καταυλισμό
150

151. 151
Πρόσφυγες σε καταυλισμό
http://apogonoimikrasiaton.blogspot.gr

152. Προσφυγόπουλα βάζουν πλίθες
152
http://apogonoimikrasiaton.blogspot.gr

153. 153
Παιδιά σε καταυλισμό

154. 154
Στην ουρά για ένα πιάτο φαγητό

155. 155http://apogonoimikrasiaton.blogspot.gr
Καταυλισμός προσφύγων

156. 156
Η πρώτη εγκατάσταση στην Κοκκινιά (1)
Πηγή φώτο: Ημερολόγιο 2002 που εκδόθηκε από το 3ο Λύκειο Νίκαιας

157. 157
Καταυλισμός στην Κοκκινιά (2)
http://www.halkidona.gr

158. 158
Οι πρώτες παράγκες στην Κοκκινιά (3)
Πηγή φώτο: Ημερολόγιο 2002 που εκδόθηκε από το 3ο Λύκειο Νίκαιας

159. 159
Οι πρώτες παράγκες στην Κοκκινιά (4)
Πηγή φώτο: Ημερολόγιο 2002 που εκδόθηκε από το 3ο Λύκειο Νίκαιας

160. 160
Οι πρώτες παράγκες στην Κοκκινιά (5)
http://10gym-patras.ach.sch.gr

161. 161
Κοκκινιά: Άνδρες και γυναίκες συνέβαλλαν στη γρήγορη αλλά και πρόχειρη
ανοικοδόμηση της πόλης με όσα μέσα έβρισκαν διαθέσιμα (6)
http://www.halkidona.gr

162. 162
Αθήνα: Αντίσκηνα δίπλα στο ναό του Ηφαίστου (Θησείο) (1)

163. 163
Αθήνα: Μπουγάδα και άλλες οικιακές δουλειές
δίπλα στο ναό του Ηφαίστου (Θησείο) (2)

164. 164
Αθήνα: Πείνα, εξαθλίωση και πόνος στους καταυλισμούς των προσφύγων… (3)

165. agiabarbarapatras.blogspot.com 165
Αθήνα: Πρόσφυγες (4)

166. 166roadartist.blogspot.com
Πρόσφυγες από τον Πόντο στην Ελλάδα το 1923

167. 167
Κέρκυρα: Πρόσφυγες από τον Πόντο (1923)

168. 168
Στη συνέχεια άρχισαν να χτίζονται προσφυγικές κατοικίες και…
10gym-patras.ach.sch.gr

169. 169
… πολυκατοικίες, όπως αυτές στη λεωφόρο Αλεξάνδρας στην Αθήνα.
mysoulandsomefun.blogspot.com

170. 170
Καθώς επίσης να λειτουργούν και κάποια προσφυγικά σχολεία.
Πηγή φώτο: Ημερολόγιο 2002 που εκδόθηκε από το 3ο Λύκειο Νίκαιας

171. 171
Στα πρώτα χρόνια καταγράφηκαν προβλήματα όπως υπογεννητικότητα και παιδική
θνησιμότητα, μειωμένος δείκτης διάρκειας ζωής, ανεργία, φτώχεια,, εξαθλίωση και
μετανάστευση. Οι πρόσφυγες όμως, παρά τη στυγνή πολλές φορές εκμετάλλευση από
τους εργοδότες, πάλεψαν, αγωνίστηκαν και πρόκοψαν.
http://sentefi.wordpress.com

172. 172
Γυναίκες και παιδιά, πρόσφυγες μετά τη Μικρασιατική καταστροφή
του 1922, εργάζονται σε βιοτεχνία χαλιών στα περίχωρα της Αθήνας.
papastrateiosfun.blogspot.com

173. 173
Μαθητευόμενες μοδίστρες στο μοδιστράδικο της Τασούλας
Μελισσίδου στον προσφυγικό καταυλισμό Κουρί στην Καλαμαριά
(Θεσσαλονίκη) , φωτ.: Ιστορικό Αρχείο Προσφυγικού Ελληνισμού).

174. 174
Αρκετές Μικρασιάτισσες εντάχθηκαν στον οικονομικά ενεργό πληθυσμό στα
μοντέρνα επαγγέλματα υψηλής εξειδίκευσης στο χώρο της μόδας στη δεκαετία
του 1920: μοδίστρες, κεντήστρες, καπελούδες και βρέθηκαν σε πλεονεκτική
θέση έναντι των εργατριών στα εργοστάσια της εποχής.
papastrateiosfun.blogspot.com

175. 175
rebetiko.sealabs.net
Χαρακτηριστικός τύπος όμορφης
Σμυρνιάς η ρεμπέτισσα Ρίτα Αμπατζή
Ήρθαν και πότισαν με τους
χυμούς και τον ιδρώτα τους έναν
τόπο στον οποίο, αρχικά
τουλάχιστον, αισθάνονταν, κι όχι
άδικα,
«ΔΥΟ ΦΟΡΕΣ ΞΕΝΟΙ».
Έφεραν μαζί τους «ΔΩΡΑ
ΚΑΡΔΙΑΣ», όπως τη βαθιά
τους θρησκευτικότητα, τα
ήθη, τα έθιμα και τις
συνήθειές τους, τις
φιλελεύθερες ιδέες και τη
φιλομάθεια τους, την
ιδιαίτερη αισθητική και την…
κουζίνα τους…

176. elculture.gr 176
… καθώς επίσης τα μουσικά τους όργανα που με τη συνοδεία
τους τραγούδησαν τους καημούς και τα μεράκια τους…

177. 177
… με το ρεμπέτικο τραγούδι.
rempetikogeo69.blogspot.com

178. 178
Η προσφυγιά είναι αναπόσπαστο της εθνικής μας ζωής και δημιούργησε
τεράστια φιλολογία. Μερικές σπουδαίες μορφές των γραμμάτων που
προήλθαν απ’ αυτήν βλέπουμε εδώ.

179. 179
http://4.bp.blogspot.com

180. 180
ΓΥΡΩ ΣΤΙΣ 150.000 ΝΕΚΡΟΙ ΚΑΙ ΠΟΛΛΕΣ ΧΙΛΙΑΔΕΣ ΣΑΚΑΤΕΜΕΝΟΙ,
ΑΠΑΝΘΡΩΠΑ ΒΑΣΑΝΙΣΤΗΡΙΑ, ΕΞΙΣΛΑΜΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΒΙΑΣΜΟΙ, ΑΜΕΛΕ
ΤΑΜΠΟΥΡΟΥ, ΤΑΠΕΙΝΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΞΕΥΤΕΛΙΣΜΟΙ, ΚΑΜΕΝΕΣ ΠΟΛΙΤΕΙΕΣ ΚΑΙ
ΙΣΟΠΕΔΩΜΕΝΑ ΧΩΡΙΑ, ΒΙΑΙΟΣ Ή ΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΟΣ ΞΕΡΙΖΩΜΟΣ 1.250.000
ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ ΚΑΙ 500.000 ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΩΝ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΑΤΡΙΔΕΣ ΤΟΥΣ …
ΑΥΤΑ ΗΤΑΝ ΤΕΛΙΚΑ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΜΑΤΑ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗΣ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΣ
ΠΟΥ ΕΞΕΛΙΧΤΗΚΕ ΣΕ…
ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ
ΑΥΤΟΙ ΟΛΟΙ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΠΟΥ ΥΠΕΣΤΗΣΑΝ ΤΑ ΠΑΝΔΕΙΝΑ ΥΠΗΡΞΑΝ ΑΠΟ
ΤΗ ΜΙΑ ΜΕΡΙΑ ΘΥΜΑΤΑ ΕΝΟΣ ΑΝΕΔΑΦΙΚΟΥ ΜΕΓΑΛΟΪΔΕΑΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΠΟ
ΤΗΝ ΑΛΛΗ ΕΡΜΑΙΑ ΤΩΝ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΩΝ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ ΤΗΣ
ΕΠΟΧΗΣ ΠΟΥ ΧΑΡΑΖΑΝ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥΣ, ΘΕΩΡΩΝΤΑΣ ΤΟΥΣ
ΑΝΑΛΩΣΙΜΟΥΣ.
Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΥΝΕΦΕΡΕ ΤΙΣ ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΚΑΙ ΣΙΓΟΥΡΑ ΟΧΙ
ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΛΑΟ.

181. 181
Η ΤΡΟΜΕΡΗ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΠΟΥ ΒΙΩΣΑΝ
ΟΜΑΔΙΚΑ ΚΑΙ ΑΤΟΜΙΚΑ ΟΙ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΕΣ, ΟΙ
ΠΟΝΤΙΟΙ ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΟΙ ΑΡΜΕΝΙΟΙ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ
ΠΟΥ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΘΗΚΑΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥΣ
ΕΚΑΝΕ ΠΙΟ ΔΥΝΑΤΟΥΣ.
ΕΤΣΙ ΚΑΤΟΡΘΩΣΑΝ ΜΕ ΤΟ ΔΥΝΑΜΙΣΜΟ ΚΑΙ ΤΗ
ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥΣ ΝΑ ΣΤΑΘΟΥΝ ΣΤΑ
ΠΟΔΙΑ ΤΟΥΣ ΚΑΙ ΝΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΟΥΝ
ΑΝΑΠΟΣΠΑΣΤΟ ΚΑΙ ΑΝΑΝΕΩΤΙΚΟ ΚΟΜΜΑΤΙ
ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ.
ΟΜΩΣ ΟΙ ΠΛΗΓΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΠΩΛΕΙΑ ΤΩΝ
ΧΑΜΕΝΩΝ ΠΑΤΡΙΔΩΝ ΣΗΜΑΔΕΨΑΝ ΓΙΑ ΠΑΝΤΑ
ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟ.

182. 182sitalkisking.blogspot.com
Στις 30 Οκτωβρίου του 1930 οι πρωθυπουργοί της Ελλάδας
Ελευθέριος Βενιζέλος και της Τουρκίας Ισμέτ Ινονού υπέγραψαν
Σύμφωνο Ελληνοτουρκικής Φιλίας.

183. 183
ΠΗΓΕΣ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ
1. Αφιέρωμα της εφημερίδας Τα Νέα με τίτλο Το χρονικό του ξεριζωμού,
Σαββατοκύριακο 15 – 16 Σεπτεμβρίου 2012.
2. Αφιέρωμα εφημερίδας Ελευθεροτυπία: 1922, Οι δικοί μας
πρόσφυγες, Σάββατο 11 Σεπτεμβρίου 1999.
3. Ε-Ιστορικά της εφημερίδας Ελευθεροτυπία: Σμύρνη, Μικρασία, εκδ.
Ν.Κ. Τεγόπουλος, σ. 64.
4. Ε-Ιστορικά της εφημερίδας Ελευθεροτυπία: Σμύρνη, Μικρασία, εκδ.
Ν.Κ. Τεγόπουλος, σ. 64.
5. Κολλιόπουλος Ιωάννης, Μιχαηλίδης Ιάκωβος, Καλλιανιώτης
Αθανάσιος, Μηνάογλου Χαράλαμπος, Ιστορία του νεότερου και
σύγχρονου κόσμου, Στ΄ Δημοτικού, εκδ. ΙΤΥΕ ‘‘΄Διόφαντος’’, Αθήνα
2012.
6. Περιοδικό Επτά Ημέρες της εφημερίδας Η Καθημερινή με θέμα: «Ο
Πολιτισμός του Πόντου», Κυριακή 11 Σεπτεμβρίου 1996.

184. 184
7. Περιοδικό Επτά Ημέρες της εφημερίδας Η Καθημερινή με
θέμα: «Πόντος – 30 αιώνες Ελληνισμού», Κυριακή 19 Μαΐου
1996.
8. Περιοδικό Επτά Ημέρες της εφημερίδας Η Καθημερινή με
θέμα: «Σμύρνη – Το καύχημα της Ιωνίας», Κυριακή 3 Μαΐου
1998.
9. Περιοδικό Επτά Ημέρες της εφημερίδας Η Καθημερινή με
θέμα: «Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών», Κυριακή 2 Ιουνίου
2002.
10. Ρεπούση Μαρία, Ανδρεάδου Χαρά, Πατουχίδης Αριστείδης,
Τσίβας Αρμόδιος, Ιστορία ΣΤ΄ τάξης – Στα νεότερα και
σύγχρονα χρόνια, εκδ. Ο.Ε.Δ.Β.. Αθήνα 2006.
11. Οι ιστοσελίδες που αναφέρονται στις διαφάνειες, καθώς και
οι: http://www.forums.gr. http://www.itabloid.gr και
http://feleki.wordpress.com.

185. 185
ΠΗΓΕΣ ΕΙΚΟΝΩΝ
Οι πηγές των εικόνων είναι οι ιστοσελίδες που αναφέρονται στις διαφάνειες.
Για όσες διαφάνειες δεν περιλαμβάνουν πηγές, οι εικόνες πάρθηκαν από τα:
1. Αφιέρωμα της εφημερίδας Τα Νέα με τίτλο Το χρονικό του ξεριζωμού,
Σαββατοκύριακο 15 – 16 Σεπτεμβρίου 2012.
2. Ε-Ιστορικά της εφημερίδας Ελευθεροτυπία: Σμύρνη, Μικρασία, εκδ. Ν.Κ.
Τεγόπουλος, σ. 64.
3. Αφιέρωμα εφημερίδας Ελευθεροτυπία: 1922, Οι δικοί μας πρόσφυγες,
Σάββατο 11 Σεπτεμβρίου 1999.
4. Περιοδικό Επτά Ημέρες της εφημερίδας Η Καθημερινή με θέμα: «Ο
Πολιτισμός του Πόντου», Κυριακή 11 Σεπτεμβρίου 1996.
5. Περιοδικό Επτά Ημέρες της εφημερίδας Η Καθημερινή με θέμα: «Πόντος – 30
αιώνες Ελληνισμού», Κυριακή 19 Μαΐου 1996.
6. Περιοδικό Επτά Ημέρες της εφημερίδας Η Καθημερινή με θέμα: «Σμύρνη –
Το καύχημα της Ιωνίας», Κυριακή 3 Μαΐου 1998.
7. Περιοδικό Επτά Ημέρες της εφημερίδας Η Καθημερινή με θέμα: «Κέντρο
Μικρασιατικών Σπουδών», Κυριακή 2 Ιουνίου 2002.
8. Περιοδικό Επτά Ημέρες της εφημερίδας Η Καθημερινή με θέμα: «Ελευθέριος
Βενιζέλος, 60 χρόνια από το θάνατό του», Κυριακή 8 Δεκεμβρίου 1996.
9. Ημερολόγιο 2002 που εκδόθηκε από το 3ο Λύκειο Νίκαιας.

186. 186