ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄: Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αι. (1815 –1871)

1. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄: Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αι.
(1815 –1871)
Επιμέλεια: Μαρία Μαρσέλου
Φιλόλογος
1. ΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΕΙΡΗΝΗΣ ΤΗΣ ΒΙΕΝΝΗΣ (1814-1815)
α. Σύγκληση συνεδρίου: Αυστρία , Ρωσία, Πρωσία, Βρετανία (νικήτριες δυνάμεις της Γαλλίας του Ναπολέοντα) συγκαλούν το συνέδριο την 1η Νοεμβρίου 1814 με σκοπό:
 τερματισμός του πολέμου
 επίλυση προβλημάτων που δημιούργησε
Ήταν το συνέδριο της Ειρήνης της Βιέννης (1814 – 1815) και κατέληξε στην ομώνυμη συνθήκη Ειρήνης
Στόχος των ηγετών: η παλινόρθωση του παλαιού καθεστώτος των αριστοκρατικών φεουδαλικών προνομίων που είχαν κλονιστεί από την επικράτηση δημοκρατικών στη Γαλλία
Σημεία σύγκλισης
 ο περιορισμός της Γαλλίας στα προπολεμικά της σύνορα
 η αποκατάσταση του παλαιού εδαφικού και πολιτικού καθεστώτος στις άλλες χώρες της Ευρώπης
β. Η παλινόρθωση του «παλαιού καθεστώτος»
Με τα εδαφικά και πολιτικά ζητήματα ασχολήθηκαν
 ο υπουργός Εξωτερικών της Βρετανίας κόμης Κάσλρι,
 ο καγκελάριος της Αυστρίας πρίγκιπας Μέτερνιχ, ο οποίος και προήδρευσε του συνεδρίου,
 ο υπουργός Εξωτερικών της Γαλλίας Ταλεϋράνδος.
θέλοντας να σταματήσουν τις δυνάμεις ανατροπής που είχε εκθρέψει η Γαλλική Επανάσταση.
Διατήρηση των πολυεθνικών αυτοκρατοριών
Πίστευαν ότι εξυπηρετούσαν την ειρήνη καλύτερα από τη δημιουργία εθνικών κρατών γιατί:  στην Ευρώπη υπήρχαν διάσπαρτες διάφορες γλωσσικές ή θρησκευτικές κοινότητες χωρίς σαφή γεωγραφικά όρια
 αν σχηματιζόντουσαν εθνικά κράτη θα συμπεριλαμβάνονταν μειονότητες τις οποίες θα διεκδικούσαν γειτονικά κράτη. (με αποτέλεσμα τις εχθροπραξίες)
Οι λαοί της Ευρώπης διαφωνούσαν με τα σχέδια των ηγετών επιθυμώντας εθνική ανεξαρτησία.

2. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄: Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αι.
(1815 –1871)
Επιμέλεια: Μαρία Μαρσέλου
Φιλόλογος
Τα προβλήματα που προέκυπταν ήταν η δυσκολία διαχωρισμού κυρίως στην Ανατολική και Κεντρική Ευρώπη όπου ο πληθυσμός δεν είχε ξεκάθαρα κοινά χαρακτηριστικά.
«Λαός» = πολιτική κοινότητα
«Έθνος» = πολιτιστική κοινότητα
Στη Γαλλία οι δύο αυτές έννοιες συνέπιπταν στον πληθυσμός της κι έτσι η δημιουργία ενός ανεξάρτητου κράτους ήταν θεμιτή (το σχηματισμένο έθνος της χώρας είχε την ίδια γλώσσα και θρησκεία, διέθετε διακριτή ταυτότητα και ιστορία.). Όμως σε άλλες αυτοκρατορίες (Αψβούργοι, Οθωμανοί, Ρομανόφ) δεν υπήρχαν διακριτές εθνικές ενότητες.
γ. Η εποχή Μέτερνιχ
Χαρακτηριστικά
 υποστηρικτής της μοναρχικής εξουσίας, της νομιμότητας και της σταθερότητας
 στήριζε και προωθούσε την ιδέα της Ευρώπης
 ήταν εχθρός των εθνικών κινημάτων και των εθνικών κρατών επειδή
 απειλούσαν την αυτοκρατορία των Αψβούργων
 υπονόμευαν το όραμα της Ευρωπαϊκής ενότητας
 ήταν εχθρός της δημοκρατίας και των ριζοσπαστικών αλλαγών
Στόχοι Μέτερνιχ, Κάσλρι και ο Ταλεϋράνδου  διατήρηση μόνιμης ισορροπίας στην Ευρώπη για την αποφυγή επικράτησης μιας μεγάλης δύναμης όπως η Γαλλία
Μέτρα  δημιούργησαν ανάχωμα ισχυρών κρατών στα ανατολικά της
 το Βασίλειο της Ολλανδίας, στο οποίο προστέθηκε και το Βέλγιο
 το Βασίλειο της Σαρδηνίας, στο οποίο προσαρτήθηκαν το Πεδεμόντιο και η Γένοβα
 ουδετερότητα της Ελβετίας
 η Πρωσία προσάρτησε όλα σχεδόν τα γερμανικά εδάφη στα ανατολικά του ποταμού Ρήνου, και έγινε ένα είδος γέφυρας που ένωνε τη Δυτική με την Ανατολική Ευρώπη και χώριζε τη Ρωσία από τη Γαλλία
 η Αυστρία προσάρτησε το Μιλάνο, τη Τοσκάνη και τη Βενετία ενισχύοντας τη θέσης της έναντι της Γαλλίας
Θύματα μικρά Γερμανικά κράτη και η Ιταλία

3. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄: Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αι.
(1815 –1871)
Επιμέλεια: Μαρία Μαρσέλου
Φιλόλογος
δ. Το τέλος του Ναπολέοντα και η ίδρυση της Ιερής Συμμαχίας.
Ο Ναπολέοντας προσπάθησε να ανατρέψει τα σχέδια του Συνεδρίου δραπετεύοντας από τη νήσο Έλβα (3/1815). Ανακήρυξε τον εαυτό του αυτοκράτορα της Γαλλίας και χωρίς συμμάχους αντιμετώπισε το Φλαμανδικό χωριό Βατερλό όπου ηττήθηκε.
Αποτελέσματα
 η Γαλλία υποχρεώθηκε να υπογράψει νέα συνθήκη ειρήνης σύμφωνα με την οποία
 έχασε την περιοχή του Σάαρ
 κατέβαλε στους νικητές πολεμική αποζημίωση
 δέχτηκε στρατό κατοχής στο έδαφος της
 συγκροτήθηκε στις 26 Σεπτεμβρίου 1815 η Ιερή Συμμαχία με τη συμφωνία της Ρωσίας, Πρωσίας και Αυστρίας (η Βρετανία την καταδίκασε). Σκοπός τους να ανακόψουν τα εθνικά και φιλελεύθερα κινήματα που προωθούσαν τις αρχές της λαϊκής κυριαρχίας και της εθνικής ανεξαρτησίας.
Όροι
Ιερή Συμμαχία: Ιερή συμμαχία είναι η τριμερής συνθήκη που υπέγραψε η Ρωσία, Πρωσία και Αυστρία με σκοπό να ανακόψουν τα εθνικά και φιλελεύθερα κινήματα που προωθούσαν τις αρχές της λαϊκής κυριαρχίας και της εθνικής ανεξαρτησίας.
Παλαιό καθεστώς: Το καθεστώς της απόλυτης μοναρχίας, που δέχτηκε καίριο πλήγμα από τη Γαλλική Επανάσταση.
Ευρωπαϊκή Συμφωνία/Concert of Europe): η συμφωνία στην οποία κατέληξε το συνέδριο της Ειρήνης με την οποία δημιούργησαν ένα σύστημα ασφάλειας για την προστασία από τα εθνικά και φιλελεύθερα κινήματα.

4. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄: Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αι.
(1815 –1871)
Επιμέλεια: Μαρία Μαρσέλου
Φιλόλογος
2. ΤΑ ΕΘΝΙΚΑ ΚΑΙ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ
α. Οι δυνάμεις της προόδου και οι πολιτικές ανατροπές.
Η Γαλλική Επανάσταση και οι Ναπολεόντειοι πόλεμοι (1789 – 1815) έθεσαν τις βάσεις για μεγάλες αλλαγές και ανατροπές. Παρά την παλινόρθωση του παλαιού καθεστώτος σε πολλές χώρες της Ευρώπης ξεσπούσαν ή επρόκειτο να ξεσπάσουν εκρηκτικές πολιτικές εξελίξεις.
Δυνάμεις συντηρητισμού --------- Δυνάμεις προόδου
Χαρακτηριστικά: εθνικισμός, φιλελευθερισμός, ριζοσπαστισμός
Σε πολλέ2ς χώρες της Ευρώπης αλλά και του κόσμου γενικότερα, όπου έφτασαν τα μηνύματα της Γαλλικής επανάστασης ξέσπασαν εθνικά και φιλελεύθερα κινήματα.
Εθνικά κινήματα: κινήσεις μεταξύ ανθρώπινων κοινοτήτων με κοινή γλώσσα ή/και θρήσκευμα, με διακριτές παραδόσεις και ιστορία, με αντίληψη κοινής ταυτότητας μεταξύ των μελών τους, οι οποίες κοινότητες επιδίωκαν την ανεξαρτησία τους από την εξουσία άλλης διακριτής κοινότητας.
Αποσκοπούσαν στην προβολή και την επικράτηση ενός έθνους.
Φιλελεύθερα κινήματα: κινήσεις που προωθούσαν συνταγματικούς και κοινοβουλευτικούς θεσμούς για την εξασφάλιση των πολιτικών δικαιωμάτων και ελευθεριών των πολιτών.
Διεκδικούσαν τα δικαιώματα του λαού, με την έννοια της πολιτικής κοινότητας η οποία πρέπει να εντάσσεται στα πλαίσια του Συντάγματος.
β. Ο χαρακτήρας των κινημάτων.
 Αμερικανική Επανάσταση: είχε στοιχεία των εθνικών και φιλελεύθερων κινημάτων που εκδηλώθηκαν στην Ευρώπη και αλλού τον 19ο αιώνα. Στόχος της ήταν η απελευθέρωση από τους Άγγλους αποικιοκράτες.
 Κινήματα στη Λατινική Αμερική: εθνικά κινήματα κατά των Ισπανών αποικιοκρατών.

5. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄: Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αι.
(1815 –1871)
Επιμέλεια: Μαρία Μαρσέλου
Φιλόλογος
 Την αναξερτησία των χωρών της Λατινικής Αμερικής κατοχύρωσε ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Μονρόε
( Δόγμα Μονρόε = διακήρυξη ότι η αμερικανική ήπειρος δεν επρόκειτο ποτέ στο μέλλον να αφεθεί στη διάκριση των αποικιακών δυνάμεων της Ευρώπης)
 Βρετανία: ο εθνικισμός πήρε τη μορφή προβολής και υποστήριξης των παραδοσιακών θεσμών της χώρας, του κοινοβουλευτισμού και των ατομικών ελευθεριών.
 Ισπανία: πνεύμα αντίστασης κατά των γαλλικών στρατευμάτων
 Ιταλία: η δημιουργία νέων κρατικών ενοτήτων και η απήχηση των επαναστατικών ιδεών οδήγησε στην ανάπτυξη μιας εθνικής ταυτότητας στην επιθυμία για δημιουργία μιας ενιαίας πατρίδας.
 Πολωνία: εθνικό κίνημα θετικής ανταπόκρισης στις αρχές των Γάλλων αφού οι Πρώσοι, οι Ρώσοι και οι Αυστριακοί ήταν κυρίαρχοι των Πολωνών.
γ. Το εθνικό κίνημα των Γερμανών
Το εθνικό κίνημα των Γερμανών απέκτησε τα βασικά χαρακτηριστικά που επηρέασαν την ανάπτυξη του εθνικισμού. Αντέδρασαν στη Γαλλική παρουσία αλλά και στις ιδέες του Διαφωτισμού.
Επηρεάστηκαν από το Ρομαντισμό (γενικότερο καλλιτεχνικό ρεύμα του τέλους του 18ου και των αρχών του 19ου αιώνα που αναγνωρίζει το συναίσθημα ως πηγή έμπνευσης και αμφισβητεί τον ορθολογισμό)
Χέρντερ – Ιδέες για τη φιλοσοφία της ιστορίας και της ανθρωπότητας (1784): κάθε αυθεντικός πολιτισμός πηγάζει από τον απλό λαό (Volk), όχι από τις ανώτερες και κοσμοπολίτικες τάξεις. Επίσης, κάθε λαός, δηλαδή μια κοινότητα ανθρώπων που έχει τη δική της γλώσσα, τα δικά της έθιμα, το δικό της πνεύμα (Volksgeist)*, έχει τον δικό του πολιτισμό, αυτός δε ο πολιτισμός έχει εθνικό χαρακτήρα.
δ. Τα κυριότερα κινήματα στην Ευρώπη κατά το πρώτο τέταρτο του 19ου αιώνα.
Τα όρια του φιλελευθερισμού δοκιμάστηκαν στις επαναστάσεις που εκδηλώθηκαν στην Ευρώπη κατά το πρώτο τέταρτο του 19ου αιώνα.
Ισπανία: 1820. Βασιλική αντεπανάσταση το 1822 οδήγησε τη χώρα σε ακυβερνησία, με συνέπεια την επέμβαση γαλλικών στρατευμάτων για την προστασία της μοναρχίας με την έγκριση των μεγάλων δυνάμεων που συνεδρίαζαν στη Βερόνα.
Πορτογαλία: Αύγουστος του 1820

6. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄: Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αι.
(1815 –1871)
Επιμέλεια: Μαρία Μαρσέλου
Φιλόλογος
Ιταλία:
 Πολλοί φιλελεύθεροι Ιταλοί υποστήριζαν πως προείχε η ενοποίηση των ιταλικών χωρών σε ενιαίο εθνικό κράτος
 άλλοι έκριναν πως προείχαν η εισαγωγή φιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων και η οικονομική ανάπτυξη, παρά η ενοποίηση υπό το σκήπτρο ενός μονάρχη
Πορεία της επανάστασης
 Ιούλιος 1820 στον ιταλικό νότο στο Βασίλειο των Δύο Σικελιών, με την υποστήριξη των Καρμπονάρων (Carbonari)*, ριζοσπαστών που προωθούσαν ριζικές πολιτικές μεταρρυθμίσεις και αβασίλευτο πολίτευμα
 Μάρτιος 1821 επανάσταση στο Πεδεμόντιο με την υποστήριξη των Καρμπονάρων
 Απρίλιος 1821 καταστολή της επανάστασης από την Αυστρία
Οθωμανική Αυτοκρατορία: πρώτοι οι Έλληνες, μετά και την κατάληψη τω Επτανήσων από το Ναπολέοντα (1797) ανέπτυξαν ισχυρό εθνικό κίνημα, που οδήγησε στην Ελληνική Επανάσταση του 1821.
Ρωσία: Τον Δεκέμβριο του 1825, όταν πέθανε ο τσάρος Αλέξανδρος Α', συνωμότες αξιωματικοί εξεγέρθηκαν για να ανατρέψουν το απολυταρχικό καθεστώς. Ο νέος μονάρχης, ο Νικόλαος Α', αντέδρασε δυναμικά στην επανάσταση των Δεκεμβριστών, όπως ονομάστηκε η εξέγερση των αξιωματικών του στρατού, και την κατέστειλε.
Όροι
Εθνικά κινήματα: κινήσεις μεταξύ ανθρώπινων κοινοτήτων με κοινή γλώσσα ή/και θρήσκευμα, με διακριτές παραδόσεις και ιστορία, με αντίληψη κοινής ταυτότητας μεταξύ των μελών τους, οι οποίες κοινότητες επιδίωκαν την ανεξαρτησία τους από την εξουσία άλλης διακριτής κοινότητας.
Αποσκοπούσαν στην προβολή και την επικράτηση ενός έθνους
Φιλελεύθερα κινήματα: κινήσεις που προωθούσαν συνταγματικούς και κοινοβουλευτικούς θεσμούς για την εξασφάλιση των πολιτικών δικαιωμάτων και ελευθεριών των πολιτών.
Διεκδικούσαν τα δικαιώματα του λαού, με την έννοια της πολιτικής κοινότητας η οποία πρέπει να εντάσσεται στα πλαίσια του Συντάγματος
Έθνος: μια πολιτιστική κοινότητα με κοινά χαρακτηριστικά όπως η γλώσσα, η θρησκεία, τα ήθη και τα έθιμα.
Λαός: πολιτική κοινότητα, η οποία αποκτά πραγματική υπόσταση και έχει συγκεκριμένο ρόλο στο πλαίσιο ενός καταστατικού χάρτη, του Συντάγματος.

7. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄: Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αι.
(1815 –1871)
Επιμέλεια: Μαρία Μαρσέλου
Φιλόλογος
Ρομαντισμός: Γενικότερο καλλιτεχνικό ρεύμα του τέλους του 18ου και των αρχών του 19ου αιώνα που αναγνωρίζει το συναίσθημα ως πηγή έμπνευσης. Αντεπανάσταση: Εσωτερική ανατροπή μιας ομάδας επαναστατών από άλλους επαναστάτες οι οποίοι είτε πρόσκεινται στην επίσημη κρατική εξουσία είτε στρέφονται και αυτοί εναντίον της.
Καρμπονάροι: Μέλη μυστικών επαναστατικών εταιρειών, πατριωτικού και φιλελεύθερου χαρακτήρα, που ιδρύθηκαν στην Ιταλία στις αρχές του 19ου αιώνα.
Δεκεμβριστές: Ομάδα συνωμοτών αξιωματικών, οι οποίοι τον Δεκέμβριο του 1825 επιχείρησαν στη Ρωσία αποτυχημένο πραξικόπημα κατά της μοναρχίας.

8. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄: Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αι.
(1815 –1871)
Επιμέλεια: Μαρία Μαρσέλου
Φιλόλογος
3. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 - ΕΝΑ ΜΗΝΥΜΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ
α. Ο χαρακτήρας της Ελληνικής Επανάστασης.
Η Επανάσταση του 1821 ήταν προϊόν εθνικού κινήματος, ονομάστηκε Ελληνική Εθνική Παλιγγενεσία και συγγένευε με τα εθνικά κινήματα της Ιταλίας και της Γερμανίας.
Το ελληνικό εθνικό κίνημα ήταν πολιτικό κίνημα το οποίο αποσκοπούσε όχι απλώς στην απελευθέρωση του έθνους και στη συγκρότηση ανεξάρτητου εθνικού κράτους, αλλά στη σύσταση αντιπροσωπευτικής και ευνομούμενης πολιτείας.
Βασικά στοιχεία του ελληνικού εθνικού κινήματος:
 η προβολή των Ελλήνων της εποχής ως απογόνων και κληρονόμων των αρχαίων Ελλήνων
 η ταύτιση των Ελλήνων με τους άλλους Ευρωπαίους και η διάκρισή τους από τους Τούρκους
 η καταγγελία της τουρκικής κυριαρχίας ως παράνομης και της εξουσίας του Οθωμανού σουλτάνου ως αυθαίρετης
 η προβολή του δικαιώματος των Ελλήνων να διεκδικήσουν την απελευθέρωσή τους και να συστήσουν ανεξάρτητη και ευνομούμενη πολιτεία στη βάση των αρχών της εθνικής αυτοδιάθεσης και της λαϊκής κυριαρχίας.
β. Οργάνωση και έκρηξη της επανάστασης.
Φιλική Εταιρεία: μυστική οργάνωση που ιδρύθηκε το 1814 στην Οδησσό της Ρωσίας από τρεις Έλληνες, τρεις άσημους εμπόρους ή γραμματείς εμπόρων, τον Εμμανουήλ Ξάνθο, τον Νικόλαο Σκουφά και τον Αθανάσιο Τσακάλωφ. Σημαντικά και δραστήρια στελέχη της μυστικής πατριωτικής οργάνωσης υπήρξαν ο Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος και ο Παναγιώτης Σέκερης.
Αρχική πρόθεση: η πρόκληση γενικής επανάστασης των Ελλήνων για την απελευθέρωση της πατρίδας.
Στόχοι
 να κατηχήσουν στην Εταιρεία όσο το δυνατόν περισσότερους σημαίνοντες Έλληνες να αναθέσουν την ηγεσία στον Ιωάννη Καποδίστρια, υπουργό Εξωτερικών τότε της Ρωσίας
 να εξασφαλίσουν την υποστήριξη της κραταιός και ομόδοξης χώρας του Βορρά

9. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄: Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αι.
(1815 –1871)
Επιμέλεια: Μαρία Μαρσέλου
Φιλόλογος
Πέτυχαν τον πρώτο στόχο. Οι άλλοι δύο απέτυχαν γιατί ο Καποδίστριας
α. αρνήθηκε να αναλάβει την ηγεσία, επειδή:
 έκρινε πως οι περιστάσεις δεν ευνοούσαν την επιτυχία ενός εγχειρήματος, όπως αυτό που σχεδίαζε η Εταιρεία
 τόσο οι αρχές του όσο και η ιδιότητά του ως διπλωμάτη δεν ήταν συμβατές με τις αντίστοιχες ριζοσπαστικές ιδέες που ενέπνεαν τη δράση της Φιλικής Εταιρείας
β. δε ζήτησε από τον Ρώσο αυτοκράτορα Αλέξανδρο Α' τη συνδρομή της Ρωσίας γιατί:
 οι μεγάλες δυνάμεις ήταν αρνητικές με οποιαδήποτε προσπάθεια ανατροπής
 αν η Ρωσία βοηθούσε την Ελλάδα, τότε οι μεγάλες δυνάμεις θα στρέφονταν εναντίον της γεγονός που θα έβλαπτε το ελληνικό ζήτημα
Την ηγεσία ανέλαβε τελικά ο Αλέξανδρος Υψηλάντης αξιωματικό του Ρώσικου στρατού.
Λόγοι που ανέλαβε την ηγεσία:
 απόφαση που προήλθε από τον πατριωτισμό
 δεν αντιλαμβανόταν τις πολιτικές συνέπειες της απόφασής του ούτε την τεράστια αυθύνη που αναλάμβανε
 η υψηλή του θέση ενίσχυε τον πόθο των Ελλήνων και της Φιλικής εταιρείας για τη στήριξη της Ρωσίας
Επαναστατικές εστίες
 Αλέξανδρος Υψηλάντης στη Μολδαβία και τη Βλαχία
 Εμμανουήλ Παππάς στη Μακεδονία
 Αθανάσιος Διάκος, Οδυσσέας Ανδρούτσος, Μάρκος Μπότσαρης, Γεώργιος Καραϊσκάκης, Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, Γρηγόριος Δικαίος ή Παπαφλέσσας στις ευρωπαϊκές κτήσεις του Σουλτάνου
η αγριότητα με την οποία αντέδρασε ο Σουλτάνος απέτρεψε το ενδεχόμενο μεσολάβησης,
κατέστησε τους Έλληνες εμπόλεμους κι έκρινε την έκβαση της επανάστασης

10. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄: Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αι.
(1815 –1871)
Επιμέλεια: Μαρία Μαρσέλου
Φιλόλογος
γ. Η επανάσταση στις Ηγεμονίες
 στις 21/02/1821 πρώτη μάχη μεταξύ Τούρκων και Ελλήνων στο Γαλάτσι, όπου οι Έλληνες επαναστάτες υπερίσχυσαν και τερμάτισαν την τουρκική κυριαρχία
 ο Αλέξανδρος Υψηλάντης εισήλθε στις παραδουνάβιες ηγεμονίες στις 22/02/1821
 αρχικό στράτευμα: άνω των 6.000 ανδρών, Μολδαβών, Βλάχων, Αλβανών, Ηπειρωτών, Μακεδόνων, Επτανησίων, Σέρβων, Βουλγάρων, Κοζάκων και ιππέων από τις γερμανικές χώρες, την Πολωνία και την Ουγγαρία
 Περίπου 2000 ήταν Έλληνες, εκ των οποίων 450 αποτελούσαν τον περίφημο Ιερό Λόχο.
Λόγοι αποτυχίας
 οι ντόπιοι και οι αρχηγοί τους, από τους οποίους ο Θεόδωρος Βλαδιμηρέσκου φάνηκε στην αρχή να συμφωνεί με τους σκοπούς της Φιλικής Εταιρείας, στη συνέχεια όμως είτε έμειναν αδρανείς είτε παρασπόνδησαν
 η Ρωσία καταδίκασε την επανάσταση
1. Στη μάχη που έγινε στο Γαλάτσι την 1η Μαϊου, οι Έλληνες αμύνθηκαν με γενναιότητα, αλλά υποχρεώθηκαν να αποχωρήσουν από τον Προύθο, με κατεύθυνση τη Ρωσία -> ήττα των Ελλήνων.
2. Μεγάλη σύγκρουση με τους Τούρκους στο Δραγατσάνι, στις 7 Ιουνίου 1821: οι Έλληνες οδηγήθηκαν σε πραγματική σφαγή -> Ο Υψηλάντης με τα απομεινάρια του στρατού κατευθύνθηκε προς τα σύνορα της Αυστρίας.
3. Μάχη στο Σκουλένι -> θάνατος του Αθ. Καρπενισιώτη
4. Ανατίναξη της Μονής Σέκου από τον Γ. Ολύμπιο και Φαρμάκη (αποτυχία και σύλληψη του Φαρμάκη)
5. Αποτυχία επανάστασης στις Ηγεμονίες
δ. Εδραίωση της επανάστασης
Επαναστατικές εστίες
 Πελοπόννησος:
 Στερεά Ελλάδα
 Θεσσαλία
 Μακεδονία
 Θράκη
 Κρήτη

11. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄: Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αι.
(1815 –1871)
Επιμέλεια: Μαρία Μαρσέλου
Φιλόλογος
 Νησιά του Αιγαίου
Σημαντικές Μάχες
Μάχη της Αλαμάνας: ο Αθανάσιος Διάκος με μικρή δύναμη αντιμετώπισε στις 23 Απριλίου 1821 ισχυρό στράτευμα 2.000 Τούρκων και Αλβανών, υπό δύο πασάδες, τον Ομέρ Βρυώνη και τον Κιοσέ Μεχμέτ. Ο Διάκος συνελήφθη πληγωμένος, όταν οι άνδρες του είχαν αποδεκατιστεί. Στη Λαμία, όπου μεταφέρθηκε, ο Διάκος εξέπληξε με το θάρρος του τον Ομέρ Βρυώνη, ο οποίος προσφέρθηκε να τον προσλάβει στην υπηρεσία του, για να λάβει, όπως λέγεται, την απάντηση: «Ούτε σε δουλεύω [υπηρετώ] πασά, ούτε σ' ωφελώ κι αν σε δουλεύσω». Αντιμετώπισε τον θάνατο διά ανασκολοπισμού με γενναιότητα και μεγαλοψυχία.
Η μάχη στο Χάνι της Γραβιάς: Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος αντέταξε σθεναρή άμυνα εναντίον του Ομέρ Βρυώνη, στις 8 Μαΐου 1821. Ο Ανδρούτσος, παλαιός γνώριμος του Ομέρ Βρυώνη από την αυλή του Αλή πασά, απέρριψε πρότασή του να τον προσλάβει στην υπηρεσία του με δέλεαρ το αρματολίκι της Λιβαδειάς, κλείστηκε στο Χάνι με 120 άνδρες του και αντιστάθηκε με πείσμα, που προκάλεσε τον θαυμασμό των αντιπάλων του. Με 6 μόνο νεκρούς συντρόφους και αφού είχαν σκοτώσει 300 περίπου επιτιθέμενους αντιπάλους, ο Ανδρούτσος και οι άνδρες του αποχώρησαν από το Χάνι νύχτα ανενόχλητοι. Βαλτέτσι: ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης και άλλοι Πελοποννήσιοι οπλαρχηγοί συγκέντρωσαν τους επαναστατημένους χωρικούς και ανάγκασαν στην περίφημη ομώνυμη μάχη (12-13 Μαΐου 1821) τον Τούρκο διοικητή ισχυρής δύναμης, τον Μουσταφά Μπέη, να υποχωρήσει στην Τρίπολη  ήταν η πρώτη μεγάλη νίκη των Ελλήνων
Τριπολιτσά: το Σεπτέμβριο του 1821 καταλήφθηκε από τους επαναστάτες.
ε. Οι πρώτες αντιδράσεις στην επανάσταση
 Ο Σουλτάνος διατάζει τον απαγχονισμό του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε’ τη σφαγή πολλών επιφανών Ελλήνων.  έπεισε και όσους από τους σημαίνοντες Έλληνες δίσταζαν να εξέλθουν από τη νομιμότητα και να στηρίξουν το εγχείρημα των Φιλικών
 προκάλεσε τη συμπάθεια του χριστιανικού κόσμου και την ανάπτυξη ισχυρού φιλελληνικού κινήματος
 ανάγκασε και αυτές τις κυβερνήσεις των μεγάλων δυνάμεων να παραδεχθούν πως Έλληνες και Τούρκοι δεν ήταν εύκολο να συμβιώσουν στο εξής.

12. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄: Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αι.
(1815 –1871)
Επιμέλεια: Μαρία Μαρσέλου
Φιλόλογος
 Οι μεγάλες δυνάμεις αρχικά αντιδρούν αρνητικά επειδή θεωρήθηκε ότι στρεφόταν εναντίον της ακεραιότητας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της εν γένει νομιμότητας και σταθερότητας. Αντίδραση – επιχειρήματα Ελλήνων:
1. ο αγώνας των Ελλήνων ήταν νόμιμη επανάσταση εναντίον παράνομου ηγεμόνα
2. οι Έλληνες είχαν υποδουλωθεί διά της βίας
3. δεν ήταν «αποστάτες», επειδή δεν είχαν υποταχθεί σε νόμιμη εξουσία
4. η Ελλάδα δεν αποτελούσε νόμιμο τμήμα της οθωμανικής επικράτειας
5. ελληνική επανάσταση αποσκοπούσε στην αποκατάσταση της νομιμότητας επικαλούμενοι επιπλέον τις αρχές της εθνικής αυτοδιάθεσης και λαϊκής κυριαρχίας.
Τα επιχειρήματα των Ελλήνων εξέφραζαν δύο διαφορετικές πολιτικές και ιδεολογικές τάσεις
 φιλελεύθεροι διανοούμενοι και πολλά στελέχη της Φιλικής Εταιρείας πρόβαλλαν τις φιλελεύθερες αρχές που είχαν προβληθεί από τους Αμερικανούς και τους Γάλλους επαναστάτες
 εκπρόσωποι των προκρίτων, των ιεραρχών και των καπετάνιων εξέφραζαν συντηρητικές απόψεις (προβολή της επανάστασης ως εξέγερση συνετών νοικυραίων)
 Ρήγμα των Μεγάλων δυνάμεων εξαιτίας του ελληνικού ζητήματος:
 η Αγγλία αναγνώρισε τους Έλληνες ως εμπόλεμο έθνος
 προσανατολισμός των Μ. Δυνάμεων στη δημιουργία ενός ανεξάρτητου κράτους
 Αγγλογαλλικός ανταγωνισμός για την Ελλάδα
στ. Η εξέλιξη της Επανάστασης
1. Οι επαναστάτες επικρατούν στη Νότια Ελλάδα λόγω:
α) μεγάλης απόστασης από τα τουρκικά στρατεύματα
β) η ανταρσία του Αλή Πασά στην Ήπειρο ανάγκασε τους Τούρκους να αποσύρουν ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις
γ) πρώτες μεγάλες στρατιωτικές επιτυχίες σημειώθηκαν στην Πελοπόννησο
2. Καταστολή της επανάστασης στη Βόρια Ελλάδα
3. Καταστροφή της Χίου
4. Πυρπόληση της ναυαρχίδας Καρά Αλή από τον Κανάρη
5. Θάνατος του Μπότσαρη στη μάχη στο Κεφαλόβρυσο
6. Συστηματική καταστροφή της Πελοποννήσου από αιγυπτιακά στρατεύματα
7. Δεύτερη πολιορκία κι έξοδος του Μεσολογγίου
8. Νίκη του Καραϊσκάκη στην Αράχωβα

13. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄: Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αι.
(1815 –1871)
Επιμέλεια: Μαρία Μαρσέλου
Φιλόλογος
ζ. Η πολιτική συγκρότηση των Ελλήνων
Οι Έλληνες προσπάθησαν να οργανώσουν τις περιοχές που είχαν απελευθερωθεί (Πελοπόννησος, Στερεά Ελλάδα, νησιά του Αιγαίου).  Συγκροτήθηκαν τοπικά επαναστατικά συμβούλια «εφορίες», «σύγκλητοι», «καγκελαρίες» και «διευθυντήρια» υπό τον άμεσο έλεγχο των τοπικών αρχόντων, των παλαιών προεστών ή καπετάνιων , από όπου προήλθαν οι αντιπρόσωποι στις τρεις πρώτες τοπικές γερουσίες
1. «Πελοποννησιακή Γερουσία»
2. «Άρειο Πάγο»
3. «Γερουσία της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος»
Ουσιαστικά την εξουσία ανέλαβαν αυτοί που την ασκούσαν και στο παρελθόν ως εντολοδόχοι της Οθωμανικής κυριαρχίας.
Προέκυψε οξεία διαμάχη ανάμεσα στον Δημήτριο Υψηλάντη, αδελφό του Αλέξανδρου και πληρεξούσιο του στην επαναστατημένη Ελλάδα, και πολλούς Φιλικούς από το ένα μέρος και στους προκρίτους της Πελοποννήσου από το άλλο. (« Ολιγαρχικοί»  « Δημοκρατικοί» )
Α’ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου
Στο τέλος του 1821 συγκλήθηκε Εθνοσυνέλευση στην Επίδαυρο και ψηφίστηκε, τον Ιανουάριο του επόμενου έτους, το πρώτο δημοκρατικό σύνταγμα της χώρας με βασική αρχή: η μόνη νόμιμη εξουσία είναι η αιρετή από τον λαό επιβεβαιώνοντας τη λαϊκή κυριαρχία ( φιλελεύθερη κληρονομιά της επανάστασης)
 Επικράτηση της Επανάστασης στη νότια Ελλάδα:
 διευκόλυνε τη λύση του « Ελληνικού ζητήματος» (κράτος μικρής έκτασης που δεν απειλεί την Οθ. Αυτοκρατορία)
 δημιουργήθηκαν οι προϋποθέσεις για να αναπτυχθεί η Μεγάλη Ιδέα (=η εθνική πολιτική που αποσκοπούσε στην απελευθέρωση των ιστορικών ελληνικών χωρών και των τόπων γενικά όπου κατοικούσαν Έλληνες, οι οποίοι στο εξής ονομάστηκαν από την ελεύθερη ελληνική εστία αλύτρωτοι Έλληνες.)

14. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄: Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αι.
(1815 –1871)
Επιμέλεια: Μαρία Μαρσέλου
Φιλόλογος
 Οι διαμάχες για τον έλεγχο της εξουσίας έκκληση για βοήθεια προς τις
προκάλεσαν βίαιες εμφύλιες συγκρούσεις χριστιανικές δυνάμεις της
 Συστηματική καταστροφή της Πελοποννήσου Ευρώπης
από τα αιγυπτιακά στρατεύματα του Ιμπραήμ πασά
Δημιουργία των πρώτων ελληνικών κομμάτων
α) Γαλλικό
β) Αγγλικό
γ) Ρωσικό
 Η αγγλική κυβέρνηση ενθάρρυνε τραπεζικούς κύκλους, ώστε να χορηγήσουν δάνεια στις ελληνικές επαναστατικές κυβερνήσεις.
η. Η έκβαση της Επανάστασης
Πρωτόκολλο Ανεξαρτησίας, 22 Ιανουαρίου/3 Φεβρουαρίου 1830
 Η Ελλάδα υπήχθη σε καθεστώς εγγύησης της εδαφικής της ακεραιότητας, της εθνικής της ανεξαρτησίας και του μοναρχικού πολιτεύματος με το οποίο προικοδοτήθηκε από τις τρεις μεγάλες δυνάμεις της Ευρώπης με τα μεγαλύτερα συμφέροντα στην Εγγύς Ανατολή, τη Βρετανία, τη Γαλλία και τη Ρωσία
 Περιορίστηκε στη νότια ελληνική χερσόνησο, περιλάμβανε δε τη Στερεά Ελλάδα, την Πελοπόννησο και τις Κυκλάδες
 Έμειναν εκτός του ελληνικού κράτους η Κρήτη, τα αγγλοκρατούμενα Επτάνησα, τα νησιά του βόρειου και ανατολικού Αιγαίου, τα Δωδεκάνησα και οι βορείως των χερσαίων ελληνικών συνόρων ιστορικές ελληνικές χώρες, η Θεσσαλία, η Ήπειρος, η Μακεδονία και η Θράκη
Γ’ Εθνοσυνέλευση: κάλεσε τον Καποδίστρια να γίνει Κυβερνήτης της Ελλάδας ο οποίος παρέλαβε ένα πολίτευμα συγκεντρωτικό και πατερναλιστικό, δυνάμει αντιπροσωπευτικό κι έβαλε τις βάσεις της οικονομίας, της δημόσιας διοίκησης και δικαιοσύνης, του στρατού και της εκπαίδευσης
1832 – Μοναρχικό πολίτευμα Πρώτος ηγεμόνας ο Όθωνας ο οποίος έγινε δεκτός αρχικά από τους Έλληνες ως μεσσίας.

15. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄: Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αι.
(1815 –1871)
Επιμέλεια: Μαρία Μαρσέλου
Φιλόλογος
4. ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ (1830-1881)
α. Η εδαφική επικράτεια και το πολίτευμα του νεοσύστατου κράτους.
Καίρια ζητήματα του νέου κράτους ήταν
α) η έκτασή του ανάπτυξη της Μεγάλης Ιδέας και των αλυτρωτικών αγώνων του έθνους για την απελευθέρωση και των άλλων Ελλήνων
β) το καθεστώς του προκάλεσε την ανάπτυξη φιλελεύθερου κινήματος για την προαγωγή των συνταγματικών και κοινοβουλευτικών θεσμών.
β. Ο αλυτρωτισμός.
Μεγάλη Ιδέα: το εθνικό όραμα της ένωσης όλων των ιστορικών ελληνικών περιοχών σε μια μεγάλη ελληνική αυτοκρατορία.
Αλυτρωτισμός: η εθνική πολιτική για την απελευθέρωση των αλύτρωτων ιστορικών ελληνικών τόπων
Ο αλυτρωτισμός δέσποζε στον πολιτικό βίο της χώρας και επηρέαζε σοβαρά τα δημόσια πράγματα γενικώς( λίγοι ήταν εκείνοι που διαφωνούσαν)
γ. Οι πρώτες προσπάθειες συγκρότησης του κράτους.
Χαρακτηριστικά της Ελλάδας του 1830
 μια χώρα 750.000 κατοίκων
 κατεστραμμένες τις παραγωγικές της υποδομές από τον δεκαετή πόλεμο που είχε προηγηθεί
 ο εμπορικός στόλος των τριών ναυτικών νησιών, της Ύδρας, των Σπετσών και των Ψαρών, είχε υποστεί σοβαρότατες ζημίες
 Οι περισσότεροι ελαιώνες είχαν καταστραφεί
 τα εγγειοβελτιωτικά έργα είχαν παραμεληθεί, με συνέπεια οι χείμαρροι να παρασέρνουν τα εύφορα εδάφη
 οι συγκοινωνίες εκτελούνταν με δυσκολία, αφού είχαν αφανιστεί τα υποζύγια
 είχαν καταστραφεί πολλές γέφυρες
 μέρος του πληθυσμού είχε μεταναστεύσει και οι εύποροι ομογενείς της διασποράς δεν ήταν διατεθειμένοι να βοηθήσουν

16. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄: Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αι.
(1815 –1871)
Επιμέλεια: Μαρία Μαρσέλου
Φιλόλογος
Ο Όθων έφερε μαζί του από τη Βαυαρία και τις άλλες γερμανικές χώρες πλήθος συμβούλων, επιστημόνων και καλλιτεχνών, για να οικοδομήσει τη νέα χώρα σύμφωνα με τα πρότυπα της εποχής, αλλά και του κλασικισμού.
Θετικά αποτελέσματα:
 νομοθεσία
 η διοίκηση
 η δημόσια εκπαίδευση
 δημόσιες υπηρεσίες
 πολεοδομία της νέας πρωτεύουσας
 μνημειακά κτίρια
Αρνητικά αποτελέσματα:
 οικονομία
 ασφάλεια
Λόγοι που στάθηκαν εμπόδιο
1. Η ανεπάρκεια διαθέσιμων κεφαλαίων
2. η αδυναμία της χώρας να διανείμει τις εθνικές γαίες στους αγρότες, επειδή αυτές ήταν υποθηκευμένες για την εξυπηρέτηση των τοκοχρεολυσίων των εθνικών δανείων που είχαν συναφθεί κατά τον Αγώνα
3. η επιπολάζουσα ληστεία, την οποία συντηρούσαν α) η αλυτρωτική πολιτική και β)οι άτακτοι του Αγώνα από τους αλύτρωτους ιστορικούς τόπους που είχαν παραμείνει στην Ελλάδα
4. ο αναλφαβητισμός
5. η δεισιδαιμονία
δ. Η Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843.
Ο Όθων αρχικά έγινε δεκτός με ενθουσιασμό, στη συνέχεια όμως εκφράστηκαν αντιρρήσεις και δυσαρέσκεια αναφορικά με τον τρόπο διακυβέρνησης της χώρας από:
α) τους παλαιούς άρχοντες διότι βρέθηκαν παραγκωνισμένοι από τα δημόσια πράγματα
β) φιλελεύθερους διανοούμενους, λόγω της άρνησης του βασιλιά να παραχωρήσει σύνταγμα
γ) συντηρητικούς κύκλους της εκκλησίας λόγω της ανακήρυξης του αυτοκέφαλου της Εκκλησίας της Ελλάδος* και τη διοικητική της αποδέσμευση από το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως

17. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄: Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αι.
(1815 –1871)
Επιμέλεια: Μαρία Μαρσέλου
Φιλόλογος
Αυτές οι ετερόκλητες και με διαφορετικά συμφέροντα δυνάμεις, συμμάχησαν
την 3η Σεπτεμβρίου 1843, διά της στρατιωτικής φρουράς της Αθήνας, και υποχρέωσαν να συγκαλέσει εθνοσυνέλευση και να παραχωρήσει Σύνταγμα. Ήταν η αφετηρία του κοινοβουλευτικού βίου της χώρας.
Συνέπειες:
 επανήλθαν στα πράγματα οι παλαιοί άρχοντες, οι οποίοι παρά το γεγονός ότι αναδείχθηκαν πανίσχυροι, δεν μπορούσαν να είναι ισχυροί απέναντι στο μονάρχη λόγω της έλλειψης σταθερών πολιτικών κομμάτων που θα εξασφάλιζαν ομαλό πολιτειακό βίο και ουσιαστικό έλεγχο της βασιλικής εξουσίας
Το Σύνταγμα του 1844, ένα από τα πιο φιλελεύθερα Συντάγματα της εποχής, δεν κατοχύρωνε τη λαϊκή κυριαρχία, επειδή δεν υπήρχαν σταθεροί πολιτικοί σχηματισμοί, για να εξασφαλίσουν την άσκηση της εξουσίας από την πλειοψηφία του κοινοβουλίου
ε. Η κατοχύρωση της λαϊκής κυριαρχίας
Για την κατοχύρωση της Λαϊκής κυριαρχίας χρειάστηκε:
 νέο σύνταγμα το 1846μετά την έλευση του νέου ηγεμόνα της χώρας, του Γεωργίου Ά των Γλυξβούργων της Δανίας
 πολιτικοί αγώνες του πρώτου μεγάλου κοινοβουλευτικού άνδρα της χώρας, του Χαρίλαου Τρικούπη, ο οποίος υποχρέωσε τον Γεώργιο να αποδεχτεί επίσημα ότι θα έδινε την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον αρχηγό του κόμματος που είχε τη «δεδηλωμένη εμπιστοσύνη» του κοινοβουλίου. (Αρχή της δεδηλωμένης = το κόμμα που πλειοψηφεί στις εκλογές θα πρέπει, για να κυβερνήσει, να έχει εξασφαλισμένη («δεδηλωμένη») την εμπιστοσύνη της πλειοψηφίας της Βουλής.)
 υποχρέωσε τον ανώτατο άρχοντα να σέβεται τη λαϊκή ετυμηγορία και συνεπώς τη λαϊκή κυριαρχία
 συνέλαβε στο σχηματισμό πολιτικών κομμάτων με σταθερές αρχές και προγράμματα
Άλλα σημαντικά γεγονότα
 η ίδρυση του εθνικού καποδιστριακού πανεπιστημίου (1837)
 ο κορυφαίος εθνικός ιστοριογράφος Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος

18. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄: Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αι.
(1815 –1871)
Επιμέλεια: Μαρία Μαρσέλου
Φιλόλογος
Πίνακας κυριότερων εθνικών γεγονότων της πεντηκονταετίας 1830-1881
22 Φεβρουαρίου 1841
Εξέγερση στην Κρήτη καταστέλλεται από τους Τούρκους.
1854-1856
Κατά τη διάρκεια του Κριμαϊκού Πολέμου πραγματοποιούνται και καταστέλλονται εξεγέρσεις κατά των Τούρκων σε Ήπειρο, Θεσσαλία, Μακεδονία. Κατοχή του Πειραιά από τον αγγλογαλλικό στόλο ως αντίποινα για την υποκίνηση των εξεγέρσεων.
23 Σεπτεμβρίου 1863
Η Ιόνιος Βουλή ψηφίζει την ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα.
21 Μαΐου 1864
Υπογράφεται η επίσημη πράξη της Ένωσης της Επτανήσου.
1866-1869
Η Μεγάλη Κρητική Επανάσταση (8 Νοεμβρίου 1866 το ολοκαύτωμα του Αρκαδίου).
1878
Η Κύπρος παραχωρείται από τον σουλτάνο με μυστικό πρωτόκολλο στην Αγγλία.
1881
Ενσωμάτωση της Θεσσαλίας και μέρους της Ηπείρου στην Ελλάδα.

19. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄: Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αι.
(1815 –1871)
Επιμέλεια: Μαρία Μαρσέλου
Φιλόλογος
5. ΤΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΚΑΙ Ο ΚΡΙΜΑΪΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ
α. Το «Ανατολικό Ζήτημα» ως ιστορικός όρος.
Ανατολικό Ζήτημα ονομάζεται το διεθνές ζήτημα που προκλήθηκε από τη βαθμιαία υποχώρηση της ισχύος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και την πλήρωση του κενού που προέκυψε από αυτή την υποχώρηση στην Εγγύς Ανατολή και ιδίως στη Χερσόνησο του Αίμου.
Η παρακμή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας τοποθετείται
 στο τέρμα των κατακτήσεών της ( κατάκτηση της Κρήτης / αποτυχία πολιορκίας της Βιέννης – 17ο αιώνας)
 στα προβλήματα που δημιουργήθηκαν στο εσωτερικό της
Την ίδια περίοδο αποκτούσε μεγάλη δύναμη η Ρωσία.
β. Το Ανατολικό Ζήτημα κατά τον 18ο και τον 19ο αιώνα.
Μετά την προέλαση των Οθωμανών Τούρκων εναντίον της χριστιανικής Ευρώπης, ξεκίνησε η προσπάθεια εκδίωξής του από την Ευρώπη και η διανομή την κτήσεών της.
Τα σχέδια αυτά ανέλαβε η Ρωσία ( Μεγάλη Αικατερίνη) και η Αυστρία.
Νέα φάση του Ανατολικού ζητήματος
Λόγοι:
 η κατάληψη των Επτανήσων από τους Γάλλους το 1797
 η εκστρατεία του Ναπολέοντα στην Αίγυπτο το 1798
Γεγονότα:
 Η Πύλη κάλεσε τους Ρώσους σε βοήθεια εναντίον των Γάλλων.
 Για πρώτη φορά ο ρωσικός πολεμικός στόλος πέρασε από τα Στενά του Βοσπόρου και των Δαρδανελλίων, το 1798, στο Αιγαίο, έπλευσε στο Ιόνιο και κατέλαβε τα Επτάνησα.
 Οι Βρετανοί βοήθησαν τους Τούρκους στην Αίγυπτο, όπου ο βρετανικός στόλος καταναυμάχησε τον γαλλικό στο Αμπουκίρ (1798), και αποκατέστησαν την εξουσία του σουλτάνου στην Αίγυπτο.
 Ρωσοτουρκικός πόλεμος λόγω της οργής του σουλτάνου για τη ρωσική συμμετοχή στη ναυμαχία του Ναυαρίνου κλείνοντας τα Δαρδανέλια για τα ρωσικά πλοία
Συνέπειες:
Συνθήκη Ειρήνης της Αδριανούπολης (1829): Η Πύλη αναγνώρισε την αυτονομία της Σερβίας

20. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄: Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αι.
(1815 –1871)
Επιμέλεια: Μαρία Μαρσέλου
Φιλόλογος
γ. Το ζήτημα των Στενών.
Πρόκειται ουσιαστικά και το ζήτημα του ελέγχου των Στενών.
Α] Η διέλευση των Ρώσων από τα Στενά στη Μεσόγειο προκάλεσε την ανησυχία κυρίως των βρετανών αλλά και των Γάλλων για την άνοδο της ρωσικής δύναμης με αποτέλεσμα τον αναβολή του διαμελισμού της Οθωμανικής αυτοκρατορίας αφού χρησιμοποιήθηκε ως ανάχωμα (εμπόδιο για τη διέλευση των Ρώσων)
Β] Όξυνση του προβλήματος  όταν ο Μεχμέτ Αλή πασάς της Αιγύπτου ενεπλάκη σε πόλεμο με τον σουλτάνο και ο τελευταίος ζήτησε τη βοήθεια της Ρωσίας εναντίον του.
→ Αρχές του 1833: ο ρωσικός στόλος κατέπλευσε και αγκυροβόλησε στον Κεράτιο Κόλπο
→ σύναψη της Συνθήκης Ειρήνης της Κιουτάχειας (4 Μαίου 1833) μεταξύ Αιγύπτου και Σουλτάνου λόγω της ισχυρής παρουσία των Ρώσων στο Βόσπορο
→ Ο ρωσικός στόλος εγκατέλειψε τον Βόσπορο, αφού όμως υπογράφτηκε προηγουμένως μεταξύ Ρωσίας και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ηΣυνθήκη του Χουνκιάρ Ισκελεσί (8 Ιουλίου 1833).
 ο Εύξεινος Πόντος γίνεται κλειστή και ασφαλής θάλασσα της Ρωσίας
 αναγνωρίζεται σιωπηρώς στη Ρωσία το δικαίωμα εξόδου των πολεμικών σκαφών της στο Αιγαίο
Γ] Ένοπλη αναμέτρησης μεταξύ του σουλτάνου Μαχμούτ Β' και του Μεχμέτ Αλή πασά της Αιγύπτου (1839)  Σύμβαση των Στενών (13 Ιουλίου 1841), την οποία υπέγραψαν οι πέντε μεγάλες δυνάμεις της Ευρώπης στο Λονδίνο.
 τερματισμός της προνομιακής θέσης της Ρωσίας στα Στενά
 η πρώτη συνθήκη των ευρωπαϊκών μεγάλων δυνάμεων στην οποία μετείχε και η Πύλη
Δ] 1850 νέα παρέμβαση της Ρωσίας στα ζητήματα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με αφορμή έριδα μεταξύ ορθόδοξων(ο Ρώσος αυτοκράτορας Νικόλαος Ά) και καθολικών μοναχών (ο Γάλλος αυτοκράτορας Ναπολέων Γ’ )για την κατοχή των ιερών προσκυνημάτων των Αγίων Τόπων.
Και οι δύο πλευρές πίεζαν το Σουλτάνο. Ειδικά η Ρωσία απαιτούσε από τον σουλτάνο να της αναγνωρίσει το δικαίωμα προστασίας των ορθοδόξων που απέρρεε, κατά τη δική της ερμηνεία, από τη Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774)

21. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄: Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αι.
(1815 –1871)
Επιμέλεια: Μαρία Μαρσέλου
Φιλόλογος
δ. Ο Κριμαϊκός Πόλεμος.
Η απαίτηση της Ρωσίας για αναγνώριση του δικαιώματος προστασίας των ορθόδοξων πληθυσμών σήμαινε συγκυριαρχία του Ρώσου αυτοκράτορα με το Σουλτάνο λόγω του μεγάλου αριθμού των ορθόδοξων.
 η Πύλη αρνήθηκε να ικανοποιήσει αυτή την αξίωση της Ρωσίας  τον Μάιο του 1853 να εισέλθουν τα ρωσικά στρατεύματα στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, χωρίς την κήρυξη πολέμου εναντίον της Πύλης.
Κριμαϊκός Πόλεμος: Βρετανία και Γαλλία υπέγραψαν συνθήκη συμμαχίας με την Πύλη, τον Μάρτιο του 1854  διεξήχθη στη Χερσόνησο της Κριμαίας, στη νότια Ρωσία, όπου οι Ρώσοι αντιμετώπισαν τις στρατιωτικές και ναυτικές δυνάμεις της Βρετανίας και της Γαλλίας.
εκκλήσεις των Ρώσων προς τους ορθόδοξους λαούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας να εκδιώξουν τους Οθωμανούς από την Ευρώπη.
 εξεγέρσεις στην Ελλάδα υπέρ των Ρώσων
ε. Η Συνθήκη Ειρήνης των Παρισίων.
Τον Σεπτέμβριο του 1855 οι Βρετανοί και οι Γάλλοι εκπόρθησαν τη Σεβαστούπολη. Οι εχθροπραξίες τερματίστηκαν τον Ιανουάριο του 1856, ενώ τον Μάρτιο του ίδιου έτους υπογράφτηκε η Συνθήκη Ειρήνης των Παρισίων (30 Μαρτίου 1856).
1. η Πύλη εξασφάλισε το δικαίωμα συμμετοχής της στο σύστημα ασφάλειας των μεγάλων δυνάμεων της Ευρώπης (Concert of Europe)
2. ο Εύξεινος Πόντος κατέστη ουδέτερη θάλασσα, απαλλαγμένη από πολεμικά σκάφη
3. οι εκβολές του Δούναβη δόθηκαν και πάλι στην Πύλη
4. επιβεβαιώθηκε η αυτονομία των Παραδουνάβιων Ηγεμονιών υπό την προστασία των μεγάλων δυνάμεων Αυτοκρατορικό διάταγμα «Χάτι Χουμαγιούν» 18 Φεβρουαρίου 1856: υποσχόταν πλήρη ισότητα των υπηκόων του ανεξαρτήτως θρησκεύματος ή καταγωγής εγκαινιάστηκε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία η περίοδος του Τανζιμάτ* (μεταρρυθμίσεων).
Ο Κριμαϊκός Πόλεμος, ο οποίος έληξε με την ήττα και την ταπείνωση της Ρωσίας, συνέβαλε στην αποδοχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στη λέσχη των μεγάλων δυνάμεων της Ευρώπης, υπό την προστασία της Βρετανίας.

22. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄: Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αι.
(1815 –1871)
Επιμέλεια: Μαρία Μαρσέλου
Φιλόλογος
6. Η ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
α. Από την προβιομηχανική στη βιομηχανική εποχή
Χαρακτηριστικά της οικονομίας της Ευρώπης στις αρχές του 19ου αιώνα
 κατά βάση αγροτική
 περισσότερα προϊόντα 2γενούς τομέα  σε μικρά εργαστήρια ή σε σπίτια τεχνιτών
 τα περισσότερα οικιστικά σύνολα ήταν μικρά όπου γινόταν η ανταλλαγή καρπών γης και βιομηχανικών προϊόντων
 διάσπαρτες ορισμένες παραγωγικές μονάδες, γνωστές ως βιομηχανικές  οι περισσότερες στην Αγγλία και λιγότερες στην Ηπειρωτική Ευρώπη
αποτέλεσαν την αφετηρία ενός νέου παραγωγικού συστήματος,
του εργοστασιακού συστήματος
Βασικά γνωρίσματα του συστήματος αυτού:
1. η υποκατάσταση του ανθρώπου σε πολλούς τομείς της παραγωγικής διαδικασίας, από τη μηχανή
2. η αντικατάσταση των παραδοσιακών πηγών ενέργειας, από νέες (κυρίως γαιάνθρακα)
3. χρήση νέων και άφθονων πρώτων υλών, ιδιαίτερα ανόργανων
Βιομηχανική Επανάσταση  ιστορικό φαινόμενο που εκδηλώθηκε στην Αγγλία!
Εφευρέσεις και τεχνολογικά επιτεύγματα  ανεξέλεγκτη αύξηση παραγωγικότητας και του κατά κεφαλήν εισοδήματος
Οικονομική ανάπτυξη + ανάπτυξη της τεχνολογίας και επιστημών =
 πρόσθετες επενδυτικές ανάγκες
 πλεόνασμα προς επένδυση
 προϋποθέσεις για νέους ρυθμούς παραγωγής και ανάπτυξης
Συνέπειες
 προϋποθέσεις για τη θεαματική αύξηση του πληθυσμού
 αλλαγές και διαφοροποιήσεις στο συσχετισμός δυνάμεων μεταξύ των χωρών (μέσα στην Ευρώπη αλλά και σε σχέση με την Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο)
 αλλαγές στις σχέσεις των διάφορων κοινωνικών τάξεων

23. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄: Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αι.
(1815 –1871)
Επιμέλεια: Μαρία Μαρσέλου
Φιλόλογος
β. Η βιομηχανική Επανάσταση στην Αγγλία
Γιατί ξεκίνησε από την Αγγλία
1. τομέας κλωστοϋφαντουργίας  μεγάλη αύξηση της ζήτησης βαμβακερών υφασμάτων
2. αδυναμία των παραγωγών και των εμπόρων να ικανοποιήσουν αυτή τη ζήτηση
3. τεχνολογικά επιτεύγματα έδωσαν τη δυνατότητα μεγάλης αύξησης παραγωγής κλωστών και υφασμάτων (μηχανική ανέμη «κλώστρια Τζένη»)
4. ακολούθησαν κι άλλες εφευρέσεις με κορύφωμα την Ατμομηχανή
5. απαραίτητα κεφάλαια για επενδύσεις (συσσώρευση από την Εμπορική Επανάσταση)
6. διαθέσιμο εργατικό δυναμικό από άνεργους αγρότες
7. ελεγχόμενες πηγές πρώτων υλών και αγορές για τα βιομηχανικά της προϊόντα
8. ανεπτυγμένο σύστημα πλωτής και οδικής συγκοινωνίας
9. μεγάλες ποσότητες εξορύξιμου άνθρακα
10. ανεξέλεγκτη παραγωγή προϊόντων
11. απρόσκοπτη λειτουργία αγορά λόγω του πιστωτικού συστήματος και της νομοθεσίας
12. εκβιομηχάνιση 2γενούς τομέα παραγωγής από ιδιώτες
γ. Η εξάπλωση της βιομηχανικής επανάστασης στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ
Το οικονομικό άλμα της Αγγλίας υποχρέωσε και τις υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης να στραφούν προς την ίδια αναπτυξιακή κατεύθυνση  τα αγγλικά προϊόντα απειλούσαν με καταστροφή τις παλιές βιοτεχνίες
Η εκβιομηχάνιση της Ηπειρωτικής Ευρώπης άργησε γιατί:
 δεν υπήρχαν οι αντίστοιχες συνθήκες της Αγγλίας
 την εκβιομηχάνιση ανέλαβαν οι κυβερνήσεις εμποδίζοντας την ελεύθερη λειτουργία της αγοράς
 διασπάθιση πολύτιμων εθνικών πόρων σε επιχειρηματίες ευνοούμενους κι όχι απαραίτητα ικανούς
 μετανάστευση κεφαλαίων στην Αγγλία
Πρώτες χώρες: Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Βόρειο Ιταλία.

24. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄: Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αι.
(1815 –1871)
Επιμέλεια: Μαρία Μαρσέλου
Φιλόλογος
Το οικονομικό σύστημα που στηρίχτηκε στις βιομηχανικές χώρες της Ευρώπης και στις ΗΠΑ ήταν εύθραυστο γιατί βασιζόταν:
 στη συνεχή αύξηση του πληθυσμού της Ευρώπης
 στην ελεύθερη μετανάστευση ανθρώπινου δυναμικού και κεφαλαίων έξω από την Ευρώπη
 στην εκλεκτική ανάπτυξη της βιομηχανίας σε περιοχές του κόσμου
 στην ανάπτυξη συγκοινωνιών και επικοινωνιών και ασφαλιστικού και τραπεζικού συστήματος
 στην αύξηση του διεθνούς εμπορίου
Προϋποθέσεις για την ομαλή λειτουργία του
1. ειρήνη
2. ελευθερία του διεθνούς εμπορίου
3. οικονομική ηγεμονία των χωρών που αποτελούσαν τον πυρήνα
Αυτό το αυτορυθμιζόμενο μοντέλο κατέρρευσε με την έκρηξη
του Α΄ παγκοσμίου πολέμου (1914)

25. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄: Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αι.
(1815 –1871)
Επιμέλεια: Μαρία Μαρσέλου
Φιλόλογος
7. Η ΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΤΩΝ ΑΨΒΟΥΡΓΩΝ – Η ΙΤΑΛΙΚΗ ΚΑΙ Η ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΕΝΟΠΟΙΗΣΗ
α. Ο Γαλλοπρωσικός πόλεμος
Η Γαλλία κήρυξε πόλεμο εναντίον της Πρωσίας στις 19 Ιουλίου 1870 (αιτία: η διαδοχή του ισπανικού θρόνου)  ταπεινωτική ήττα των γαλλικών δυνάμεων στη μάχη του Σεντάν (1 Σεπτεμβρίου 1870)
 υπογραφή συνθήκης ειρήνης από τον Ναπολέοντα (2/09/1870)
4/09/1870: επανάσταση στο Παρίσι