เรื่องราวของการใช้คำในภาษาไทยมาเป็นข้อคิดและคติเตือนใจที่สามารถนำไปปรับใช้กับชีวิตประจำวันได้อย่างคมห้ศจรรย์

1. เรียนรู้สำนวนไทย วิชา ภาษาไทย ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ ๑ กลุ่มสาระการเรียนรู้ ภาษาไทย เยาวรัตน์ เลิศพิพัฒน์กุล โรงเรียนบ้านขอวิทยา สำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาลำปางเขต 3

2. สาระสำคัญ สำนวนและสุภาษิตไทย มีปรากฏใช้สืบต่อกันมาตั้งแต่โบราณ ซึ่งคำเหล่านี้เป็นส่วนหนึ่งที่สะท้อนให้ทราบถึงอุปนิสัยความเป็นคนช่างสังเกตเจ้าบทเจ้ากลอนของคนไทย สำนวนและสุภาษิตไทย จึงมีจุดประสงค์มุ่งให้เกิด ข้อคิดเตือนใจด้วยการใช้ถ้อยคำที่คล้องจองกัน ทำให้จดจำได้ง่าย และเมื่อจะกล่าวเปรียบเปรยหรือตักเตือนผู้ใดมักจะยกสำนวนเหล่านี้มาใช้พูดกันเสมอ

3. จุดประสงค์การเรียนรู้ บอกความหมายของสำนวนได้ถูกต้อง 1 บอกความหมายของสุภาษิตไทยได้ถูกต้อง 2 อธิบายลักษณะของสำนวนไทยได้ถูกต้อง 3 บอกที่มาของสำนวนไทยได้ถูกต้อง 4

4. แบบทดสอบก่อนเรียน 1. สำนวนไทยหมายถึง ? ก. คำกล่าวสั้นๆที่สื่อความหมายโดยนัย แต่เข้าใจกันทั่วไปในสังคมนั้นๆ ข. คำกล่าวที่มีความหมายตรงตัว ค. ถ้อยคำของคนโบราณที่มีความหมาย ง. ถ้อยคำที่มีหรือไม่มีความหมายก็ได้ 2.สำนวนไทยในข้อใดผิดทั้งหมด ? ก. น้ำลดตอผุด กรวดน้ำคว่ำกะลา ข. จุดไต้ตำตอ หัวล้านได้แว่น ค. หัวมังกรท้ายมงกุฎ ขนมผสมน้ำยา ง. หน้าเนื้อใจเสือ ปากว่าตาขยิบ

5. แบบทดสอบก่อนเรียน 3. สุภาษิตหมายถึง ? ก. คำพูดที่ไม่มีความหมาย ข. คำพูดที่มีความหมายตรงตัว ค. คำพูดของคนโบราณ ง. คำพูดที่เป็นคติ ถ้อยคำที่กล่าว ดีแล้ว 4. สุภาษิตในข้อใดผิด ? ก. ข่มเขาควายขืนให้กลืนหญ้า ข. น้ำเชี่ยวอย่าขวางเรือ ค. ตำน้ำพริกละลายแม่น้ำ ง. ฆ่าควายเสียดายพริก

6. แบบทดสอบก่อนเรียน 5. ต่างฝ่ายต่างก็ไม่ยอมอ่อนข้อให้กัน ตรงกับสำนวนว่าอย่างไร ? ก. ขนมพอสมน้ำยา ข. น้ำกับน้ำมัน ค. ขมิ้นกับปูน ง. ขิงก็ราข่าก็แรง 6. ผู้ร้ายที่ปล้นบ้านตำรวจตรงกับ สำนวนว่าอย่างไร ? ก. ขี่ช้างจับตั๊กแตน ข. ล้วงคองูเห่า ค. ขิงก็ราข่าก็แรง ง. จุดไต้ตำตอ

7. แบบทดสอบก่อนเรียน 10. สำนวนในข้อใดมีที่มาจาก พฤติกรรมของสัตว์ต่างๆ ? ก. นกมีหูหนูมีปีก ข. ไก่เห็นตีนงู งูเห็นนมไก่ ค. กระต่ายตื่นตูม ง. ชาวนากับงูเห่า 9. สำนวนในข้อใดมีที่มาจากลักษณะทางกายภาพของมนุษย์ ? ก. ทำนาบนหลังคน ข. ขี่ช้างจับตั๊กแตน ค. ปากว่าตาขยิบ ง. กินขันหมาก

8. แบบทดสอบก่อนเรียน 7. สำนวนในข้อใดมีลักษณะเป็นความเปรียบหรืออุปมาอุปไมยถึงสิ่งต่างๆ ก. ผ้าเหลืองร้อน ข. ขาวเหมือนสำลี ค. หาเช้ากินค่ำ ง. เชื้อไม่ทิ้งแถว 8. สำนวนในข้อใดมีลักษณะ เป็นบุคลาธิษฐาน ก. กิ้งก่าได้ทอง ข. ฝนสั่งฟ้าปลาสั่งน้ำ ค. ทำนาบนหลังคน ง. ปิดทองหลังพระ

9. สำนวนสุภาษิตไทย ความหมายของสำนวนไทย สำนวนไทย หมายถึง คำกล่าวหรือถ้อยคำคมคายสั้นๆ ที่ผูกเข้าเป็นประโยคหรือวลี สื่อความหมายความเข้าใจกันโดยใช้ความหมายโดยนัยแต่สามารถเข้าใจกันทั่วไปในสังคมนั้นๆ

10. สำนวนสุภาษิตไทย ตัวอย่างสำนวนไทย เกลือเป็นหนอน หมายถึง พวกเดียวกันทรยศ คอเป็นเอ็น หมายถึง เถียงอย่างไม่ยอมลดละ ปากว่าตาขยิบ หมายถึง ปากกับใจไม่ตรงกัน อย่าข่มเขาโคขืนให้กินหญ้า หมายถึงอย่าบังคับจิตใจกัน

11. สำนวนสุภาษิตไทย ความหมายของสุภาษิต หมายถึงถ้อยคำที่กล่าวดีแล้วหรือคำพูดที่เป็นคติ หรือได้แก่คำพูดที่พูดออกมา ไม่ว่าจะเป็นทำนองสำนวนโวหาร หรือคำพังเพย แต่มีเนื้อความหรือความหมายที่ดี เป็นคำตักเตือนสั่งสอน และสะกิดใจให้ระลึกถึงอยู่เสมอ

12. สำนวนสุภาษิตไทย ตัวอย่างสุภาษิตไทย ดูช้างให้ดูหาง ดูนางให้ดูแม่ หมายถึง ให้พิจารณาให้รอบคอบเสียก่อนจึงกระทำ อย่าไว้ใจทาง อย่าวางใจคน หมายถึง ไม่ให้เชื่อใจใครง่าย ๆ ผู้รู้ดีเป็นผู้เจริญ หมายถึง ผู้ที่มีความรู้ดี จะกระทำสิ่งที่สุจริต

13. สำนวนสุภาษิตไทย ความเปรียบ ลักษณะที่มาของสำนวนไทย ลักษณะที่มาของสำนวนไทย สำนวนไทย คำคม โวหาร บุคลาธิษฐาน

14. สำนวนสุภาษิตไทย ลักษณะของสำนวนไทย มีลักษณะเป็นโวหารและมีเสียงสัมผัสกัน หมายถึง สำนวนที่มีลักษณะ ไพเราะด้วยการซ้ำคำ หรือมีสัมผัสคล้องจองกันทั้งสัมผัสพยัญชนะและ สัมผัสสระอยู่ในสำนวนนั้นๆ เช่น ก่อร่างสร้างตัว ขับไล่ไสส่ง

15. สำนวนสุภาษิตไทย ลักษณะของสำนวนไทย มีลักษณะเป็นความเปรียบหรืออุปมาอุปไมยถึงสิ่งต่างๆ เช่น แก้มแดงเป็นลูกตำลึงสุก ขาวเหมือนสำลี เป็นต้น

16. สำนวนสุภาษิตไทย ลักษณะของสำนวนไทย มีลักษณะเป็นคำคมหรือคำกล่าวที่ให้แง่คิดต่างๆ เช่น ขี่ช้างจับตั๊กแตน ตำน้ำพริกละลายแม่น้ำ เข็นครกขึ้นภูเขา

17. สำนวนสุภาษิตไทย ลักษณะของสำนวนไทย มีลักษณะเป็นบุคลาธิษฐาน คือ เป็นสำนวนที่นำคำกริยาที่ใช้สำหรับมนุษย์ไปใช้กับสัตว์หรือสิ่งไม่มีชีวิตต่างๆให้มีลักษณะการกระทำและความรู้สึกนึกคิดเหมือนมนุษย์ เช่น ฝนสั่งฟ้าปลาสั่งน้ำ น้ำน้อยย่อมแพ้ไฟ เป็นต้น

18. ที่มาของสำนวนไทย ลักษณะทางกายภาพของมนุษย์ ลักษณะทางกายภาพของมนุษย์ คือ อวัยวะต่างๆที่เป็นส่วนประกอบในร่างกายคนเช่น ปากว่าตาขยิบ เคียงบ่าเคียงไหล่ หัวล้านได้หวี

19. ที่มาของสำนวนไทย สภาพแวดล้อมทางสังคมและวัฒนธรรม สภาพชีวิตความเป็นอยู่ การกระทำ และความประพฤติของคนเช่นทำนาบนหลังคน หาเช้ากินค่ำ

20. ที่มาของสำนวนไทย สภาพแวดล้อมทางสังคมและวัฒนธรรม ศาสนาหรือพิธีกรรมที่เกี่ยวข้องทางศาสนา เช่นชีปล่อยปลาแห้ง ผ้าเหลืองร้อน ปิดทองหลังพระ

21. ที่มาของสำนวนไทย สภาพแวดล้อมทางสังคมและวัฒนธรรม เหตุการณ์ในนิทาน ตำนาน วรรณคดี หรือประวัติศาสตร์เช่น กิ้งก่าได้ทอง แพะรับบาป เป็นต้น

22. ที่มาของสำนวนไทย สภาพแวดล้อมทางสังคมและวัฒนธรรม ประเพณีต่างๆ ในสังคม เช่น กินขันหมาก กรวดน้ำคว่ำขัน ชีปล่อยปลาแห้ง

23. ที่มาของสำนวนไทย สภาพแวดล้อมทางสังคมและวัฒนธรรม วัตถุสิ่งของต่างๆ ที่ใช้ในชีวิตประจำวัน เช่น ดีดลูกคิดรางแก้ว ฆ้องปากแตก

24. ที่มาของสำนวนไทย สภาพแวดล้อมทางสังคมและวัฒนธรรม การละเล่นพื้นบ้านต่างๆ เช่น งูกินหาง รุกฆาต

25. ว่างนิดช่วยคิดหน่อย ให้นักเรียนช่วยคิดว่าสุภาษิตนี้คือคำว่าอะไร โดยดูภาพ และอ่านความหมายของคำสุภาษิตประกอบ นะจ๊ะ อย่าบังคับจิตใจกัน

26. ว่างนิดช่วยคิดหน่อย พูดเชิงเตือนสติว่าอย่าขัดขวางคนที่กำลังโกรธ ชี้ทางชั่วให้คนไม่ดี

27. ว่างนิดช่วยคิดหน่อย พบหญิงสาวต้องใจเมื่อยามแก่ กระทำการเพื่อให้อีกฝ่ายหนึ่งเสียขวัญ

28. สำนวนชวนคิดหนูๆลองหาความหมายของสำนวนดูนะจ๊ะ ขวานฝ่าซาก เกลือเป็นหนอน

29. สำนวนชวนคิดหนูๆลองหาความหมายของสำนวนดูนะจ๊ะ เดินตามผู้ใหญ่หมาไม่กัด ตำข้าวสารกรอกหม้อ

30. สำนวนชวนคิดหนูๆลองหาความหมายของสำนวนดูนะจ๊ะ น้ำท่วมทุ่งผักบุ้งโหรงเหรง หวังน้ำบ่อหน้า

31. สำนวนชวนคิดหนูๆลองหาความหมายของสำนวนดูนะจ๊ะ ปลาตายตัวเดียวเหม็นไปทั้งข้อง ผัวหาบเมียคอน

32. สำนวนชวนคิดหนูๆลองหาความหมายของสำนวนดูนะจ๊ะ มีสลึงเพียงบรรจบให้ครบบาท พูดหูซ้ายทะลุหูขวา

33. สำนวนชวนคิดหนูๆลองหาความหมายของสำนวนดูนะจ๊ะ รำไม่ดีโทปี่โทษกลอง ไม่อ่อนดัดง่ายไม้แก่ดัดยาก

34. สำนวนชวนคิดหนูๆลองหาความหมายของสำนวนดูนะจ๊ะ เสน่ห์ปลายจวัก สีซอให้ควายฟัง

35. สำนวนชวนคิดหนูๆลองหาความหมายของสำนวนดูนะจ๊ะ หักด้ามพร้าด้วยเข่า เอากุ้งฝอยไปตกปลากะพง

36. แบบทดสอบก่อนเรียน 1. สุภาษิตหมายถึง ? ก. คำพูดที่ไม่มีความหมาย ข. คำพูดที่มีความหมายตรงตัว ค. คำพูดของคนโบราณ ง. คำพูดที่เป็นคติ ถ้อยคำที่กล่าว ดีแล้ว 2.สุภาษิตในข้อใดผิด ? ก. ข่มเขาควายขืนให้กลืนหญ้า ข. น้ำเชี่ยวอย่าขวางเรือ ค. ตำน้ำพริกละลายแม่น้ำ ง. ฆ่าควายเสียดายพริก

37. แบบทดสอบก่อนเรียน 3. สำนวนไทยหมายถึง ? ก. คำกล่าวสั้นๆที่สื่อความหมายโดยนัย แต่เข้าใจกันทั่วไปในสังคมนั้นๆ ข. คำกล่าวที่มีความหมายตรงตัว ค. ถ้อยคำของคนโบราณที่มีความหมาย ง. ถ้อยคำที่มีหรือไม่มีความหมายก็ได้ 4.สำนวนไทยในข้อใดผิดทั้งหมด ? ก. น้ำลดตอผุด กรวดน้ำคว่ำกะลา ข. จุดไต้ตำตอ หัวล้านได้แว่น ค. หัวมังกรท้ายมงกุฎ ขนมผสมน้ำยา ง. หน้าเนื้อใจเสือ ปากว่าตาขยิบ

38. แบบทดสอบก่อนเรียน 6. สำนวนในข้อใดมีที่มาจาก พฤติกรรมของสัตว์ต่างๆ ? ก. นกมีหูหนูมีปีก ข. ไก่เห็นตีนงู งูเห็นนมไก่ ค. กระต่ายตื่นตูม ง. ชาวนากับงูเห่า 5.สำนวนในข้อใดมีที่มาจากลักษณะทางกายภาพของมนุษย์ ? ก. ทำนาบนหลังคน ข. ขี่ช้างจับตั๊กแตน ค. ปากว่าตาขยิบ ง. กินขันหมาก

39. แบบทดสอบก่อนเรียน 7. สำนวนในข้อใดมีลักษณะเป็นความเปรียบหรืออุปมาอุปไมยถึงสิ่งต่างๆ ก. ผ้าเหลืองร้อน ข. ขาวเหมือนสำลี ค. หาเช้ากินค่ำ ง. เชื้อไม่ทิ้งแถว 8. สำนวนในข้อใดมีลักษณะ เป็นบุคลาธิษฐาน ก. กิ้งก่าได้ทอง ข. ฝนสั่งฟ้าปลาสั่งน้ำ ค. ทำนาบนหลังคน ง. ปิดทองหลังพระ

40. แบบทดสอบก่อนเรียน 9. ต่างฝ่ายต่างก็ไม่ยอมอ่อนข้อให้กัน ตรงกับสำนวนว่าอย่างไร ? ก. ขนมพอสมน้ำยา ข. น้ำกับน้ำมัน ค. ขมิ้นกับปูน ง. ขิงก็ราข่าก็แรง 10. ผู้ร้ายที่ปล้นบ้านตำรวจ ตรงกับสำนวนว่าอย่างไร ? ก. ขี่ช้างจับตั๊กแตน ข. ล้วงคอ เห่า ค. ขิงก็ราข่าก็แรง ง. จุดไต้ตำตอ

41. ผู้จัดทำ ชื่อ – สกุล : นางเยาวรัตน์ เลิศพิพัฒน์กุล ตำแหน่ง : ครูชำนาญการพิเศษ โรงเรียน : บ้านขอวิทยา อำเภอเมืองปาน จังหวัดลำปาง สำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาลำปาง เขต 3 โทรศัพท์ : 054 - 364197 e-mail : yaowarat12@gmail.com,yaowarat142@hotmail.com Website : www.Bankhor.ac.th