1. ΓΙΑΝΝΟΥΛΗΣ ΧΑΛΕΠΑΣ
1851-1938
Ο Γιαννοφλθσ
Χαλεπάσ (Πφργοσ Τινου,
14 Αυγοφςτου 1851 –
Ακινα,
15 Σεπτεμβρίου 1938)
είναι ο πιο
διακεκριμζνοσ γλφπτθσ
τθσ νεότερθσ Ελλάδασ, με
μυκιςτορθματικι ηωι
ανάμεςα ςτθν τρζλα και
τον κρίαμβο.

2. Καταγωγι, ςπουδζσ και τα πρϊτα
βιματα ςτθ Γλυπτικι
Ο Γιαννοφλθσ Χαλεπάσ καταγόταν
από μια τθνιακι οικογζνεια
φθμιςμζνων
μαρμαρογλυπτϊν.
Ο πατζρασ του, Λωάννθσ, και ο κείοσ
του λειτουργοφςαν μια μεγάλθ
οικογενειακι επιχείρθςθ
μαρμαρογλυπτικισ με παραρτιματα
εντόσ και εκτόσ Ελλάδασ.
Ο Γιαννοφλθσ, ο μεγαλφτεροσ από τα
πζντε αδζλφια του, είχε ζφεςθ ςτθν
μαρμαρογλυπτικι και βοθκοφςε τον
πατζρα του ςτα ζργα που ετοίμαηε ο
τελευταίοσ για διάφορεσ εκκλθςίεσ.
Οι γονείσ του τον προόριηαν για
ζμπορο, αλλά ο ίδιοσ τελικά
αποφάςιςε να ςπουδάςει γλυπτικι.
Από το 1869 ζωσ το 1872, μακιτευςε ςτο
΢χολείον των Σεχνϊν (τθν
μετζπειτα Ανωτάτθ ΢χολι Καλϊν Σεχνϊν)
με δάςκαλο τον Λεωνίδα Δρόςθ.
Σο 1873 ζφυγε για το Μόναχο με
υποτροφία του Πανελλινιου Λδρφματοσ
Ευαγγελιςτρίασ Σινου, για να ςυνεχίςει
τισ ςπουδζσ του ςτθν εκεί Ακαδθμία
Καλϊν Σεχνϊν με δάςκαλο τον Μαξ φον
Βίντμαν (Max von Windmann). Κατά τθν
διάρκεια τθσ παραμονισ του ςτο Μόναχο,
εξζκεςε τα ζργα του Το παραμφθι τησ
Πεντάμορφησ και ο Σάτυροσ που παίζει
με τον Έρωτα, για τα οποία και
βραβεφκθκε. Παρουςίαςε επίςθσ
τον Σάτυρο που παίζει με τον Έρωτα,
μαηί με το ανάγλυφο τησ Φιλοςτοργίασ,
ςτθν Ζκκεςθ των Ακθνϊν το ζτοσ 1875.

3. «΢άτυροσ που παίηει με τον Ζρωτα»
και «Θ φιλοςτοργία»

4. «Θ Κοιμωμζνθ»
Σο 1876 επζςτρεψε ςτθν Ακινα,
όπου άνοιξε δικό του
εργαςτιριο.
Σο 1877 ολοκλιρωςε ςτο
μάρμαρο τον ΢άτυρο που παίηει
με τον Ζρωτα, και τον ίδιο χρόνο
άρχιςε να δουλεφει
το πιο διάςθμο γλυπτό του,
την Κοιμωμένη ,
για τον τάφο τθσ Σοφίασ
Αφεντάκθ
ςτο Α΄ Νεκροταφείο Ακθνών.
Σθν Κοιμωμζνθ του από το
πιλινο πρόπλαςμα τθν
μετζφεραν αργότερα με το
γλφφανό τουσ ςτο μάρμαρο οι
μαρμαρογλφπτεσ Χαμθλόσ και
Αλεξάκθσ.

5. Νευρικόσ κλονιςμόσ και εγκελιςμόσΣο 1877, χρονιά τθσ Κοιμωμζνθσ,
εμφανίςτθκαν τα πρϊτα ςυμπτϊματα
τθσ αρρϊςτιασ του, που οδιγθςαν ςε
εγκλειςμό του ςτο Ψυχιατρείο τθσ
Κζρκυρασ το 1888. ΢ιμερα γνωρίηουμε
ότι τα αίτια τθσ ψυχαςκζνειάσ του ιταν θ
τελειομανία του, θ υπερκόπωςθ από τθν
αδιάκοπθ εργαςία και ζνασ ατυχισ
ζρωτασ για μία νεαρι ςυμπατριϊτιςςά
του, που τθν ηιτθςε ςε γάμο και οι γονείσ
τθσ αρνικθκαν να του τθν δϊςουν.
Ωςτόςο, εκείνθ τθν εποχι, με
τθν ψυχολογία και τθν ψυχιατρικι ακόμα
ςτα πρϊτα τουσ ςτάδια, οι γονείσ του
Χαλεπά και οι γιατροί δεν μποροφςαν να
καταλάβουν τα βακφτερα αίτια τθσ
ψυχαςκζνειασ του νεαροφ γλφπτθ. Ζτςι
οι γονείσ του τον ζςτειλαν ταξίδι
ςτθν Λταλία, για να ςυνζλκει, αλλά θ
κεραπεία ιταν μόνο πρόςκαιρθ. Με τθν
επιςτροφι του ςτθν Ελλάδα άρχιςαν
ξανά τα ςυμπτϊματα: καταβφκιςθ ςτθν
ςιωπι, απομόνωςθ, παραμιλθτό και
αναίτιο γζλιο.
Κακϊσ θ κατάςταςι του
επιδεινϊνονταν ςυνεχϊσ, το 1888, οι
γιατροί διζγνωςαν «άνοια» και οι
δικοί του αποφάςιςαν να τον
κλείςουν ςτο Δθμόςιο
Ψυχιατρείο τθσ Κζρκυρασ. ΢το
Ψυχιατρείο, ο Χαλεπάσ
αντιμετωπίςτθκε με τον ςκλθρό
τρόπο που αντιμετϊπιηαν όλουσ τουσ
ψυχαςκενείσ τθν εποχι εκείνθ: οι
γιατροί και οι φφλακεσ είτε του
απαγόρευαν να ςχεδιάηει και να
πλάκει, είτε του κατζςτρεφαν
οτιδιποτε εκείνοσ είχε δθμιουργιςει
και είχε κρφψει ςτο ερμάριό του.
Λζγεται πωσ από όςα προςπάκθςε
να δθμιουργιςει μζςα ςτο
Ψυχιατρείο ζνα μόνον ζργο ςϊκθκε,
κλεμμζνο από κάποιον φφλακα και
παραπεταμζνο ςτα υπόγεια του
ιδρφματοσ, όπου ξαναβρζκθκε
τυχαία το 1942.

6. Ο «τρελόσ του χωριοφ»
Σο 1901, πζκανε ο πατζρασ του και ζναν χρόνο μετά,
θ μθτζρα του πιγε ςτο Ψυχιατρείο για να τον πάρει
πίςω μαηί τθσ ςτον Πφργο τθσ Σινου. ΢τθν Σινο ζηθςε
υπό τθν αυςτθρι επιτιρθςθ τθσ μθτζρασ του, θ
οποία πίςτευε ότι ο γιοσ τθσ τρελάκθκε από τθν
τζχνθ. Για τον λόγο αυτό, θ μθτζρα του δεν του
επζτρεπε να αςχολθκεί ξανά με τθν γλυπτικι, ςε
ςθμείο που αν εκείνοσ ζφτιαχνε κάτι ςτοιχειϊδεσ με
κάρβουνο ι πθλό εκείνθ το κατζςτρεφε.
Όταν πζκανε θ μθτζρα του το 1916, ο Χαλεπάσ είχε
ξεκόψει παντελϊσ από τθν τζχνθ του. Ηοφςε
πάμφτωχοσ βοςκϊντασ πρόβατα και φζροντασ το
βαρφ ςτίγμα του τρελοφ του χωριοφ. Βρικε ωςτόςο
το κουράγιο και άρχιςε ξανά να αςχολείται με τθν
γλυπτικι!!! Σα μζςα που διζκετε ιταν παντελϊσ
πρωτόγονα και το επαρχιακό περιβάλλον εχκρικό
προσ κάκε αλαφροΐςκιωτο, αλλά εκείνοσ με πείςμα
άρχιςε να δθμιουργεί για να κερδίςει τον χαμζνο
χρόνο.

7. Καταξίωςθ και πανελλινια δόξα
Σο 1923, ο Κωμάσ Κωμόπουλοσ, κακθγθτισ
ςτο Εκνικό Μετςόβιο Πολυτεχνείο και
καυμαςτισ του Χαλεπά, αντζγραψε ςε γφψο
πολλά ζργα του γλφπτθ για να τα
παρουςιάςει ςτθν Ακαδθμία
Ακθνϊν το 1925. Θ ζκκεςθ αυτι είχε ωσ
αποτζλεςμα να βραβευκεί ο γλφπτθσ
το 1927 με το Αριςτείο των Σεχνϊν.
Σο γνιςιο ταλζντο του, αλλά και θ φιμθ του
τρελοφ γλφπτθ που ξαναβρικε τα λογικά του,
τον κακιζρωςαν ωσ τον «Βαν Γκογκ», τον
«Ροντζν» ι τον «Πικάςο» των νεωτεριςτϊν
καλλιτεχνϊν.
Σο 1928 πραγματοποιικθκε δεφτερθ ζκκεςθ
ζργων του ςτο Άςυλο Σζχνθσ, και το1930, με
τθν επιμονι μιασ ανεψιάσ του, ο γλφπτθσ
αποφάςιςε να εγκαταςτακεί ςτθν Ακινα.
Ζηθςε τα τελευταία χρόνια τθσ ηωισ του
κοντά ςτουσ δικοφσ του, πάντα δθμιουργικόσ
και «μζςα ςτθν πανελλινια δόξα».

8. Σο ζργο του
΢υνολικά ςϊηονται ςιμερα εκατόν δεκαπζντε
γλυπτά του Χαλεπά, ενϊ υπάρχουν μαρτυρίεσ
για άλλα τριάντα περίπου, που είτε
καταςτράφθκαν ι αγνοείται θ τφχθ τουσ. Επίςθσ
ςϊηεται ζνασ πολφ μεγάλοσ αρικμόσ ςχεδίων
του ςε μονόφυλλα ι τετράδια. Ζνα μεγάλο
ςφνολο γλυπτϊν και ςχεδίων βρίςκεται ςτθν
κατοχι τθσ οικογζνειασ Β. Χαλεπά, ενϊ
ςθμαντικά ςφνολα γλυπτϊν φυλάςςονται ςτθν
Εκνικι Πινακοκικθ ςτθν Ακινα, ςτθν ζκκεςθ του
Λδρφματοσ Σθνιακοφ Πολιτιςμοφ που
παρουςιάηεται εδϊ, ςτο Μουςείο Γιαννοφλθ
Χαλεπά ςτον Πφργο, κακϊσ και ςε πολλοφσ
ιδιϊτεσ. Σο ζργο του Χαλεπά χωρίηεται ςε τρεισ
περιόδουσ: Θ πρϊτθ περίοδοσ, 1870 – 1878,
καλφπτει τα νεανικά του χρόνια μζχρι τθν
εμφάνιςθ τθσ αρρϊςτιασ του. Θ δεφτερθ
περίοδοσ, 1902 – 1930, καλφπτει τα χρόνια που
ζηθςε και εργάςτθκε ςτθν Σινο μετά τθν
επάνοδό του από το Ψυχιατρείο τθσ Κζρκυρασ.
Θ τρίτθ περίοδοσ ταυτίηεται με τθν εποχι που
ζηθςε και δθμιοφργθςε ςτθν Ακινα, δθλαδι τα
χρόνια 1930 – 1938.
Θ αρρϊςτια του καλλιτζχνθ επζδραςε ςτο
ζργο του, ϊςτε ςτθν δεφτερθ περίοδο να
εμφανίηεται με διαφορετικι αντίλθψθ,
ςτρζφοντασ τθν πλάτθ ςτον ακαδθμαϊςμό,
αποβάλλοντασ κάκε περιττό–ςτοιχείο και
αναηθτϊντασ τθν ουςία των κεμάτων.
Επιδίωξι του είναι το απόλυτο γλυπτό, χωρίσ
κενά ι τρφπεσ που διαςποφν τθν ενότθτα:
«Σο αςτιρικτον άγαλμα ςτθρίηεται επί τθσ
γενικισ φλθσ του πθλοφ, διότι καταςτρζφεται
με τθν ανατομικιν οςτεολογίαν», γράφει ςε
ζνα ιδιόχειρο ςθμείωμά του. Ικελε να
εφαρμόςει ςτο ζργο του τθν αρχι του Μιχαιλ
Αγγζλου για το ιδανικό γλυπτό, το οποίο είναι
εκείνο που, «αν κατρακυλιςει από ψθλά
πάνω ςε επικλινζσ επίπεδο, δεν κα ςπάςει
τίποτα, κι αν πάλι ςπάςει κάτι απ’ τα ακραία
του μζλθ, αλθκινό γλυπτό είναι αυτό που
μζνει» (Δοφκασ 1978, 120). Ζτςι, διαρκισ του
ζρευνα και αναηιτθςθ είναι θ ςφνκεςθ, θ
δομι, θ ςχζςθ και θ ιςορροπία των όγκων· με
αυτι του τθν «μονομανία» ςχετίηεται θ
ςυνικειά του να διορκϊνει ζργα δικά του ι
άλλων δθμιουργϊν.

9. Επιλογι από τα ςθμαντικά
γλυπτά του