1. Η ΓΡΑΦΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ
ΚΩΔΙΚΕΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
Η ΓΡΑΦΗ ΣΤΗΝ
ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ
ΚΩΔΙΚΕΣ
ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

2. ΠρομηθέαςΟ Αισχύλος αναφέρει ότι ο Προμηθέας βλέποντας
τους ανθρώπους σε πρωτόγονη κατάσταση δεν τους
έδωσε απ' ευθείας την φωτιά για να μην καούνε,
αλλά την έδωσε σε μορφή γραμμάτων.
Οι άνθρωποι παίζοντας μ' αυτά δημιούργησαν
γραπτό λόγο που τους εξέλιξε αντίστοιχα. Σύντομα η
παιδεία (πιο δυνατή τελικά απ' την φωτιά) έγινε το
δώρο στον άνθρωπο το οποίο όμως και πάλι δεν
διστάζουν να χρησιμοποιήσουν οι εκάστοτε
εξουσιαστές για να παιδέψουν τον άνθρωπο
φέρνοντάς τον στα μέτρα τους.

3. Γραφή Δισπηλιού
• Στο οικισμό Δισπηλιό λοιπόν της
Καστοριάς ανακαλύφθηκε
μεταξύ άλλων και μια μορφή
γραφής που περιέχει τα
γράμματα του Ιωνικού
αλφαβήτου.
Χρονολογούνται απ' το 6000
π.Χ. Αυτό ανατρέπει αρκετές
θεωρίες για την έλευση των
Ελλήνων στον Ελλαδικό χώρο
αλλά και την προέλευση της
γραφής. Η πινακίδα αυτή δεν
υπάρχει πια. Εξαερώθηκε (όπως
είπαν) κατά την μεταφορά της
στην Γερμανία για εξέταση από
ειδικούς.

4. “ο Αυτόλυκος με κλέβει”
Όμηρος
Ο Όμηρος στην ραψωδία Ζ'
αναφέρει ότι ο Σίσυφος χάραξε
στις οπλές των βοδιών του την
φράση «ο Αυτόλυκος με κλέβει»,
πράγμα που δείχνει ότι η γραφή
και η ανάγνωση ήταν ήδη
διαδεδομένη και σε απλούς
βοσκούς! H χρονολόγηση της
Ιλιάδας τοποθετείται περίπου στα
1300 π.Χ. ενώ βρίσκουν ενδείξεις
και για πολύ παλιότερη
χρονολόγησή της .

5. Πανάρχαια πινακίδα του Γκλοζέλ
• Στο Γκλοζέλ, κοντά στο Βισύ (Vichy)
της Γαλλίας, βρέθηκαν το 1924
μεταξύ άλλων αρχαίων ευρημάτων,
πινακίδες της Μαγδαληναίας εποχής
με καθαρά χαραγμένα γράμματα,
πολλά από τα οποία αντιστοιχούσαν
σε Ελληνικά και Φοινικικά. Η
πινακίδες θεωρούνται τόσο παλιές
12.000 - 15.000 ετών που οι
μελετητές διχάζονται για την
αυθεντικότητά τους!
Ο ίδιος τύπος γραφής συναντάται
και σε άλλα αρχαία ευρήματα στην
ευρύτερη περιοχή αλλά δείχνει να
έχει συγγένειες και με άλλες αρχαίες
γλώσσες. Η αποκρυπτογράφηση
των πινακίδων συνεχίζεται.

6. Οι Γαλάτες
(απόγονοι του Ηρακλή και της Γαλάτειας
κατά την μυθολογία) χρησιμοποιούσαν
τους Ελληνικούς χαρακτήρες στην γραφή
των Γαλατικών, τα οποία φυσικά είχαν και
πλήθος ελληνικών λέξεων. Όταν αργότερα
ήρθαν σε επαφή με Ρωμαϊκές λεγεώνες
συνεννοούνταν μαζί τους στα Ελληνικά που
τα είχαν μάθει, όπως οι ίδιοι έλεγαν, από
Έλληνες αποίκους και εμπόρους.

7. Δίσκος της Φαιστού
Βρέθηκε στην Φαιστό της Κρήτης
(περίπου 60 χιλιόμετρα νότια του
Ηρακλείου) στις αρχές του 20ού
αιώνα. Είναι φτιαγμένος από
κεραμικό υλικό, έχει 16 εκ.
διάμετρο και είναι διπλής όψης. Το
κείμενο πάνω του είναι τυπωμένο
από κινητά στοιχεία σε σπειροειδή
μορφή από το κέντρο προς την
περιφέρεια. Οι δύο όψεις έχουν
ελαφρά διαφορετικό βάθος
κειμένου σαν να χρησιμοποιήθηκε
διαφορετική πίεση σε μία πλευρά ή
να ήταν πιο στεγνός και σκληρός ο
πηλός.
O δίσκος βρίσκεται στο
αρχαιολογικό μουσείο Ηρακλείου

8. Δίσκος της Φαιστού
Η γραφή που χρησιμοποιήθηκε
δείχνει να είναι αρχαιότερη από την
γραμμική A (η πρώτη γνωστή
Ελληνική γραπτή γλώσσα). Πιστεύεται
ότι είναι από το 1600 π.Χ. Κάποιοι
μελετητές του δίσκου παρατηρώντας
τα σύμβολα κατέληξαν σε
συμπεράσματα ότι περιγράφονται οι
άθλοι του Ηρακλή, αλλά παράλληλα
συμβολίζεται και εξέλιξη της φύσεως
του ανθρώπου.

9. • Εικάζεται ότι φτιάχτηκε από δύο
δίσκους πηλού που ενώθηκαν πριν
στεγνώσουν σχηματίζοντας τελικά
ένα ενιαίο δίσκο διπλής όψης.
Χρησιμοποιήθηκαν 45
διαφορετικά σύμβολα σε ένα
σύνολο 242 συμβόλων που
χωρίζονται από κάθετες γραμμές.
Το πλήθος των διαφορετικών
συμβόλων υποδηλώνει ότι είναι
πολλά για να είναι γράμματα
(όπως αυτά που χρησιμοποιούμε
σήμερα), αλλά και λίγα για
ιδεογράμματα (όπως έχει π.χ. η
κινέζικη γραφή), οπότε εικάζεται
ότι πρόκειται μάλλον για
Δίσκος της Φαιστού

10. Εκτός απ' τον δίσκο της Φαιστού που
τυπώθηκε με κινητά στοιχεία πάνω σε
φρέσκο πηλό, έχουμε παρόμοια τακτική με
σφραγίδες φτιαγμένες τόσο από μέταλλα
όσο και από πολύτιμους λίθους. Σφραγίδες
για χρήση σε έγγραφα αλλά και για πήλινα
σφραγίσματα που δούλευαν σαν εγγύηση
ποιότητας του περιεχομένου, έχουν βρεθεί
πάρα πολλές. -
Δαχτυλίδι - σφραγίδα από την Πομπηία

11. Κρυπτογραφία
Στην αρχαία Σπάρτη για την αποστολή
απόρρητων στρατιωτικών μηνυμάτων,
το μήνυμα γραφόταν σ' ένα κύλινδρο
που γύρω του είχε τυλιχτεί μία στενή
λωρίδα δέρματος σε διαδοχικές σειρές.
Αυτή ήταν η περιβόητη σκυτάλη. Ο
κύλινδρος αφαιρούνταν κι έμενε η
λωρίδα που μπορούσε να
ξαναδιαβαστεί μόνο αν τυλιγόταν με
τον ίδιο τρόπο πάνω σε ολόιδιας
διαμέτρου κύλινδρο. Κάθε άλλη
διαφορετική διάμετρος κυλίνδρου έδινε
ακατανόητα μηνύματα. Πολλές φορές
γραφόταν σε συνδυασμό με καθρέπτη,
ώστε να απαιτείται καθρέπτης και στην
ανάγνωση.

12. Κρυπτογραφία
Αλλη απλούστερη μέθοδος ήταν η αντιστροφή
συλλαβών όπως «δημοκρατία» που θα φαινόταν σαν
«ηδομαρκίτα».
'Αλλη μέθοδος χρησιμοποιούσε την ουροδόχο κύστη
κάποιου ζώου που φουσκωνόταν και πάνω της
γραφόταν με οριακά μικρά γράμματα το μήνυμα.
Όταν ξεφουσκωνόταν το μήνυμα έδειχνε πια σαν
λεκές. Κατά την αποστολή της συνήθως κρυβόταν
καλά, π.χ. σε δοχείο με λάδι και ο παραλήπτης έπρεπε
να την φουσκώσει και πάλι για να μπορέσει να
διαβάσει το μήνυμα.

13. Στην αρχαία Κίνα το μήνυμα γραφόταν σε λεπτή
μεταξωτή κορδέλα η οποία τυλιγόταν σαν μικρό
μπαλάκι και καλυπτόταν με κερί. Το μικρό κέρινο
μπαλάκι το κατάπινε ο αγγελιοφόρος και έτσι το
μετέφερε με την μέγιστη δυνατή ασφάλεια! Ακόμα
σπανιότερη ήταν η μέθοδος που το μήνυμα γραφόταν
στο ξυρισμένο κεφάλι κάποιου δούλου. Αφού
μεσολαβούσε ο απαραίτητος χρόνος επαρκούς
ανάπτυξης των μαλλιών του, ο δούλος στελνόταν να
παραδώσει το μήνυμα και μετά το επόμενο ξύρισμα
κεφαλιού το μήνυμα έβρισκε επιτέλους τον παραλήπτη
του.
Κρυπτογραφία

14. Κρυπτογραφία
• Οι Εβραίοι χρησιμοποιούσαν το αλφάβητό τους
αντεστραμμένο .
• Οι Ρωμαίοι χρησιμοποίησαν απλούστερες
μεθόδους μετάθεσης γραμμάτων κατά μία ή δύο
θέσεις.
• Ο Ιούλιος Καίσαρ χρησιμοποίησε μέθοδο στην
οποία υπήρχε μετατόπιση δύο θέσεων, το Α
γινόταν Γ κλπ.
• Ο Αύγουστος Καίσαρ σχεδόν το ίδιο αλλά με
μετατόπιση μιας θέσης.

15. • Το αόρατο μελάνι
• Πάνω συνήθως από κάποιο άλλο κείμενο αδιάφορου
περιεχομένου γραφόταν με χυμό λεμονιού αντί για
μελάνι το κρυφό μήνυμα. Μετά μπορούσε να διαβαστεί
στο φως κεριού μόνο από τον υποψιασμένο
παραλήπτη.
• Ακόμα και βρασμένα αυγά χρησιμοποιήθηκαν για την ασφαλή
μεταφορά μηνυμάτων.
Τον 16ο αιώνα στην Ιταλία έγραφαν με μελάνι φτιαγμένο από
σκόρδο και ξίδι πάνω στο τσόφλι του αβγού. Το μελάνι
απορροφούνταν στο εσωτερικό και εξωτερικά δεν φαινόταν τίποτα.
Το μήνυμα όμως παρέμενε αποτυπωμένο πάνω στο ασπράδι του
βρασμένου αβγού.
Κρυπτογραφία

16. Στενογραφία
Η στενογραφία χρησιμοποιούνταν για γρήγορη γραφή και μόνο όσοι ήξεραν τον
τρόπο να την διαβάσουν μπορούσαν να καταλάβουν το νόημα του κειμένου. Ο
Ξενοφών έγραψε το έργο του σε κώδικα στενογραφίας.
Το σύστημα στενογραφίας του διαδόθηκε και διδασκόταν στα ρωμαϊκά σχολεία.
Η στενογραφία χρησιμοποιούνταν επίσης πολλές φορές και στις αρχαιες
τηλεπικοινωνιες για σημαντική συντόμευση των μηνυμάτων. Μάλλον η
στενογραφία είναι ο πρώτος τύπος συμπίεσης των δεδομένων στις τηλεπικοινωνίες
πολύ πριν τον ξανασυναντήσουμε στα modem μας με τα διάφορα MNP
πρωτόκολλα!
Κάποια στοιχεία αποδεικνύουν ότι και στην αρχαία Κίνα είχαν επίσης
αποτελεσματικότατο και εντυπωσιακά γρήγορο στενογραφικό κώδικα ώστε να
μπορούν να καταγράφουν απ' ευθείας μία συζήτηση κανονικού ρυθμού ακόμα και
επιστημονικού περιεχομένου! Αρκετά αργότερα ο Θεοδόσιος ο δεύτερος ιδρύει
στην Κωνσταντινούπολη ανώτερη πανεπιστημιακού τύπου σχολή που έχει 31
διαφορετικούς τομείς εκπαίδευσης, μεταξύ άλλων και στενογραφία που γινόταν
όλο και πιο απαραίτητη στην δημόσια διοίκηση.

17. Μεταλλική Πένα
Μιας και αναφερθήκαμε στην γραφή,
καλό θα ήταν να θυμηθούμε ότι ο
Αριστοτέλης χρησιμοποιούσε πένα από
μέταλλο με σχισμή στην μέση για να
γράφει τα πάρα πολλά έργα του
ευκολότερα. Προφανώς παρόμοια με
του Αριστοτέλη είναι και η μπρούντζινη
πένα βρέθηκε στις ανασκαφές της
κατεστραμμένης Πομπηίας.

18. Μολύβι και στυλό
• Το 1565 ανακάλυψη του μολυβιού από
γραφίτη στην Ελβετία από τον Π.Σκαλίς.
• Το 1748 ο Γ.Γιάνσεν στην Γερμανία την
ξαναφτιάχνει την χαλύβδινη πένα.
•
Όσο για το στυλό με μπίλια που σήμερα
βρίσκεται παντού, εφευρέθηκε λίγο μετά τον
2ο παγκόσμιο πόλεμο

19. Μελάνι
• Για γραφή και ζωγραφική
χρησιμοποιήθηκαν κατά καιρούς
διάφορα μελάνια. Στην Κίνα
χρησιμοποιήθηκε αρκετά, μελάνι
φτιαγμένο από το κάρβουνο
καμένου λαδιού, αναμειγμένο με
κάποια κόλα.
Ιδιαίτερα εντυπωσιακά για την
εποχή του μεσαίωνα παραμένουν
βυζαντινά γραπτά που σαν μελάνι
είχαν χρησιμοποιήσει χρυσό ή
ασήμι που είχαν μετατρέψει σε
σκόνη και τελικά σε μείγμα κόλας
για γραφική ύλη.

20. Πού έγραφε όμως όλος αυτός ο αρχαίος
κόσμος;
Οι προ-Ίνκας γράφανε πάνω σε φύλλα
μπανανιάς.
Από όλους σχεδόν τους λαούς έχουν βρεθεί
επιγραφές χαραγμένες σε κεραμικά.
Ο εύκολος στην χάραξη φρέσκος πηλός
επίσης διέσωσε πολλά δείγματα γραφής.
Πιο επίσημα κείμενα βρέθηκαν σκαλισμένα
σε μάρμαρο ή σε βράχο ακόμα και σε
μεταλλικές πλάκες.

21. Περγαμηνές
Κατάλληλα επεξεργασμένα
δέρματα, αυτά ήταν οι
περιβόητες περγαμηνές. Η
περγαμηνή είναι σχεδόν
ημιδιαφανής, εξαιρετικής
αντοχής και η δημιουργία της
αρκετά δύσκολη καθώς πρέπει
να λειανθεί με το χέρι και να
τεντωθεί κατάλληλα.

22. Καλλιτεχνικές Μικρογραφίες, Μεσαιωνικη
Μικρογραφία
Οι μικρογραφίες της Μεσαιωνικής και πρότερης
εποχής παρουσιάζουν εκπληκτικά χρώματα
απροσδόκητα ανθεκτικά στις δυσμενείς συνθήκες
αποθήκευσης (μύκητες, υγρασία) και ιδιαίτερη
λεπτομέρεια.
Το μυστικό των μοναχών; Οι βαφές με
μικροσωματίδια όπως σκόνη πετρωμάτων και
εκχυλίσματα φυτών.

23. Φορητές Πινακίδες Γραφής
Μεγάλη διάδοση είχαν επίσης από τον καιρό της
αρχαίας Αθήνας και ξύλινες πτυσσόμενες πινακίδες
επικαλυμμένες με κερί. Σε αυτές μπορούσαν να
γράφουν και να σβήνουν με σχετική ευκολία
χρησιμοποιώντας συνήθως κάποιο μικρό στύλο
στενό και πλακέ στο ένα άκρο και επίπεδο στο
άλλο ώστε να μπορεί να διορθώνει σχετικά εύκολα
στο εύπλαστο κερί.

24. κερωμένες επιφάνειες
Συνήθως το σημειωματάριο αυτού του τύπου αποτελούνταν από δύο
κερωμένες ξύλινες επιφάνειες που έκλειναν αντικριστά, σαν σημερινό
βιβλίο, προφυλάσσοντας με αποστάσεις τις σημειώσεις στις κερωμένες
επιφάνειες. (Κάτι σαν πρόγονος του laptop δηλαδή)! Χρειάζεται να
φτάσουμε σχεδόν στον 8ο αιώνα για να αρχίσει η Ευρώπη να έχει σαν
γραφική ύλη το χαρτί. Οι Κινέζοι το είχαν από το 100 μ.Χ.

25. Ο πάπυρος χρησιμοποιήθηκε στην Αίγυπτο από τα
πανάρχαια χρόνια καθώς το φυτό είναι αυτοφυές εκεί. Αν
αναλογιστούμε την ευπάθεια ενός κατεργασμένου στο χέρι
υλικού, είναι εκπληκτικό ότι βρέθηκαν πάπυροι
αρχαιότεροι του 1500 π.Χ. Το ιδιαίτερα ξηρό περιβάλλον
εμπόδισε καταστροφή τους από υγρασία.
Οι Αιγύπτιοι μάζευαν την ψίχα του φυτού πάπυρος,
χώριζαν και άπλωναν τις ίνες και με μία διαδικασία
άγνωστη σε μας κατάφερναν και έφτιαχναν χαρτί σχεδόν
στο ίδιο πάχος με τα σημερινά αλλά με πολύ καλύτερη
αντοχή.
Πάπυρος

26. Χαρτί
Στην Κίνα η γνώση κατασκευής χαρτιού ξεκινάει από πολύ παλιά και είναι λίγο
πολύ γνωστή σε όλους. Όταν οι 'Aραβες έφτασαν και κατέκτησαν κάποια
τμήματα το 751 μ.Χ. ανάμεσα στα λάφυρα ήταν και Κινέζοι σκλάβοι που
γνώριζαν την τέχνη κατασκευής του χαρτιού. Έτσι το μυστικό μεταφέρθηκε στην
Δύση.
Οι Αζτέκοι διατήρησαν την γνώση παραγωγής χαρτιού και η γνώση έφτασε μέχρι
τους Μεξικανούς Otomi μέχρι και σήμερα. Η μέθοδος χρησιμοποιεί το εσωτερικό
της φλούδας του κορμού της συκιάς, το οποίο παραμένει στο νερό μέχρι
καθαρίσει απ' τους χυμούς του. Μετά οι ίνες βράζονται σε ασβέστη και
ξεπλένονται και πάλι. Στην συνέχεια οι ίνες ζυμώνονται σε πολτό, πλάθονται σε
φύλα και αφήνονται να στεγνώσουν απλωμένες σε επίπεδες επιφάνειες.
Οι Αζτέκοι χρησιμοποιούσαν ζεστές πέτρες με τις οποίες όχι μόνο έκαναν το χαρτί
όσο πιο ίσιο γινόταν, αλλά λέγεται ότι έτσι το προετοίμαζαν με τον καλύτερο
τρόπο για το επόμενο στάδιο πού πολλές φορές δεν ήταν απλά η γραφή, αλλά
και η εκτύπωση!

27. ΣΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ

28. Επιμέλεια παρουσίασης :
ΞΑΝΘΟΠΟΥΛΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ
ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ
4ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗΣ